دەمارگیری و كارتێكرنا نـەرێـنـی ل سـەر جڤـاكـێ
عیماد مەلا یاسین
ئەڤرۆ دیاردەیا دەمارگێری و نەژادپەرێسیێ یا بوویە دەردەكێ مەترسیدار، كو مللەتان ژێك بژالە دكەت، و شەڕان هەلدكەت و ئاسایشا جڤاكی بنپێ دكەت، د هەمان دەم دا ددەتە سەر بنەمایێن لێبۆرین و پێكڤەژیانێ، ئەو ژی دەمارگێریا (التَعَصُب) كۆرەیە: دەمارگێری بۆ ئایینی یان مەزهەبی، یان هۆزێ، یان هەتا بۆ دەربڕینێ و هەلوەستی، ئەڤ چەندە ل سەر حسێبا دادپەروەری و هەقیێ.
دەمارگێری دو جۆرن: دەمارگیریا نەكامی لێكری، ئەوە یا مرۆڤ وەسا هزر دكەت یا دبینیت ئەوا دروستە، و رەد دكەت ئەوا خەلكەك ب توندی دبینیت و دانوستاندنێ یان لێكتێگەهشتنێ قەبیل نەكەت و رەد دكەت بۆچونا جودا و چ دەلیڤەی بۆ لێكخۆشبوونێ ناهێلیت و ئەڤەیە یا ئیسلامێ رێك پێ نەدای، قال الله تعالی: : ﴿ؤلَا تَكُونُوا كَالَّذِينَ تَفَرَّقُوا ؤاخْتَلَفُوا﴾ آل عمران: 105.
نە ژ نژادپرێسیێ یە وەختێ مرۆڤ حەژ نەتەوا خوە بكەت، ئەڤ ئاخفتنە پێغەمبەری وەك بەرسف بۆ پرسیارا وی كەسێ گۆتیێ: ئەرێ ژ دەمارگێریێ یە هەكە زەلام حەزژ نەتەوا خۆ بكەت؟ قال: (لا) رواە ابن ماجە.
هەروەسا دەمارگیریا عەشیرەیی یان یا ناوچەگەری و رەنگی: دەمێ خەلك شانازیێ برەڤێشت و كەسێن خۆ یێن كەڤن دبەت، لێ ئیسلامێ ئەڤە هەمی هەلوەشاند و پیڤەرێ ئێك ژ یێ دیتر باشتر بیت كرە تەقوا و كارێ چاك و دەمارگێریا هزری یان یا ئاینییا مەزهەبی: ئەوە تاگریێ بۆ كەسەكی بكەی یان بۆ كۆمەكی ژبەر ئایینەكێ دیار یان مەزهەبەكێ دیار و قەدەغەكرنا هەر هزر و ئایینەكی، كو ئەڤە دبیتە گەف ل سەر سەقامگیری و ئاسایشا جڤاكان و دەمارگێری د گەنگەشەیان دا، ب شێوەكی كو مرۆڤ دانوستاندنان ب ئەقلانە رەد بكەت، و یێ مجدە ل سەر بوچوونا خۆ، هەكە خۆ یێ نەهەق ژی بیت، دیسا دەمارگێریا حیزبی یان یا سیاسی و ئەڤە ژ مەترسیترین جۆرانە، كو ئەوێ دەمارگێر بەرژەوەندیا پارتا خۆ یان یا كۆما خۆ د ددانیتە پێشیا بەرژەوەندیا مللەتی و چێدبیت بەهانەیان بۆ لایەنێ خۆ بگریت، دەمێ خەلەتی و نەهەقیەك ژی بكەن و دەمێ هەقیا ركابەرێ خۆ پەردەپۆش دكەت.
هندەك ژ ئەگەرێن دەمارگێریێ هەنە مینا: حێبەتبوونا ب نەفسا خوە، كو ئەڤێ بەرامبەر نەهێلیت، دانێ ب ماف و هەبوونا وی نەكەت و دیالۆكێ ل گەل رەد بكەت، هەروەسا پیرۆزیكرن و زێدە بهادان ب هندەك مرۆڤان، د زارڤەكرن و دویكەفتنێ دا و نەبوونا زانینێ ب راستیا خەلكەكی و نەگوهدانا وان و دائێخستن و هشكبوون د هزركرنێ دا و دویركەفتنا ژ بابەتییا لۆژیكی د بەحەسكرنا بابەتێن ناكۆك دا، دیسا هزرێن توندرەو ئەڤێن لایەن و كۆمێن سەرداچووی كو هاندانا توندیێ دكەن و گاوركرنا خەلكێ هزرا وان یا جیاواز د گەل دا.
ئایینێ مە ئایینێ دادپەروەری و دلۆڤانیێ یە، چ جوداهیێ د ناڤا عەرەب و عەجەمەكی، و رەش و سپی دا ناكەت تەنها ب تەقوایێ نەبیت: ﴿ إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ الڵّهِ أَتْقَاكُمْ } الحجرات: 13. و پێغەمبەر د هاڤێتە دەمارگێریێ و مە ژێ هشیار دكەت: (دَعوها فإنها مُنتِنە) رواه البخاری.
و چارەسەریا ئەڤی دەردی دێ ب ڤان رێكان بیت: وەك هەڤالینیا خەلكێ ب مڕوەت و دادپەروەر، و دان ب خەلەتیا خوە دەمێ ئاشكرا بوو غەیری تە یێ هەقە، دیسا پارێزگاریا خۆدێ و زێرەڤانیا وی دگۆتن و كریاران دا و بەرچاڤكرن و قەبوولكرنا هەقیێ ژ هەر لایەكی بیت: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَؤامِينَ لِلَّهِ شُهَدَاءَ بِالْقِسْطِ ….، اعْدِلُوا، هُؤ أَقْرَبُ لِلتَّقْؤى﴾المائدة: 8. ڤێجا بلا ئەم ل كوردستانێ هشیار بین ژ نژادپەرێسی و لایەنگەری و دەمارگیریا هۆڤانە و نەهەق، بلا زارۆك و گەنجێن خوە پەروەردە ل سەر دادی و دانوستاندن و لێخۆشبوونێ و رێزگرتنا یێ بەرانبەر بكەین.
