نەبـوونـا زمـانی و سیاسـەتێ: قەیرانا نوونەراتییا كوردی ل پەرلەمانێ ئیراقێ
هیام حاجی
دهێتە هزركرن كو پەرلەمانێ ئیراقێ مینبەرەك بیت بۆ گەنگەشەكرنا قانوونێن چارەنڤیسساز و پاراستنا بەرژەوەندیێن وەلاتیان ب هەمی پێكهاتەیێن وان ڤە، لێ نوێنەرایەتییا كوردی د ناڤا وی منبەری دا ڕوو ب ڕووی ئاریشەیەكا بنەرەتی دبیت، كو ئەو ژی لاوازییا شیانانە ل دەڤ هندەك پەرلەمانتاران. ئێك ژ دیارترین خاڵێن لاوازیێ، كو بۆ ڕایا گشتی و حەتا بۆ نەیارێن سیاسی یێن كوردان ژی ئاشكرا بوویە، كێمییا شارەزایییا گەلەك پەرلەمانتارێن كوردە د زمانێ عەرەبی دا، زێدەباری نەبوونا شارەزاییەكا باش د دیرۆك و سیاسەتا ئیراقێ دا، ئەڤ چەندە ئامادەبوونا وان د ناڤا سازییا یاسادانانێ دا كێم دكەت و شیانێن وان بۆ بەرەڤانیكرن ژ دۆزا چارەنڤیسسازا گەلێ وان لاواز دكەت.
زمانێ عەرەبی، ب وێ پێگەها خۆ ڤە، كو ئامرازێ یاسادانانێ و دانوستاندنێ و دارشتنا گۆتارا سیاسییە، نە بتنێ ئامرازەكێ پەیوەندیێ یە، بەلكو ب خۆ ئامرازەكێ هێزا سیاسییە. ئەو پەرلەمانتارێ نەشێت جوداهیێ د ناڤبەرا پێكهاتەیێن سادە یێن وەكو «ألا» و «إلا» دا بكەت، یان تێكەلیێ د ناڤبەرا «إن» و «أن» دا چێكەت، خۆ د بینیت د هەلویستەكێ لاواز دا ل هەمبەر نەیارێن خۆ، و بڤێ چەندە ب ساناهی دبیتە ئارمانج ناحەزێن خۆ دناڤا هۆلا پەرلەمانی دا. ئەڤ ڤالاهییا زمانی بتنێ ل سەر ئالیێ شاشیێەك نامینیت، بەلكو درێژ دبیت بۆ ناڤەرۆكا پرۆسەیا یاسادانانێ، ژ بەر كو هەر شاشیێك دەربڕینێ دا دبیتە ئەگەرێ تێنەگەهشتنەكا خراب یان شاشیەكێ د شلۆڤەكرنا دەقێن قانوونی دا. ژ بەر ڤێ چەندێ، نەبوونا شیانێن زمانی نە كێماسیەكا كەسایەتییە، بەلكو خاڵەكا لاوازیا ستراتیجییە، كو ئالیێن دی بۆ لاوازكرنا هەلویستێ كوردی ل بەغدا ب كار دئینن.
مەترسیا نەبوونا هشیارییا دیرۆكی و سیاسی ژی، كێمتر نینە ژ لاوازییا زمانی. ئەو پەرلەمانتارێ، كو شارەزاییەكا هوور د دیرۆكا ئالۆزا ئیراقێ دا نەبیت، و شارەزای سروشتێ سیستەمێ فیدرالی یان هەڤسەنگیێن هێزێن سیاسی نەبیت، دبیتە ئێكێ بێ شیان، كو ب شێوەیەكێ كاریگەر دانوستاندنان بكەت. خولێن بەری نوكە یێن پەرلەمانی دیار كرینە، كو هندەك پەرلەمانتارێن كورد ب شێوەیەكێ سادەیی سەرەدەری د گەل دۆسیەیێن هەستیار كرینە، یان گۆڕەپان بۆ پەرلەمانتارێن شارەزاتر ڤالا هێلاینە، و ئەڤێ چەندێ ڕێك دایە، كو قانوون و یاسایێن، كو خزمەتا بەرژەوەندیێن هەرێمێ ناكەن و تایبەتمەندییا وێ یا دەستووری ناپارێزن بهێنە دەربازكرن.
د سەر ڤێ چەندێ را، ناكۆكییا ناڤخۆیی د ناڤبەرا هێزێن كوردی دا، بوویە ئەگەرێ كووركرنا ئاریشەیان ل شوینا چارەسەركرنا وان. ل شۆنا كو پەرلەمانتارێن كورد بەرەیەكێ ئێكگرتی بۆ پاراستنا مافێن دەنگدەرێن خۆ پێك بینن، ب بەرنامە و گۆتارێن جودا، و حەتا هندەك جاران دژ ب ئێك، چووینە د پەرلەمانی دا. مەترسییا دیمەنی زێدەتر دبیت، دەمێ هندەك بەربژێرێن ئیراقی درووشمێن وەكو «ژ فاوێ حەتا خانەقینێ… ئیراقەكا ئێكگرتی» بلند دكەن. ئەڤ گۆتارە، هەرچەندە ژ سەرڤە، بانگەوازەكە بۆ ئێكگرتیا نیشتیمانی، لێ هەلگرێ مەیلەكا ناڤەندییا توندە، كو دبیت وەكو ب ئارمانجكرنا تایبەتمەندییا هەرێما كوردستانێ بهێتە تێگەهشتن، كو دەستووری دیار كریە. و ل ڤێرێ گرێ كویرە دكەڤیت: ئەو پەرلەمانتارێن كورد یێن كو ئامرازێن زمانێ عەرەبی و شارەزایییا سیاسی و دیرۆكی نینن، شیان نینە بەرسڤێ بدەن یان ڕوو ب ڕوویێ گۆتارێن وەها ببن، و ئەڤ چەندە هەلوەستێ كوردی د دەمێن هەستیار دا د ناڤ پەرلەمانی دا لاواز دهێلیت.
ل ڤێرێ، پێدڤیەكا زەلال بۆ پێداچوونێ د پیڤەرێن هەلبژارتنا بەربژارێن كورد دا دیار دبیت. باشترە ژ نوكە وێڤە بەربژاركرن ل سەر بنەمایێ وەفادارییا حزبی یان خێزانی یان عەشیرەتی نەمینیت، بەلكو دڤێت میكانیزمێن ئاشكرا بهێنە بكارئینان، كو تاقیكرنێن زمانی و دیرۆكی و سیاسی بخۆڤەبگریت، زێدەباری هەلسەنگاندنا شیانێن بەربژێران بۆ شرۆڤەكرن و دەربڕینێ و وەرگرتنا بڕیارا بلەز. هەر كەسەكێ ژ ڤان تاقیكرنان دەرنەچیت دڤێت نەهێتە بەربژێركرن. بەرەڤانیكرن ژ بەرژەوەندیێن كوردی د ناڤ پەرلەمانی دا پێدڤی ب پەرلەمانتارێن خودان شیان هەیە، كو خودان زمانەكێ ب هێز، دیتنەكا سیاسی یا كوور و تێگەهشتنەك بۆ وێ دیرۆكێ بن یا كو پەیوەندی د ناڤبەرا بەغدا و هەولێرێ دا پێك ئینای. بێی هەبوونا ڤان ئامرازان، دێ نوێنەرایەتییا كوردی پتر ژمارەیی بیت ژ جۆری، و دێ پەرلەمان مینیت گۆڕەپانەك، كو قانوونێن چارەنڤیسساز تێدا بهێنە دەربازكرن ل بەرامبەر وان دەنگێن، كو پێدڤی بو، كو د و چالاك و كاریگەر بان.
