بۆچى نهخۆشیێن دلى ل دهۆكێ زێدهبووینه؟
بێوار شکری:
پ.د. امین موسى، شیرهتكارێ نهخۆشیێن دلى دیاركر نهخۆشیێن دلى ل جیهانێ ههمیێ دزێدهبوونێ دانه، ب تایبهتى ل وهلاتێن جیهانا سیێ، ژبهر هندێ ئهف نهخۆشیه پتر ل ڤان وهلاتان د زێدهبوونێ دانه، وگۆت: سهبارهت پارێزگهها دهۆكێ یان كوردستان و تا عیراقێ ژی 5-10% خهلكێ مه نهخۆشیێن دلى و دهماران یێن گرێدایى شریانا ههنه، و نهخۆشیێن دلى گهلهكن ژ وان نهخۆشیێن شریانێن دلى و صهمامێن دلى وماسۆلكێن دلى و یێن پهردێن دلىو نهخۆشیێن دى ژی بخوڤهدگرن ئهم دبێژینێ نهخۆشیێن دلى و دهمارا وهك نهخۆشیێن جهلتێن مێشكى یان دهمارگرتنێن پێیان ئهڤه ههمى دكهڤیته دڤى بابهتى دا یێن ئهم دبێژینى نهخۆشیێن دلى و دهماران دژیێ ههژده سالیێ و دسهردا، وگۆتژى: هەکە بهراوردیێ بكهین بهرى سیهـ سالان و زێدهتر ئهف نهخۆشیه گهلهك دكێمبوون، و ئهو داتایێن ههین ژی ژ 2011 تا نوكه 17% نهخۆشیێن دلى یێن ئهم دبێژینێ دهمارێن دلى ل پارێزگهها دهۆكێ و وهلاتێ مه دزێدهبوونێ دانه، ژبهر هندێ بشێوهیهكێ گشتى بهرهف زێدهبوونێ نه و پێدڤی زێدهتر دویفچوونێ و ڤهكۆلینیا و كونترۆلكرنێ نه.
پ.د. امین موسى دیاركر ژی ل دووف ڤهكۆلینێن مه ل پارێزگهها دهۆك و دهوروبهران 55 سالیێ و د 60 سالیێ دا ئهف نهخۆشیه ل دهف خهلكێ مه پهیدادبن، ئهگهر بهراورد بكهین دگهل وهلاتێن دهرڤه نێزیكى 10 سالان زویتر ئهف نهخۆشیه خهلكێ مه دگرن د ئهڤرۆكهدا و ئهڤهژی ژ ئهگهرێن مهترسیداره و پێدڤیه كونترۆل كهین، و گۆت: خالا گرنگ ههر ل دویف ڤان ڤهكۆلینا ل سهنتهرێ دهۆك یێ نهخۆشیێن دلى و ل عیراقێ نێزیكێ 30% ژڤان نهخۆشیان ل دهف گهنجانن و رێژا گهنجا زێدهتره د وهلاتێ مهدا ئهگهر ئهم بهراورد بكهن دگهل وهلاتێن دى ب تایبهت ئهوروپا غهربى و ئهمریكا زێدهتره، هندهك وهلات وهك مه ههنه وهك ئهفریقیا و هندێ یێن وان ژی دزێدهنه دژیێ گهنجاتیێ دا لێ رۆژانه ئهم نهخۆشێن گهنج دبینن، و ئهم دبینن ئهف نهخۆشیه زێدهتر یێ بهرف گهنجانڤه دهێن، ژبهر هندێ ئهم دبێژین یێن بهروهخت ئهڤهژی ژ خالێن گرنگه ل سهر ب راوهستن، وگوتژى: ب گشتى سهبارهت گهنجا ئهوێن دبن 50 سالیێ دا و ئهگهر هێشتا وهرگرین ئهوێن بو زهلاما دهێته گوتن دهمێ ژ 45 سالیێ كێمتربیت بو ژنكێ ژ 55 كێمتر ئهڤه دبێژنێ بهروهختیهكا زویى.
سهبارهت ئهگهرێن مهترسىدار شیرهتكارێ نهخۆشیێن دلى گۆت: ب گشتى ئهگهر مه بڤێت ڤان نهخۆشیان كونترۆل بكهین پێدڤیه ئهم كونترۆلا ڤان ئهگهرێن مهترسیدار بكهن، وهك بلندبوونا فشارا خۆینێ و شهكرێ و جگاره كێشان و كێشا زێده و كێم لڤین و نهكرنا وهرزشێ و سترێسێن دهروونى و مه ئامار ههنه مرۆڤێن بێ نهخۆشیێن دل و نێزیكى 30% ژ خهلكێ مه بلندبوونا فشارێ یا ههیى چ بزانیت یان نهزانیت، و ژوان مرۆڤان یێن نهخۆشیێن دلى بو چێدبن 50 تا 70% بلندبوونا فشارا خۆینێ یا ههیى و سهبارهت شهكرێ 14% ژ خهلكێ مه نهخۆشیا شهكرێ یا ههیى و ئهگهر وان وهرگرین یێن نهخۆشیێن دلى ههین ئهف رێژه ل دهف وان گهلهك بلندتر لێ دهێت و دبیته 30- 40%، وهلاتێ مه ژ وان وهلاتایه یێن گهلهك جگارا دكێشن، وگوتژى: ل دووف ئامارێن WHO خهلكێ مه جگاركێشه و ئهگهر جیهانێ وهرگرین جگاركێشێن زهلام 30% یه و ل دهف ژنا 5% كێمتره بڤى رهنگى رێژا مه ژ یا جیهانێ گهلهك بلندتره و ئهم دبینن هێشتا سنێلێن مه دژیێن بچویك دا دورێن بیست سالیێ دا نێزیكى 15% جگاركێشن و ژوان نێزیكى 29% ژ ههردو رهگهزا ڤهیپ یا بكارئینایى، بگشتى دنوكهدا ل ڤان ژیان ژی یا زێدهدبیت، و ئهڤهژى دێ كارتێكرنا خو كهت د پاشهرۆژا وان دا.
