عه‌بادى دێ كه‌ڤیته‌ خه‌فكا ئه‌مریكا

به‌رهه‌ڤكرن: به‌یارێ زاویته‌یى
گه‌‌له‌‌ك كه‌‌س كه‌‌فتینه‌‌ خه‌‌فكا داتایێن كۆچكا سپى و وه‌‌زاره‌‌تا ده‌‌رڤه‌‌ یا ئه‌‌مریكا ل دۆر رێفراندۆما سه‌‌رخوه‌‌بوونا كوردستانێ، دبیت حه‌‌یده‌‌ر عه‌‌بادى، سه‌‌رۆك وه‌‌زیرێن ئیراقێ ژى ئێك ژ دیارترین وان لایه‌‌نان بیت.
پشتى ئاگاهییێن ئه‌‌مریكى یێن ره‌‌تكرنا رێفراندۆما سه‌‌رخوه‌‌بوونا كوردستانێ، وه‌‌زاره‌‌تا ده‌‌رڤه‌‌ یا ئه‌‌مریكا بێ هیڤیبوونا خوه‌‌ ژ به‌‌ر رێفراندۆمێ دیار و دوپات كر بوو كو رێفراندۆما سه‌‌رخوه‌‌بوونا كوردستانێ دێ بیته‌‌ ئه‌‌گه‌‌ر پتر ئاسته‌‌نگان دروست كه‌‌ت و سه‌‌قامگیریێ ل هه‌‌رێمێ تێكده‌‌ت. ئه‌‌ڤجا راستیا هه‌‌لویستێ ئه‌‌مریكا ل دۆر رێفراندۆما سه‌‌رخوه‌‌بوونا كوردستانێ چیه‌‌، بۆچى پشته‌‌ڤانییه‌‌كا سیاسى ل سه‌‌رۆكوه‌‌زیرێن ئیراقێ كر یێ ب تۆندى دژى رێفراندۆمێ راوه‌‌ستیای؟
هه‌‌كه‌‌ ب شێوه‌‌یه‌‌كێ گشتى خواندنه‌‌كێ بۆ هه‌‌لویستێ ئه‌مریكا همبه‌‌رى كوردان بكه‌‌ین و ب شێوه‌‌یه‌‌كێ تایبه‌‌ت ل دۆر رێفراندۆما سه‌‌رخوه‌‌بوونا كوردستانێ، دێ گه‌‌له‌‌ك هه‌‌لویست بۆ مه‌‌ دیار بن كو دوپات بیت واشنتۆن هه‌‌ر ژ رۆژا ئێكێ و هه‌‌تا داویێ ل ژێر مێزێ پشته‌‌ڤانا رێفراندۆمێ كرییه‌‌، لێ ژبه‌‌ر هنده‌‌ك ئه‌‌گه‌‌ران پشته‌‌ڤانى ل حكومه‌‌تا ئیراقێ كرییه‌‌ و دێ د ڤى بابه‌‌تى دا ئاشكرا كه‌‌ین.
گه‌‌له‌‌ك هه‌‌لویستێن ئه‌‌مریكا هه‌‌نه‌‌ بۆ راستیا هه‌‌لویستێ وێ د گه‌‌ل رێفراندۆمێ دیار دكه‌‌ن، ده‌‌مێ جۆن بۆلتن، بالیۆزێ به‌‌رێ یێ ئه‌‌مریكا ل نه‌‌ته‌‌وه‌‌یێن ئێكگرتى پشته‌‌ڤانى ل رێفراندۆما كوردستانێ كرى، وى ده‌‌مى پیته‌‌ر هۆس، سه‌‌رۆكێ بنگه‌هێ جیوستراتیژى یێ ئه‌‌مریكا بۆ ڤه‌‌كۆلینان ئاشكرا كر؛ راگه‌‌هاندنا ده‌‌وله‌‌تا كوردستانێ دێ د به‌‌رژه‌‌وه‌‌ندا ئه‌‌مریكا دا بیت، ژبه‌‌ركو دێ بیته‌‌ رێگر همبه‌‌رى به‌‌رفره‌‌هبوونا ئیرانێ ل ده‌‌ڤه‌‌رێ، ترسا كۆنترۆلكرنا ئیراقێ ژى ژ ئالییێ ئیرانێ ڤه‌‌ دێ كێم كه‌‌ت.
دبیت هنده‌‌ك كه‌‌س باوه‌‌ریێ ب ڤان بۆچوونان نه‌‌ئینن و ژ كه‌‌سێن كێم كارتێكرن ل سه‌‌ر بریارێن ئه‌‌مریكا ل دۆر رۆژه‌ه‌‌لاتا ناڤین ده‌‌ركه‌‌فت بن، لێ هه‌‌كو خواندنه‌‌كا هوور ل نێزیكبوونا ئه‌‌مریكا بۆ هه‌‌رێما كوردستانێ بكه‌‌ین، دێ كۆمه‌‌كا راستیان دیار بیت و دێ ب ڤان خالان ئاماژێ پێ كه‌‌ین:
ئێك: ئیدارا سه‌‌رۆكێ به‌‌رێ یێ ئه‌‌مریكا جۆرج بۆشێ كوڕ به‌‌رپرسه‌‌ ژ چاندنا تۆڤێ پارچه‌‌بوونا ئیراقێ كو ئه‌‌ڤرۆ ب رێفراندۆما سه‌‌رخوه‌‌بوونا كوردستانێ ل مه‌‌یدانێ دیار بووى، ژبه‌‌ركو ده‌‌مێ ئیراق داگیر كرى‌ و ده‌‌ستوورێ سالا 2005 دارێشتى ل سه‌‌ر ده‌‌مێ حوكمێ پۆل برێمه‌‌رى، سه‌‌رخوه‌‌بوونه‌كا نه‌‌ فه‌‌رمى دا هه‌‌رێما كوردستانێ، ب رێیا سه‌‌روه‌‌ریه‌‌كا سنۆردار كرى و ژ وێ یه‌‌كێ داخوازیێن جودابوونا هه‌‌رێمێ ژ ئیراقێ ده‌‌ست پێ كرن.
دو: رێفراندۆما سه‌‌رخوه‌‌بوونا كوردستانێ هه‌‌لویستێ واشنتۆن ل ده‌‌ڤه‌‌رێ ب هێز كریه‌‌، بتایبه‌‌ت كو ژبلى كوردان چو رۆلێن مه‌‌زن د سووریێ و ئیراقێ دا نه‌‌ماین و كوردان وه‌كو هه‌‌ڤپه‌‌یمان بۆ بجه‌ئینانا پرۆژه‌‌یێن خوه‌‌ دبینیت.
هه‌‌روه‌‌سا ئه‌‌مریكا بزاڤ كرن ب رێیا فیتنا مه‌‌زهه‌‌بى ترسا به‌‌رهنگاربوونێ ژ به‌‌ر داگیركرنا ئیراقێ ژ خوه‌‌ دوور بكه‌‌ت و هێزێن وێ ژ روو ب رووبوونێ دوور كه‌‌فتن، دوباره‌‌ ب رێیا داعشێ هاته‌‌ ناڤا ئیراقێ ڤه‌‌.
ئه‌‌ڤرۆ ژى كوردان بۆ ب هێزكرنا رۆلێ بكاردئینیت و وه‌‌لاتێن ده‌ردۆر مژوولى روو ب رووبوونه‌‌كا نه‌‌ته‌‌وه‌‌یى كرینه‌‌. پشتى ئیراقى شیاین كۆنترۆلا فیتنا مه‌‌زهه‌‌بى بكه‌‌ن و پاشى یا ته‌‌كفیرى، وه‌‌سا دیاره‌‌ نها ل همبه‌‌رى شه‌‌ره‌‌كێ نه‌‌ته‌‌وه‌‌یى نه‌‌ دژى كوردان ژ ئلایه‌‌كێ ڤه‌‌ و دژى عه‌‌ره‌‌ب و توركمانان ژ لایه‌‌كێ دى ڤه‌‌، به‌‌لكو واشنتۆن بشێت جاره‌‌كا ده‌‌ستێ خوه‌‌ دانیته‌‌ سه‌‌ر ئیراقێ، ئه‌‌مریكا ناخوازیت ژى ئه‌‌و شه‌‌ر ل ناڤا ئیراقێ بمینیت، به‌‌لكو دخوازیت بگه‌‌هینیته‌‌ وه‌‌لاتێن جیران وه‌‌كو توركیا و ئیران و سووریێ.
سێ: مرۆڤ دشێت د هه‌‌لویستێ ئه‌‌مریكا بگه‌‌هیت ب رێیا گۆتاره‌‌كا جێمس جیفرى، نڤیسه‌‌رێ ئه‌‌مریكى یێ دێرین ل په‌‌یمانگه‌‌ها واشنتۆن یا سیاسه‌‌تێن رۆژهه‌‌لاتا دوور، كو كه‌‌سه‌‌كێ زانایه‌‌ د هووركاریێن سیاسه‌‌تا ئه‌‌مریكا دا همبه‌‌رى رۆژهه‌‌لاتا ناڤین، بتایبه‌‌ت كو بالیۆزێ ئه‌‌مریكا بوو ل توركیا ل سالێن 2008 – 2010 و ل ئیراقێ ژى ل سالێن 2010 – 2012، كو ئه‌‌و قۆناغا ڤه‌‌كێشانا هێزێن ئه‌‌مریكى بوو ژ ئیراقێ.
جیفرى د گۆتارا خوه‌‌ دا ل رۆژنامه‌‌یا وول ستریت جۆرنال یا ئه‌‌مریكى دا به‌‌رى پێنج هه‌‌یڤان، ستراتیژیا نوویا ئه‌‌مریكا ل ئیراقی ئاشكرا كر بوو، كو ئه‌‌ڤرۆ گاڤێن بجهئینانا وێ ستراتیژیێ ل سه‌‌ر ئه‌‌ردى دهێنه‌‌ دیتن، جیفرى گۆت بوو؛ دوور نینه‌‌ ئه‌‌مریكا كارتا جودابوونا كوردستانێ نیشا ئیراقێ بده‌‌ت گه‌‌ر هه‌‌بوونا هێزا سه‌‌ربازى و ئابۆرى یا ئه‌‌مریكا پشتى نه‌‌مانا داعشێ ره‌‌ت بكه‌‌ت. ئه‌‌و یه‌‌ك ژى ژ ترسا ره‌‌تكرنا ئیراقێ ل نك وانشتۆنێ دیار بوویه‌‌، وێ یه‌‌كێ ژى وه‌‌كریه‌‌ ئه‌‌مریكا یاریا بن مێزێ بكه‌‌ت، بۆچى؟ به‌‌رسڤ د گۆتنا جیفرى دایه‌‌ كو ئیراقێ دو سێكێن یه‌‌ده‌‌كا سعوودیێ ژ په‌‌ترۆل و غازان هه‌‌نه‌‌ و ئاڤه‌‌كا مه‌‌زن ژى لێ هه‌‌یه‌‌، ئانكو واشنتۆن دخوازیت هه‌‌لویستێ خوه‌‌ ل ئیراقێ دابین بكه‌‌ت هه‌‌كه‌‌ كارڤه‌‌دانه‌‌كا سێقۆلى ژ ئالیێ ئیراق، ئیران و توركیا چێبوو و بوو ئه‌‌گه‌‌ر كارتێكرنا رێفراندۆمێ نه‌‌مینیت، ئه‌‌و ژى ب رێیا هه‌‌لویستێن راگه‌‌هندى بۆ پشته‌‌ڤانیكرنا حكومه‌‌تا عه‌‌بادى، به‌‌لكو پتر ژ وێ یه‌‌كێ، هه‌‌كه‌‌ رێفراندۆم گه‌‌هشته‌‌ وێ یا واشنتۆن دخوازیت، ئه‌‌مریكا دڤێت هه‌‌بوونه‌‌كا سه‌‌ربازى و ئابۆرى ب هه‌‌مان شێوه‌‌ى ل كوردستانێ ژى هه‌‌بیت.
چار: په‌‌یمانگه‌‌ها واشنتۆن یا سیاسه‌‌تێن رۆژهه‌‌لاتا دوور، كو بنگه‌‌هه‌‌كێ كارایه‌‌ د بریارا ئه‌‌مریكى دا همبه‌‌رى رۆژهه‌‌لاتا ناڤین و ب تایبه‌‌ت ل سه‌‌ر ده‌‌مێ سه‌‌رۆك ئۆباماى، مه‌‌ها چریا دووێ یا سالا 2015 سه‌‌ره‌‌دانا ئیراقێ كر بوو، به‌رى ده‌مه‌كى راگه‌‌هاند بوو؛ هه‌‌كه‌‌ واشنتۆنێ ب راستى رێفراندۆم نه‌‌ڤیا بیت بۆچى به‌‌حسا سزایان ل سه‌‌ر كوردستانێ ناكه‌‌ت، یان بۆچى دانا چه‌‌كى بۆ پێشمه‌‌رگه‌‌ى ناره‌‌وستینیت؟
وه‌سا دیاره‌‌ ئه‌‌مریكا دخوازیت دارى د نیڤه‌‌كێ را بگریت د ناڤبه‌‌را حكومه‌‌تا به‌‌غدا و هه‌‌رێما كوردستانێ دا، د وى ده‌‌مى دا داخویانیێن ئه‌‌مریكا و هه‌‌لویستێ وێ یێ راگه‌‌هاندى د گه‌‌ل ئێكپارچه‌‌یى و سه‌‌رخوه‌‌بوونا ئیراقێ دانه‌‌، لێ هه‌‌لویستێن وێ یێن سه‌‌ربازى به‌‌رۆڤاژى وێ دده‌‌نه‌‌ دیار كرن، ژ وانا گرێدانا گرێبه‌‌ستێن سه‌‌ربازى ب ملیۆنێن دۆلاران د گه‌‌ل پێشمه‌‌رگه‌‌یێن كوردستانێ.
د گه‌‌ل وێ هه‌‌موویێ بۆچى ئه‌‌مریكا هنده‌‌ گرنگیێ دده‌‌ته‌‌ دۆسه‌‌یا ئیراقێ؟ به‌‌رسڤا وێ ل سه‌‌ر زمانێ ئێك ژ سیاسه‌‌تمه‌‌دارێن ئه‌‌مریكا دیار دبیت، كو سه‌‌قامگیریا ده‌‌ڤه‌‌رێ هه‌‌موویێ ل سه‌‌ر وێ یه‌‌كێ یه‌‌ ئیراق بریارا دروست بده‌‌ت كو واشنتۆن ناخوازیت ئیراق ڤه‌‌گه‌‌ریته‌‌ رۆلێ خوه‌‌یێ عه‌‌ره‌‌بى و هه‌‌رێمى وه‌‌كو وه‌لاته‌كێ پیشه‌نگ.
ب كورتى، هه‌‌لویستێ ئه‌‌مریكا ژ سه‌‌متا واشنتۆن یا دبلۆماسى ده‌‌رناكه‌‌ڤیت، كو ل سه‌‌ر هه‌‌موو وه‌‌رسیان دله‌‌یزیت دا زیانێن خوه‌‌ كێم بكه‌‌ت و ئاستێ ده‌‌ستكه‌‌فتێن خوه‌‌ زێده‌‌ بكه‌‌ت، بێى ئه‌‌نجامان ل به‌‌رچاڤ وه‌‌رگریت.

کۆمێنتا تە