ئـەڤین بـارزانـی
ژ سالا ٢٠٠٣ و هەتا نها، پشتی هەلوەشاندنا ڕژێما بەعس، ئیراق د ناڤ زنجیرەیەكا قەیرانێن سیاسی یێن كویر و بەردەوام دا دژیت. ئەو هیڤیێن هەین كو ئیراق ببیتە وەلاتەكێ دیموكراتی و فیدرال، ب مخابنی ڤە د بن سیبەرا ناكۆكیێن مەزهەبی، دەستێوەردانێن دەرەكی و گەندەلیێ دا بەرزە بوون. د ناڤ ڤێ تابلۆیا ئالۆز دا، كورد وەكو پێكهاتەیەكێ سەرەكی نە تەنێ بەشەكن ژ كێشێ یان چارەسەریێ، بەلكو فاكتەرێ هەرە گرنگ یێ ڕاگرتنا هەڤسەنگیێ (بەلانسێ) نە.
ژێدەرێ ئالۆزیان بجهنەئینانا سیستەمێ فیدرالی یە، ئەگەرێ سەرەكی یێ ئالۆزیێن سیاسی ل ئیراقێ ڤەدگەریت بۆ سیستەمێ نها یێ سیاسی كو ئەو ژی بۆ هندێ ڤەدگەریت فیدرالیەت وەكو خوە ل ئیراقێ نەهاتە بجهئینان، هەر چەندە ئەڤ سیستەمە ل دەستپێكێ بۆ هندێ هاتبوو دانان كو هەموو پێكهاتە پشكدار بن، لێ د پراكتیكێ دا بوویە ئەگەرێ ئیفلیجبوونا دەولەتێ. ئالیێن شیعی د ناڤ خوە دا ل سەر پۆستێ سەرۆكوەزیران ناكۆكن، سوننە ژ بەر نەبوونا سەركردایەتییەكا بهێز لاواز بووینە، و ئەڤ یەكە داهێلیت كو حوكمەتێن ئیراقێ نەشێن خزمەتگوزاریان پێشكێش بكەن و سەروەریا وەلاتێ خۆ بپارێزن.
هەروەسا، دەستێوەردانێن وەلاتێن جیران و زلهێزێن جیهانی، گۆرەپانا سیاسی یا ئیراقێ كریە مەیدانا شەڕێ وەكالەتێ. ئەڤ ڕەوشە وەسا ل بڕیارێن سیاسی ل بەغدا دكەت كو نە ل دیڤ بەرژەوەندیێن خەلكێ ئیراقێ، بەلكو ل دیڤ ئەجێندایێن دەرەكی بهێنە دان.
ڕۆلێ كوردان: د ناڤبەرا هەڤسەنگی و پاراستنا دەستكەفتان دا
د ڤێ هەڤكێشەیا دژوار دا، كورد و هەرێما كوردستانێ خوەدان ڕۆلەكێ تایبەتن. ئانكو پرانیا جاران بێی ڕازیبوونا كوردان حوكمەت ل بەغدا ناهێنە پێكئینان. پۆستێ سەرۆككۆمارێ ئیراقێ بۆ كوردانە و ئەڤە ژی هێمایێ هەڤپشكیا كوردانە د دەولەتێ دا.
لێ ڕۆلێ كوردان تەنێ د پێكئینانا حكومەتان دا سنوردار نینە. سەركردایەتیا سیاسی یا كوردستانێ هەردەم بزاڤێ دكەت كو دەستوورێ ئیراقێ (دەستوورێ ٢٠٠٥) ببیتە بنەمایێ چارەسەریێ. لێ مخابن، دەسهەڵاتا ناڤەندی یا بەغدا گەلەك جاران پرەنسیپێن فیدرالیزمێ بنپێ دكەت.
كێشەیێن هەلاویستی: پەترۆل، بودجە و ئاخ
پەیوەندیێن هەولێر و بەغدا ل سەر سێ دۆسیەیێن سەرەكی ئاسێ ماینە:
١. دۆسیەیا ئابووری: كێشەیا هنارتنا مووچەیێن فەرمانبەرێن هەرێمێ و پشكا بودجەی بوویە كارتەكا فشارێ د دەستێ بەغدا دا ل دژی هەرێمێ. هەروەسا، یاسایا پەترۆل و غازێ هێشتا نەهاتیە دەرخستن، كو ئەڤ یەكە بوویە ئەگەرێ ناكۆكیێن مەزن و بڕیارێن دادگەها فیدرالی ل دژی سێكتەرێ پەترۆلا كوردستانێ.
٢. ماددێ ١٤٠: دەڤەرێن كوردستانی یێن ل دەرڤەی ئیدارەیا هەرێمێ (وەك كەركووك و شنگال) هێشتا چارەنڤیسێ وان نەهاتیە دیاركرن و گەلەك جاران تووشی عەرەبكرنێ دبن.
٣. سەروەری و ئەولەكاری: هەبوونا گروپێن چەكدار یێن نەیاسایی ل ئیراقێ گەفێ ل ئاساییشا هەرێما كوردستانێ دكەن.
گرنگیا ئێكڕێزیا ناڤخوەیی
بۆ هندێ كو كورد بشێن د ڤێ ئالۆزیا سیاسی دا ڕۆلێ خوە بپارێزن و مافێن خوە بدەستڤە بینن، ئێكڕێزیا د ناڤبەرا ئالیێن كوردی (ب تایبەتی پارتی و ئێكەتی) دا گەلەك یا گرنگە. دەمێ كورد ل بەغدا ب دو گۆتاران و دو دەنگان دئاخڤن، هەلوێستێ وان لاواز دبیت و ئالیێن بەرامبەر ڤێ یەكێ ل دژی بەرژەوەندیێن كوردستانێ بكار دئینن.
د ئەنجام دا، ئالۆزیێن سیاسی یێن ئیراقێ نە تەنێ دەمكی نە، بەلكو ئەنجامێ سیستەمەكێ شكەستی نە. ڕۆلێ كوردان د ڤێ قۆناغێ دا گەلەك هەستیارە؛ دڤێت ئەو هەڤسەنگییەكێ د ناڤبەرا پاراستنا قەوارەیێ هەرێما كوردستانێ و پشكداریا كارا ل بەغدا دا ببینن. ئارامیا ئیراقێ گرێدایی جێبەجێكرنا دەستووری و ڕێزگرتنا ل مافێن كوردانە، لێ یا گرنگتر ئەوە كو كورد ب ئێكدەنگی ڕووبڕوویێ ڤان تەحەدیان ببن. بێی چارەسەركرنا كێشەیێن هەولێر و بەغدا، ئیراق دێ هەر د ناڤبەرا قەیرانان دا مینیت.