(2)

ماهر عبدالرحمن به‌رواری – ئه‌لمانیا

به‌رده‌وامی ب پێنگاڤێن گوهۆڕینا نازناڤێ “موخلص” بۆ “نالبه‌ند”ی و پاشی هه‌ولێن ڕاستڤه‌كرن و ڤه‌گه‌راندنا نازناڤێ درستێ “موخلص” بۆ هه‌لبه‌ستڤانی و ئه‌م گه‌هشتن پێنگاڤا دووێ‌ ئه‌و ژی:

بكارئینانا پاشناڤێ “نالبه‌ند” ب تنێ.

نڤیسه‌ڤانێن ڤێ قۆناغێ (چ ب زانین یان بێ زانین) یا خوه‌ ژ ڤێ سوحبه‌تێ دویركری و د سه‌ردا بازدای و نازناڤێ نالبه‌ند یێ بكارئینای.

١. سه‌عید دێره‌شی، قه‌فته‌ك ژ هۆزانێت نالبه‌ندی ١٩٨٢ و كه‌لهێن ئاڤا- چاپا ئێكێ.

نڤێسه‌ر سه‌عید دێره‌شی د كتێبا خوه‌دا، نالبه‌ند وه‌ك پاشناڤ بۆ ئه‌حمه‌د ئه‌مینی هه‌لبژارتییه‌ و خوه‌ ل ڤی بابه‌تی نه‌كرییه‌ خودان، د سه‌رڕا بۆرییه‌.

مه‌ د رێكا په‌یواندیه‌كێ را ئه‌ڤ پرسه‌ ژێ كر و گۆت: “شاعر یێ ب ڤی ناڤی (مه‌شهوور) بووی، چ راست بیت یان نه‌، دێ ل سه‌ر ڤی ناڤی به‌رده‌وام بم.” كه‌سانێن دی ژی هه‌بوون هه‌مان بۆچوون هه‌بوون.

٢. مه‌لا تاها مایی، باغێ كوردا و به‌رپه‌ره‌ك ڤه‌شارتی ژ ژیانا نالبه‌ندی.

مه‌لا تاها مایی ل سه‌ر به‌گه‌نێ (جلد) كتێبۆكا (به‌رپه‌ره‌ك ڤه‌شارتی ژ ژیانا نالبه‌ندی) كو ل سه‌ر ژیانا نالبه‌ندی یه‌، ب تنێ پاشناڤێ نالبه‌ند نڤیسایه‌، لێ ل ده‌ستپێكا نڤیسینا خوه‌دا دو پاشناڤ بۆ دانینه‌، پاشناڤێ “موخلص” به‌ری یێ نالبه‌ندی نڤێسییه‌ و ب ڤی ڕه‌نگی (ئه‌حمه‌د موخلصێ نالبه‌ند) كییه‌؟(٤)

به‌لێ د پێنج به‌رگێن دیوانا (باغێ كوردا)دا، ڕژدی ل سه‌ر پاشناڤێ نالبه‌ند كرییه‌ و خوه‌ ب سه‌ر پاشناڤێن دی هاینه‌دایه‌، هه‌روه‌سا نڤیسه‌ڤان و ڤه‌كۆله‌رێن پشتی چاپكرنا “باغێ كوردا”، نڤیس ل سه‌ر ئه‌حمه‌د ئه‌مینی نڤێساین(تایبه‌ت جوقێ پشكدار د چاپكرنا باغێ كوردا دا)، خوه‌ ژ پاشناڤێ موخلصی بازدایه‌ و چاڤ ل “مه‌لا تاها مایی” كرینه‌ و پاشناڤێ نالبه‌ند، كرینه‌‌ (ئه‌مرێ واقع) و ل سه‌ر چووینه‌..(٥)

پێنگاڤا سێ: لادانا پاشناڤێ “نالبه‌ند” و جێگیركرنا پاشناڤێ “موخلص”

１.         ماهر عبدالرحمن به‌رواری (دیوانا ئه‌حمه‌دێ موخلص – ٢٠١٣) و (فه‌لسه‌فا ئه‌حمه‌دێ موخلص (نالبه‌ند) – ماهر عبدالرحمن به‌رواری – ٢٠١٩)

پشتی ڤه‌كۆلینێن ڕژد ل سه‌ر ڤی بابه‌تی و ده‌ستكه‌فتنا دیكۆمێنت و ده‌ستنڤیسان، سه‌دا سه‌د قه‌ناعه‌ت بۆ من چێ بوو كو پاشناڤێ “نالبه‌ند” یێ شاشه‌ و كه‌سان یێ پێڤه‌نای و پاشناڤێ “موخلص” یێ هه‌ری درسته‌ و هه‌لبه‌ستڤانی یێ ڤیای و هه‌لبژارتی و د پڕانیا دووماهیكا هه‌لبه‌ستێن خوه‌ دا ب ڕه‌نگێ ئیمزا (احمد مخلص) یێ بكارئینای.

مه‌ و چه‌ند نڤیسه‌ڤانان وه‌سان پێ باش بوو كو ناڤێ هه‌لبه‌ستڤانی ب ڤی ڕه‌نگی بنڤیسین وه‌ك ده‌مكی “ئه‌حمه‌دێ موخلص (نالبه‌ند)، نالبه‌ند ب بچویكی بهێته‌ نڤیسین هه‌تا پاشناڤێ “موخلص” ل ده‌ڤ خه‌لكێ دهێت نیاسین و پاشی ب ئێكجاری “نالبه‌ند”ی ژێ ڕاكه‌ن، لێ كه‌س هه‌بوون دیسان زڤرینه‌ سه‌ر ده‌هودوا خوه‌.

٢. هێرش كه‌مال رێكانی(دیوان یا ل به‌ر چاپێ)

نڤیسه‌ڤان هێرش رێكانی ژی یێ گه‌هشتیه‌ وێ باوه‌ریێ كو سه‌دا سه‌د پاشناڤێ “نالبه‌ند” نه‌ یێ درسته‌ و “موخلص” سه‌داسه‌د یێ درسته‌ له‌و د دیوانا خوه‌ دا قه‌ت “نالبه‌ند” بكارنه‌ئینایه‌ و هه‌روه‌سان د هه‌می ڤه‌كولینێن خوه‌ ژیدا هه‌ر “موخلصی” بكاردئینیت.

٣. نڤیسه‌ڤان جه‌میل شێلازی د كتیب و نڤیسێن خوه‌دا، پشتی ژێ پشتراست بووی به‌س “موخلص”ی بكاردئینیت.

پێنگاڤا چارێ: دیكۆمێنت و ئیمزا و ده‌ستنڤیسێن ئه‌حمه‌دێ موخلص.

هه‌كه‌ ئه‌م گه‌رهانه‌كێ د ناڤ هه‌لبه‌ستێن هه‌لبه‌ستڤان ئه‌حمه‌د ئه‌مینی دا بكه‌ین و دیوانا “باغێ كوردا” په‌ڕپه‌ڕ ڤه‌ده‌ین، ل ده‌ستنڤێس و كونیێن وی ب ده‌ستێ خوه‌ نڤێسین بنێڕین، ل دویڤ پاشناڤێن وی بگه‌رهین، دێ بینین كو ئه‌حمه‌د ئه‌مینی هژماره‌كا به‌رچاڤ یا پاشناڤان ل خوه‌ كرینه‌، پاشناڤێت مه‌عنه‌وی(هه‌لبه‌ستی) و جهكی بۆ خوه‌ هلبژارتینه‌، د پشكا (ئه‌حمه‌دێ موخلص یێ ژ كییه‌؟)(٦) ب درێژی من به‌حسێ وان جه، ناسناڤان، باوه‌ری و ته‌ریقه‌تان… یێن ئه‌حمه‌د ئه‌مینی ب خوه‌ ژێ هلبژارتین و خازتییه‌ خوه‌ پێ ناڤكه‌ت كرییه‌. د ڤان خالێن خارێ دا دێ پتر ڤاڤێرین و زه‌لال كه‌ین:

١. ئیمزا: یا زانایه‌ د كاروبارێن ڕۆژانه‌ و دادگه‌هان دا، ئیمزا كه‌سان زۆرا گرنگه‌ و نیشانا ره‌ئی و باوه‌ریا خودانی دده‌ت و یا باوه‌رپێكریه‌. گه‌ر ئه‌م ل دووماهیا سه‌دان هه‌لبه‌ستێن “ئه‌حمه‌دێ موخلص” بنێرین دێ بینین ئیمزا خوه‌ یا لێ كری و ب روونی یا نڤیسای “ئه‌حمه‌د موخلص”. ئانكو چ شك نه‌هێلانه‌ و یا دیاره‌ كو پاشناڤێ وی یێ هه‌لبه‌ستی یێ هه‌رێ ئه‌ساسی و درست “موخلص”ه‌ نه‌ “نالبه‌ند”ه‌ چونكی ل چ جهان دا مرۆڤ ئیمزایێن وی نابینیت ب ڕه‌نگێ “ئه‌حمه‌د نالبه‌ند”.

٢. كونیه‌: د هه‌می كونیێن وی یێن ب ده‌ستێ خوه‌ نڤیسین و كه‌فتینه‌ ده‌ست مه‌ و رحمه‌تی مه‌لا تاها مایی، ب تنێ نازناڤێ “موخلص) بكارئاینه‌یه‌. و هنده‌ك نازناڤێن جهی ژی وه‌ك (ئامێدی، بامه‌رنی، خشخاشی، بێدوهی، ڕویسی، به‌رواری، ….) یێن نڤیسین.(٧)

٣. د ناڤ هه‌لبه‌ستان دا: هه‌لبه‌ستڤانی ل دووماهیك و د ناڤ گه‌له‌ك هه‌لبه‌ستان دا نازناڤێ خوه‌ “موخلص” یێ نڤیسای هه‌روه‌سان د نامه‌ و ژیاننامه‌ و  پێشگۆتنا دیوانا خوه‌ “حدیقه‌ الاكراد احمد مخلص” “موخلص یێ هه‌لبژارتی وه‌ك پاشناڤێ هه‌لبه‌ستی. (٨)

٤. ستاتیسك و ڤه‌كۆلینا من: ژ بۆ ئێكلایه‌نیكرنا ڤێ مژارێ و پاشناڤان، مه‌ هه‌ول دا ڕێكێن زانستی و ئه‌كادیمی بكاربینین، دا بزانین كا كی ژ ڤان پاشناڤان پتر هاتیه‌ بكارئینان و رێژێن هه‌ری بلند دێ ڕاستیێ ده‌رێخن.

بۆ هنگافتنا ڤێ ئارمانجێ مه‌ ڤێداچوونه‌كا چه‌ند جاری و بنه‌جهكر د دیوان و هه‌لبه‌ستێن هه‌لبه‌ستڤانی دا كر. مه‌ پاشناڤ هه‌می ده‌ستنیشان كر و چه‌ند جارییا بكارئینانا وان. ئه‌ڤ دایگرامێ ئه‌ندازه‌یی ژێ چێكر دا پتر ڕون بیت بۆ خانده‌ڤانان ڕاستیا ئه‌نجامان.(٩)

هه‌لبه‌ست: ماجد الحیدر

وه‌رگێران: عصمت محمد بدل

هه‌كه‌ر ب من بایه‌ به‌هشتا خوه‌ هه‌لبژێرم

دا ل گوندێن ژبیركری ئاڤا كم

دوور ژ هه‌موو رێیان

دا كمه‌ گونده‌ك كه‌زاختی

ب تنێ چه‌ند مالێن بچووك

مالێن پاكێن بچووك بۆ هه‌ڤالێن خوه‌

و ماله‌ك بچووك بۆ من..

ب ژۆره‌كا لێكداییا مێهڤانان و باخچه‌یه‌كێ بێ په‌رژان

ل گه‌ل هه‌ڤژینا خوه‌ لێ ژیم..

هه‌ڤژینا من یا سه‌ر ئه‌ردی، نه‌ چو یێن دی..

ئو كتێبخانه‌یه‌كا مه‌زن

دا كتێبێن وێ ب دلێ خوه‌ خوونم( ما ل پێشییا من نه‌ هه‌موو ئه‌به‌دییه‌ته‌؟)

ئه‌رێ..

و سه‌یه‌ك بچووك یان جۆته‌ك سه‌یان..

جۆته‌ك كووسه‌له‌یێن ژیرێن ب ئه‌زمان

سپێده‌یێ دا ل باخچه‌یی كار كم

و ل مه‌تبه‌خێ هاری هه‌ڤژینا خوه‌ كم

د ناڤبه‌را خوله‌كه‌ك و یا دی دا، دا رامووسم

ئێڤاری، دا ل گه‌ل هه‌ڤالێن خوه‌ روونم

مه‌یا سۆز پێ هاتییه‌ دان ڤه‌خوه‌ن

زێده‌ جگاره‌یان كێشن( ل ڤێ ده‌رێ ترس ژ تووتنێ نینه‌!)

تێر ئاخڤن

دا ب ساده‌هییا خوه‌یا كه‌ڤن و

سڤكییا خه‌ونێن خوه‌ كه‌نن

گه‌له‌ك.. گه‌له‌ك گوهدارییا مۆزیكێ كن

هه‌كه‌ر ب من بایه‌ هه‌لبژێرم!