رێڤەبەرا گشتییا ناڤەندا هەماهەنگییا قەیرانان ل وەزارەتا ناڤخوە ل حوكمەتا هەرێما كوردستانێ راگەهاند: كەلتوورێ پێكڤەژیانێ ل هەرێما كوردستانێ ل سەر ئاستێ نێڤدەولەتی دەنگڤەدایە، ب گۆڕەی وان راپرسیێن د ناڤ ئاوارەیاندا هاتیە ئەنجامدان، پترییا وان خواستا ڤەگەراندنێ یا هەی، بەلێ ب مەرجێ ئارامیێ ل دەڤەرێن وان.
سروە رەسول، رێڤەبەرا گشتییا ناڤەندا هەماهەنگییا قەیرانان ل وەزارەتا ناڤخوە ل حوكمەتا هەرێما كوردستانێ گوت» بڕیارا وەزارەتا كۆچ و كۆچبەرێن ئیراقێ ل دۆر رێنەدانێ ب زڤرینا ئاوارەیان بەرۆڤاژی قانوونێ و دەستوورییە و هەتا نوكە هزاران قوربانیێن دەستێ تیرۆرێ د بێ سەر و شوونن».
گوت ژی» نەبوونا ئارامیێ و خزمەتگوزارییان ئەگەرێ نە زڤرینا ئاوارەیانە بۆ دەڤەرێن خوە، ل دەمێن بۆری ئاوارەبوونا بەرۆڤاژی روودا، چاڤەڕێی هەلوەستێ جڤاكا نێڤدەولەتینە و ل گەل ئالییان ل سەر هێلین ژبۆ ڤێ پرسێ».
سروە رەشول ئاماژە ب وێ چەندێ كر» ئەڤ بڕیارە پاشەڕۆژا پێكهاتەیان دئێخیتە د مەترسیێدا، وبجهئینانا وێ وێ بڕیارێ دێ كارەساتان دروست كەتو هەروەسا رێزنەگرتنە ل ماف و بیروباوەرێن پێكهاتەیێن دەڤەرێ. ب گۆڕەی وان راپرسیێن د ناڤ ئاوارەیاندا هاتینە ئەنجامدان پترییا وان خواستا زڤرینێ بۆ دەڤەرێن خوە یا هەی، بەلێ ب مەرجێ پاراستنا ئارامیێ ل دەڤەرێن وان».
هەروەسا باس ل وێ چەندێ كر» كەلتوورێ پێكڤەژیانێ ل هەرێما كوردستانێ ل سەر ئاستێ نێڤدەولەتی دەنگڤەدایە».
ل حەفتییا بۆری، وەزارەتا ناڤخوە ل حوكمەتا هەرێما كوردستانێ د بەیاننامەیەكێدا راگەهاندبوو» ژ ئەگەرێ شەڕێ داعشێ، هەژمارەكا مەزن یا وەلاتییان، ب تایبەت ژ پێكهاتەیێن مەسیحی و كوردێن ئێزدی، ب پشتەڤانییا خەلكی و حوكمەتا هەرێما كوردستانێ و هاریكارییا ئاژانس و رێكخراوێن نێڤدەولەتی ل كەمپان هاتنە ڤەحەواندن و هەتا نوكە 18 كەمپێن تایبەت ب ئاوارەیانڤە ل هەرێما كوردستانێ هەنە و زێدەتر ژ 600 هزار ئاوارە نەشیاینە بزڤرنە دەڤەرێن خوە، چاڤەڕێی رەوشەكا ئارام دكەن تاكو ب سلامەتی و سەربلندی بزڤرن دەڤەرێن خوە».
هەروەسا وەزارەتا ناڤخوە ل حوكمەتا هەرێمێ راگەهاندبوو ژی» ل شوونا پشتەڤانیكرنێ ل زڤرینا ئارەزوومەندانە و پشكداریكرنێ د رێخوەشكرنێ بۆ رەوشەكا ئارام، وەزیرا كۆچ و كۆچبەران و لژنەیا بلند هەڤكاریێ كۆمبوونان دكەن بۆ وێ چەندێ زڤرینا ئاوارەیان بۆ دەڤەرێن خوە بێ بەهر بكەن و بێ راوێژكرن ل گەل وان نەچار دكەن وەكو ئاكنجیێن دەرڤەی دەڤەرێن خوە بمینن».

ل دووڤ دەزگەهێن راگەهاندنا ئیراقێ، محەمەد شیاع سوودانی، سەرۆك وەزیرێن ئیراقێ د كۆمبوونا چارچۆڤەیێ هەماهەنگیێدا راگەهاند كو واشنتۆن ب بەغدایێ راگەهاندیە هەكە پڕۆژەیێ قانوونا حەشدا شەعبی نەهێتە راگرتن، 16 بنگەهێن سەر ب گرۆپێن چەكدارێن ئیراقی ڤە ل بەغدا و پارێزگەهێن دی یێن ئیراقێ دێ بنە ئارمانج وەكو بەرسڤەك بۆ وان هێرشێن گرۆپێن چەكداری ل مەها حەفت یا ئەڤسالە ل سەر بنگەهێ شەدادی ل پارێزگەها حەسەكە ل سووریێ ئەنجامداین.
ل رۆژا شەمبییا بۆری، چارچۆڤەیێ هەماهەنگیێ كۆمبوو و ب گۆڕەی چێدەرەكی، د كۆمبوونێدا بڕیار هاتە دان پڕۆژە قانوونا حەشدا شەعبی بهێتە راگرتن و ل شوونا دەربازكرنا وێ پڕۆژە قانوونێ، چەند رێنمایەك ژ ئالیێ حوكمەتێڤە بهێنە دەركرن بۆ چارەسەركرنا هندەك ژ ئاستەنگێن قانوونا 2016 ی حەشدا شەعبی هەبوون.
هەروەسا جڤاتا نوونەرێن ئیراقێ پلانا كاركرنا ڤێ حەفتیێ بەرچاڤكربوو، بەلیچ ب هیچ جۆرەكی باس ل پڕۆژەیێ قانوونا حەشدا شەعبی نەهاتبوو كرن، ئانكو ل هەرسێ روونشتنێن ڤێ حەفتیێ یێن جڤاتا نوونەرێن ئیراقێ باس ل وێ پڕۆژە قانوونێ ناهێتە كرن.
حەیدەر بەرزنجی، شرۆڤەكارێ سیاسی گوت» چارچۆڤەیێ هەماهەنگیێ ب هیچ شێوەیەكی ئەڤ پڕۆژە قانوونە نە ڤەكێشایە و هەتا نوكە ل جڤاتا نوونەران مایە و تنێ یا پاشئێخستی، چونكە ب دیتنا جڤاتا نوونەران دەم نوكە یێ گونجای نینە و ئالیێن نەشیعی بەرهەڤی روونشتنان نەدبوون و چارچۆڤەیێ هەماهەنگیێ دخوازیت ئەڤ پڕۆژە قانوونە بڕیارەك بیت هەموو ئالی تێدا پشكدار بن».
گوت ژی» ئێكڕێزییا ئیراقێ و پێكهاتەیێن وێ، ل بەراهییا ئارمانجێن چارچۆڤەیێ هەماهەنگیێ نە و حەشدا شەعبی حەشدەكا نیشتمانییە و حەشدا شیعەیان ب تنێ نینە لەوما پێدڤییە هەموو پێكڤە بڕیارێ ل سەر بدەن».
هەڤدەم ب دیتنا هەژمارەكا سیاسەتمەدارێن ئیراقی، ئالیێن شیعی ب تمامی یێن ل فشارێن ئەمریكا گەهشتین و پشتڕاستن ئەو فشارە د جدی نە، لەوما ب تێكرا بڕیارا سڕكرن و هەلگرتنا پڕۆژەیێ قانوونا حەشدا شەعبی دایە، بۆ وێ چەندێ تاكو نەبیتە ئەگەرێ ئالۆزیێ ل گەل ئەمریكا.
ئەو سیاسەتمەدارێن ئیراقی دیاردكەن ژی، هەژمارەكا هێز وئالیێن شیعی ژ ئەگەرێ ڤەكێشانا پڕۆژەیێ قانوونا حەشدا شەعبی روو ب روویێ حەراجكرنێ بووینە بەرانبەر ئالیگرێن خوە، ب تایبەتی كو هندەك ژ ئالیگرێن وان كەسوكارێن وان دناڤ حەشدا شەعبیدا هەنە و پەسەندكرنا پڕۆژە قانوونا حەشدا شەعبی د بەرژەوەندییا خوە دا دبینن.
محەمەد ئەلشممەری، ئەندامێ لژنەیا ئاسایش و بەرگریێ ل جڤاتا نوونەرێن ئیراقێ دبێژیت» دەستێوەردانا دەرەكی بزاڤێ دكەت ئاستەنگان بۆ كارێن كۆمبوونێن جڤاتا نوونەران دروست بكەن و رێكێ ل پەسەندكرنا پڕۆژە قانوونا حەشدا شەعبی بگرن».
ژ ئالیێ خوەڤە جواد ئەلیەساری، ئەندامێ جڤاتا نوونەرێن ئیراقێ گوت» پەسەند نەكرنا پڕۆژەیێ قانوونا حەشدا شەعبی ب پلە ئێك پەیوەندی ب هەڤڕانەبوونا شیعەیان د ناڤخوەدا، پاشی كورد و سوننەیان ژی ئەو پڕۆە قانوونە رەتكریە».

رۆژنامەیەكا ب سەرلەشكرێ پاسدارێن ئیرانێ زە ئاشكرا كر، عەلی لاریجانی، ئەمیندارێ جڤاتا بلند یا ئاسایشا نیشتمانییا ئیرانێد سەرەدانا خوە دا بۆ ئیراقێ، فشار ل بەرپرسێن ئیراقێ كریە كو پێدڤییە سیستەمێ بەرگرییا ئەسمانی بۆ رێگریێ ل دەربازبوونا فرۆكەیێن شەڕكەرێن ئیسرائیلی جهگیر بكەن، هەڤدەم هۆشداری دایە، دبیت سیناریۆیا ژناڤچوونا سووریێ ل ئیراقێ بهێتە دوبارەكرن و هەرێمەكا سوننی بهێتە دامەزراندن.
رۆژنامەیا (سوبحی سادق) كو زمانحالێ فەرمیێ هاریكارێ سیاسیێ لەشكرێ پاسدارێن ئیرانێیە، د راپۆرتەكێدا، ئاماژە ب سەرەدانا ڤێ دووماهیێ یا عەلی لاریجانی، ئەمیندارێ جڤاتا بلند یا ئاسایشا نیشتمانییا ئیرانێ بۆ ئیراقێ كریە و تێدا با س ل چەند گەفێن سەرەكی ل دۆسێییا ئیراقێ كریە، كو گرێدای شەڕێ 12 رۆژییە ل گەل ئیسرائیلێ.
رۆژنامەیا ناڤبری د پشكەكا راپۆرتا خوە دا بەلاڤكریە» سەرەدانا لاریجانی بۆ ئیراقێ گرێدای بوو ب چار گەفێن سەرەكی ل سەر ئاسایشا كۆمارا ئیسلامییا ئیرانی ل گەل بەرپرسێن ئیراقێ گەنگەشە كرینە بۆ وێ چەندێ زوو چارەسەر بكەن».
سەرەكیترین پرس، بنپێكرنا سەروەرییا ئەسمانێ ئیراقێ و هێرشا فرۆكەیێن شەڕكەرێن ئیسرائیلی بوو ل شەڕێ 12 رۆژاندا، لاریجانی ل دیدار و دانوستاندنێن خوە دا ل گەل بەرپرسێن ئیراقی، دلگرانییا وەلاتێ خوە دیاركریە ژ وێ چەندێ فرۆكەیێن شەڕكەرێن ئیسرائیلی بێی هیچ رێگرییەكێ ژ ئەسمانێ ئیراقێ دەربازی ئەسمانێ ئیرانێ بوون و ئارمانجێن سەربازی و ئەتۆمی و پیشەسازی تۆپبارانكرن».
د وێ سەرەدانێدا، لاریجانی فشار كریە، كو ئەركێ حوكمەتا ئیراقێیە سیستەمێ بەرگرییا ئەسمانی جهگیر بكەت یان فشارێ بێخیتە سەر ئەمریكا بۆ رێگریێ ل دەربازبوونا فرۆكەیێن شەڕكەرێن ئیسرائیلی و دووماهی ئینان ب بنپێكرییان.
خالەكا دی كو عەلی لاریجانیل گەل بەرپرسێن ئیراقێ باسكری، دوپاتكرن بوو ل رێككەفتنا هەڤپشكا ئەمنی د ناڤبەرا ئیرانێ و ئیراقێدا، سەبارەت ڤێ چەندێ باس ل مەترسییا پارتێن سیاسی یێن رۆژهەلاتا كوردستانێ كر و هۆشداری دا كو دڤێت رێگری لێ بهێتە كرن، ئەگەر نە مافێ ئیرانێیە راستەوخوە هێرشێ بكەتە سەر كەمپ و بنگەهێن وان، هەروەك چاوان پشتی روودانێن 2022 هێرشێن چڕ كرینە سەر.
هەر ب گۆڕەی وان پێزاننێن وێ رۆژنامەیا سەر ب لەشكرێ پاسدارێن ئیرانێڤە ئاشكراكری» پشتی باسكرنا مەترسی و گەفێن سەر كۆمارا ئیسلامییا ئیرانی، ئەمیندارێ جڤاتا بلند یا ئاسایشا نیشتمانییا ئیرانێ ل گەل بەرپرسێن شیعە باس ل مەترسییا هێرشێن دەرەكی ل سەر ئیراقێ كریە».
لاریجانی، ب سەركردەیێن شیعی یێن ئیراقی راگەهاند ژی» ئەگەرێ هێرشێن ئەسمانی یێن ئیسرائیلی بۆ كوشتنا فەرماندەیێن بەرەیێ موقاوەمە و توپبارانكرنا دەزگەهێن سەربازی و بنگەهێن ستراتیژی ل ئیراقێ هەیە».
هەروەسا هۆشداری دایە ژ ڤەگوهاستنا چەكداران ژ سووریێ بۆ باكوورێ رۆژئاڤا و رۆژئاڤایێ ئیراقێ، كو دبیت ببیتە ئەگەرێ دروستكرنا دەڤەرێ خوەبڕێڤەبەر ب ناڤێ (هەرێما سوننی) كو پلانەكە د چارچۆڤەیێ دابەشكرنا وەلاتێن دەڤەرێ و دروستكرنا پێگەهەكی بۆ گەفكرنێ ل ئاسایشا ئیرانێ.
عەلی لاریجانی ل دۆر تێكچوونا رەوشا سیاسییا ئیراقێ، هۆشدارییەكا دی دایە بەرپرسێن شیعی، ئەوژی پلان بۆ هەلوەشاندنا سیستەمێ سیاسیێ ئیراقێ یان ژناڤبرنا حوكمەتا ئیراقێ هەنە، بۆ وێ چەندێ هەمان سیناریۆیا سووریێ ل ئیراقێ بهێتە دوبارەكرن. هەڤدەم دوپاتكریە، ب هەبوونا پێكهاتەیێ جەماوەر، ئایینی و چەكدارێن حەشدا شەعبی، سەرگرتنا وان پلانان یا ب زەحمەتە، بەلێ ئەزموونا 14 سالان ژ ململانێ و دۆرپێچكرنێ ل سووریێ دیار دكەت، كو سیناریۆیەكا ژ وی جۆری یا ئەستەم نینە.
عەلی لاریجانی، ئەمیندارێ جڤاتا بلند یا ئاسایشا نیشتمانییا ئیرانێ ل ناڤەڕاستا ڤێ مەهێ سەرەدانا بەغدایێ كربوو و پاشی بەر ب لوبنانێ درێژی ب گەشتا خوە دابوو، نڤیسینگەها شیرەتكارییا ئاسایشا نیشتمانییا ئیراقێ ل دۆر سەرەدانا لاریجانی راگەهاندبوو» د سەرەدانا ئەمیندارێ جڤاتا بلند یا ئاسایشا نیشتمانییا ئیرانێ دا بۆ ئیراقێ، تێكگەهشتنا ئەمنی هاتە ئیمزاكرن، بێی كو هووردەكارییان بەلاڤ بكەت».

دوهی دوشەمبی 25/8/2025، نێچیرڤان بارزانی، سەرۆكێ هەرێما كوردستانێ ل سالڤەگەڕا 37 یا ئەنفالا بەهدینان پەیامەك بەلاڤكر و ئەڤە دوقێ وێ یە:
ل سالڤەگەڕا 37 یا ئەنفالا بەهدینان، ب رێزڤە هەموو شەهیدێن بەهدینان و كوردستانێ ب گشتی د ئینینە بیرا خوە. د ڤێ هەلكەفتێدا كو هەژمارەكا رووفاتێن شەهیدێن تاوانێ ل دەڤەرا بەرێ گارەی، پشتی پێرابوونێن قانوونی و نوشداری د رێوڕەسمەكیدا هاتنە ڤەشارتن، ستەملێكرنا مللەتەكێ نیشا ددەن.
ئەنفالا بەهدینان تاوانەكا دی یا زنجیرەتاوانێن دەستهەلاتدارێن وی دەمی یێن ئیراقێ بوو دژی گەلێ كوردستانێ كو ل 25 ئاب هەتا 6 ئیلۆنا 1988 ل دوماهی قۆناغێن ئەنفالێ، خەلكێ سڤیل و ئاخ و هەوا و ژینگەه و سروشتێ بەهدینان ڤەگرت.
د ڤێ هەلكەفتێدا داخوازییا خوە ژ حوكمەتا فیدرالییا ئیراقێ دوپات دكەین بۆ قەرەبووكرنا قوربانیێن ئەنفالا بەهدینان و هەموو قوربانیێن تاوانێن رژێما بەرێ یا ئیراقێ. دادگەها بلند یا تاوانان ل ئیراقێ ئەنفال ب جینۆساید و تاوانا شەڕێ و تاوانا دژی مرۆڤایەتیێ نیاسییە، لەوما مافێ قوربانییایە ب هەموو شێوەیەكێ بهێنە قەرەبووكرن.
بۆریێ تەحل یێ ئیراقێ، ژبلی مالوێرانیێ چ تشتەكێ دی بۆ ئیراقێ و ئیراقییان نەئینا، ئەنفال و هەموو ئەو تاوانێن دژی گەلێ كوردستانێ هاتینە كرن، دڤێت ببنە وانە و پەند ژێ بهێنە وەرگرتن و ببنە ئەگەرێ مسۆگەركرنا مافێن گەلێ كوردستانێ ب هەموو پێكهاتەیێن خوە ڤە.
ب ڤێ هەلكەفتێ دوپاتیێ ل چارەسەركرنا كێشەیان و پێكڤەژیانا ئاشتییانە و پاراستنا ئارامییا وەلاتی و پێكڤەكاركرنا هەموو ئالیێن سیاسی و پێكهاتەیان ل ئیراقێ و هەرێما كوردستانێ دكەین، تاكو پێكڤە نوكە و پاشەڕۆژەكا باشتر ئاڤا بكەین.
سلاڤ ل گیانێ پاقژ یێ شەهیدێن ئەنفالا بەهدینان و هەموو شەهیدێن كوردستانێ.

دوهی دوشەمبی 25/8/2025 نێچیرڤان بارزانی، سەرۆكێ هەرێما كوردستانێ پشكداری د كۆنفرانسێ نێڤدەولەتیێ جینۆسایدا ئێزدییاندا كر كو ژ ئالیێ ل زانكۆیا كوردستان – هەولێر هاتبوو رێكخستن.
د رێوڕەسمیدا كو میر حازم تەحسین بەگ میرێ ئێزدییان، بابە شێخ و هەژمارەكا وەزیر و بەرپرسێن بلند یێن هەرێما كوردستانێ، ئالیێن سیاسی، قۆنسل و دیپلۆماتكارێن وەلاتان ل هەولێرێ، ئەكادیمی و ڤەكۆلەر ژ ناڤخوە و دەرڤە و مامۆستایێن ئایینی بەرهەڤ بوون، سەرۆكێ هەرێما كوردستانێ پەیڤەك پێشكێشكر، ئەڤە دەقێ وێ یە:
بەرێز میرحازم تەحسین بەگ، میرێ ئێزدییان
بەرێز بابەشێخ
بەرهەڤبوویێن بەرێز..
ب گەرمی ب خێرهاتنا هەوە دكەم بۆ ڤی كۆنفرانسێ نێڤدەولەتی دەربارەی جینۆسایدا ئێزدییان.. ب خێر هاتنەكا تایبەت یا مێهڤان و پشكدارێن بیانی دكەم كو ئەڤرۆ ژ هەر جهەكێ ل جیهانێ هاتین و پشكدارن د ڤی كۆنفرانسیدا. دەستخوەشیێ ل زانكۆیا كوردستان دكەم بۆ سازدانا ڤی كۆنفرانسێ زانستیێ ئەكادیمی كو جارا ئێكێیە ب ڤی ئاستی و ب ڤێ پشكدارییا بەرفرهە، ل هەولێرێ دهێتە سازكرن.
ل دەستپێكێ ئەڤرۆ هەموو قوربانیێن ئێزدی و هەموو قوربانیێن دەستێ داعشێ ب رێزڤە دئینینە بیرا خوە. سلاڤان بۆ گیانێ وان دهنێرین. ئەو چو جاران ژ بیرا مە ناچن و بۆ هەردەم ب رێزڤە دێ بیرئینانا وان ساخ كەین.
سازدانا كۆنفرانسێ زانستی- ئەكادیمی دەربارەی جینۆسایدا ئێزدییان، كارەكێ ئێكجار پێدڤی و گرنگە، ب تایبەتی كو ب ڤی شێوەی پسپۆر و شارەزا ژ ناڤەندێن زانستی و ئەكادیمی یێن جیهانی، تێدا باس و ڤەكۆلینێن خوە پێشكێش دكەن.
ئەڤە رۆلەكێ گرنگ و پێدڤییە د دۆكیومێنتكرنا جینۆسایدی و دەرئەنجامێ وێ دهێتە گێران. ڤەكۆلینێن زانستی و ئەكادیمی ل دۆر جینۆسایدا ئێزدییان ل رەهەندێن دیرۆكی و سیاسی، قانوونی و رەهەندێن دەروونی، دێ بنە ژێدەرەكێ گرنگ بۆ نوكە و پاشەڕۆژا ڤێ پرسێ و ڤەكۆلین د هەموو ئالیێن وێ جینۆسایدێ دا.
د وێ باوەریێدا مە كو ئەڤ كۆنفرانسە دێ ئازاران گوهۆڕیت بۆ زانینێ و مەینەتان دێ گوهۆڕیت بۆ پەند و وانەوەرگرتنێ. هەروەسا دێ بیتە پرەك د ناڤبەرا زانستێ و سیاسەتێ و مرۆڤایەتیێدا، پشكداریێ و هەڤپشكیێ دكەت د بەرفرەهبوونا دانپێدانا نێڤدەولەتی ب وێ جینۆسایدێ و لێپرسینێ ژ ئەنجامدەرێن وێ تاوانێ.
ل 3 ئاب 2014 داعشێ بزاڤكر پێكهاتەیەكێ رەسەنێ كوردستانێ و ئیراقێ و كەلتوورێ فرەهیێ و پێكڤەژیانێ ژناڤ ببەت. ب هزاران زەلام و گەنج كوشتن، ب هزاران ژن و كچێن ئێزدی رەڤاندن و جۆرەها تاوانێن دەستدرێژی و ب كویلەكرنێ بەرامبەر وان ئەنجامدان. سەدان هزار ژێ ئاوارە و دەربەدەر كرن و پەرستگەه و سیمبۆلێن ئایینی و كەلتووری یێن ئێزدییان، روو ب روویێ پرۆسەیەكا ژناڤبرنێ یا بەرنامەدار بوون.
لەوما ئەڤ تاوانكارییە روودانەكا دیرۆكی یا دەڤەرێ نەبوو، بەلكو برینەكا كوور بوو، هەروەسا شەرمزارییەكە د دیرۆكا مرۆڤایەتیێدا. هەموو رزگاربوویێن ڤێ جینۆسایدێ، هەموو دایك و بابێن ئێزدی كو رۆلێن خوە ژ دەستداین، هەموو زارۆكێن بێ دایك و باب و بێ خێزان و كەسوكار ماین، دیدەڤانەكێ زیندی یێ وێ كارەساتێیە.
هەرێما كوردستانێ هەر ژ دەستپێكا كارەساتێ، وەك ئەركێ نیشتمانی و مرۆڤایەتییا خوە، پێشوازی ل سەدان هزار ئێزدییان كر، ب سەدان پێشمەرگە ب فەرماندەییا سەرۆك مەسعود بارزانی، ب گیان و خوونا خوە، هەر چ یا ژدەست هاتی كر بۆ پاراستنا ئێزدییان و رزگاركرنا شنگالێ، وەكو پرسەكا كوردستانی مە رەفتار ل گەل وێ كارەساتێ كر، چونكە ئێزدی پشكەكا رەسەنێ پێكهاتەیێن كوردستانێ نە.
راستە، سالانە ب چەندین شێوازان و ل چەندین جهان، بیرئینانا ڤێ كارەساتا ب ئازار دهێتە ساخكرن، ئەڤە یا گرنگە و پێدڤییە بەردەوام بیت بۆ وێ چەندێ نەڤیێن داهاتی بزانن وەك هەموو پێكهاتەیێن دی یێن كوردستانێ، چ كارەساتەك ب سەر ئێزدییاندا هاتیە.
جهێ مخابنییەكا مەزنە پشتی 11 سالان ژ وێ كارەساتێ، هێشتا نێزیكی نیڤا جڤاكا ئێزدی، ژیانەكا دژوار د ناڤ كەمپاندا د بۆرینن، زارۆكێ ئێزدی هەیە ئەڤرۆ 11 سالە و هەموو ژیێ خوە د ژینگەهەكا دژوار یا كەمپاندا ژیایە. هێشتا ئومێدەكا راستەقینە بۆ گوهۆڕینەكا ئەرێنی د رەوش و ژیانا واندا نینە و چارەنڤیسێ وان یێ رۆهن نینە.
ئیراق وەلاتەكێ زەنگینە، جڤاكا ئێزدی وەكو وەلاتیێن ئیراقی، گەلەك ماف ل سەر دەولەتێ هەیە. پێدڤییە ئیراق گەلەك زێدەتر خوە ژ وەلاتیێن ئێزدی بكەتە خودان. ئەركێ مە هەموویانە ل هەرێما كوردستانێ و ئیراقێ، هەروەسا ئەركێ جڤاكا نێڤدەولەتییە كو هەر چ یا پێدڤی بیت بۆ ئێزدییان بهێتە كرن.
بەری هەموو تشتەكی پێدڤییە باوەری و ئومێد ب ئێزدییان بهێتە دان بۆ وێ چەندێ بشێن ل سەر وێرانێن بۆری یێ تەحل، ژیانەكا نوو دەست پێ بكەن، ئەو چەندە ناهێتە كرن هەكە دادپەروەری بۆ ئێزدییان ب دەستڤە نەهێت.
ب دەستڤەئینانا دادپەروەریێ بۆ ئێزدییان، تنێ سزادانا تاوانكاران و ئەنجامدەرێن جینۆسایدێ نابیت، بەلكو دێ ب چاڤدان و كاركرنا جدی بۆ ئێزدییان بیت كو هەموو ئالی و وارێن ژیانا وان ڤەگریت. ب پێدانا پشتڕاستبوونێ كو جارەكادی روو ب روویێ كارەساتەكا وەسا نابن.
نوكە ژی پشتی 11 سالان ژ جینۆسایدا جڤاكا ئێزدی، هێشتا ئەڤ جڤاكە د هلهەژیانەكا كوور دایە. هلهەژیانەكا دژوار یا دەروونی و جڤاكی كو دەرئەنجامێن وێ هەتا دەمەكێ درێژ دێ بەردەوام بن. ئەركێ مە هەموویانە هاریكارییا وان بكەین بۆ چارەسەربوون و دەربازكرنا ئازارێن وان یێن دەروونی. ئەوا ئەڤرۆ هوینێن ڤەكۆلەر دكەن، دێ پشكەكا گرنگ یا وێ هاریكاریێ بیت.
ئەم ل هەرێما كوردستانێ وەك هەردەم د بەرهەڤین بۆ هەر هاریكاری و هەماهەنگییەكێ ل گەل حوكمەتا ئیراقا فیدرال بۆ پێشكێشكرنا هەر هاریكارییا پێدڤی بۆ پێكهاتەیێ ئێزدی. پاراستنا فرەهیێ و پێكڤەژیانێ و هەڤدوقەبوولكرنێ، ئەركێ بەراهیێ یێ مە هەموویانە ل كوردستانێ و ئیراقێ. فرەهی و هەمەرەنگییا جڤاكا ئیراقێ ب هەرێما كوردستانێڤە، هێز وزەنگینییە، نەك كێشە و مەترسی، دڤێت هەردەم كاری بۆ ب هێزكرنا وان بكەین.
ئەڤرۆ سادەترین مافێن ئێزدییان ئەوە هندەك ئارامی و ئاسایش ل دەڤەرێن وان هەبیت، تاكو بشێن بزڤرن. خومەتگوزاری هەبن، بشێن بەر ب جهێن خوە بچن و ژیانەكا نوو دەست پێ بكەن.
لەوما پێدڤییە رێككەفتنا حوكمەتا هەرێما كوردستانێ و حوكمەتا فیدرالییا ئیراقێ بۆ ئاساییكرنا رەوشا شنگالێ و دەور و بەرێن وێ بهێتە بجهئینان، ئێدی ئێزدی و دەڤەرێن وان مەیدانا هێزێن نە قانوونی و ئێكلاكرنا ئەجیندەیێن هەرێمی نەبیت. بۆ ڤێ چەندێ ل گەل بەغدا بەرهەڤی هەر هاریكاری و هەماهەنگییەكێ نە.
د بزاڤێن خوەدا دێ بەردەوام بین هەتا رزگاركرنا دوماهی رەڤاندیێ ئێزدی، هەروەسا بۆ ب پارێزگەهكرنا شنگالێ و بۆ وێ چەندێ كۆمكوژییا ئێزدییان ب شێوەیەكێ بەرفرەهتر ل سەر ئاستێ نێڤدەولەتی بهێتە نیاسین. تاوانكار بهێنە سزادان و دادپەروەری بۆ ئێزدییان ب دەستڤە بهێت، هاریكاریێن مادی و دەروونی ب دەستڤەبینن بۆ شیاندن و دەربازكرنا هلهەژیانا دەروونی یا وان.
رێز و سوپاسی بۆ هەموو ئەوان دووپات دكەین كو ل هەرێما كوردستانێ وئ یراقێ، ل دەڤەرێ و ل جیهانێ ب هەر شێوەیەكێ بیت هاریكارییا جڤاكا ئێزدییان كری و بەردەوامن و هاریكاریێ دكەن.
هیڤییا سەركەفتنێ بۆ كۆنفرانسێ هەوە دخوازم. هەموو پشتەڤانییەكێ ل كار و چالاكی و كۆنفرانسەكی ژ ڤی جۆری دكەین. هیڤیدارم د ڤی ئەركیدا سەركەفتی بن و بەردەوام ژی بن.

پشتی پشكداریكرنێ د كۆنفرانسێ نێڤدەولەتیێ جینۆسایدا ئێزدییان ل زانكۆیا كوردستان – هەولێر ل باژێرێ هەولێرێ، سەرۆكێ هەرێما كوردستانێ د داخۆیانییەكا رۆژنامەڤانیدا باس ل بزاڤێن دابینكرنا مووچەی، رەوشا سلێمانیێ و هنارتنا پەترۆلێ كر.
نێچیرڤان بارزانی، سەرۆكێ هەرێما كوردستانێ گوت» بۆ چارەسەركرنا كێشەیا مووچەیێ وەلاتیێن هەرێما كوردستانێ هەولێر وبەغدا د دانوستاندنێن چڕ دانە، هیڤیدارین نێزیك بین ژ وێ چەندێ بگەهینە چارەسەرییەكێ. كۆمبوون بۆ وێ مەبەستێ ل هەولێرێ و بەغدایێ ژی د بەردەوامن».
سەرۆكێ هەرێما كوردستانێ گوت ژی» كارێ بەراهیێ یێ حوكمەتا هەرێما كوردستانێ ئەوە كو چاوان كێشەیا مووچەی چارەسەر بكەت, ئەز ب خوە وەسا دبینم ل دەمەكێ نێزیك ئەو كێشەیە دێ هێتە چارەسەركرن».
نێچیرڤان بارزانی ل دۆر روودانێن 22 ئاب ل سلێمانیێ گوت» مە پەیام ل سەر روودانێن سلێمانیێ هەبوویە، ئەوا ل دەف مە گرنگ هەموو بابەت ب شێوەیەكێ قانوونی بڕێڤە بچن».
سەبارەت هنارتنا پەترۆلا هەرێما كوردستانێ ژی، نێچیرڤان بارزانی گوت» د دانوستاندنەكا گەلەك چڕ داینە. بەری چەند رۆژان ل گەل بالیۆزێ ئەمریكا ئاخڤتم ل سەر وی بابەتی. ل گەل كۆمپانییان ژی ئاخڤتینە. هەموو بزاڤا مە ئەوە ب زووترین دەم ببینین پەترۆل ل بۆرییا هەرێما كوردستانێ بۆ دەرڤە بهێتە هنارتن».
ل دۆر پێكئینانا كابینەیا نوو یا حوكمەتا هەرێما كوردستانێ ژی، نێچیرڤان بارزانی گوت» دانوستاندن د ناڤبەرا پارتی دیموكراتی كوردستان و ئێكەتی نیشتمانی كوردستان د بەردەوامن، بەلێ هیچ ژڤانەك دیار نینە و ئەوا هەی دانوستاندنێن تمام یێن هەین».
د بەرسڤا پرسیارەكێدا ل دۆر روودانێن سلێمانیێ، سەرۆكێ هەرێما كوردستانێ گوت» ئینشائەللا دێ چارەسەر بیت. یا گرنگ سەر و مال وەلاتییان بهێتە پاراستن و بابەت رێڕەوەكێ قانوونی وەربگریت. ژ هەموویێ گرنگتر ئەوە دڤێت قانوون سەروەر بیت».
سەرۆكێ هەرێما كوردستانێ ل دۆر پرۆسەیا چارەسەریێ ل توركیا و باكوورێ كوردستانێ گوت» پێنگاڤێن باش یێن چووینە پێش، پرۆسەیەكا ب ساناهی نینە ب شەڤ و رۆژەكێ بچیتە سەر، بەلێ ئەوا نوكە هەی راستە پرۆسە یا خاڤە، بەلێ پێنگاڤێن جدی هەنە».
سەبارەت سەرەدانا وی بۆ بەغدا و دانوستاندن بۆ چارەسەركرنا كێشەیا مووچەی، نێچیرڤان بارزانی گوت» مە نیاز هەیە و دێ چین، نزانم دێ كەنگی چین، بەلێ بەغدا پایتەختێ مەیە و هەر دەمێ پێدڤی بیت دێ چین».

دوهی دوشەمبی 25/8/2025، نێچیرڤان بارزانی، سەرۆكێ هەرێما كوردستانێ د دیدارەكێدا ل گەل زافەر سراكایا، جێگرێ سەرۆكێ پارتا داد و گەشەپێدانا دەستهەلاتدار ل توركیا بۆ كاروبارێن دەرڤە، هەڤبەندیێن هەرێما كوردستانێ و ئیراقێ ل گەل توركیا و رەوشا دەڤەرێ گەنگەشەكر.
هەردو ئالییان دوپاتیل گرنگییا هەڤبەندییان د ناڤبەرا واندا و هاریكارییا هەڤپشك د وارێن جودا جودادا كر كو خزمەتا بەرژەوەندییا هەردو ئالییان و پاراستنا ئارامیێ ل دەڤەرێ دكەت.
نێچیرڤان بارزانی دوپاتكر هەرێما كوردستانێ وەك هەڤسنوورەكا گرنگ دنێریتە توركیا كو بەرژەوەندیێن هەڤپشك و درێژخایەن كۆمڤەدكەت، هەروەسا رێز و سوپاسییا خوە بۆ رۆلێ رەجب تەی ئەردۆگان، سەرۆككۆمارێ توركیا و ئال پارتی د هێزكرنا هەڤبەندیێن توركیا ل گەل ئیراقێ و هەرێما كوردستانێ دەربڕی.
ژ ئالیێ خوەڤە سراكایا سەرەرای نیشادانا خواستا بەردەواما توركیا بۆ بەرفرەهكرنا هەڤبەندیێن خوە ل گەل ئیراقێ و هەرێما كوردستانێد هەموو واراندا، پەیوەندی و دۆستایەتییا سەرۆكێ هەرێما كوردستانێ ل گەل توركیا و رۆلێ وی یێ ئەرێنی ل سەر ئاستێ دەڤەرێ بلند هەلسەنگاند.
پرۆسەیا ئاشتیێ ل توركیا و چەند پرسێن جهێ گرنگییا هەڤپشك، تەوەرەكێ دی یێ دیدارێ بوو.

نێچیرڤان بارزانی، سەرۆكێ هەرێما كوردستانێ، پێشوازی ل بالیۆز ستڤین فەیگن، كاربڕێڤەبەرێ بالیۆزخانەیا ئەمریكا ل ئیراقێ، كر.
د دیدارەكێدا رەوشا ئیراقێ و هەرێما كوردستانێ، هەڤبەندیێن هەولێر- بەغدا و پرسا مووچەی و شایستەیێن دارایی یێن هەرێما كوردستانێ و هەڤبەندیێن ئەمریكا ل گەل ئیراقێ و هەرێما كوردستانێ، هاتنە گەنگەشەكرن.
هەردو ئالییان دوپاتی ل پێشڤەبرنا هەڤبەندیێن ئەمریكا ل گەل ئیراقێ و هەرێما كوردستانێ ل سەر بنەمایێ بەرژەوەندیێن هەڤپشك كر، هەروەسا هەڤڕابوون ل سەر گرنگییا چارەسەركرنا كێشەیێن هەولێر- بەغدا ب دانوستاندنێ و تێكگەهشتنێ.
سەرۆكێ هەرێما كوردستانێ سەرەرای سوپاسی ورێزگرتن بۆ رۆلێ ستیڤن فەیگن د پێشڤەبرنا هەڤبەندیێن وەلاتێ خوە ل گەل ئیراقێ و هەرێما كوردستانێ، بزاڤێن وی د نێزیككرنا بۆچوونێن هەولێر- بەغدا بلند هەلسەنگاندن.
دووماهی پێشهاتێن دەڤەرێ و چەند پرسێن جهێ گرنگییا هەڤپشك، تەوەرەكێ دی یێ دیدارێ بوو كو سەرۆكێ دیوانێ و سكرتێرێ جڤاتا وەزیرێن هەرێما كوردستانێ و قونسلێ گشتیێ ئەمریكا ل هەرێما كوردستانێ، بەرهەڤ بوون.

نێچیرڤان بارزانی، سەرۆكێ هەرێما كوردستانێ ل هەولێرێ پێشوازی ل جۆنی ئێرنست، سیناتۆرا كۆماری و ئەندامێ كۆمیتەیا هێزێن چەكدار ل جڤاتا پیرێن ئەمریكا و شاندەكێ د گەلدا كر.
سیناتۆرا ئەمریكی دوپاتی ل پێگیری و بەردەوامییا پشتەڤانییا وەلاتێ خوە بۆ ئیراقێ و هەرێما كوردستانێ كر.
د كۆمبوونێدا دانوستاندن ل دۆر رەوشا ئەمنییا ئیراقێ و هەرێما كوردستانێ، گەف و مەترسیێن داعشێ ل ئیراقێ و سووریێ و دوماهی پێشهاتێن رۆژهەلاتا ناڤین هاتە كرن.
هەردو ئالی هەڤڕابوون ل سەر گرنگییا هاریكارییا هەڤپشك د ناڤبەرا ئەمریكا، ئیراق و هەرێما كوردستانێ بۆ پاراستنا ئارامیێ و روو ب رووبوونا لڤین و گەفێن داعشێ كو هێشتا مەترسییەكا راستەقینەیە ل سەر ئاسایشا ئیراقێ و سووریێ.
نێچیرڤان بارزانی رێز و سوپاسییا هەرێمێ بۆ وان هاریكاریێن ئەمریكا دوپتاتكر كو بۆ بەرهنگاربوونا گەفێن تیرۆرێ پێشكێشی ئیراقێ و هەرێما كوردستانێ دكەت.
ژ ئالیێ خوەڤە، جۆنی ئێرنست دوپاتی ل پێگیرییا ئەمریكا و بەردەوامییا پشتەڤانییا خوە بۆ ئیراقێ و هەرێما كوردستانێ كر، هەروەسا ئارامییا ناڤخوە و ئێكڕێزییا د ناڤبەرا هێز و ئالیێن سیاسی یێن هەرێما كوردستانێ ب پێدڤی و گرنگ زانی.

نوونەرێ هەرێما كوردستانێ ل لژنەیا مادەیا 140 یا دەستووری راگەهاند: ئەگەرێ سەرەكیێ بجهنەئینانا مادەیا 140 ئەوە دەستهەلاتدارێن ئیراقێ باوەری ب دەستووری، دیموكراسیێ و هەڤپشكییا راستەقینە ل گەل كوردان دا نینە.
دژوار فایق، شیرەتكارێ سەرۆكێ حوكمەتا هەرێما كوردستانێ و نوونەرێ هەرێمێ ل لژنەیا مادەیا 140 یا دەستووری گوت» ل دەستپێكێ سێ نڤیسینگەهێن تایبەت ب مادەیا 140 بۆ دەڤەرێن كوردستانی ( كەركووك، خانەقین و شنگال) هەبوون، چونكە ئەڤ دەڤەرە رووب روویێ ستەمێ، گوهۆڕینا جوگرافی و ب عەرەبكرنێ ببوون. بەلێ پاشی، ل دووڤ داخوازا ئالیێن ئیراقی كو ئاماژە ب هەبوونا ستەمكاریێ ل دەڤەرێن ناڤەڕاست و باشوورێ ئیراقێ ژی دكر، بڕیار هاتە دان نڤیسینگەه ل وان دەڤەران ژی بهێنە ڤەكرن».
گوت ژی» ڤێ بڕیارێ ئالییەكێ سیاسی و تەكتیكی هەبوو، ل دووڤ بۆچوونا هندەك ژ سیاسەتمەدارێن كورد پشكداریكرنا ئالیێ شیعی، كو ئەو ب خوە ژی قوربانیێن رژێما بەرێ بوون و گۆڕێن ب كۆم و دەربەدەری هەبوو، دێ بیتە ئەگەرێ ئاسانكاریێ و لادانا ئاستەنگێن پێشبەری بجهئینانا مادەیا 140 و پرۆسەیا قەرەبووكرنێ دێ ب لەزتر كەت، ل سەر وی بنەمای، پشتی سالا 2009، نڤیسینگەه ل ناڤەڕاست و باشوورێ ئیراقێ ژی هاتنە ڤەكرن».
دژوار فایق رۆهنكر ژی» ب شێوەیەكێ گشتی، كارێن نڤیسینگەهێن مادەیا 140 ل دەڤەرێن كوردستانی گەلەك ب سستی ب رێڤەدچوون. بۆ نموونە، نڤیسینگەها شنگالێ پشتی هێرشا تیرۆرستێن داعشێ ل سالا 2014 هاتە دائێخستن و تنێ چەند مەهەكن هاتیە ڤەكرن و دەست ب كارێن وێ هاتیە كرن».
ئاماژەكر ژی» جوداهییەكا رۆهن ژی د خەرجكرنا پارەیێ قەرەبووكرنێدا دهێتە دیتن، ئەو رێژەیا پارەیێ بۆ كەركووكی، خانەقینێ و شنگالێ هاتیە تەرخانكرن، گەلەك كێمترە ژ وی پارەیێ بۆ نڤیسینگەهێن باشوورێ ئیراقێ هاتیە خەرجكرن. سەرۆكێ لژنێ بەهانەیا وێ چەندێ دئینیت كو ل دەستپێكێ پارەیەكێ زۆر بۆ دەڤەرێن كوردستانی هاتیە خەرجكرن و نوكە پێدڤییە هەڤسەنگی بهێتە راگرت. بەلێ د راستیدا، كار ل ڤان هەرسێ نڤیسینگەهان وەكو پێدڤی نینن، ب تایبەت د بابەتێ پێدانا قەرەبووكرنێدا».
باس ل وێ چەندێ ژی كر» دەڤەرێن كوردستانی یێن ژ دەرڤەی ئیدارەیا هەرێما كوردستانێ سنوورەكێ بەرفرهە هەیە، بەلێ هەژمارا نڤیسینگەهان نەهاتیە زێدەكرن. تنێ ئێك نڤیسینگەه ل شنگالێ هەیە و دەڤەرێن مەخموور، شێخان و زومار ژی بخوەڤە دگریت. هەرچەندە بزاڤ هاتیە كرن ببنە دو نڤیسینگەه، بەلێ هاتیە رەتكرن ب بەهانەیا وێ چەندێ هەموو ب سەر پاریچزگەها نەینەوا ڤەنە. د نوكەدا ژ ئەگەرێ رەوشا ئەمنی، نڤیسینگەها ناڤبری بۆ ناڤ باژێرێ مووسل هاتیە ڤەگوهاستن و بزاڤ د بەردەوامن بۆ زڤراندنا وێ بۆ شنگالێ و پشتڕاستبوون ژ پشكدارییا نوونەرێن هەموو دەڤەران».
ئەوژی بەرچاڤكر كو ب گۆڕەی پێداچوونان، زێدەتر ژ 400 هزار خێزان هێشتا چاڤەڕێی وەرگرتنا قەرەبوویا مادەیێ 140 دكەن. حوكمەتا ئیراقێ ل دەستپێكێ سالانە 100 ملیار دینار بۆ ڤێ مەبەستێ تەرخانكر كربوو، ل دووڤ وێ چەندێ پرۆسە دا 40 سالان ڤەكێشیت. پشتی بزاڤەكا مەزن، رێژەیا پارەی بۆ 200 ملیار دیناران هاتە زێدەكرن، بەلێ هێشتا بۆ تمامكرنا پرۆسەیێ 25 سال د پێدڤینە. ئەڤە ژی رامانا وێ چەوە ئیراق هێشتا د قۆناغا ئێكێ یا مادەیا 140 دا ئەوژی ئاساییكرنە یا مای، چونكە خەلكەكێ زۆر هەیە، ژ ئەگەرێ درێژبوونا دەمی وەغەركریە و قەرەبووكرن وەرنەگرتیە».
بۆ چارەسەركرنا ڤێ كێشەیێ، دژوار فایق دبێژیت» پێشنیاز هاتیە كرن، ل شوونا پارەی، زەڤی ل سەر خێزانان بهێنە بەلاڤكرن كو قەرەبوو وەرنەگرتییە، چونكە د شیاندایە ب ڤێ رێكێ د دەمێ دو سالاندا بهێتە تمامكرن و رێكێ ژی بۆ چوونا ناڤ قۆناغێن د دووڤدا ژ مادەیێ خوەش بكەت».
ناڤبری پتر گوت» ئەگەرێ سەرەكیێ بجهنەئینانا مادەیا 140 ئەوە دەستهەلاتدارێن ئیراقێ باوەری ب دەستووری، دیموكراسیێ و هەڤپشكییا راستەقینە ل گەل كوردان نینە. ئەو دزانن بجهئینانا تمام یا ویچ مادەیێ دێ بیتە ئەگەرێ گوهۆڕینا هەڤسەنگییا هێزێ و زڤرینا كوردان بۆ جهێن خوە و راستكرنا دیموگرافیایێ و هەڤكێشەیا سیاسی و ئەنجامێن هەلبژارتنان ل دەڤەرێن وێ مادەیێ دێ هێنە گوهۆڕین، هەروەسا ب هێزبوونا ئابۆری و سیاسی یا كوردان، ئەڤە ژی ترس ل دەف ئیراقییان دروست كریە، كو دبیت ببیتە ئەگەرێ جودابوونا كوردستانێ. لەوما ب ئەنقەست یاریێ ب دەمی دكەن و كاری بۆ پاشئێخستنێ دكەن. د هەمان دەمدا، بزاڤەكا بەردەوام هەیە بۆ گوهۆڕینا دەستووری و كێمكرنا دەستهەلاتێن هەرێما كوردستانێ و گوهۆڕینا وان مادەیێن كو مافێن دەستووری یێن كوردان تێدا هاتینە چەسپاندن بەری هەموویان ژی مادەیا 140. دەستهەلات ل ئیراقێ ب دیكتاتۆرییەتا زۆرینەیێ ب رێڤە دچیت و ئالیێن دەستهەلاتدار ب شێوەیەكێ ژێگرتی رەفتارێ ل گەل مادەیێن دەستووری دكەن، ئەڤە ژی كێشەیا سەرەكییا پێشبەری كوردانە».