دوهی سێشەمبی 29/7/2025، رێكخراوا (هیومان رایتس ووچ) هۆشداری ل دۆر هێرشێن درۆنی ل سەر هەرێما كوردستانێ دا و د راپۆرتەكێدا ئاماژە ب وێ چەندێ كر كو زەڤیێن پەترۆلی دبنە ئارمانج و ئەو هێرشە زیان ل كەرتێ وزەیێ ل هەرێما كوردستانێ دایە.
د راپۆرتا وێ رێكخراوێدا ئاماژە ب وێ چەندێ ژی هاتیە كرن، هێرشێن ب رێكا درۆنان دهێنە كرن د مەترسیدارن و وەدكەن كێشە د ناڤبەرا هەولێرێ و بەغدایێ ئالۆز ببن و د وێ ململانێدا بەغدایێ هنارتنا مووچەیێ فەرمانبەرێن هەرێما كوردستانێ راگرتییە.
رێكخراوا (هیومان رایتس ووچ) داخواز ژ هەردو ئالیێن پەیوەندیدارێن هەرێما كوردستانێ و ئیراقێ كر ڤەكۆلینێ ل دۆر هێرشێن درۆنی بكەن و رێكێ نەدەن زێدەتر هێرش ل سەر ژێرخانەیا وزەیێ ل هەرێمێ بهێنە كرن و هەروەسا هنارتنا مووچەیێ فەرمانبەرێن هەرێما كوردستانێ بهێتە گرەنتیكرن و ل دەمێ خوە و ب تمامی بهێنە هنارتن.
ئەڤە د دەمەكی دایە كو رۆژا دوشەمبی 28/7/2025، شاندەكێ ئیراقی ب سەرۆكایەتییا قاسم ئەعرەجی، شیرەتكارێ ئاسایشا نیشتمانییا ئیراقێ گەهشتە هەولێرێ و ژ ئالیێ رێبەر ئەحمەد، وەزیرێ ناڤخوە ل حوكمەتا هەرێما كوردستانێ پێشوازی لێ هاتە كرن.
پاشی د كۆنفرانسەكێ رۆژنامەڤانیدا هەردو ئالییان ئاماژە ب وێ چەندێ كر كو لژنەیەكا هەڤپشك پێكئینایە بۆ ڤەكۆلینێ ل دۆر هێرشێن درۆنی و پاشی سەبارەت وێ چەندێ دێ راپۆرتەكێ بەرهەڤ كەن.
وەزیرێ ناڤخوە ل هەرێما كوردستانێ د وی كۆنفرانسێ رۆژنامەڤانیدا ئاماژە كر كو هێرشێن درۆنی كاریگەری ل سەر بەرهەمئینانا پەترۆلێ ل هەرێما كوردستانێ هەبوویە و پێدڤییە ئەو گرۆپێن هێرشان دكەن بهێنە ئاشكراكرن و هنارتن بۆ دادگەهێ.

دوهی دوشەمبی 28/7/2025 ل سەلاحەدین، سەرۆك مەسعود بارزانی، پێشوازی ل شاندەكێ كۆمارا ئیسلامییا ئیرانێ ب سەرۆكایەتییا رەزا رەحمانی، پارێزگارێ ئازەربایجانا رۆژئاڤا (ئۆرمیێ) كر.
د دیدارەكێدا پارێزگارێ ئازەربایجانا رۆژئاڤا سلاڤێن تایبەت یێن مەسعود پزیشكیان، سەرۆككۆمارا ئیسلامییا ئیرانێ گەهاندنە سەرۆك بارزانی و هەروەسا سوپاسییا حوكمەتا هەرێما كوردستانێ ژی كر كو ئاسانكارییەكا گەلەك باش بۆ وان سەرەدانكاران دكەت كو ب رێكا دەرگەهێ سنۆریێ حاج ئومەران سەرەدانا ئیراقێ دكەن.
هەر د وێ دیدارێدا، دوپاتی ل هەڤبەندی و دۆستایەتییا دیرۆكی د ناڤبەرا هەرێما كوردستانێ و كۆمارا ئیسلامییا ئیرانێ دا و پێشڤەبرنا هەڤبەندیێن ئابۆری و لڤینا بازرگانی د ناڤبەرا هەردو ئالییاندا هاتە كرن.

نێچیرڤان بارزانی، سەرۆكێ حوكمەتا هەرێما كوردستانێ د پەیڤەكێدا كو دوهی دوشەمبی 28/7/2025 ل هەولێرێ ل چالاكییەكا رێكخراوا (یەزدا) یا ئێزدی و رێكخراوا (جێرمەن كووپەریشن) یا ئەلمانی بۆ سالڤەگەرا 11 یا جینۆسایدا ئێزدییان هاتیە پێشكێشكرن، سەرەرای بەرچاڤكرنا رەوشا ئێزدییان، دوپاتی ل پێگیریێ ب پێشكێشكرنا هەموو جۆرێن پشتەڤانیێ بۆ ئێزدییان و پاراستنا مافێن وان كر.
دلشاد شەهاب، هاریكارێ سەرۆكێ هەرێمێ و پەیڤدارێ سەرۆكایەتییا هەرێما كوردستانێ ب نوونەرایەتییا نێچیرڤان بارزانی، سەرۆكێ هەرێما كوردستانێ و ب هەڤالینییا شاندەكێ سەرۆكایەتییا هەرێمێ، پشكداری د وێ چالاكیێدا كر و پەیڤا سەرۆكێ هەرێما كوردستانێ پێشكێشكر.
دەقێ پەیڤا سەرۆكێ هەرێما كوردستانێ:
چەند ڕۆژێن كێم یێن ل بەراهییا مە، ئەم دێ بیرهاتنا ب ژان و ئێش یا (11) سالییا جینۆسایدا ئێزدییان كەین. هەر سال هەرێما كوردستانێ ب هەموو پێكهاتێن خوەڤە، وەك چەندین بیرهاتنێن دی یێن تەحل، ب خەمەكا كوور، ڤێ بیرهاتنێ زندی دكەت، ئو ب ڕێز و وەفاداری، هەموو قوربانیێن وێ تاوانكارییا سەد سالێ، ب بیر دئینیت. كۆمكوژییەكا كێم وێنە یا دیرۆكی، كو ڕێكخراوا تیرۆرستییا داعشێ، ل شەنگالێ و دەڤەرێن ئێزدییان، ل‌ هەمبەر خەلكێ سڤیل و بێگونەهێ مە یێ ئێزدی، ئەنجام دای.
ئەم دەستخوەشیێ ل ڤێ چالاكیێ دكەین كو ڕێكخراوا یەزدا ب هاریكارییا ڕێكخراوا جێرمەن كووپەرەیشن، بۆ ساخكرنا ڤێ بیرهاتنێ، رێكئێخستییە‌. هەروەسا جهێ دەستخوەشیێیە كو رەڤاندی یێن كەچ و خۆرتێن ئێزدی یێن ڕزگاربوویێن دەستێ داعشێ، رۆلێ سەرەكی بۆ بەرهەڤكرن و سازكرن و بڕێڤەبرنا ڤێ چالاكیێ گێڕایە. ئەڤە نیشانا هێز و ڕژدی و ئیرادەیا وان یا ب هێزە بۆ ڕابوونەڤێ و بەردەو‌امبوونێ.
پیرۆزباهیێ ل وان ژی دكەم یێن كو ب شێوەیەكێ سەركەفتی، بەرنامەیێ مەشقكاریێ یێ (مافێن خوە بزانە) ب دووماهی ئینای، هەروەسا هەموو پشتەڤانیێ ل ماف و سەر‌نج و تێبینی و پێشنیاز و داخازیێن ڕزگاربوویان دەربارەی (قانوونا ڕزگاربوویێن ئێزدی) ل ئیراقێ دكەم.
ئەركێ مەیە ئەم ئەڤرۆ ل ڤێرە بین. ئەم ل ڤێرێینە داكو ئامادەیی و پیگیرییا خوە بۆ پێشكێشكرنا هەموو پشتەڤانی و هەر پشتگیرییەكێ بۆ هەڤوەلاتیێن خوە یێن ئێزدی، دوبارە بكەین. دا بێژینە وان: هوون نە ب تنێنە. وەك هەردەم ئەم ل گەل هەوەینە و هەردەم دێ ل گەل هەوە بین.
ل گەل هەمی ئێش و ژانێن چوویی، ئەم ب ئومێد ل پاشەڕۆژێ دنێڕین. دەستێ مە د دەستێ ئێكدا، دێ پێكڤە بین و دێ پێكڤە كار كەین بۆ دەرمانكرنا برینێن هەوە، كو ئەم دزانین گەلەك كوورن و وەسا ب ساناهی ناهێنە دەرمانكرن! گەلێ كوردستانێ د دیرۆكا خوەدا چەندین كارەسات و جینۆساید دیتینە، لێ هەردەم بهێزتر ژ بەرێ یێ ڕابوویەڤە. ئەم قوربانییان و ئێش و ژانا ژبیر ناكەین، لێ ئەم د پشتڕاستین كو پێكڤە دێ ڤێ ژی دەرباز كەین.
جهێ داخ و دلگرانییەكا مەزنە كو (11) سالا پشتی جینۆسایدا ئێزدییان، هێشتا نێزیكی نیڤا ڤێ پێكهاتەیا رەسەن و سەرەكی یا جڤاكا مە، ئاوارەیە و د كەمپاندا دژیت، ژیان و ژیارەكا دژوار دەرباز دكەت. د ڕەوشەكا گران یا ئابۆری و جڤاكی و دەروونیدا دژین. دەڤەرێن وان نەهاتینە ئاڤەدانكرن و هند ئارامی و تەناهی تێدا نینە وان پشتڕاست بكەت كو ڤەگەڕنە جهێن خوە. ژ هەمووان ژی گرانتر: بجهنەئینانا دادپەروەریێیە بۆ جڤاكا ئێزدی.
سالا 2014ێ و پشتی هنگی ژی، دەما كو داعش چەند كیلۆمەترەكا ژ مە دوور بوو، بودجەیا مە ل بەغدایێ هاتبوو بڕین، هەرێما كوردستانێ د ڕەوشەكا گران و دژوار یا ئابۆری و ئەمنیدا، ب سینگەكێ فرەهـ، دەرگەهێن خوە بۆ هەموو پێكهاتێن ئیراقێ ڤەكرن كو ژ دەستێ تیرۆرێ و توندوتیژیێ دڕەڤین و د هاتنە كوردستانێ.
وان ڕۆژان، خەلكێ بەهدینان ب تایبەتی و یێ كوردستانێ ب گشتی، گەلەك جامێری كر و هەمبێز و مال و مزگەفت و دێرێن خوە بۆ لێقەومییان ڤەكرن، كو جهێ شانازی و پێزانینەكا مەزنە و چو جارا ناهێتە ژبیركرن. ژ هینگی وەرە هەتا نهو، چ ژێ هاتبیت، هەرێما كوردستانێ خەمساری نەكریە بۆ خزمەتكرنا ئاوارەیان، بتایبەتی ژی ئێزدییان، لێ ب راستی ئەڤە تێرێ ناكەت!.
ئەم گەلەك ژ نێزیك ئاگەهدارین و ویژدانا مە دئێشیت دەما كو ئەم دبینین زارۆكەكێ ئێزدی یێ ژدایكبوویێ كەمپان، نهۆ ژیێ وی یازدە سالن و نەچارە بارێ ژینگەهـ و ژیان و ژیارەكا گران، هلگریت. ژیانا كەمپان، بەردەوامییا دەردەسەرییەكێیە كو یازدە سالن دەستپێكریە. هیچ نە راستە هەڤوەلاتییەكێ ئیراقێ، ئەڤ وەلاتێ دەولەمەند، دگەل هەموو شیان و هەبوونا خوە، یازدە سالان ژیانا دەردەسەریێ ببۆرینیت. هاریكاریا مرۆڤانە، قەت بەس نییە و تێرا ئێزدییان ناكەت، ئەڤ پرسە گەلەك ژڤێ چەندێ مەزنترە.
ئەركێ حوكمەتا ئیراقێیە خوە ل هەڤوەلاتیێن خوە یێن ئێزدی بكەتە خودان و ئاوریەكێ جددی ل وان ڤەدەت. ئەڤە ب پلەیا ئێكێ بەرپرسیارییا حوكمەتا ئیراقێیە كو ئێدی ڕێكێ نەدەت شەنگال و دەڤەرێن دی یێن ئێزدییان، مەیدانا ڤەكری یا گرۆپێت چەكدار و میلیشیا بن. دڤێت ئارامی و تەناهی و خزمەتگۆزاری بۆ شەنگالێ و دەڤەرێن دی یێن وان بهێنە ڤەگەڕاندن، دا كو ئێزدییان پشتڕاست بكەن كو دشێن ڤەگەرن و جهێن خوە ئاڤەدان بكەن.
لڤێرێ، ئەم دیسا داخوازا خۆ دوبارە دكەین بۆ بجهئینانا رێككەفتنا حوكمەتا هەرێما كورستانێ و حوكمەتا ئیراقا فیدرال بۆ ئاساییكرنا رەوشا شنگالێ، هەروەسا چێكرنا پارێز‌گەها شنگالێ. نابیت شنگال بۆ هەتاهەتایێ مەیدانا ناكۆكیێن گرۆپێن چەكدار و ئێكلاكرنا ئەجێندایێن هەرێمی بیت. بەردەوامیا ڤێ رەوشێ ل شنگالێ و دەردۆرێن وێ، ستەمەكا مەزنە ل ئێزدییان دهێتە كرن، د دەمەكێدا دڤێت هاریكارییا وان بهێتە كرن داكو بشێن رابنەڤە و ژیانەكا نوو دەست پێ بكەنەڤە.
هەروەسا ژی ئەركێ جڤاكا ناڤدەولەتییە كو پتر د هەوارا ئێزدییان بهێت، هاریكارییا وان بكەت بۆ ئاڤەدانكرنا دەڤەرێن وان یێت وێرانكری. پشتەڤانێ وان بێت بۆ بجهئینانا دادپەروەریێ و سزادانا تاوانكاران. ئەم سوپاسییا هەموو وان وەلاتان دكەین یێن كو كۆمكوژییا ئێزدییان وەك جینۆساید ناساندی. ئەم ل سەر ئاستێ ناڤدەولەتی دێ د كار و هەولێن خوە دا بەردەوام بین داكو جینۆسایدا ئێزدییان زێدەتر بهێتە ناسكرن. پاراستنا پێكهاتەیەكا رەسەنا ڤێ دەڤەرێ، ئەركێ مەیە‌ ل هەرێما كوردستانێ و ئیراقێ، هەروەسا ژی ئەركێ هەموو مرۆڤایەتیێیە. دڤێت، هەموو ئەركێ خوە ل هەمبەر ئێزدییان پێك بینن.
ئەم هەموو خوشك و برایێن خوە یێن ئێزدی پشتڕاست دكەین كو هەر دەمەكێ و ل هەر جهەكێ پێدڤی بیت، دێ بەرگریێ ژ وان كەین و دێ وان پارێزین. هەروەسا من دڤێت دوبارە بكەم كو نڤیسینگەها مە یا رزگاركرنا ڕەڤاندیێن ئێزدی دێ یا بەردەوام بیت ل سەر كارێ خوە و هندی ئێزدییەكێ رەڤاندی مابیت، هەر چ پێدڤی بیت دێ كەین بۆ رزگاركرن یان ئا‌شكراكرنا چارەنڤیسێ وان.
ئەم گەلەك باش دزانین كو بۆ گەلەك مالباتێن ئێزدی یێن كو هیچ تشتەكی دەربارەی زارۆك و كەسوكارێن خۆ یێن بەرزە نزانن، یازدە سالە بۆ وان هیچ نەهاتییە گهۆڕین و د هەمان دەردەسەریێدا دژین. دلێ مە یێ دگەل وان و ئەم دبێژینێ: ئەم بێهنا خوە نادەین هەتا تشتەكێ مسۆگەر ژ خوەشتڤیێن هەوە نەزانین.
سلاڤ ل بیرهاتن و گیانێ قوربانیێن ئێزدی و ل ئیرادەیا بهێز و خۆڕاگرییا ئێزدییان. سلاڤ ل بیرهاتن و گیانێ هەموو وان پێشمەرگێن قەهرەمان یێن كو ب فەرماندەییا سەرۆك مەسعوود بارزانی، بۆ رزگاركرنا شنگالێ و پاراستنا هەموو پێكهاتەیێن كوردستانێ و ئیراقێ، گیانێ خوە داین.

دوهی دوشەمبی 28/7/2025، مەسرور بارزانی، سەرۆكێ حوكمەتا هەرێما كوردستانێ، پێشوازی ل شاندەكێ كۆمارا ئیسلامییا ئیرانێ ب سەرۆكایەتییا رەزا رەحمانی، پارێزگارێ ئازەربایجانا رۆژئاڤا (ئورمیێ) كر.
د كۆمبوونەكێدا كو فەرامەرز ئەسەدی، قۆنسلێ گشتیێ كۆمارا ئیسلامییا ئیرانێ ل هەولێرێ بەرهەڤ بووی، بیر و بۆچوون ل دۆر پێشڤەبرنا هەڤبەندیێن دو ئالییانە ب تایبەتی د وارێن لێكگۆهارتنا بازرگانی و ئاسانكاریكرن بۆ هاتنوچوونا گەشتیاران د ناڤبەرا هەردو ئالییاندا هاتە كرن.
شاندێ ئیرانی سوپاسییا حوكمەتا هەرێما كوردستانێ كر بۆ هاریكاریكرن و بەرهەڤیێن پێشوازیكرنێ ل زیارەتكارێن ئیرانی بۆ جهێن پیرۆزێن ئیراقێ.

دوهی دوشەمبی 28/7/2025، رێبەر ئەحمەد، وەزیرێ ناڤخوە ل حوكمەتا هەرێما كوردستانێ، د كۆنگرەیەكێ رۆژنامەڤانیدا ل هەولێرێ ل گەل قاسم ئەعرەجی، شیرەتكارێ ئاسایشا نیشتمانییا ئیراقێ راگەهاند: شاندێ ئیراقێ ئەوێ سەرەدانا هەرێمێ كری ژ پترییا دەزگەهێن ئەمنی و سەربازی یێن ئیراقی پێكهاتبوو، بۆ ڤەكۆلینێ ل گەل لژنەیەكا دی یا هەرێما كوردستانێ، ل سەر وان هێرشێن درۆنی كو ل دەمێن بۆری ئاراستەی هەرێما كوردستانێ دهاتنە كرن و تێدا زەڤیێن پەترۆلی ب ئارمانج دگرتن .
وەزیرێ ناڤخوە گوت» مخابن ئەڤە چەندین جارە ئەو هێرشە دوبارە دبن و ل دەمێن بۆریدا ژی چەندین لژنەیێن دی هاتبوونە دروستكرن، ب لژنەیا هەڤپشكڤە، ڤەكۆلینا تمام هاتیە كرن و گەهشتنە دەرئەنجامێن تمام ژی، بەلێ هەتا نوكە هیچ پێرابوونەكا پێدڤی نەهاتیە وەگرتن و سنۆرەك بۆ ڤان گرۆپان نەهاتیە دانان».
گوت ژی» هیڤیییا مە هاتنا ڤێ لژنەیا هەڤپشك، ڤێجارێ ببیتە دووماهی لژنە بۆ وێ چەندێ ئەڤ لژنە راستییان بۆ هەردو ئالییان ئاشكراكەن، ئەوێن ل پشت ڤان هێرشانە، بهێنە دەستنیشانكرن و رادەستكرن بۆ حوكمەتا فیدرالی تاكو پێرابوونێن ئەمنی و قانوونی ل بەرامبەر بهێنە وەرگرتن و هەرێما كوردستانێ ب چاڤێ دوژمن نەهێتە سەحكرن».
رێبەر ئەحمەد دیاركر ژی» دڤێت سنۆرەك بۆ وان گرۆپان بهێتە دانان و دوور بكەڤن ژ گەفكرنێ و تێكدانا ئارامییا هەرێما كوردستانێ، هیڤیدارین ب هەبوونا قاسم ئەعرەجی دەرئەنجامێن ڤێ لژنەیێ د باشبن، هەموو هاریكارییەك ژی ژ ئالیێ حوكمەتا هەرێمێ بۆ وێ لژنەیێ دێ هێتە كرن، ل سەر راسپاردەیا مەسرور بارزانی، سەرۆكێ حوكمەتا هەرێمێ، كو رێنمایی داینە دەزگەهان هەر چ پێدڤی بیت بۆ ئاسانكاریێ و ئەو بەلگە و پێزانینێن هەین بهێنە دان ب وێ لژنەیێ. تاكو سنۆرەك بۆ وان گەفان بهێتە دانان و دووماهی ب وان مەترسییان بهێتە كرن، چونكە ئەو گرۆپە ژ سنۆرێ یێن دەركەفتین و پێدڤییە ئێدی دووبارە نەبن.
ژ ئالیێ خوەڤە قاسم ئەعرەجی، شیرەتكارێ ئاسایشا نیشتمانییا ئیراقێ د وی كۆنگرەیێ رۆژنامەڤانیدا گوت» ئەم ل هەولێرێ نە بۆ گەنگەشەكرنێ ل سەر وان هێرشێن درۆنی ل دژی زەڤیێن پەترۆلی ل هەرێما كوردستانێ، كو ئەو هێرشەو زیانێ دگەهیننە ئابۆرێ ئیراقێ».
گوتژ ی» دڤێت ئەو هێرشكارانە بگەهنە سزایێ خوە، ئەم وان هێرشان پرۆتەستۆ دكەین چ ل ناڤ هەرێما كوردستانێ یان دەرڤەی هەرێما كوردستانێ بن».
دیاركر ژی» مە رێز و سوپاسی بۆ سەرۆك بارزانی و سەرۆكێ هەرێمێ و سەرۆكێ حوكمەتا هەرێمێ هەیە بۆ وێ هەماهەنگییا ل گەل مە كری، پشتڕاستبوونێ ددەین هێزا هەرێما كوردستانێ، هێزا ئیراقێ و بەغدایێ یە».
پتر گوت» هەر ب ئارمانج گرتنەك ل سەر بەرژەوەندیێن ئیراقێ، بەرژەوەندییا گەلێ ئیراقێ دئێخیتە د مەترسیێدا، لەوما محەمەد شیاع سودانی، فەرماندەیێ گشتیێ هێزێن چەكدار ل ئیراقێ، ب رێكا لژنەیەكا ڤەكۆلینێ، یێ رژدە ل سەر دەستنیشانكرنا وان ئالییان. هەروەسا گەنگەشەكرنا مە ل سەر وان پێزانینان كر كو ژ ئالیێ بەرپرسێن هەرێمیا كوردستانێ هەنە».
خویاكر» حوكمەتا فیدرالی و لژنەیا تەكنیكی ئارمانجا وان لێپرسینێ ل دەستدریژیكاران بكەن، بەلێ نوكە چاڤەڕێی ئەنجامێن ڤەكۆلینان دكەین و پاشی دێ هووردەكارییان ئاشكرا كەین».

دادگەها بلند یا فیدرالی ل ئیراقێ دو سكالایێن تایبەت ب مووچەیڤە و سكالایەكا دی یا تایبەت ب پڕۆژەیێ رۆناهی ل هەرێما كوردستانێ رەتكرن و دیاركر ئەو سكالایە تایبەتمەندییا دادگەهێ نینن.
دوهی دوشەمبی 28/7/2025، دادگەها بلند یا فیدرالی ل ئیراقێ گەنگەشە ل دۆر دو سكالایان كر ل دۆر مووچەیێ فەرمانبەرێن هەرێما كوردستانێ، كو ژ ئالیێ هەژمارەكا فەرمانبەران ل دژی سەرۆك وەزیرێن ئیراقێ و وەزیرا داراییا فیدرالی هاتبوونە تۆماركرن.
ئەو هەردو سكالایە ژ ئالیێ پێنج فەرمانبەرێن هەرێما كوردستانێ هاتبوونە تۆماركرن، تێدا داخواز كربوو مووچەیێ مەهانە یێ فەرمانبەران د دەمێ خوەدا بهێتە هنارتن و ئەو بابەتە تێكهەلی ململانێیێن سیاسی نەهێتە كرن.
بڕیارا دادگەها فیدرال بۆ هەردو سكالایان ئەوبوو كو تایبەتمەندییا دادگەهێ نینن.
هەر دوهی دوشەمبی 28/7/2025، دادگەها بلند یا فیدرالی ل ئیراقێ سكالایەكا دی گەنگەشەكر كو ل دژی بڕیارا حوكمەتا هەرێما كوردستانێ سەبارەت پڕۆژەیێ رۆناهی هاتبوو تۆماركرن، كو تایبەتە ب دابینكرنا كارەبا 24 ساتی بۆ هەڤپشكێن كارەبێ ل هەرێما كوردستانێ.
سكالا ژ ئالیێ سروە عەبدولواحد، سەرۆكێ فراكسیۆنا نەوەی نوێ ل جڤاتا نوونەرێن ئیراقێ هاتبوو تۆماركرن و سكالالێكری ژی سەرۆكێ هەرێما كوردستانێ و سەرۆكێ حوكمەتا هەرێما كوردستانێ بوون.
دادگەها بلند یا فیدرالی ل ئیراقێ ئەو سكالایە ژی رەتكر و دیاركر كو تایبەتەمەندییا وێ نینە.

سەرۆكێ حوكمەتا هەرێما كوردستانێ دلگرانییا خوە ل دۆر بكارئینانا مووچەیێ فەرمانبەر و خانەنشینێن هەرێما كوردستانێ دیاركر كو بووینە كارتەكا سیاسی د ناكۆكیێن دناڤبەرا بەغدا و هەولێرێدا. هەروەسا دیاركر، ل دووڤ قانوون و دەستوورێ ئیراقێ، مافێ فەرمانبەرایە بێی گیرۆبوون مووچەیێ خوە وەربگرن.
مەسرور بارزانی، سەرۆكێ حوكمەتا هەرێما كوردستانێ د چاڤپێكەفتنەكێدا ل گەل كەنالێ (الشرق نیوز) كو پۆختەیەك ژێ هاتیە بەلاڤكرن، دوپاتی ل وێ چەندێ كر» مافێ فەرمانبەرێن هەرێما كوردستانێیە ب گۆڕەی قانوون و دەستوورێ ئیراقێ مووچەیێ خوە ل دەمێ خوە بێی هیچ گیرۆبوون و كێشەیەكێ وەربگرن».
هەڤدەم مەسرور بارزانی دلتەنگییا خوە دیاركر ژ وێ چەندێ كو پرسا مووچەیێ فەرمانبەرێن هەرێما كوردستانێ وەكو كارتەكا سیاسی هاتیە بكارئینان, دبێژیت ژی: ئەڤە كارەكێ قەبوولكری نینە، چونكە هەتا دادگەها فیدرالی ژی بڕیار ل دۆر مووچەی دایە و دوپاتی ل وێ چەندێ كریە كو نابیت ببیتە پشكەك ژ ململانێیێن د ناڤبەرا بەغدا و هەولێرێ.
سەرۆكێ حوكمەتا هەرێما كوردستانێ د وێ چاڤپێكەفتنێدا گوت ژی» سەرەرای وێ چەندێ قانوون، دەستوور و دادگەها فیدرالی ژی پشتەڤانی ل هنارتنا مووچەیێ فەرمانبەرێن هەرێما كوردستانێ دكەن، بەلێ مووچەیێ هەڤوەلاتیێن هەرێما كوردستانێ دەمێ سێ مەهان گیرۆبوو و بەری چەند رۆژان، تنێ مووچەیێ مەها پێنج ژ ئالیێ بەغدایێ ڤە هاتە مەزاختن».
مەسرور بارزانی ئاماژە ب وێ چەندێ ژی كر» وەزارەتا داراییا فیدرال هاتیە د ناڤ هووردەكاریێن موچە و بودجەیا هەرێما كوردستانێ، ئەڤە ژی بنپێكرنا دەستوورێ ئیراقێ و مافێن دەستووری یێن هەرێما كوردستانێیە».
مەسرور بارزانی دوپاتی ژی ل وێ چەندێ كر» چارەسەرییا دەستووری یا ڤێ پرسێ، رێككەفتنە د ناڤبەرا بەغدایێ و هەولێرێ ل سەر پشكا بودجەیا هەرێما كوردستانێ ژ بودجەیا گشتییا داهاتییا ئیراقێ».
رۆهنكر ژی» د بەرهەڤین ل گەل بەغدایێ دانوستاندنان بكەین سەبارە قانوونا نوو یا پەترۆلێ».
هەروەسا دیاركر» هەولێر بزاڤێ دكەت ل گەل بەغدایێ یا هاریكار و هەماهەنگ بیت بۆ هنارتنا پەترۆلا هەرێما كوردستانێ».
سەرۆكێ حوكمەتا هەرێما كوردستانێ ل دۆر هێرشێن درۆنی ل سەر زەڤیێن پەترۆلی یێن هەرێما كوردستانێ، گوت» حوكمەتا هەرێما كوردستانێ و دەزگەهێن وێ یێن ئەمنی دزانن چ ئالییەك ل پشت وان هێرشایە، بەلێ ب باشی دزانن چاڤەڕێ ئەنجامێن ڤەكۆلینێن ئالیێن پەیوەندیدار بكەن».
هەروەسا باس ل وێ چەندێ ژی كر» حوكمەتا هەرێما كوردستانێ ب پشتڕاستیڤە ل دۆر ڤێ چەندێ ل گەل هێزێن هەڤپەیمانییا نێڤدەولەتی و حوكمەتا فیدرالی د هەماهەنگیێدایە».
سەبارەت ئالۆزیێن دەڤەرێ ژی، مەسرور بارزانی دوپاتكر» هەر ئالۆزییەكا ئەمنی ل دەڤەرێ، دێ كاریگەری و دەرئەنجامێن نەرێنی ل سەر هەموویان هەبیت».
سەرۆكێ حوكمەتا هەرێما كوردستانێ سەبارەت هەڤبەندیێن هەرێما كوردستانێ و سعودیێ و ئیرانێ راگەهاند» هەڤبەندی ل گەل ریاز گەلەك د باشن و د دیرۆكی نە، هەڤدەم هەولێر رێزێ ل هەڤبەندیێن خوە ل گەل تەهرانێ و وەلاتێن دەوروبەر دگریت و ناخوازیت ببیتە گەف ل سەر هیچ وەلاتەكێ دەوروبەر و هەڤدەم پشكەك ژی نەبوویە ژ كێشەیێن د ناڤبەرا ئیرانێ و ئیسرائیلێدا».
ل دۆر سووریێ ژی، گوت» پێدڤییە دیمەشق دەرگەهی ب روویێ كوردانڤە ڤەكەت و داخوازیێن كوردێن سووریێ بجهبینیت».

دیدار/ دلۆڤان ئاكرەیی

ئەندامێ لژنەیا پەترۆل و غازێ ل جڤاتا نوونەرێن ئیراقێ ژ فراكسیۆنا پارتی دیموكراتی كوردستان، د.سەباح سوبحی سەبارەت ب رێككەفتنێن د ناڤبەرا هەولێرێ و بەغدایێ دا ل دۆر مووچەیێ فەرمانبەرێن هەرێما كوردستانێ و هنارتنا پەترۆلا هەرێمێ ب رێكا كۆمپانییا (سۆمۆ) بۆ رۆژنامەیا (ئەڤرۆ) گوت» لژنەیەك بۆ هەلسەنگاندن و خەملاندنا وان زیانێن بەر ب زەڤییێن پترۆلی یێن هەرێما كوردستانێ كەفتین هاتیە پێكئینان و وەكوئەركێ دەستپێكی كارێن خوە یێن ئەنجامداین، بەلێ وان پێتڤی ب راپۆرتەكێیە تاكو بزانن هەر زەڤییەكا پەترۆلی چەند زیان بەركەفتینە و كەنگی دێ شێن دوبارە دەست ب هنارتنا پەترۆلێ ل ڤان زەڤییان ب ئاسایی كەن ،
لەوما وەك دەستپێك پێزانین ب وەزیرێ پەترۆلا ئیراقێ گەهاندینە و وی ژی راپۆرتا خوە رادەستی ئالیێن پەیوەندیدار كریە، د ڤێ قوناغێدا بەرهەمئینانا پەترۆلێ ل هەرێمێ ژبەر هێرشێن درۆنی 81 هزار بەرمیلێن پەترۆلێنە رۆژانە و یێن دی ژی هەتا چێكرن و سەخبێركرنا ئامیرەیێن كو زیان گەهشتینێ كێمبوویە كو پترییا زیانان ژی بەر ب كارێن كۆمپانیا (دی ئێن ئۆ) كەفتینە ، لەوما بۆ هەر زەڤییەكا پەترۆلی ژڤانەك هاتیە دیاركرن، هەتا كێشەیێن هەین بهێنە چارەسەركرن چونكو وەزارەتا پەترۆلا ئیراقێ داخوازكریە دەستپێكرنا هنارتنا پەترۆلا هەرێمێ ژ 100 هزار بەرمیلان د رۆژەكێدا كێمتر نەبیت بۆ هنارتنا ژ دەرڤە ، ژ بەركو ترباین و ئامیرەیێن پەترۆلێ نەشێن كێمتر ژ ڤێ رێژێ كار پێ بهێتە كرن ، چونكو مەزاختیێن وێ دێ زێدەتر بن ژ قازانج و مفایێن وێ ، لەوما د نوكەدا لژنەیێن وان كار ل سەر ڤێ پرسێ دكەن».
د. سەباح سوبحی زێدەترگوت» ل دووڤ وێ رێككەفتنا دناڤبەرا هەرێمێ و ئیراقێدا هاتیە كرن پێدڤییە هەرێم رۆژانە 230 هزار بەرمیلێن پەترۆلێ رادەستی وەزارەتا پەترۆلا ئیراقێ بكەت و د نوكەدا وەزارەتا پەترۆلا ئیراقێ ب خوە بەرپرسە ژ ڤێ پرسێ ، لەوما ب لەز كارێ چێكرنەڤەیا وان زەڤییێن پەترۆلی دكەت یێن زیان پێگەهشتی ، نەخاسمە ل وان چار زەڤییێن سەرەكی یێن رێژەیا هنارتنا وان 180 هزار بەرمیلێن پەترۆلێ بوو د رۆژەكێدا ، تاكو دەست ب هنارتنا پەترۆلێ ل وان زەڤییێن هەرێمێ بكەت».
ناڤبری ئاشكرا ژی كر»بەری نوكە هاتبوو راگەهاندن كو پێدڤییە پەترۆل بهێتە هنارتن، پاشی دێ مووچە بۆ هەرێمێ هێتە هنارتن، بەلێ پشتی دانوستاندنان، بۆ ئالیێ ئیراقی رۆهن بوو زیان بەر ب پەترۆلا هەرێما كوردستانێ كەفتینە، هەروەسا چارچووڤەیێ هەماهنگییێ ژی یێ گەهشتییە ڤێ باوەریێ ب رێكا راپۆرتێن لژنەیێن هاتینە پێكئینان ژئالیێ وەزارەتێن پەیوەندیدارێن ئیراقێڤە و گوت»هنارتنا پەترۆلا هەرێمێ بۆ دەرڤە و پاشكەفتنا ژڤانێ هنارتنا پەترۆلێ ژی نابیتە رێگر ل سەر نە هنارتنا مووچەیێ فەرمانبەرێن هەرێما كوردستانێ ، هەر ژبەر چارەسەركرنا هەبوونا هەر گومانەكێ ل سەر پرسا مووچەیێ فەرمانبەرێن هەرێما كوردستانێ د نوكەدا چار شاندێن هەرێمێ بۆ دانوستاندنان و دووڤچوونا پرسان ل بەغدانە و لژنەیێن بەغدایێ ژی ل هەرێمێ هەنە بۆ دووڤچوونا چارەسەركرنا وان زیانێن ب زەڤییێن پەترۆلێ یێن هەرێمێ كەفتین، و دهێتە پێشبینیكرن ل دەستپێكا حەفتییا بهێت ، دەست ب هنارتنا پەترۆلا هەرێمێ ب رێژەیەكا دیاركری بهێتە كرن و ل ناڤەراستا حەفتییا بهێت ژی بڕیار ل دۆر مووچەیێ مەها شەش یێ فەرمانبەرێن هەرێمێ بهێتە دان».
وی ئەندامێ لژنەیا پەترۆل و غازێ ل جڤاتا نوونەرێن ئیراقێ دیاركر» چارچۆڤەیێ هەماهەنگیێ ژی د وێ چەندێ گەهشتییە، لژنەیا وان ژی تشت یێن رۆهنكرین، وەزارەتا پەترۆلێ ژی پێزانین یێن هەین، لەوما گیرۆروونا هنارتنا پەترۆلا هەرێما كوردستانێ نابیتە رێگر ل هنارتنا مووچەیێ فەرمانبەرێن هەرێمێ».

شارەزایەكێ وارێ پەترۆلێ و گرێبەستێن پەترۆلی ل بریتانیا راگەهاند: چارەنڤیسێ پەترۆلا هەرێما كوردستانێ دێ پەیوەندی ب وێ دەلیڤەیا نوو هەبیت د ناڤبەرا توركیا و ئیراقێدا ل سەر هنارتنا پەترۆلی ب شێوازەكێ نوو.
دلشاد موانی، شارەزایێ وارێ پەترۆلێ و گرێبەستێن پەترۆلی ل بریتانیا د داخۆیانییەكا رۆژنامەڤانیدا گوت» ب دیتنا من ئیراق و توركیا و هەرێما كوردستانێ پێدڤی ب رێككەفتنەكا سێكوەشەیی هەیە، گەلەك گرنگە نوكە ئەو جۆرە گرێبەستە بهێتە ئیمزاكرن، هەكە توركیا گوهدارییا خواستا كوردستانێ بكەت، دەمەكی خواستا كوردستانێ د وێ گرێبەستا نوو دا ل بەرچاڤ بهێتە وەرگرتن، د شیاندایە دوبارە كوردستانێ پێنگاڤان ب هاڤێژیتبۆ دوبارە هنارتنا پەترۆلا خوە ب شێوەیێ كەڤن، هەكە ئەڤە ژی روو نەدەت دێ مافێن وێ د پاراستی بن، هەكە ب رێكا (سۆمۆ) پەترۆلا خوە ب هنێریت ئەڤە ژی گرفتەكا مەزن نینە، بەلێ ب مەرجەكی فرۆشتنا پەترۆلا هەرێما كوردستانێ ب رێكا سۆمۆ بچیتە سەر ئەكاونتەكی كو (هەژمارا حیسابی یا پشتڕاست هەبیت)، هەكە ئەڤە روو بدەت وی دەمی كوردستانێ دشێت بەردەوامیێ بدەتە فرۆشتنا پەترۆلا خوە ب رێكا سۆمۆ، چونكە وی دەمی دێ كوردستان یا پاراستی بیت و ب رێكا قانوونەكا نێڤدەولەتی دێ هێتە گرەنتیكرن و ئەو هەژمارە دێ هێتە ڤەكرن و ب گۆڕەی قانوونەكا دەرڤەی ئیراقێ دێ رەفتارێ كەت، چونكە ئەوا ل ئیراقێ هەی قانوون نینە، تنێ میزاجا حزب و دەولەتا كوور رۆل هەیە، ئەوا هەی دادگەها فیدرالییە كو ئەڤە ژی بڕیارا سیاسییە، ل سالا 2022 دبێژیت هنارتنا پەترۆلا هەرێما كوردستانێ ب رێكا خورمەلە یا قانوونی نینە، د دەمەكیدا وەسا نینە، چونكە ل شەڕێ داعشێ پەترۆلا هەرێما كوردستانێ و كەركووكێ د وێ بۆرییێدا چوویە و بوویە گرەنتییا بلندبوونا داهاتێ گشتیێ ئیراقێ».
زێدەتر گوت» د هەمان دەمدا دەستوورێ ئیراقێ یێ ئێكلاكەر نینە، كو بشێت گرفتێن ناڤخوەیی ل ئیراقێ چارەسەر بكەت، لەوما هەكە هەموو داهاتێ پەترۆلا هەرێما كوردستانێ ب رێكا سۆمۆ بهێتە فرۆتن و پێشتر بچیتە سەر حیسابەكا پشتڕاستكری و ل بن سیبەر و هەژموونا دەرڤەی دەستوورێ ئیراقێ بهێتە بڕێڤەبرن و ل دەمێ خوە داهاتێ وێ بۆ بزڤریت، وی دەمی دێ باش بیت و د شیاندایە ب رێكا سۆمۆی بهێتە فرۆتن».

بسپۆرەكێ وارێ هەڤبەندیێن نێڤدەولەتی باس ل پرسا ب دووماهی هاتنا رێككەفتنا پەترۆلی د ناڤبەرا ئیراقێ و توركیا دكەت كو ل سالا 1973 هاتبوو ئیمزاكرن.
سامان شالی، بسپۆرێ هەڤبەندیێن نێڤدەولەتی گوت» ئەڤ رێككەفتنە ل سالا 1973 هاتبوو ئەنجامدان و ل سالا 1976 بۆری هاتبوونە ڤەكرن و بۆ دەمێ 50 سالان هاتبوو كرن، بەلێ نوكە رەوش یێ هاتیە گوهۆڕین، دبیت توركیا داخوازا گرێبەستەكا نوو بكەت، جاران هەر بەرمیلەكا پەترۆلێ ب دۆلارەك و 18 سەنتان د چوو و نوكە داخوازا زێدەتر دكەت، چونكە ئەو بۆرییە یا توركیا ب خوەیە. ب رێتكرنا ڤێ رێككەفتنێ، توركیا هیچ پێگیرییەك ب ئیراقێڤە نامینیت، وی دەمی هەكە پەترۆلا هەرێما كوردستانێ ب بۆرییا توركیا را ببۆریت، كێشەیا دادگەهێ بۆ توركیا دروست نابیت، هەرێما كوردستانێ دشێت مفای ژ ڤێ چەندێ ببینیت».
وی بسپۆرێ هەڤبەندیێن نێڤدەولەتی گوت ژی» ئارمانجا هێرشان ل سەر زەڤیێن پەترۆلی ل هەرێما كوردستانێ ئەوبوو كۆمپانییان ب مەرجێن وەزارەتا پەترۆلا ئیراقێ رازی بكەن، دیاركربوو هەكە نەهێنە ژێربارێ مە ئەو 10 ملیار دۆلارێن ل ژێرخانەیا وزەیێ ل هەرێما كوردستانێ دێ كەینە ئارمانج، هەروەسا ئارمانجا دوویێ فشار بوو ل سەر حوكمەتا هەرێما كوردستانێ تاكو رازی ببیت ب مەرجێن بەغدایێ، ب ڤێ چەندێ زیانەكا مەزن ل كوردستانێ و ئیراقێ ژی دا».
سامان شالی پتر گوت» هەكە توركیا وێ رێككەفتنێنوو نەكەت كو ل مەها حەف یا سالا داهاتی پێگیری نامینیت، وی دەمی كورد دشێن پەترۆلا خوە بفرۆشن و ل دەمێ خوە ژی تنێ ل دادگەها پاریسێ توركیا ئێك بەند دۆراند، ئەوژی ئەو بوو كو ب گۆڕەی رێككەفتنەكا د ناڤبەرا ئیراقێ و توركیا دا، هاتبوو ئیمزاكرن كو كۆمپانییا (سۆمۆ) یا ئیراقێ پەترۆلێ بفرۆشیت».