دیاردا خوه‌كوشتنێ
حاجى ره‌مه‌زان بیسكى
وه‌كو ئه‌م دبینین دیاردا خوه‌كوشتنێ د ناڤ جڤاكێ مه‌دا به‌ر ب زێده‌بوونێ ڤه دچیت و دیارده‌ك ترسانه‌كه ل سه‌ر جڤاكێ مه و ئه‌ڤ دیارده زۆر به‌ربه‌لاڤ بوویه ل ڤان دووماهیان و بوویه ئه‌گه‌رێ وێ چه‌ندێ هه‌مى داموده‌زگه‌هێن فه‌رمى و نه فه‌رمى و هه‌مى داموده‌زگه‌هێن جڤاكى و مللى و رێكخراوێن سڤیل یێن جه‌ماوه‌رى و مامۆستایێن ئاینى ده‌نگێ خوه بلندبكه‌ن بۆ بنبركرن و نه‌هێلانا ڤێ دیاردێ نه‌خاسمه ل سه‌ر ئاستێن بلند به‌حس لێ بهێته كرن وه‌كو(په‌رله‌مان و حوكمه‌ت) و پووته‌كێ مه‌زن بده‌نێ ژ به‌ر كارتێكرنێن وێ یێن زۆر خراب ل سه‌ر جڤاكێ مه، ئه‌ڤ دیارده به‌رى نوكه د ناڤ جڤاكێ مه‌دا زۆر یا كێم بوو یان هه‌ر نه‌بوو و سۆپاس بۆ خودێ ئه‌م یێ د ناڤ جڤاكه‌ك بسرمان دا دژین و رێز و بهایى ل رحا مرۆڤى دگریت و ئه‌و گه‌له‌ك پڕبها ته‌ماشه دكه‌نێ و نابیت ب هه‌ر ره‌نگه‌كى ئه‌و بهێته ئه‌شكه‌نجه‌دان و بێ هه‌یبه‌تكرن چ ب كریاران ب گۆتن ل دووڤ رێنمایێن ئاینێ مه یێ پیرۆز كوئه‌ڤ كاره حه‌رامكریه ل سه‌ر مرۆڤى ژبه‌ر كاریگه‌ریێن وێ یێن جڤاكى و ده‌روونى ئه‌ڤێن مرۆڤى پالددن بۆ ئه‌ڤان كارێن نه‌ره‌وا و نه‌دروست ژ چ لایان ڤه چ ئوول یان جڤاك یان ئایین، له‌ورا دڤێت حوكمه‌تا مه ژى هه‌ولبده‌ت و سنۆره‌كى بۆ ڤێ دیاردێ بدانیت و چاره‌سه‌ریێن زانستى و جڤاكى و قانوونى و ئاینى بۆ بدانیت
*رێیێن چاره‌سه‌ریا خوه‌كوشتنێ د قورئانا پیرۆز دا
هه‌ر چار (4) چڕكا كه‌سه‌ك خوه دكوژیت ل ڤێ جیهانێ و هه‌ر سال سه‌دان كه‌س گیانێ خوه ژده‌ستدده‌ن ب رێیا خوه‌كوشتنێ ل ڤێ جیهانێ و هه‌ر سال هژماره‌كا زۆر یا كه‌سان دمرن ب رێیێن خوه‌كوشتنێ یێن جوداجودا راستى ئه‌ڤه دیارده‌كه دڤێت ل سه‌ر براوستین و ب هوورى و دوورى ل سه‌رره‌ه و ریشالێن وێ و ئه‌گه‌رێن وێ بگه‌رین و كا چاره‌سه‌ریێن وێ چنه.
ئه‌گه‌رێن سه‌ره‌كى یێن خوه‌كوشتنێ و ئه‌ڤ ئه‌گه‌ره ئه‌ون یێن ب ملیۆنان دۆلار لێ هاتینه مه‌زاختن و ئارمانج ژێ ئه‌وه، چاره‌سه‌ریه‌كا سه‌ركه‌فتى بۆ ببینن، به‌لێ زێده‌بارى ئه‌ڤان مه‌زاختیێن زۆر لێ دئێنه‌كرن، چو گوهۆرین یان چاره‌سه‌رى، لێ نه‌هاتیه‌كرن، به‌لكو زێده‌تر لێ هاتیه هنده‌ك جاران.
ئه‌م دێ پرسیاركه‌ین؟
ئه‌رێ قورئانا پیرۆز ژ ڤێ چه‌ندێ بێ ئاگه‌هه و ئه‌و قورئانا پیرۆز خودایێ مه‌زن بۆ مه هنارتى و چو تشته‌ك نه مایه به‌حس لێ نه‌هاتبیته كرن و ژ وان ژى ئه‌ڤ دیاردا خوه‌كوشتنێ و رێیێن چاره‌سه‌ریێ بۆ به‌لێ ئه‌م دێ به‌راوردیێ كه‌ین، د ناڤبه‌را چاره‌سه‌ریا زانستى و یا قورئانێ دا ئه‌م جیاوازیێن رۆن و ئاشكرا ببینین كا چاوا چاره‌سه‌ریا قورئانا پیرۆز یا سه‌ركه‌فتیتره ل سه‌ر چاره‌سه‌ری و ڤه‌كۆلینێن وان یێن زانستى.
• هنده‌ك راستیێن ل دۆر خوه‌كوشتنێ
ل دووڤ ئه‌وان ئامارێن نه‌ته‌ویێن ئێكگرتى د هه‌ر وه‌خته‌كى دا ئه‌م به‌رێ خوه بده‌ینه ئاكنجیێن جیهانێ ئه‌م دێ بینین نێزیكى 450 ملیۆن كه‌سان ئاریشێن ده‌روونى و دودلى و عه‌سه‌بى و مێژكى هه‌نه و 90% ژ كه‌یسێن خوه‌كوشتنێ د گرێداینه ب دودلى و ئاریشێن ده‌روونى و تایبه‌ت خه‌مۆكیا گران ڤه، ئانكو بێ ئومێدى و بێ باوه‌رى ل ده‌ف وان:
ـ خوه‌كوشتن ژ ئه‌گه‌رێن مرنێ یێن ل نه‌ته‌ویێن ئێكگرتى یێن ئه‌مریكى.
ـ زه‌لام پتر به‌رهنگارى خوه‌كوشتنێ دبن چار جاركى ژ ئافره‌تان، به‌لێ بزاڤێن خوه‌كشتنى پترن ل ده‌ف ژنان.
ـ 60% كه‌یسێن خوه‌كوشتنێ دئێنه ئه‌نجامدان ب گولێن چه‌كى وه‌كو ده‌بانجه.
ـ ڤه‌كۆلین هۆسا دیار دكه‌ن چه‌ند ته‌مه‌نێ مرۆڤى یێ مه‌زن بیت مرۆڤ، پتر به‌رهنگارى خوه‌كوشتنێ دبیت و ژ به‌رڤێ چه‌ندێ ئه‌م دبینین كه‌سێن خوه كوشتین پتریا وان ژیێ وان د سه‌ر (50) سالیێ دانه و بارا پتر ژ ره‌گه‌زێ نێرن.
* هۆكارێن خوه‌كوشتنێ:ـ
1ـ خه‌مۆكى پتر ده‌لیڤى دده‌ته كه‌سى بۆ خوه‌كوشتنێ.
2ـ بێ ئومێدى و بێخیره‌تى به‌رى كه‌سێ دده‌نه خوه‌كوشتنێ.
3ـ دوباره‌كرنا بزاڤێن خوه‌كوشتنێ پتر كه‌سێ نێزیكى خوه‌كوشتنێ دكه‌ن.
4ـ ڤه‌خوارنا مادیێن بێهۆشكرنێ و ڤه‌خوارنێن كحۆلى ژ ئه‌گه‌رێن خوه‌كوشتنێ نه.
5ـ به‌رزه‌كرنا كه‌سه‌كى یان تشته‌كى گران بهایان خوساره‌تیه‌كا مه‌زن ب گه‌هتى و ل دووماهیێ خوه‌نێزیكى خوه‌كوشتنێ بكه‌ت.
6ـ بیروباوه‌رێن ئاینى ل دۆرخوه‌كوشتنێ رۆله‌كى سه‌ره‌كى هه‌یه، بۆ رێگرتنا ل هزرا خوه‌كوشتنێ ژ به‌ركو هه‌ر كه‌سه‌كى نه‌زانیت كو خوه‌كوشتن نه‌درسته و نه ره‌وایه ژ لایێ ئاینى وى ڤه دێ ب ساناهیتر كه‌ڤیت ل به‌ر ئه‌نجامدانا خوه‌كوشتنێ.
7ـ هۆكاریێن ده‌روونى و توندوتیژیێ و تنێبوون (الوحده) خوه‌دووركرن ژخه‌لكى.
*هۆكارێن خوه‌پاراستنێ ژ خوه‌كوشتنێ ل دووڤ زانستێن سه‌رده‌مى:ـ
زانایێن دووڤچوونا كه‌یسێن هزاره‌ها حاله‌تێن خوه‌كوشتنێ كرین دیار و دۆپات دكه‌ن كو دڤێت ئه‌ڤ كه‌سێن تووشى دودلى و ئاریشێن ده‌روونى دبن دڤێت دووڤچوون و چاڤدێرى و هاریكاریا وان بهێته‌كرن ژلایێ ده‌روونى و ساخله‌می، به‌لێ ئه‌ڤ زانایه چاره‌سه‌ریا ڤێ ئاریشێ ناكه‌ن هه‌تا پشتى روودانێ نۆشدارێ خوه‌گریت هه‌تا ئێش دیار دبیت پشتى هینگێ دێ رابیت دووڤچوون و ڤه‌كۆلینێ ل سه‌ر كه‌ت و رێیێن چاره‌سه‌ریێ یێن گونجاى دانیت، لێ هه‌تا نوكه ئه‌ڤان زانایان نه‌شیاینه چاره‌سه‌ریه‌كا باش و كاریگه‌ر ببینن بۆ كێمكرنا ڤێ دیاردێ و ئه‌ڤ ئامارێن جیهانى هۆسا دیاردكن رێژا خوه‌كوشتنێ خوه‌جهه و به‌ر ب زێده‌بوونێ ڤه دچیت و دبیت بگه‌هته ملیۆن كه‌سان د ساله‌كێ دا ل جیهانێ.
*هژمارێن ب ترس
دا كه‌س گومانێ نه‌بت ژ ڤان هژماران، ئه‌ڤه هنده‌ك سه‌رژمێریاریێن دروستن ئه‌ڤێن هاتینه ئه‌نجامدان ل نه‌ته‌ویێن ئیكگرتى یێن ئه‌مریكى و ئه‌ڤ ئه‌نجامێن ل خارێنه:
هژمارا ئه‌وێن خوه‌كوشتین گه‌هشته (31) هزاران، ژ وان (25) هزار زه‌لام (6) هزار ئافره‌ت پتر ژ (5000) ژ وان كه‌سێن دان عه‌مربوون ژیێ وان د سه‌ر (65) سالیێ دابوون ژمارا گه‌نجان ژ وان كه‌سان (15ـ24) سال گه‌هشته (4000) هزار خوه‌كوشتى.
و ل سه‌ر ڤان هژمارا ئه‌م دشێن بێژین ل ئه‌مریكا هه‌ر چارێك سه‌عه‌ت كه‌سه‌ك خوه‌دكوژیت و هه‌ر ل ڤێ سه‌ر ژمێریاریێ بۆ دیاردبیت كو (17) هزار ژ ڤان كه‌سان خوه ب گوله‌یه‌یێن ده‌مانجێ خوه‌كوشتینه، هه‌روه‌سا (6) هزار كه‌سان ژ وان خوه‌خه‌ندقاندینه و پتر ژ (700) كه‌سان ژ وان خوه ژ ئاڤاهیێن بلند هاڤێتینه خار و خوه كوشتینه و پتر ژ (300) كه‌سان ژ وان خوه هاڤێتینه ئاڤێ و هاتینه خه‌ندقاندن.
ئه‌م دشێن بێژین هه‌رسال (100) هزار كه‌س برێدانێن هاتنوچوونێ و روودانێن دى دچن و ل به‌رامبه‌ر ڤێ ژى (30) هزار كه‌س خوه دكۆژن و تشتى سه‌یر ل ڤێ سه‌رژمێریاریێ ئه‌وه كو (5) ملیۆن ئه‌مریكیان بزاڤ كرینه خوه بكۆژن، به‌رێ دگۆتن هنده‌ك كه‌سێن ده‌ستنیشانكرى بزاڤا خوه‌كوشتنێ ل ده‌ف هه‌یه، به‌لێ نوكه و ل سه‌ر ده‌مێ زانستى، هۆسا دیار بوویه هه‌ر كه‌سه‌كێ به‌رهنگاره بۆ خوه‌كوشتنێ، هه‌كه كاودان یێ گونجاى هاته پێش، هه‌روه‌سا دگۆتن ئاخفتن ل گه‌ل كه‌سێ دڤێت خوه بكوژیت ل سه‌ر بابه‌تێ خوه‌گوشتنێ نه باشه و دێ پتر به‌رێ وى ده‌نه خوه‌كوشتنێ، به‌لێ زانستێ نوكه دبێژیت نه‌خێر هه‌كه ل گه‌ل باخڤن ل سه‌ر كارتێكرنێن خوه‌كوشتنێ و ده‌رئه‌نجامێن وێ دێ باشتر بیت.
پسیار: ئه‌رێ قورئانا پیرۆز چ بۆ ڤێ چه‌ندێ گۆتیه، ئه‌م دبینین قورئانا پیرۆز ئاماژره دایه ڤێ دیاردێ و گه‌له‌ك ب گرنگى ل سه‌ر راوه‌ستیایه و رێیێن چاره‌سه‌ریێ بۆ داناینه و فه‌رمان ل مه كریه ئه‌م روح و گیانێ خوه بپارێزین وخوه‌نه كۆژین، هه‌ر وه‌كو فه‌رمۆى (ولاتقتلواانفسكم) النسا‌و 29 ئه‌ڤه فه‌رمانه‌كاخودێ یه دڤێت ئه‌م پێ پێگیربین.
به‌لێ ئه‌ڤ فه‌رمانه دێ به‌س بیت و ئه‌ڤێ دیاردا مه‌ترسیدار نه‌خێر ژ به‌ر كو ڤه‌كۆلینێن زانستى هۆسا دیاردكه‌ن كو دڤێت هنده‌ك بیر و باوه‌ر و ئومێد و باوه‌رى بخوه‌بوونێ بۆ ئه‌ڤان كه‌سان دروستبكه‌ین یێن بزاڤا خوه‌كوشتنێ ل ده‌ف هه‌ى هه‌روه‌سا سه‌ره‌ده‌ریه‌كا ب ره‌حم و باش ل گه‌ل بهێته‌كرن، ژ به‌ر ڤێ چه‌ندێ ئه‌م دبینین گه‌له‌ك سایت و جهێن دى ڤه بووینه بۆ دیاركرن و رێیێن چاره‌سه‌ریا ڤێ دیاردێ و هاریكاریا ئه‌ڤان كه‌سێن حه‌زا خوه‌كوشتنێ ل ده‌ف هه‌ى و ژبه‌ر ڤێ چه‌ندێ خودایێ مه‌زن و دلۆڤان دووڤچوونا وێ فه‌رمانا خوه كریه ب ده‌نگوباسه‌كێ خۆش بۆ هه‌مى بوسرمانان ب ڤێ گۆتنا خوه (ان الله كان بكم رحیما)النسا‌و29 ئه‌ڤه گازیه‌ك پرى دلۆڤانى و ئۆمێد به‌خشه به‌لێ بۆچى ئه‌ڤ گازیه؟
هه‌كه ئه‌م بزانین پتریا كه‌یسێن خوه‌كوشتنێ ئه‌گه‌رێ وى بێزاربوون و بێ ئومێدیه ژ هه‌ر تشته‌كى و هه‌كه هه‌ست ب پێدڤیا گۆتنێن ل سه‌ر ره‌حمێ و دلۆڤانیێ بكه‌ین ل سه‌ر ڤێ چه‌ندێ ب تایبه‌ت ئه‌رێ گۆتن ل سه‌ر دلۆڤانى و ئومێدیى به‌سه؟ نه ژبه‌ركو هنده‌ك كه‌س گوهێ خوه ناده‌نه گازیا دلۆڤانیێ پێدڤیه ئه‌و بهێنه ترساندن ب سزایێن ل سه‌رخوه‌كوشتنێ هاتینه‌دان و زانایان پشتراستكریه د ڤه‌كۆلینێن خوه‌دا كو دڤێت خوه‌كوشتن بهێته قه‌ده‌غه‌كرن یان نه‌مینیت، دڤێت ئه‌ڤ كه‌سێن هه‌ولا خوه‌كوشتنێ دكه‌ن بهێنه ئاگه‌هداركرن ل سه‌ر ده‌رئه‌نجامێن خوه‌كوشتنێ و كارتێكرنێن وى یێن خرابكه‌ر و مال وێرانكه‌ر. ئه‌ڤێ رێیێ كارتێكرنا خوه‌یا باش هه‌یه ل سه‌ر نه‌هێلانا ڤێ دیاردێ و ئه‌ڤێ قورئانا پیرۆز گۆتى وه‌كو فه‌رمۆى (فسوف نصلیه نارا) ب راستى ئه‌ڤه ئه‌نجامه‌كى ب ترسه بۆ هه‌ر كه‌سێ بزاڤا خوه‌كوشتنێ دكه‌ت.
ل ڤێرێ بۆ مه دیاردبیت كو قورئانا پیرۆز خوه ژ ڤێ دیاردێ بێ به‌هر نه‌كریه و چاره‌سه‌ریێن پێدڤى بۆ داناینه و ژ به‌ر ڤێ چه‌ندێ ئه‌م دبینین ل جیهانا ئیسلامى رێژا خوه‌كوشتنێ گه‌له‌ك كێمتره ژ جهێن دیتر ژبه‌ر رێنمایێن قورئانا پیرۆز به‌لێ ل وه‌لاتێن رۆژئاڤا و ده‌رڤه‌ى جیهانا ئیسلامى خوه‌كوشتن گه‌له‌ك به‌ربه‌لاڤه ژبه‌ركو چو رێنما و زانستێن ئاینى ل ناڤ وان نینن.
ـ خوه‌كوشتن د ناڤبه‌را دره‌و و زانست و قورئانێ دا
ده‌مێ قورئانا پیرۆز هاتیه خار هنده‌ك بیروباوه‌ر ل ده‌ف هنده‌ك ملله‌تان هه‌بوون و ژ وان بیروباوه‌ران نابیت كه‌س به‌حسێ خوه‌كوشتنێ بكه‌ت ژ به‌ر كو ئه‌ڤه دێ بیته پالده‌ره‌ك بۆ پترهاندانێ بۆ خوه‌كوشتنێ و هه‌كه قورئانا پیرۆز ئاخفتنا پێغه‌مبه‌رى با خودێ ژێ رازى بیت و ئه‌وى كۆم كربیت ژ دره‌وێن به‌ربه‌لاڤ ل سه‌رده‌مێ وى وه‌كو هنده‌ك دبێژن دا یا باشتربیت ئه‌وى به‌حس ل وێ دیاردێ نه‌كربا ژ به‌ر ئه‌وان دره‌وێن به‌ربه‌لاڤ ل سه‌رده‌مێ وى و هه‌كه قورئان ئاخفتنا مرۆڤان بایه، دا چاوا زانیت كوچاره‌سه‌ریا باش بۆ خوه‌كوشتنێ ئه‌وه پێدانا هنده‌ك دلۆڤانى و ئومێدیێ بۆ وى كه‌سى هه‌ر ل وى ده‌مى دا دا وى پیچه‌ك ژ مه‌ترسیا ل دووڤ وێ كریارێ دئێت پاشبێن؟ چاوا مرۆڤان زانى چاره‌سه‌ریا خوه‌كوشتنێ به‌رى زانا چاره‌سه‌ریێ بۆ دیاركه‌ن به‌رى (14) هزار چه‌رخان و هه‌بوونا ئه‌ڤان راستیان به‌لگه‌یه ل سه‌ر هه‌ر كه‌سێ گومان ل سه‌ر قورئانا پیرۆز هه‌بیت كو قورئانا پیرۆز پرتووكه‌كه ژ ده‌ف بارى ته‌عالا:ـ( قُلْ أَنزَڵهُ الَّژِی ێعْڵمُ السِّرَّ فِی السَّمَاۆاتِ ۆالأَرْچِ إِنَّهُ كَانَ غَفُورًا رَّحِیمً) الفرقان 6ا
دا ئه‌م ئه‌ڤێ گۆتنا بارى ته‌عالا بخوینین و هزرێن خوه باش تێدا بكه‌ین كا چه‌ند دلۆڤانى و دلنه‌رمى تێدایه بارى ته‌عالا دبێژیت (ۆاللَّهُ یُڕیدُ أَن ێتُوبَ عَڵیْكُمْ ۆیُڕیدُ الَّژِینَ ێتَّبِعُونَ الشَّهَۆاتِ أَن تَمِیلُوا مَیْلًا عَڤِیمًا (27) یُڕیدُ اللَّهُ أَن یُخَفِّفَ عَنكُمْ ۚ ۆخُلِقَ الْإِنسَانُ چَعِیفًا (28) ێا أَیُّهَا الَّژِینَ ێمَنُوا ڵا تَأْكُلُوا أَمْۆاڵكُم بَیْنَكُم بِالْبَاگِلِ إِلَّا أَن تَكُونَ تِجَارَه‌ً عَن تَرَاچٍ مِّنكُمْ ۚ ۆڵا تَقْتُلُوا أَنفُسَكُمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ كَانَ بِكُمْ رَحِیمًا (29) ۆمَن ێفْعَلْ ژَٰلِكَ عُدْۆانًا ۆڤُلْمًا فَسَوْفَ نُصْلِیهِ نَارًا ۚ ۆكَانَ ژَٰلِكَ عَڵى اللَّهِ ێسِیرًا (30) إِن تَجْتَنِبُوا كَبَائِرَ مَا تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُكَفِّرْ عَنكُمْ سَیِّئَاتِكُمْ ۆنُدْخِلْكُم مُّدْخَلًا كَڕیمًا ) النسا‌و 26 ـ 31
ژێده‌ر: ـ
1ـ عبدالدائم الكحیل
2ـ القران الكریم
3ـ محاچرات دیاكونیا السویدیه
