چەمكێ ئەدەبێ ئافرەتێ.. د ناڤبەرا رەتدكرن و قەبوولكرنێ دا
ئازاد دارتاش
ئەدەبێ ئافرەتێ یان یێ ژنێ، ئێكە ژ وان چەمك و پڕسگرێكێن هەستیار ئەوێن ل گەل تەڤگەڕێن فیمینیست (ل ناڤەڕاستێ سەد سالییا بیستێ)، هاتیە د قادا ئەدەبیاتان دا و ل دۆر ڤێ پڕسێ تا نها دانوستاندن و مشتومڕ ل سەر ڤی چەمكەی هەنە و بۆ دەمەكێ درێژ ناكۆكی د نێڤبەرا بەرڤانكار و دژبەران ل سەر وی ئێدیەمی هەبووینە، دژبەر ژی ل پەی ئێك ئاراستە گۆتارێن خوە تێز نەكرینە، بەلكو ل سەر دو جەمسەران دابەش دبن، جەمسەرێ ئێكێ دێ كارین بێژین ل گۆر دیدەگا پۆزتیڤ بۆ پڕسا ژنێ ئەڤ چەمكە رەتدكرەڤە و پڕانییا هەلگرێن ئەڤێ تێزێ ژی ژن بوون نەمازە یێن نڤیسكار و ئەوێن د تەڤەگەڕێن ژنان دا كار، مینا نڤیسكارا بەرنیاس (ڤرگینیا وولف) و ب توندی دژبەری ڤێ پۆلینكرنێ راوەستان، وەها ل قەلەم ددا كو تێگەهێ ئەدەبێ ژنێ، خۆدی ساخلەتەك نەژاد پەرستە و ل گۆر پێڤەرێن بەتریركی سەرەدەری كریە، ل گۆر دیدا وێ ئەدەب كارەكێ مرۆڤینیێ یە، ڤێچا چ ب خامەیێ ژنێ یان زەلامی هاتبیتە نڤیسین و پیڤەرێن خۆیندن و هەلسەنگاندنان پێدڤی یە ل سەر بها و نرخێن ئەدەبی و ئەستاتیكی و هونەری بن و نابیت ل سەر بنەمایێ رەگەزی بهێتە پۆلێنكرن، بەلكو ئەڤ چەمكە ژ وان تێگەهانە ئەوێن د جڤاكەكێن باوك سالاری دا سەرهەلداین و ئەو جڤاكێن ب دیدەكا نزم تەماشەی رەگەزێ دی و كار و بەركارێن وی دكەن و ئەڤ جەمسەرە تێگەهێ ئەدەبێ ژنێ رەتدكەن و دبینن ژ دەرئەنجامێ كۆنترۆلا زەلامی ل سەر بوارێن ئەدەبی كۆمەكا پیڤەر و ستاندەران جهگیر بوویە و رەگەزێ نێر دید و نێرینێن خوە كرینە پیڤەر و ل پەی وان پیڤەران رەگەزێ مێ فەرامووش بوویە و ل ژێر ستەما زەلامی ئەڤ تێگەهە و چەندێن دی، تێكهەلی فەرهەنگا مە بووینە ( ئەدەبێ ژنێ، ئەدەبێ مێ)، ئەڤ چەمكە دهێتە بكارئینان ژبۆی كو بەرهەم و تێكستێن ب خامەیێ ئافرەتێ هاتینە نڤیسین د پلەیەكا ئێك جار كێم دا ریجیست بكەن، یان دخوازن بێژن كارێن ژنێ یێن ئەدەبی و هونەری نەگەهشتینە ئاستێ پێگەهشتنا تەكنیكی و تێڕامانێن كویر و بەرهەمدار، بەلكو ب شێۆەیەكێ سادە و ئاشكرا دەربڕینێ ژ سۆزێن وان دكەت و دلینی یا زالە ل سەر بەرهەمێن وێ و ب ئەگەڕا وێ زالبوونێ نەشیاییە وێ سۆزێ بكەنە هونەر.
دیسان جەمسەرێ دی یێ رەتدكرنەڤێ هەبوو، رەتكرنەڤا وان یا نێگتیڤ بوو، بەلكو ب چاڤەكێ نەرێنێ تەماشەی رۆلێ ئافرەتێ و چەلەنگیێن وێ دكر و وەها ژی پێشەنگێن وێ رەتكرنەڤێ دژبەری تەڤایا كار و چالاكیێن ئافرەتان دكر و ئەڤ ئاراستەیە پتر د جڤاكێن رۆژهەلاتی دا یا ئەكتیڤ بوو، ئەگەر قادا ئەدەبیاتێن عەرەبی وەكو میناك وەربگڕین دێ بینین، نڤیسكارەكی مەزنێ مسری وەكو (ئەنیس مەنسور) ژ ئەدبێ ژنێ ڕا دگۆت: (ئەدەبێ نەینۆكێن درێژ)، هەر وەها رۆمان نڤیسێ بەرنیاس (ئیحسان عەبدولقدوس) ناڤ لێنای: (ئەدەبێ سۆراڤ و مانیكیۆرا)، بەرانبەر ژی و هەر د قادا ئەدەبی یا عەرەبی نێرینێن هەڤدژ هەبوون كو ب توندی رەخنە ژ دیدا نڤیسكارێن هەنێ دگڕت و ب دیدەكا خۆدی رەهەند و لێڤەگەریەكا نێرا نە یا پاشڤەرۆ دهەژمارت، هەلبەت پڕانییا وان ژن بوون و ژوانا ڤەكۆلەرا ئەدەبی یا مەغربی ( خەولە ئەلزلزولی) كو ئێكە ژ تاگیرێن چەمكێ ئەدەبێ ژنێ و دبێژیت: ب ئاوایەكێ گشتی چەمكێ ئەدەبێ ژنێ چێبوو، ژبۆی دەربڕینێ ژ نەمازەیێن خامەیێ ژنێ و رەتدكرنەڤا هەژموونا زەلامی ئەوا دەنگێ ژنێ دویرئێخستی د بیاڤێن ئافراندن و داهێنانێ دا.
دیسان نێرینێن میانرەو ژی هەبوون و دگۆت: ژبەر سانسۆرێن جڤاكی ژن نكاریت مینا زەلامی مژارێن هەستیار ب ئارینیت و نەشێت ل سەر وان مژار و سێ گۆشەیا قەدەغە بپەیڤیت، لەوما ئەدەبێ وێ دێ یێ پڕ كێماسی و شێۆاندی بیت و ژ چارچوونێ لاساییكرنا ئەدەبێ زەلامی دەرناكەڤیت، ئەڤ نێرینە ژی ب شێوەیەكێ دی یێ نخافتی دژبەری گۆتارا ئافرەتێ بوو، هەلبەت چەندین نڤیسكارێن ژن دژبەری ڤێ پۆلینكرنێ و نێرینا خوە بلند دیتنێ راوەستان، وەها ددیت كو تێزێن هەنێ و تەماشەكرن و هەلسەنگاندنا بەرهەمێ ژنێ ب دیدەكا نزم و ب پۆلینكرنا نڤیسینێ ل سەر بنەمایێ رەگەزی درێژە پێدەرێن پرۆسیسێن پەراوێزكرنا ژنێ و سیاسەتا چەوساندن و گۆشەگیرییا دژبەرێ وێ دهێتە كرن و ژوانا نڤیسكار و چالاكڤانا چەپا فرەنسی یا ناڤدار (سیمون دی بوڤوار) كو دبینیت یا گرنگ د كارێ ئەدەبی دا داهێنان و ئافراندنە، زمان و ئەلیمێنتێن هونەری و پیڤانێن ئەستاتیكی و چەوانییا سەرەدەریكرنێ ل گەل ناڤەرۆكێ بابەتی و چەوا مژار هاتیە داڕێژتن و ل سەر چ ستراكچەرێ هزری ئاڤابوویە، ئەڤ خالە یێن سەرەكی نە، ڤێچا نە مەرجە ب خامەیێ ژنێ یان زەلامی هاتبیتە نڤیسین. ژبلی رەوت و ئاراستەیێن هەنە ئەوێن ب كورتی لسەر ئاخفتین، ل پەی نێرینا مە ژنێ ژیان و پرس و مژار و نەمازەیێن خوە هەنە و ئەو پتر زەلامی دێ كاریت دەربڕینێ ژ ناخ و حەز و پرۆژەكت و دنیابینی یا خوە بكەت وەكو ئافرەت و تێپەڕاندنێ ل سەر دەسەلاتا زلامی بكەت و دەربڕینێ ژ دۆز و ئەزموونا خوە وەكو كیانەكێ سەربەخۆ و خۆدی پێگەهەكێ نەمازەیی بكەت، دكاریت ب تۆنەكا مێ و نەرم و ئارامتر بنڤیسیت.
ب هەر حال ل سەر ئەڤی چەمكی وەكو هەر چەمك و تێگەهەك دی كۆمەكا تێز و نێرینێن ناكۆك هەنە، لێ نها تێگەهێ ئەدەبێ پۆست فیمینیست جهێ چەمكێ ئەدەبێ ژنێ داگڕتی یە و لیدەر و پێشەنگێن وێ تێزا هەنێ، وەها بۆ دچن كو هەر تێكستەك یان گۆتارەكا بەرەڤانیێ ژ دۆزێن ئافرەتان بكەن و یێ هەڤبەند بن ب تەڤگەڕا رزگارییا ژنێ ڤە دهێتە تۆماركرن وەكو ئەدەبەكێ پۆست فیمینیست، ئەو ئەدەبێ كار دكەت ژبۆی نەهێلان و بنبڕكرنا دیاردەیا نە ئێكسانیێ د نێڤبەرا هەر دو رەگەزان دا.
