ئالایێ كوردستانێ دیرۆك, قانوون, رێنمایى, گرنگیا ئالایى …
شڤان نێروه‌یى
ئالا ئه‌و هێمایێ هه‌ر نه‌ته‌وه‌یه‌كێ یان هه‌ر دینه‌كى و هه‌ر قه‌واره‌یه‌كێ رامیارى یان دچارچووڤێ رێخستنه‌كا ده‌ستنیشان كری دا و هه‌ر وه‌لاته‌كێ ب روودان و هزرێن جودا جودا، ئالا بۆ خوه چێكرینه و هه‌ر وه‌لاته‌كێ یان هه‌رێمه‌كێ ب ئالایێ خوه دهێته نیاسین.
ئالایى پیرۆزى و گرنگیه‌كا مه‌زن هه‌یه د ناڤ هه‌ر ده‌وله‌ته‌كێ دا، چونكى هه‌ر رێزگرتنه‌ك و ته‌قدیره‌ك یان هه‌ر بێرێزیه‌ك و رێسواركرنه‌ك بۆ وێ ده‌وله‌تێ یان وى قه‌وارێ رامیارى ئالا دبیته ئارمانجا سه‌ره‌كى.
هه‌روه‌سا ئالایى رۆله‌كێ مه‌زن هه‌یه د دیرۆكا هه‌ر مرۆڤه‌كى دا یا جڤاكى و رامیارى كو هه‌رده‌م د ناخ و هزرا مرۆڤیه و جهێ رێزگرتنێ یه ل ده‌ف هه‌ر تاكه‌كه‌سه‌كێ وى وه‌لاتى و د دیرۆكا نه‌ته‌وه‌یان دا.
گه‌له‌ك روودانێن مه‌زن رووداینه كو گرێدایى ب ئالایى ڤه بوون, و ب گه‌له‌ك شێوازان ره‌فتار ل گه‌ل ئالایى هاتیه‌كرن و ل هه‌موو وه‌لاتێن جیهانێ گرنگیه‌كا مه‌زن دده‌نه ئالایێ وه‌لاتێ خوه و ل پرانیا وه‌لاتێن جیهانێ قانوونێن تایبه‌ت ب ئالایى ڤه ده‌ركرینه.
ئه‌و رۆژا ساخكرنا ئالایێ وه‌لاتێ خوه ب رۆژه‌ك پر پیرۆز و گرنگ ددانن و ل سه‌رانسه‌رى وه‌لاتێ خوه ئاهه‌نگ و كاروچالاكیان دگێرن و ئالایى ل هه‌موو داموده‌زگه‌هێن حوكمه‌تێ نوودكه‌نه‌ڤه و ژ به‌ر پیرۆزیا وى ئالایى هه‌ر كه‌سێ وى ئالایى بسۆژیت یان بدورینیت، ب توندى سه‌رپێچیكه‌ران سزا دده‌ن.
ئالایێ كوردستانێ ژى كو هێمایێ هه‌موو نه‌ته‌وا ملله‌تێ كورده، ل ژێر وى ئالایێ پیرۆز دژین كوردێن باكۆر و باشۆر و رۆژهه‌لات و رۆژئاڤا و ئه‌رمینیا.
ئالا بۆ جارا ئێكێ ل ده‌سپێكا سالێن بیستان دا بوو, جارا ئێكێ پارته‌كا كوردستانى ل باكوورێ كوردستانێ, بكارئینایه ده‌مێ داخوازا مافێ چاره‌نڤیس كرى.
ئه‌و ژى پارتا (خوه‌یبوون) بوو كو ب زمانێ عه‌ره‌بى (الاستقلال) و پاشى ئه‌ڤ ئالایه پێشكێشى ئه‌ندامێن شاندێ نیڤه‌وله‌تى كر د كۆنگرێ پاریسێ دا یێ ئاشتیێ و پلانه‌ك دانا ژبۆ سه‌ربه‌خوه‌بوونا كوردستانێ وه‌كو پارچه‌یه‌ك ژ په‌یماننامه سیڤه‌ر (server) ل گه‌ل توركێن عوسمانى ل سالا 1920.
گه‌له‌ك ژێده‌ر بۆ مه دیاردكه‌ن, كو گه‌له‌ك ژكه‌ڤن دا كوردان ئالا هه‌بووینه, وه‌كو ئالایێ كاوه‌یێ ئاسنگه‌ر, ئالایێ زه‌رێ سه‌لاحه‌ددینێ ئه‌یۆبى ل سالا (1137 1193), و گه‌له‌ك ئالایێن دیتر.
لێ ئه‌و ئالایێ كوردستانێ, ئه‌وێ نوكه بۆ هه‌ر چار پارچێن كوردستانێ, بۆ جارا ئێكێ و به‌رى 69سالان و د رۆژه‌كا وه‌كو ئه‌ڤرۆ دا 17/12/1946, د ئاهه‌نگه‌كا جه‌ماوه‌ریا به‌رفره‌ه دا و ل كوردستانا رۆژهه‌لات هاته بلندكرن.
لێ ده‌مێ كۆمارا كوردستانێ هاتیه راگه‌هاندن, ب شێوه‌كێ فه‌رمى و ل سه‌رده‌ستێ شه‌هیدێ پێشه‌وا قازى محه‌مه‌د ل رێكه‌فتى 22/1/ 1946, ل كۆمارا كوردستانێ مهابادێ ئالایێ كوردستانێ هاته بلندكرن, پاشى پێشه‌وا قازى محه‌مه‌د ئه‌و ئالا راده‌ستى بارزانیێ نه‌مر كر.
هه‌ر ل وى ده‌مى و حه‌تا نوكه ب سه‌دان گه‌نجێن كوردان قوربانى ب ژیانا خوه دایه ژبوونا بلندراگرتنا ئالایێ كوردستانێ, لێ مخابن هه‌رده‌م دوژمنێن ره‌گه‌زپه‌رستێن ملله‌تێ كورد ل هه‌ر چار پارچێن كوردستانێ.
رێ نه‌دایه ئالایێ جوانێ كوردستانێ بهێته بلندكرن وه‌كو كوردستانا رۆژهه‌لات و رۆژئاڤا و باكۆر, بۆ نموونه ل رێكه‌فتى 26/8/2014, حوكمه‌تا ئیرانێ هه‌ڤوه‌لاتیه‌كێ كوردێ رۆژهه‌لات شه‌ش هه‌یڤان حوكمكر, ژبه‌ركو وى هه‌ڤوه‌لاتى, ئالایێ كوردستانێ دانابوو ل سه‌ر گۆرێ كورێ خوه‌یێ شه‌هید.
به‌لێ ئه‌ڤرۆ ئه‌و رۆژهات ئالایێ كوردستانێ بهێته بلند كرن, ل هه‌رچار پارچێن كوردستانێ و ل هه‌موو ئه‌و ئه‌ردێن كورد لێ دژین ل هه‌موو جیهانێ و دێ هه‌ر یێ به‌رز و بلند بیت.
ئالایێ كوردستانێ, گه‌له‌ك زولم و سته‌م و نه‌خۆشى برینه و هه‌ر ژناڤنه‌چوویه و دێ هه‌ر ب پیرۆزى و پاراستى مینییت, ئه‌ڤرۆ ب سۆتن و بێرێزیكرنا ڤى ئالایى ژ لایێ دوژمنان ڤه, ل كه‌ربه‌لا بیت یان ل هه‌ر جهه‌كێ دیتر, چو كارتێكرنێ ل پاشه‌رۆژا ئیرادا ملله‌تێ ڤى ئالایى ناكه‌ت.
بۆ جارا ئێكێ ئالایێ هه‌ر چار پارچیێن كوردستانێ, په‌رله‌مانێ كوردستانێ قانوونه‌كا تایبه‌ت ب ئالایێ كوردستانێ ڤه ده‌ركر, ل ژێر یاسایا هژمارا (14) یا سالا 1999, كو ژ (10 ) به‌ندان پێكدهێت, یا فه‌ره ئاماژێ ب هنده‌ك به‌ندێن سه‌ره‌كى یێن ڤێ قانوونى ژبۆ خوانده‌ڤان و به‌رژه‌وه‌ندیا گشتى بده‌ین.
ب گۆر به‌ندێ (1) برگا (1-4): ئالایێ كوردستانێ, ب سێ ره‌نگان پێكدهێت، ئه‌و ژى ره‌نگێ سۆر كو هێمایێ فیدایێ و خوینێ یه و ژبوونا ئازادیێ و سه‌ربه‌خوه‌بوونێ و هه‌ر د به‌رده‌وامبوونێ دایه, و ره‌نگێ سپى هێمایێ ئاشتیێ و ئه‌مانه‌تێ یه, ره‌نگێ كه‌سك هێمایێ سروشتێ كوردستانێ یه و درووشمه‌ك ل نیڤا ئالاییه وه‌كو چاڤێ رۆژێ ب ره‌نگێ زه‌ر كو هێمایێ ئاینێن كه‌ڤن دده‌ت یێن كوردان و چاڤێ رۆژێ 21 تیشك هه‌نه كو ژمارا 21 ده‌لاله‌تێ 21, ئادارێ دده‌ت كو رۆژا جه‌ژنا ملله‌تێ كورده، هه‌روه‌سا ژمارا 21 ژ ژمارێن پیرۆزن د ئاینێ زه‌رده‌شتیان دا.
به‌ندێ(2): ئه‌و جهێن كو ئالا ل سه‌ر دهێته بلندكرن, د ناڤ په‌یره‌وه‌ى دا دهێته دیاركرن.
به‌ندێ (3): بلندراكرنا ئالایى, دڤێت ل ده‌مێ رۆژهه‌لاتنێ بیت, و ئینانه‌خوارا ئالایى دڤێت ل ده‌مێ رۆژئاڤابوونێ بیت.
به‌ندێ (4): دروستكرن و چاپكرن و به‌لاڤكرنا ئالایى, دڤێت ب رازه‌مه‌ندیا وه‌زاره‌تا ره‌وشه‌نبیرى بیت.
به‌ندێ (5): نابیت د هه‌لكه‌فتنیێن نه‌ته‌وه‌یى و نیشتیمانى و ئاهه‌نگاندان, ئالا بهێته بلندكرن یا بهێته بكارئینان, هه‌كه هات و یێ پیس و دریایى بیت, یان ره‌نگێن وى ژێ چووبن.
به‌ندێ (6): ئالایێ كوردستانێ دێ هێته بلندكرن, مل ب ملێ ئالایێ عیراقێ, د وان هه‌لكه‌فتنیێن ئالایێ عیراقێ تێدا دهێته بلندكرن, ئه‌ڤه هندى ل عیراقێ سیسته‌مێ فیدرالیه‌تێ بهێته چه‌سپاندن, حه‌تا وه‌كو چاره‌سه‌ركرنا كێشا كوران ل عیراقێ.
په‌رله‌مانێ كوردستانێ ل رێكه‌فتى 17/12/ ل هه‌ر ساله‌كێ ده‌ستنیشان كر بۆ ساخكرنا رۆژا ئالایێ جوانێ كوردستانێ, ل 11 چریا دووێ یا سالا 1999 ده‌نگدان ل سه‌ر قانوونى رۆژا بلندكرنا ئالایێ كوردستانێ هاته‌دان.
ل گۆر به‌ندێ (9) پێدڤیه ل سه‌ر حوكمه‌تێ ڤێ قانوونێ جێبه‌جێ بكه‌ت, هه‌ر سال ب ڤێ هه‌لكه‌فتێ رۆژا ئالایێ كوردستانێ بهێته ساخكرن ب چه‌ند كار و چالاكیان ژ لایێ گرۆپ و تیمیێن تایبه‌تمه‌ند ب ئالایى ڤه ل كوردستانێ.
به‌لێ ب هزرا من و ژبه‌ر پیرۆزیا ئالایى گه‌له‌كا فه‌ر و پێدڤیه هه‌رده‌م بایه‌خ و گرنگیێ بده‌ینه ئالایێ كوردستانێ نه‌به‌س ب ڤێ رۆژێ بێته دان.
چونكى مخابن هه‌تا نوكه ژى دێ بینى ل گه‌له‌ك فه‌رمانگه‌ه و قوتابخانان و ل هه‌ر جهه‌كێ دیتر ئالا به‌روڤاژى دهێته هه‌لاویستن یان هاتیه دوراندن یان پیس بوویه بێ كو ئه‌و هه‌ستا نه‌ته‌ویى ل ده‌ف مه هه‌بیت ئه‌م بگوهۆرین یان ل جهه‌كێ ژ هه‌ژى دانین.
ژ به‌ر ڤێ ئێكێ ئه‌نجوومه‌نێ وه‌زیران ل رێكه‌فتى 22/10/2013, ب رێیا نڤیساره‌كا گشتاندنێ دا گۆت: فه‌رمانگه‌هێن حوكمه‌تێ نزانن ئالایى دروست بلند بكه‌ن و بریار دا ئالایێن ل سه‌ر بانیێن هه‌موو فه‌رمانگه‌هان بهێنه وه‌كهه‌ڤكرن و ب پێدڤى زانى رێنمایى بۆ دروست بكارئینانا ئالایى بهێنه ده‌ركرن و ئه‌گه‌رێ ده‌ركرنا رێنماییان بوو وێ چه‌ندێ ڤه‌گه‌راندن ئه‌نجوومه‌نێ وه‌زیران كو تا نوكه پرانیا داموده‌زگه‌هێن حوكمه‌تێ ئه‌ته‌كێتێن دروست بكارئینانا ئالایى نزانن.
هه‌روه‌سا خراب بكارئینان و پیسبوون و نه‌وه‌كهه‌ڤیا ئالایان و دانانا وان ل جهێن نه ژهه‌ژى ڤه‌گه‌راند و خواست ژى كو هه‌موو داموده‌زگه‌هێن حوكمه‌تێ ب به‌رپرسیارانه سه‌ره‌ده‌ریێ ل گه‌ل ئالایى بكه‌ن.
جهێ ئاماژه پێكرنێ یه, ل بوهاره ئه‌ڤ ساله و ب هه‌ماهه‌نگى ل گه‌ل ئه‌ندامێن گرۆپێ ئالاى, مه ره‌شنڤیسه‌كێ (14) خالى بۆ په‌رله‌مانێ كوردستانێ هنارت. ب مه‌ره‌ما راستڤه‌كرنا قانوونا ئالاى ب شێوه‌یه‌كێ جوانتر و پێگیركرنا حوكمه‌تێ ب گرنگیا ئالایى و دانان كارگه‌هه‌كا چێكرنا ئالاى و دانانا بۆدجه‌كا تایبه‌ت بۆ گرۆپێ ئالاى و هند خالیێن دیتر.
