دابڕان چه‌كێ نه‌رم
محسن عه‌بولره‌حمان
هه‌ر شه‌ره‌كى ب شێوه‌یه‌كى ده‌رئه‌نجام و ده‌رهاڤێژ ته‌یێن خوه هه‌نه، له‌ورا ل رۆژا 20 ئوكتۆبه‌رێ هژماره‌كا گه‌نجێن كوردپه‌روه‌رێن دهۆكێ ل پاركا ئازادى كۆمبوون، و كۆما فشار (بایكۆت) راگه‌هاندن، كو ئارمانجا وان دابڕانا كه‌لوپه‌ل و به‌رهه‌مێن تركی یه، وه‌كو سزادان ل سه‌ر دوژمنكارانه هێرشا وان بۆ سه‌ر رۆژئاڤایێ كوردستانێ، ئه‌وێن شیان د ماوه‌یێ حه‌فتیه‌كێ دا كارتێكرنه‌كا هه‌ره مه‌زن ل جادا كوردى بكه‌ن، كو كورد ل دۆر بابه‌ته‌كێ هه‌ره هه‌ستدار هشیاركرن، كو خه‌لكى ب كریار پێشوازى و پشته‌ڤانیه‌كا هه‌ره‌باش ل ڤێ پێنگاڤێ كر، ئه‌وژى دابڕانا ئابووری یه.
ل ڤێره ب ده‌لیڤه دبینم، سێ نموونه‌یێن زیندى ل بیربئینم:
1ـ ل رۆژا 16 دیسه‌مبه‌را 1773 د بزاڤا نه‌رازیبوونا ئازادیخوازێن خه‌لكێ بۆستن ل ئه‌مریكا، كو وى ده‌مى میتینگه‌هه‌كا ئینگلیزى بوو، ده‌مێ وه‌كو نه‌رازیبوون ل سه‌ر باجێن هاتینه سه‌پاندن، هێرشكرنه سێ گه‌میێن ئینگلیزى كو ب تۆڤ چایێ دباركریبوون؛ و هه‌موو بارێ وان هاڤێته د ده‌ریایى دا، ئه‌ڤ كریاره د مێژوویێ دا ب (ئاهه‌نگا چایا بۆستن) هاته نیاسین، ئه‌وا چریسكا شۆره‌شا سه‌رخوه‌بوونا ئه‌مریكا هه‌لكرى.
2ـ ل سالا 1920 مه‌هاتما گاندى رسته‌یا خوه یا ناڤدار گۆت: (ته‌شى یا خوه هه‌لگره و ل په‌ى من وه‌ره). ئه‌وژى چنكو گاندى تێبینیكر كو بریتانیا په‌مپى ب ئه‌رزانى ژ هندیان دگڕیت، دا پاشى وه‌كو جلك و په‌رۆك ب گرانى بفرۆشیتێ، له‌ورا بڕیاردا دابڕانا جلكێن بریتانى بكه‌ت، و ده‌مێ بده‌هان هزاران هندییان دایه دویڤ، زیانێن مه‌زن ب بریتانیا ئێخستن، و گاندى چه‌ند هه‌یڤه‌كا ما د زیندانێ ڤه.
دیسان ل سالا 1931ێ گاندى رێبه‌ریا شوره‌شه‌كێ كر، كو بریتانیا سه‌رسۆرمانكر! ئه‌وژى بریتانیا خوێ ده‌ردئێخست و ب گرانى دفرۆشته خه‌لكى، گاندى بڕیاردا بچیته ده‌ریایى و ئه‌و ب خوه خوێ بده‌رینیت، هۆسا ب سه‌ركێشیا ده‌هان هزاران هندیان رێپیڤانا 300 كیلۆمه‌ترى د ماوه‌یێ 24 رۆژان دا به‌ر ب ده‌ریایى بڕى، دا ئه‌ڤ دابڕانه ببیته ئه‌نجامێ واژووكرنا (رێككه‌فتنا دلهى).
هه‌روه‌سا دابڕان گه‌هشته كوپیتكێ ده‌مێ ب ملیۆنان هندیان دگه‌ل گاندى دابڕانا هه‌موو كه‌لوپه‌لێن بریتانى كرى، زیانێن ئابوورى هند د مه‌زن و كاریگه‌ربوون، كو بریتانیا نه‌چاركر ل سالا 1947 خوه ڤه‌كێشیت و دانپێدانێ ب سه‌رخوه‌بوونا هندستانێ بكه‌ت.
3ـ دوور ژ شه‌ر و سیاسه‌تێ؛ به‌رى چه‌ند ساله‌كا ژ نشكانڤه بهایێ هێكان ل وه‌لاتێ ئه‌رژه‌نتینێ گرانبوو، لێ خه‌لكى ب ته‌بایى دابڕان ژ كڕینا هێكان كر، له‌ورا پشتى دو حه‌فتیان زیانێن مه‌زن ب كۆمپانیان كه‌فتین، ژ بڕیارا خوه لێڤه‌بوون، لێ هه‌ر خه‌لك ل سه‌ر دابڕانێ به‌رده‌وامبوون، تاكو مه‌زنه بازرگان كۆمبووین و ب شێوه‌یه‌كێ فه‌رمى د ده‌زگه‌هێن راگه‌هاندنێ دا داخوازا لێبۆرنێ ژ ملله‌تێ ئه‌رژه‌نتینێ كرى.
دا ڤان كه‌س و ملله‌تان ژ كێشوه‌ر و جڤاك و ده‌مێن جودا بۆ خوه بكه‌ینه نموونه، و درووشمى كۆما دابڕان (هه‌ر دیناره‌كا دده‌یه ب به‌رهه‌مێ تركى، دبیته فیشه‌كه‌ك بۆ جانگۆریكرنا هه‌ڤنیشتمانیه‌كێ ته).
ب دابڕانێ ئه‌م كورد دشێین گه‌له‌ك تشتان بكه‌ین و ترازیا هێزێ د به‌رژه‌وه‌ندیا دۆزا خوه‌دا ئالیسه‌نگ بكه‌ین، گه‌ر ب زانابوون و هشیارى كاربكه‌ین، ئه‌وژى ل سه‌ر دابڕانا ئابوورى به‌رده‌وامبین ب دابڕانا ره‌وشه‌نبیرى، جڤاكى، گه‌شتیارى، نۆشدارى…نه‌تنێ ل گه‌ل داگیركه‌رێ ترك، به‌لكو ل گه‌ل هه‌موو داگیركه‌ران، و ب دابڕانا دراما و گوهۆرینا ناڤێن تركى ب ناڤێن كوردى و ژ په‌یڤا (بایكۆت) یا ئینگلیزى ده‌ستپێبكه‌ین، كو ل شوونا بایكۆتا ئینگلیزى، مه په‌یڤا دابڕان یا كوردى هه‌یه، دیسا (ماركێت) بكه‌ینه فرۆشگه‌ه، هه‌روه‌سا ناڤێن عه‌ره‌بى وه‌كو (شهید) بكه‌ینه جانگۆرى و (له‌ففه) بكه‌ینه ساندویچ یا جیهانى…، چنكو زمان شاستوونا هه‌بوونا ملله‌تی یه.
