كه‌ڤرێ زیتێ، سۆته‌مه‌نیه‌كێ ب ژڤانه یان یێ گه‌فلێكرنێیه؟
تێگه‌هێ زانستی یێ جیۆلۆجێ یێ كه‌ڤرێ زه‌یتێ: زه‌یتا كه‌ڤری پێكدئێت ژ پترۆلا خام یا نیڤ ته‌مام كو نه‌یا بدووماهی هاتی (نه‌گه‌هشتی) پشتی كو د هه‌می كریارێت پێكینانێ دا دبووریت (ژ بلی) قووناغێن پترۆلا خام، چونكو فاكته‌رێن فشارێ و گه‌رماتیا گونجای نین بۆ گوهارتنا زه‌یتا كه‌ڤری بۆ پترۆلا خام، له‌ورا كه‌ره‌ستێ خام وه‌رار نه‌بوویه ژ گوهۆرینا خوه ژ (دۆخێ ره‌ق بۆ یێ شل) ل سه‌ر ڤێ چه‌ندێ زه‌یتا كه‌ڤرین دهێته ناسین ب پترۆلا (نه‌یا نه‌قلیدی) ب به‌راوردی ل گه‌ل پترۆلا شل، زه‌یتا كه‌ڤری هه‌یه د ناڤا به‌رێن رسۆبی یێن ته‌خته‌خه یێن جۆره و جۆر دا، ژ جۆرێ (به‌رێ كلسی یێ ـ عچوی ـ به‌رێ خیزی و به‌رێ شیل، به‌رێ مال و هنده‌كێن دیتر). هه‌ر وه‌سا ته‌ڤلی پێكهاتنا وان دكه‌ن ب كه‌ره‌ستێن كه‌ڤرێ زه‌یتا نێترۆجین و ئوكسجینی و دهێته ب ناڤكرن ب (كیرۆجین)، كیرۆجین دهێته ژێكژێككرن و پترۆل و غاز دهێنه به‌رئینان ب هۆیێ گه‌رمكرنێ هه‌تا نێزیكی 500 پله‌یێن سه‌ده‌یی. كه‌ڤرێ زیتێ نێزكی 10% ژ پترۆلێ نێزیكی 5% ژ غازا سروشتی تێدا هه‌یه.
بارودۆخێن جیۆلۆجی بۆ پێكئینانا زه‌یتا كه‌ڤرین: كه‌ره‌ستێ تۆخمه‌یی عچوی ب درێژیا چه‌رخێن كه‌ڤنار كه‌فتیه سه‌ر ئێك هه‌ر ژ چه‌رخێ كامبری به‌رب چه‌رخێ هه‌ر ژ چه‌رخێ كامبری به‌رب چه‌رخێ تیرشری) ل وان ته‌خێن كه‌فتینه سه‌ر ئێك یێن به‌رنیاس ب كه‌ڤرێن (رسوبی) د ناڤ ئاڤێن زه‌لال یان سیر دا، ئاڤێن گه‌ڕان، ده‌ریاكه، گه‌ڕكێن ده‌ریایی). ژیێن جیۆلۆجی یێن ته‌رسباتێن توخمه‌یی بۆ (ژیه‌كێ كێمتر) ب به‌راوردی ل گه‌ل پێكهاتێن جیۆلۆجی یێن پترۆلا خام، وه‌كو گه‌رماتی و فشار ل سه‌ر گوهۆرینا وان ته‌خێن دكه‌ڤنه سه‌ر ئێك یێن عچوی توخمه‌یی د ناڤ كه‌ڤرێن زه‌یتێ دا ژ دۆخێ ره‌قێ به‌ستی دا به‌ر ب دۆخێ شل كو ببیته پترۆلا خام یا شل، لێ ئه‌و كه‌ره‌ستێن شل مابوون د دۆخێ ره‌ق دا و بارودۆخێن وێ ته‌مام نه‌ببوون كو بهێته گوهارتن ژ دۆخێ شل به‌ر ب پترۆلا خام یا شل، لێ ئه‌و كه‌ره‌ستێن توخمه‌یی مابوونه د دۆخێ ره‌ق دا و بارودۆخێن وێ یێن جیۆلۆجی ته‌مام نه‌بوون كو ژ دۆخێ ره‌ق بچنه د یێ شل دا. ئه‌و پێكهاتێن جیۆلۆجی یێن كه‌ڤرێن زیتێ تێدا هه‌یی، د كووراتیێن جودا جودا دا هه‌نه و ڤه‌رێژێن كووراتیا وێ دگه‌هیته (100 ـ 300 مه‌تر دا) و كێم جاران كووتر لێدهێت، به‌رێ كلس هنده‌ك كه‌ره‌ستێن توخمه‌یی هه‌نه ب رێژه‌یا 10ـ30% ژ زه‌یتا كه‌ڤران، هه‌ر وه‌سا ره‌ملا زه‌یتی ـ ئۆیل شیل هنده‌ك كه‌ره‌ستێن توخمه‌یی هه‌نه جاران دگه‌هنه نێزیكی 40%، كو ئێك ته‌نا ب تنێ نێزیكی 22 لیتر و هه‌تا 90 لیتران ژی به‌رهه‌مدئینیت و هه‌تا 159 = به‌رمیله‌ك ژ پترۆلا خام ته‌ن ژ كه‌ڤرێن زه‌یتێ، هه‌كه قه‌بارێ به‌رهه‌می بگه‌هیته 90 لیتران ته‌ن ژ كه‌ڤرێن زه‌یتێ به‌رهه‌م دهێته هه‌ژمارتن وه‌كو (بازرگانی) ب مه‌رجه‌كی كو ڤه‌رێژا نرخێ پترۆلا خام ل جیهانێ كێمتر نه‌بیت ژ (60$به‌ه‌میلی). مفا دئێته وه‌رگرتن ژ نێزیكی 70% ژ كه‌ڤرێن زه‌یتا ل به‌ر ده‌ست و ئه‌و رێژه كونترۆلێ دكه‌ت ل سه‌ر (رێژا وێ زه‌یتا كه‌ڤری یا د ناڤدا و كووراتیا پێكهاته‌یێ، جیۆلۆجی و سالۆخێن وی یێن فیزیكی و كیمیائی و و ئه‌و گلێش و غازێن زیاندار یێن تێدا، و تایبه‌ت كبریتێ، كو جاران رێژا وێ دگه‌هیته 9% گو دبیته ژێده‌ره‌كێ مه‌ترسیدار ل سه‌ر ژینگه‌هێ. ژ بۆ دیاركرنا ڤێ چه‌ندێ، هه‌كه قه‌بارێ یه‌ده‌ك یێ كه‌ڤرێ زه‌یتێ (40 ملیار ته‌ن بیت) ژ جۆرێ ئه‌و تشتین ل بن ئه‌ردی و نێزیك سه‌رئه‌رد، لێ دبیت مفا ب 70% بهێته وه‌رگرتن، واته نێزیك 28 ملیار ته‌ن ژ كه‌ڤرێ زه‌یتێ و نێزیكی 4 ملیار ته‌نان ژ پترۆلا خام به‌رهه‌م دده‌ت هه‌ر وه‌كو ل ئوردنێ هه‌یی.
رێیێن ده‌رئینانا زه‌یتا كه‌ڤری:
زه‌یتا كه‌ڤرین هه‌یه د ناڤ وان كه‌ڤرێن (رسوبی) دا یێن ته‌خ ل سه‌ر ئێك كو كو كه‌ره‌سته‌كێ توخمه‌یی (ره‌ق و گران) تێدا هه‌یی كو به‌رهه‌ڤی سۆتنێ و دلۆبدانێ یه، ب مه‌ره‌ما (ده‌رخستنا پترۆل و غازێ) ب هنده‌ك رێیێن تایبه‌ت و ژ وان ژی:
ئێك. رێیا ڤه‌كرنا ئالاێن ده‌رخستنا كه‌ڤرێن زه‌یتێ و چاره‌سه‌ركرنا وێ د ویستگه‌هێن تایبه‌ت دا ب رێیا هێران و گه‌رمكرنا كه‌ڤرێ، زه‌یتێ ب پله‌یا گه‌رماتیێ د ناڤبه‌را 480 ـ 500 پله‌یا سه‌دین هه‌لبه‌ت دوور ژ هه‌وایی، دێ بیته ئه‌گه‌رێ هه‌لمبوونا پترۆلا خام، و دهێته گڤاشتن و تیر دبیت و دبیته پترۆلا خام یا شل. ئه‌ڤ رێیه دهێته بجهئینان د پێكهاتێن جیۆلۆجی دا یێن نه‌شێلی (نه‌كویر) دا. مه‌زاختیا به‌رهه‌مئینانا هه‌ر ئێك به‌رمیل ژ پترۆلێ دگه‌هیته نێزیكی 75 ـ 90 $ ل گۆر نرخێن پترۆلێ ل سالا 2005، هه‌ر دیسا مه‌زاخیا به‌رهه‌می نهو دگه‌هیته 60ـ 65 $ به‌رمیل ب هۆیێ بكارئینانا ته‌كنه‌لۆجیا پێشكه‌فتی د ده‌رخستنا پترۆلێ دا ژ كه‌ڤرێن زه‌یتێ.
دو. رێیا كوولانا بیرێن ئه‌ستوویی ـ به‌رتر خوهار ـ كو بگه‌هیته وێ ته‌خل كه‌ڤرێن زه‌یتێ تێدا هه‌یی، بكارئینانا ته‌كنه‌لۆجیایه‌كا تایبه‌ت دهێته كرن د پرۆسا ده‌رخستنا پترۆلا خام دا ژ كه‌ڤرێن زه‌یتێ ب رێیا بكارئینانا (فشارا هه‌وایێ گه‌رم) كو هاریكاریا شه‌قشه‌قبوونا ته‌خێن كه‌ڤرێن زه‌یتێ تێدا دكه‌ت زێده‌باری بكارئینانا هنده‌ك كه‌ره‌ستێن كیمیائی یان ئاڤا گه‌رم و گه‌رمكرنا وی كو ببیته زه‌یتا كه‌ڤرین ژ دۆخێ ره‌ق به‌ر ب یێ شل و پاشی ده‌رخستنا وی بۆ سه‌ر روویێ ئه‌ردی. مه‌رجێ ده‌رخستنا هه‌بوونا كه‌ڤرێن زه‌یتێ ئه‌وه كو ستووریا وێ كێمتر نه‌بیت ژ 30 ـ 35 مه‌تران كو یا به‌رهه‌مدار بیت ب ئابووری و بازرگانی.
و: ئه‌ڤرۆ
