(ڕه‌ڤین به‌ر ب به‌هشتێ!) كۆچكرنا گه‌نجان
فه‌رهاد حاجى باڤى
به‌راهی:
ڕه‌ڤین به‌ر ب به‌هشتێ! یان كۆچكرن و ب تایبه‌ت یا گه‌نجان ژ ئه‌رده‌كى بۆ ئه‌رده‌ك دیتر ئێك ژ دیارده و سیمایێن ژیانا مرۆڤان، و ڕێیه‌ك خوه‌ش و نه‌خوه‌ش بوو كو مرۆڤ بگه‌هته ئارمانج و هیڤیێن خوه د ژیانه‌كا ئازاد، ئارام و خوه‌شدا، ژبه‌رى و پشتى زایینێ ئه‌ڤ دیارده هه‌بووه و چ ملله‌تان ته‌مه‌ت كوردان كۆچ نه‌كرینه، و پرانیا جاران كۆچكرنا مه ب دارێ زۆرێ و سته‌مێ بوو، توركا، فارسا و عه‌ره‌با ئه‌م ژ ڤێرێ دبرنه هوێراهه، و ژ وێرێ ئه‌م دبرنه وێڤه‌تر هه‌تا وى ڕاده‌ى كه‌ساتیێن لاواز د ناڤ مه دا ڕاده‌ستى دوژمنان دبوون، و ژبیر دكرن كو پرسه‌كا نه‌ته‌وه‌یى و مرۆڤایه‌تى هه‌نه، و ئێدێ جۆره‌كێ دیترێ كۆچكرنێ د ناڤ مه‌دا په‌یدابوو ئه‌و ژی كۆچكرنا خوه‌به‌خش، ئه‌ڤ جۆره كۆچكرن ئاماژه و ده‌لالاتێن پاشڤه‌بر دهه‌لگرت، و پاشى ژی ئه‌نجامێن خراپ ل پاش خوه دهێلت، لێ شارستانیناس وه‌سا دیار دكن كو كۆچكرن ئێك ژ فاكته‌رێن پێشكه‌ڤتنا شارستانی، جڤاك و ئابۆران بوو.
پێناسه:
چوون، ڕه‌ڤین و ڤه‌گوهازتنا كه‌س و خێزانایه ژ ئه‌رده‌كى( وه‌لاته‌كى) بۆ ئێكه دیتر ئارامتر و خوه‌شتر چ ب شێوه‌یه‌كێ ده‌مكى یان هه‌رده‌مى.
ئه‌گه‌ر:
1- ئه‌گه‌رێن ئابۆرى: وه‌ك، هه‌ژارى، بێكارى، لێگه‌ریان ل كاره‌ك باشتر، خوه‌جهییا كار و پێشه‌ى و دابینكرنا باشه‌رۆژه‌كا گه‌ش بۆ زارۆیان.
2- ئه‌گه‌رێن جڤاكى: وه‌ك، پاراستنا ساخله‌مى و پاشه‌رۆژا فێربوونا ئه‌ندامێن خێزانێ، ڕه‌ڤین ژ جڤاكى و ئاریشێن وى، ئاریشێن كه‌سوكى، چاڤلێكرن و دیاردا نامۆبوونێ (مه به‌حسێ هۆزانڤان و نڤێسه‌رایه).
3- ئه‌گه‌رێن سیاسى: وه‌ك، ئایدۆلۆژیا و شووشتنا عه‌قلێ گه‌نجان، ڕاگه‌هاندنا حزبى (ب تایبه‌ت یا ئۆپۆزسیۆنێ)، ڕه‌ڤین ژ دكتاتۆریه‌تێ، دووركرنا گه‌نجان ژ ناڤه‌ندێن بریاردانێ، بێهیڤیبوون ژ گۆهۆرینان (دۆركهایم)، نه‌عه‌داله‌تى، ڕه‌ڤین ژ شه‌ران( ناڤخۆیى و ده‌ره‌كى)، هه‌بوونا ڕێژه‌یه‌كا به‌رزا گونه‌هبارى، توندى، ڕه‌شه‌كوژى و تیرۆرێ، لاوازبوونا ژییاتییێ بۆ ئاخا وه‌لاتى، پاراستنا كه‌رامه‌ت و هه‌بوون و ئازادیا كه‌س و خێزان ل وه‌لاتێن قه‌ستا وان دكن، و هه‌بوونا كولتوورێ خوه‌مه‌زنكرنێ د ناڤ وه‌لاتیدا، و كولتوورێ گۆهشینێ ژ ده‌رڤه‌ى وه‌لاتى.
4- ئه‌گه‌رێن سروشتى: ژ وان له‌هى و نه‌خوه‌شیا سروشت و ژینگه‌ها وه‌لاتى.
5- ئه‌گه‌رێن دیتر: وه‌ك، هه‌بوونا مافیان و بازرگانێن مرۆڤان كو تۆرێن به‌رفره‌هن و هه‌ڤبه‌ندى ب كه‌ساتیێن كاربده‌ستڤه هه‌نه ل هه‌موو جیهانێ، هه‌روه‌سا پێدڤى و حه‌زا وان وه‌لاتان یێن خه‌لك قه‌ستا وان دكن، ژبۆ هێزا گه‌نجان، چونكو جڤاكێن وان یێن پیربووین.
كارتێكرنا خراپا كۆچكرنا گه‌نجان:
1- ئاریشێن جڤاكى: زوو پیربوونا جڤاكى، به‌ردان و قه‌یره‌بوونا كچان…و هتد.
2- ئاریشێن ئابۆرى: ژده‌ستدانا هێزا كارى و ژده‌ستدانا شاره‌زاییان… وهتد.
3- ئاریشێن سیاسى: ژده‌ستدانا هێزا كاریگه‌را به‌ره‌ڤانیكرنێ ژ وه‌لاتى… وهتد.
4- تێكدانا هه‌ڤسه‌نگیا سه‌رژمێریا ئاكنجیێن وه‌لاتى دگه‌ل ده‌وله‌تێن دراوسى و ڕژێمێن داگیركه‌ر.
5- ئاریشێن كولتوورى: به‌رزه‌بوون د ناڤ كولتوور و شارستانیا زه‌به‌لاحا ئوروپادا… و هتد.
چاره‌سه‌رى:
1- بهێزكرنا هه‌ستا نه‌ته‌وه‌یى و ژییاتییێ بۆ ئاخا وه‌لاتى.
2- هاندانا گه‌نجان بۆ خزمه‌تكرنا وه‌لاتى و دابینكرنا پێدڤیێن وان یێن سه‌ره‌كى.
3- پشكداركرنا گه‌نجان د دروستكرنا بریارا سیاسیدا.
4- خه‌لاتكرن و پاداشتكرنا گه‌نجێن داهێنه‌ر، دلسۆژ و خودان شیانێن ڕاسته‌قینه.
5- به‌رپاكرنا هه‌ر چو نه‌بت ڕاده‌یێ گونجاى یێ عه‌داله‌تێ.
6- ڤه‌دیتنا ده‌لیڤه‌یێن كارى.
7- چاره‌سه‌ركرنا گه‌نده‌لیا دارایى و پێشه‌یى.
8- هنارتنا گه‌نجان چ وه‌كو شاند یان تاكه‌كه‌س بۆ دیتن، ژیاندن و ته‌مامكرنا خواندنێ ل ده‌رڤه‌ى وه‌لاتى.
لێ ب بۆچوونا مه كۆچكرنا گونجان بۆ ده‌رڤه‌ى وه‌لاتى ئه‌ڤ مفا هه‌نه:
1- بارسڤكی یه ل سه‌ر بۆدجا ده‌وله‌تێ.
2- ده‌لیڤێن كارى پتر به‌رده‌ست دبن.
3- داهاته‌ك سالانه ڤه‌دگه‌رت وه‌لاتى ژبۆ خوه‌شكرنا بارێ خێزانێ.
4- هه‌كه‌ر رێكخستنه‌ك هه‌بت دێ (لۆبى) یێ كوردى ل هانده‌ران دروست بت، بۆ نموونه به‌لكو نها كورد نه‌ته‌وه‌یێ دووێ بن ل جێرمانیا.
5- گه‌نجێ بێكار د ناڤ وه‌لاتیدا زێده بن بێگۆمان دێ كێمه‌ك ژ وانا به‌ره‌ف ئاقاره‌ك خراپ چن، ئه‌ڤجا چ دژى خێزانێ یان وه‌لاتى.
6- پرانیا گه‌نجێن مه یێن كۆچ دكن پشتى دراڤه‌ك باش كۆم دكن ڤه‌دگه‌رن بۆ ژنئینانێ هۆسا قه‌یره‌بوونا كچان ژی كێم دبت.
7- كۆچكرنا گه‌نجان ئه‌و مه‌ترسیا وه‌سا مه‌زن نینه ل سه‌ر ئاسایشا وه‌لاتى، چونكو گه‌نجێ مه گاڤا دچت ده‌رڤه‌ى وه‌لاتى وه‌كو ڕێژه (5) برایان ل پاش خوه دهێلت، دیسا هه‌ژماره‌ك مه‌زن ژ وانا پشتى پاشه‌رۆژا خوه مسۆگه‌ر دكن ڤه‌دگه‌رن باوه‌شا وه‌لاتى.
