سومۆكرنا نه‌فتا هه‌رێما كوردستانێ پێشهاته‌كا نوی و سه‌ركه‌فتی یه
زه‌كی نایف بانه‌سۆری
دبیت ل سه‌ره‌ى مانشێتێ بابه‌تی بۆ مه هه‌میان شۆكه‌ك بیت، چونكو ئاستێ تموحا مه گه‌له‌ك ژ ڤێ مه‌زنتره بۆ ئایندێ هه‌رێما كوردستانێ، لێ د راستییا یاسای و سیسته‌ماتیك دا سومۆبوونا نه‌فتا هه‌رێمێ ب واته‌یا ئوپێكبوونا نه‌فتا هه‌رێمێ دهێت،
ئوپێك بونا نه‌فتا هه‌رێمێ
ب رامانا نێڤ ده‌وله‌تی بونا نه‌فتا هه‌رێمێ دهێت و ب نێڤده‌وله‌تیبوونا نه‌فتا هه‌رێمێ ب رامانا جهگیربوونه‌كا ستراتیژییا سه‌ر نه‌خشه‌یا جیۆئیكونۆمیا جیهانی دهێت، ئه‌ڤه ژی ب رامانا سه‌ركه‌فتنه‌كا مه‌زن ژ لایێ سیاسی و ئابووری و مه‌عنوی ڤه بۆ هه‌رێما كوردستانێ و دیسا سه‌ركه‌فتنه‌كا مه‌زنه بۆ كابینه‌یا سه‌رۆك وه‌زیر كاك مسرۆر بارزانی. شییا هنارده‌كرنا نه‌فتا هه‌رێمێ ژ پله‌كا نه‌یاسای ڤه‌گوهێزیته پله‌كا شه‌رعی یا یاسای و نیڤده‌وله‌تی. ژبه‌ركو د سه‌ره‌ده‌ریكرنا دۆسه‌یا نه‌فتێ دا، ئه‌م تنێ نینن، مه حوكمه‌تا فیدرال و لایه‌نێن نێڤده‌ولی ژی یێن هه‌یین ب كریار، د ڤێ پرۆسێ دا پشكدارن ب ناڤێ كۆمه‌لا كۆمپانیێن (ئه‌بیكۆر)، ئانكو ڤێ دۆسه‌یێ ره‌هه‌نده‌كێ ناڤخوه‌ی ئیراقێ هه‌رێمی و نێڤده‌ولی یێ هه‌ی و ئه‌ڤه مه وه‌كو هه‌رێم ملكه‌چ و پێگیری یاسای یاناڤخوه و ده‌ره‌كی دكه‌ت،
ژ ئه‌گه‌را ڤان سه‌ده‌مێن ل خوارێ دیار:
١ـ چونكو ئه‌م نه‌ده‌وله‌ته‌كا سه‌ربخوه‌ینه و د پێناسه‌یا یاسایا نێڤده‌وله‌تی دا، ده‌وله‌تا سه‌ربخوه خودان ئه‌هلیه‌ت و كه‌سایه‌تیا شه‌رعى یا یاسای و دبلۆماسییه و مافێ رێككه‌فتن و گرێبه‌ستێن ده‌رڤه‌ی سنوورێ خوه یی هه‌ی و هه‌رێم ب (مخاتب) ناهیته وه‌رگرتن.
٢ـ ئیراده‌كا نێڤده‌وله‌تی یا هه‌ی بۆ دوباره هنارتنا نه‌فتا هه‌رێمێ، پشتی بریارا لیژنا داد یا نێڤده‌وله‌تی بۆ راگرتنا نه‌فتا هه‌رێمێ ل ٢٥ / ٣ / ٢٠٢٣، و ژبیرنه‌كین ل ژێرگوشارا پشكداریا لایه‌نێ نێڤده‌ولی د ڤێ باده‌كێ دا وه‌كو لایه‌نێ سیێ ژ دۆسه‌یێ حوكمه‌تا فیدرال نه‌چاری رێككه‌فتنێ بوویه ل گه‌ل هه‌رێمێ. ئه‌گه‌ر نه.. باوه‌ر ناكه‌م شۆفینیه‌تا حوكمه‌تا فیدرال چ جاره‌كێ ده‌رفه‌تا رێككه‌فتنه‌كا ژ ڤی جۆری دابا، چونكو وان نه‌ڤیت نه‌فتا هه‌رێمێ ژ ره‌هه‌نده‌كێ ناڤخوه‌ی و ئیراقێ سیما و ره‌هه‌نده‌كێ نێڤده‌وله‌تی ژی بخوه‌ڤه بگریت. له‌وا دبێژم ده‌رباره‌ی هه‌رێمێ ئه‌ڤه ده‌ستكه‌فت و سه‌ركه‌فتنه‌كا دیرۆكى یه ژ چه‌ند لایه‌نه‌كێن سه‌ره‌كی ڤه:
أ ــ بۆ جارا ئێكێ حوكمه‌تا فیدرال دكه‌ڤیته بن بارێ دانپێدانه‌كا ئاشكرا دا بۆ هنارده‌كرنا نه‌فتا هه‌رێمێ د چارچووڤێ رێككه‌فتنا دوقولی دا.
ب باوه‌را من ئه‌ڤه ده‌ستپێكا قۆناغه‌كا نوویه، چونكو دانپێدان و گرنگیا د ناڤه‌رۆكا رێككه‌فتنێ دا نه د میكانیزما هنارده‌كرنێ دا و د ڤێ راستڤه‌كرنێ دا سۆمۆ دبیته شێوازێ جێبه‌جێكرنا رێككه‌فتنێ نه گرنگیا رێكه‌فتنێ.
ب ــ دیسا هه‌مان رێككه‌فتن دبیته ئه‌گه‌را سه‌رنج و پشته‌ڤانیه‌كا شه‌رعى یا یاسایا ده‌ولی ژی بۆ نه‌هیلانا به‌هانه‌یا بریارا لیژنه‌یا دادیا نیڤده‌وله‌تی یا راگرتنا نه‌فتا هه‌رێمێ.
٣ ــ گرنگه بزانین د دۆسه‌یا نه‌فتا هه‌رێمێ دا، ده‌ستهه‌لاتا وه‌به‌رهێنانێ و چاوانیا وێ، جودایه ژ ده‌ستهه‌لاتا هنارتن و بازاركرنێ، و د ماده‌یێن ١١٠ و ١١٢ و ١١٤ و ١١٥ و ١١٧ و ١٢١ یێن ده‌ستووری دا، مافێ چاوانیا ره‌فتاركرنێ دایه هه‌رێمێ وه‌كی ده‌ستهه‌لاته‌كا ناڤخوه‌ی.
لێ ژ رویێ په‌یوه‌ندی و ده‌ستهه‌لاتا ده‌ره‌كی ڤه، ئه‌ڤه ژ ده‌ستهه‌لا تو تایبه‌تمه‌ندیا ڤه برا حوكمه‌تا فیدراله بۆ نموونه وه‌كی د ماده‌یێن ١٠٩ و ١١٠ هێش پتر یێن ده‌ستووری دا هاتین.
٤ــ كۆمپانیا سۆمۆ كۆمپانیه‌كا ب ناڤ ئیراقییه راسته پشكه‌كه ژ سیسته‌م و ره‌سمێ سیاسه‌تا ناڤخوه‌ی،
لێ د ئه‌سلێ بابه‌تی دا به‌شه‌كه ژ سیسته‌ما گشتی یا كۆمپانیێن كۆمه‌لا ئۆپێك و ره‌سمێ سیاسه‌تا بازار و ئالوگۆرا وزه و هه‌لومه‌رجێن ره‌فتار و ره‌فتارێن نێڤده‌وله‌تی، ئه‌وا ئه‌مریكا سه‌رپه‌رشتی دكه‌ت، دیسا پشكه‌كه ژ سیسته‌م و سیاسه‌تا گشتی یا ئیراقێ نه ژ تایبه‌تمه‌ندیا حوكمه‌تا فیدرال بتنێ یه.
واته د سیسته‌مێ گشتی یا ئیراقێ دا ئه‌م كورد ژی خودان پێگه و نفوزین و دڤێت ڤان تیبینیێن ل خوارێ به‌رچاڤ وه‌رگرین:
أــ ئیراقا به‌ری ٢٠٠٣ جودایه ژ ئیراقا پشتی ٢٠٠٣. دڤێت ڤێ وه‌رچه‌رخانێ ب ئه‌رێنی و گرنگ وه‌ربگرین، چونكو پێكهاته و هه‌یكه‌لیه‌تا ئیراقا نوی ژ رویێ دابه‌شا پراكتیكی ڤه ژ دو هه‌رێمێن فه‌رمی و ده‌ستووریێن ژێكجودا یێن كورد و عه‌ره‌بان پێكهاتیه.
ب ـ ژ دو حوكمه‌ت و ده‌ستهه‌لاتێن سیاسیێن خودان سه‌روه‌ریا یاسای و جوداهیا حوكمه‌تا هه‌رێمێ ژ یا حوكمه‌تا فیدرال پێكهاتیه و بۆ رێكخستنا هه‌ر په‌یوه‌ندیه‌كا دولایه‌نی هه‌ر تشته‌ك ل گۆر رێكه‌فتن و رێكارێن ده‌ستووری و یاسای و سیاسینه.
ج ــ د ره‌سمێ سیاسه‌تا گشتی یا ئیراقێ دا كورد پشكدار و خودان رۆلێ سه‌ره‌كینه وه‌ك:
ــ نڤیسینا ده‌ستوورێ ٢٠٠٥.
ــ د ئافراندنا ته‌شریع و یاسایێن فیدرالی دا.
ــ پشكدارن د پۆستێن سه‌وه‌ری و گرنگ دا وه‌كو سه‌رۆك كۆمار و ئه‌جیندایێن سیاسه‌تا ده‌ره‌كی و هتد.
ــ هه‌ر رێككه‌فتنه‌كا ئیراق ل گه‌ل لایه‌نه‌كێ ده‌ره‌كێ ئه‌نجام بده‌ت ده‌رباره‌ی هه‌رێمێ ژی نافز و به‌ركاره ئیللا ده‌قه‌كێ دیاریكری یێ ریكه‌فتنێ هه‌بیت بۆ ئیستیسنائكرنا هه‌رێمێ.
دبیت ل دوماهیكێ پسیاره‌كا جه‌وهه‌ری و یاسای بهێته پێش بێژیت ماده‌م ئه‌م وه‌كو هه‌رێم پشكه‌كین ژ رێككه‌فتن و سیاسه‌تا گشتی یا ئیراقێ، بۆچی مه مافێ ره‌وانه‌كرنا نه‌فتا خوه نینه ب ره‌نگه‌كێ سه‌ربخوه ب رێكا به‌نده‌رێ جیهان یێ توركی ل گۆر رێككه‌فتنا سالا ١٩٧٣ یاهنارده‌كرنا نه‌فتێ د ناڤبه‌را توركیا و ئیراقێ دا؟.
دبێژم به‌لێ ماده‌م تانوكه ئه‌ڤ رێكه‌فتنه یا نافز و به‌ركاره مه مافێ هه‌ی حه‌تا دوماهیك وێستگه‌ها به‌نده‌رێ جیهانێ توركی نه‌فتا خوه ره‌وانه بكه‌ین و حه‌تا وێرێ مه وه‌كو هه‌رێم چ ئاریشه نابیت،
لێ كێشا یاسای و سه‌ره‌كی ئه‌وه ژ وێرێ وێڤه سه‌رده‌ریكرنا نێڤده‌ولێ دگه‌ل ده‌وله‌تێ یه و ل ڤێرێ ره‌زامه‌ندیا ئیراقێ مه‌رجێ سه‌ره‌كییه بۆ شه‌رعیبوونا پرۆسه‌یا نه‌فتا هه‌رێما كوردستانێ و سۆمۆبوونا نه‌فتا هه‌رێمێ ئالاڤه‌كێ مه‌رغوبه بۆ ڤێ مه‌به‌ستێ و ڤێ قۆناغێ.
