د هەلبەستەکا رەنگزدا
محسن عەبدولڕەحمان
* ناڤونیشان:
دەستەواژەیا (بەختێ بێ رەنگ) وەک ناڤونیشانێ هەلبەستێ ژ پەیڤێن سادە و بهێز پێکهاتییە، د هەمان دەمدا هەلگرێ جوانناسی و هێماگەری و پرسیاریێیە، ئەرێ ما بەختی ژی رەنگێن جودا هەنە؟ ئەو ناڤونیشانەکێ چەندێ کورت و تیرە، هندیێ بالکێشە و ئازرێنەرە، دیسان کۆمکەرێ دو پەیڤێن هەڤدژە، بۆ پێکئینان گونجاندنەک جوان ئەوژی/ بەخت و رەنگ/، کو یەکخستنا /بەخت/ دگەل /بێ رەنگ/ هەڤۆکەکا نەیا کەهییە، لەورا ناوازەیی ورەسەناتیەک دایێ، هەروەسا رۆهنی و شێلیبوونەک هەڤسەنگ ب ناڤونیشانی بەخشییە، کو بابەت لدور بەختییە لێ یێ شێلییە، لەو وەرگر دەربارەی بێ رەنگیێ دبپڕسیت.
* هێماگەری:
هێزا ناڤونیشانی د کویراتییا هێماگەرییا وێدایە، کو خواندەڤانی پالددەت نقومبوونێ د دەقیدا بۆ ڤەدیتنا مەبەستا ڤەشارتی ژ ڤێ دەربڕینێ، چنکو بابەتێن گیانی و دلینی ب رەنگ و سەرڤە ناهێنە پیڤان و هەڤبەرکرن، ئەوا ئاسۆیەکێ بەرفرەهێ بۆ راڤەکرنێ ڤەکری، چنکو بیاڤێ پتر ژ خواندنەکێ تێدایە، ئەو ئاماژەبیت بۆ نەبوون یان بەختێ لاواز و بێکارتێکرن ل سەر ژیانا هەلبەستڤانێ، یان ئاماژەبیت بۆ رەشبینیێ کو هەلبەستڤانێ هیڤی نەمایە کو بەخت ژیانا وێ رەنگین بکەت، هەروەسا دبیت ئاماژەبیت کو بەختی چ رەنگ یان کارتێکرنە راستەقینە ل سەر ئاراستە و رێرەو ژیانێ بگشتی نینە.
* راڤەکرن:
لپەی خواندنا من بۆ ڤێ هەلبەستێ.. ئەوە هەلبەستڤان د ململانەکا دەروونییا کووردایە، دەق» دەربڕینێ ژ تنگژین و هەستێن نڤیسکاری دکەت، د گاڤەکا دیارکری دا…»(1) د ناڤبەرا دیتن و حەزکرن و ئەو راستیێن ب ئێشێن رووبروو دبیت، جوانناسییا هەلبەستێ د شیانا دەربڕینێدا د هوندری وێنەیێن هۆزانکیێن هەڤدژ دیاردبیت، لەو دێ بزاڤێ کەم هندەک ئالیێن جوانناسییا هەلبەستێ بەرچاڤکەم:
* وێنەیێن هەڤدژ:
هەڤدژی تەکنیکەکا وێژەییە، تێدا پەیڤ و رستەیێن هەلگرێن ئاماژەیێن هەڤدژ ددەن بکاردئینیت، بۆ بهێزکرنا رامانێ و کارتێکرنێ ل سەر وەرگری، «هەڤدژی د گۆتن و رامانێدا دولایەنییا زمانڤانییەکا یەکتربڕە، جوداهییەک دیار د تەرزیدا هەیە، د جیاوازییا خۆدا داهێنان و جوانناسیێ بەرچاڤدکەت»(2).
هەڤدژییا وێنەیێن دوبارەکری کاکلا جوانناسییا هەلبەستێیە، هەلبەستڤانێ دوئالییا هەڤدژییا هیڤی و ژیواری (د ناڤ چاڤێن تەدا/ عشقەکا خەیالی دبینم) و ئاشۆپە و هیڤی د بەرانبەردا(لێ د ناڤ دەستێن تەدا/ بڤرەکێ ئاسنی دبینم) دژوارییا ژیواری ئافراندییە، دیسان د(ب پەیڤێن تە هەست/ب ئەڤینەکا بێسنوور دکەم) ساوێرا – وەهم – سۆزدانێ بەرانبەر (لێ د نەهاتنا تەدا/ هەست ب بێ وەفایێ دکەم) بێ ئەمەکی و دلشکەستنێیە.
* دەربڕین:
سەرباری وێنەیان لێ هەر زمانێ هەلبەستێ یێ سادە و راستەوخۆیە، ئەڤە تێگەهشتنا هەلبەستێ بساناهێ دئێخیت و ژ هەر ئالۆزییەکێ دووردکەت، ئەڤە دلینیێ لدەڤ وەرگری پەیدادکەت، لێ ل داویێ هەلبەست ب جۆتەک پڕسیارێن بئێش کو رەنگڤەدانا رەوشا تەنگەزاری و بەرزەبوونێیە یا هەلبەستڤان دەربازدکەت وەکو: (ئاخ بۆ بەختێ من یێ بێ رەنگ/ نە رەشە نە سپی) و (ئاخ بۆ گیانێ من یێ بێ جان/ نە ساخە و نە مری) ئەڤ هەڤۆکە رەهندەکا فەلسەفی ل سەربۆرا هەلبەستڤانێ زێدەدکەت.
سەربارێ دیارکرنا خالێن جوانناسیێ و ئالیێن رەوانبێژیێ، لێ بدیتنا هەر دەق بێ تێبینی و کێماسی دەربازنەبوویە، وەکو دوبارەکرنا هندەک پەیڤان/د ناڤ، دبینم، تەدا…/ جۆرە سستییەک ئێخستییە تەڤنێ هەلبەستێ، ئەڤ دوبارەکرنە ڤان برگەیان برەنگەکێ تەرزکی – نمطیە – دیاردکەن، لەورا ئەو کارتێکرنا جارا ئێکی ل جارا دویێ نامینیت. دیسان بێژەیا(بڤرەکێ ئاسنی) تمامکەر و هەڤدژا (عشقەکا خەیالی) یە، ئەو نەیا رۆهنە کا مەبەست پێ دژواری یان خیانەتە، کارتێکرنا بفری هەنبەر عەشقێ لاوازکەت، هەروەسا(شەڤا سار/ گەرم) و (رۆژ/ دگەڕم) د دویڤدا (بەختێ من یێ بێ رەنگ/ ئاخ بۆ گیانێ من یێ بێ جان) ئەڤ هەڤدژی و ڤەگوهاستنا بلەز د ناڤبەرا گۆتن و کریاریاندا نەرمییا پێکڤەگرێدانێ خاڤکرییە،
داوی:
د پۆختەیێدا (رەنگ/گیان) د ناڤبەرا واندا رەوشەک ئالۆز و نەسەقامگیرە، ئەو خۆ ونداکرنە د (بێ رەنگ/ بێ جان) دا، لێ هەلبەستڤان د ڤان وێنەیێن هەڤدژدا ب زیرەکی و رەوانی، شیایە دلینییەک بهێز بگەهینیت وەرگری و درەبڕینێ ژ ململانەک ب ئێش بکەت.
ژێدەر:
(1) ئازاد دارتاش، پرسگرێکێن هەڤگەهشتنێ، 2023، بپ43.
(2) قادرە غیثا‌و، الثنائیات الچدیە وأبعادها فی نصوص المعلقات، مجلە دراسات فی اللغە العربیە و ادابها، جامعە تشرین، سوریا، العدد (10-11)، 2012، ص25.
