راگه‌هاندنا بارێ ته‌نگاڤیێ ل هه‌رێما كوردستانێ و دیتنه‌كا قانوونی
ده‌وله‌ت ب شێوه‌كی گشتی د ئارامی دا دژین و ژیانا خوه یا رۆژانه به‌رده‌وامیێ پێ دده‌ن ل گه‌ل ده‌وله‌تێن دیتر ل سه‌ر بنیاتێ رێزگرتنێ ب رێیا گرێدانا په‌یمان و رێكه‌فتنه‌كان، لێ جاران ده‌وله‌ت تووشی مه‌ترسیان دبیت دێ بیته ئه‌گه‌رێ تێكدانا ره‌وشا وێ یا ئێمناهی و دێ گه‌فێ ل هه‌بوون و كیان و بنیاتێ وێ كه‌ت و ده‌وله‌ت دێ كه‌ڤیته د باره‌كێ نه قانوونی دا كو بێژنێ بارێ ته‌نگاڤیێ.
ل وی ده‌می ده‌وله‌ت نه‌شێت به‌ره‌ڤانیی ژ خوه بكه‌ت ب رێیێن ئاسایی وه‌كی ده‌مێ د ئارامیێ دا دژیا و به‌رسنگرتنا ڤان مه‌ترسیا كاره‌كێ گران دێ ئێخیته سه‌ر ملێ وێ، ل ڤێره ده‌وله‌ت ژبۆ به‌رسینگرتنا ڤان مه‌ترسیان پێدڤیه چه‌ند پێنگاڤان بهاڤێژیت و سه‌رپێچیا چه‌ند به‌ند و قه‌یدێن قانوونی بكه‌ت و ژ ڤان سنۆران بده‌ركه‌ڤیت كو دبیته ئه‌گه‌رێ پێشیلكرنا قانوونێ، رامانا وێ ئه‌وه ده‌مێ كاودانێن ئاسایی دا ئه‌و كارێن كارگێری یێن حوكمه‌ت پێ رادبیت ئه‌وێن دهێنه هژمارتن نه ره‌وا، دێ ل ده‌مێ راگه‌هاندنا بارێ ته‌نگاڤیێ ره‌وا بن ئه‌و ژی ژ بۆ پاراستنا په‌یره‌وێ گشتی و به‌رده‌وامبوونا كاری ل داموده‌زگه‌هێن ده‌وله‌تێ، ئه‌ڤ چه‌نده دهێته‌كرن دا ده‌وله‌ت بهێته پاراستن ژ ڤان مه‌ترسیێن جودا و ئه‌ڤ حاله‌ته دبێژنێ بارێ ته‌نگاڤیێ.
ئه‌ڤجا بارێ ته‌نگاڤیێ ئه‌و حاله‌ته ده‌مێ ده‌وله‌ت یان هه‌رێمه‌ك یان پارچه‌ك ژ ده‌وله‌تێ دكه‌ڤیته ل بن چه‌ند كاودانێن سه‌خت و دژوار دا و ئه‌ڤ كاودانه جودانه ژ كاودانێن ئاسایێ كو ده‌وله‌ت تێدا دبۆریت و ئه‌ڤ كاودانێن نه‌خۆش و یێن جودا دێ بنه گه‌ڤه‌ك ل سه‌ر بنیاتێ ده‌وله‌تێ و هه‌بوونا وێ، بۆ نموونه وه‌كی حاله‌تێ شه‌ڕی یان گه‌ڤكرن ب شه‌ڕی یان ژی هه‌ر كاره‌كێ دبیته ئه‌گه‌ر بۆ تێكدانا ئێمناهی و ئاسایشا ده‌وله‌تێ، هه‌ر وه‌سا ده‌مێ كاره‌ساتێن سروشتی په‌یدا دبن وه‌ك پیڤه‌له‌رزا یان رابوونا ئاڤێ و له‌هیا و به‌لاڤبوونا نه‌خۆشی و ئێشێن گران، هه‌روه‌سا ئه‌ڤ حاله‌ته دێ بیته وه‌ك گه‌ف ل سه‌ر سیسته‌مێ سیاسی یێ ده‌وله‌تێ، ل ڤێره ئه‌م دشێن بێژین بارێ ته‌نگاڤیێ پێكهاتیه ژ چه‌ند پێرابوونێن جودا ده‌سهه‌لاتا بجهینانێ (حوكمه‌ت) ل ده‌وله‌تێ پێ رادبیت ب رێیا ده‌رخستنا چه‌ند بریارێن كارگێری كو قانوونێ ده‌سهه‌لات دایێ ب ڤی كاری رابیت ده‌مێ ده‌وله‌ت دكه‌ڤیته ل بن گڤاشتنا ڤان كادوانێن جودا.
ئه‌ڤ پێرابوونه جۆراو جۆرن وه‌كی قه‌ده‌غه‌كرنا هاتنوچوونێ و گرتنا رێیێن سه‌ره‌كی یێن هاتنوچوونێ ل گه‌ل ده‌له‌وتێن ده‌وربه‌ر زێده‌بارێ چاڤدێریا په‌یوه‌ندیێن ئه‌لیكترۆنی، هه‌روه‌سا كارێن پشكنینا جهان و گرتنا هه‌ر كه‌سێ گومان ل سه‌ر هه‌بیت و گه‌له‌ك كارێن دیتر ئه‌وێن دبنه ئه‌گه‌ر ماف و ئازادیێن خه‌لكه‌كی به‌رته‌نك بیت، هه‌روه‌سا حوكمه‌تێ ل ده‌مێ راگه‌هاندنا بارێ ته‌نگاڤیێ دێ ده‌سهه‌لاته‌كا ئێكجار زۆر هه‌بیت ژبۆۆ به‌رسنگرتنا كاودانێن نه‌ئاسایی.
لێ هه‌ر چاوا بیت راگه‌هاندنا بارێ ته‌نگاڤیێ ژ لایێ ده‌وله‌تێ ڤه مه‌رجێن خوه هه‌نه، ئه‌و ژی پێدڤی كاودانه‌ك هه‌بیت گه‌فێ ل سیسته‌مێ سیاسیێ ده‌وله‌تێ بكه‌ت، هه‌روه‌سا ده‌مێ ده‌وله‌ت نه‌شێت كارێ خوه ئه‌نجامبده‌ت ب رێیێن ئاسایی و نه‌چار دبیت هنده‌ك رێیێن دیتر بكاربینیت ژبۆ به‌رسنگرتنا مه‌ترسیێ، هه‌روه‌سا دڤێت بارێ ته‌نگاڤیێ بۆ ده‌مه‌كێ ده‌ستنیشانكری بیت و نابیت بۆ ده‌مه‌كێ درێژ بیت، ئه‌ڤ كاره ژبۆ به‌رژه‌وندیا گشتی بیت.
ل هه‌رێما كوردستانێ بریارا راگه‌هاندنا بارێ ته‌نگاڤیێ ده‌ستهه‌لاتا سه‌رۆكێ هه‌رێمێ یه ل دووڤ به‌ندا (10) بڕگا (8) هه‌شت یاقانوونا سه‌رۆكاتیا هه‌رێما كوردستانێ، ژماره 1 سالا 2005 كو ده‌سهه‌لاتێن سه‌رۆكێ هه‌رێمێ دیاركرینه و ژ وان ده‌سهه‌لاتا راگه‌هاندنا بارێ ته‌نگاڤیێ یه، ئه‌و ژی ل دووڤ قانوونه‌كا تایبه‌ت و ئه‌ڤ تایبه‌تمه‌ندیه دبیته ئێك ژ كارێ سه‌روه‌ری كو ناكه‌ڤنه ل بن چاڤدێریا چ دادگه‌هان و ئه‌ڤ چه‌نده هاتیه دیاركرن د به‌ندا (16) ژ یا قانوونا جڤاتا شیره‌تكاریا هه‌رێما كوردستانێ ژماره ( 14) یا سالا 2008 ێ.
هه‌روه‌سا ئاماژه پێ هاتیه دان د پرۆژێ دستوورێ هه‌رێما كوردستانێ دا ل به‌ندا (65) بڕگا (8) هه‌شت و تێدا دیاركریه سه‌رۆكێ هه‌رێمێ یێ تایبه‌تمه‌نده و ده‌ستهه‌لات هه‌یه بارێ ته‌نگاڤیێ براگه‌هینیت پشتی گه‌نگه‌شه‌كرنێ و رێكه‌فتنێ ل گه‌ل سه‌رۆكێ په‌رله‌مانی و سه‌رۆكێ جڤاتا وه‌زیران ده‌مێ هه‌رێم دكه‌ڤیته د حاله‌تێ شه‌ڕی دا یان داگیركرنێ دا یان هه‌ر به‌ره‌لاییه‌ك و یاخیبوونه‌ك په‌یدا دبیت، زێده‌باری كاره‌ساتێن سروشتی، دڤێت بهێنه رێخستن ب قانوونه‌كێ كو ژ هه‌یڤه‌كێ نه بۆریت.
هه‌ژی گۆتنێ یه كو هه‌تا نوكه چ قانوون نینن رێخستنا بارێ ته‌نگاڤیێ بكه‌ت ل هه‌رێما كوردستانێ، ژبلی بریارا راگه‌هاندنا بارێ ته‌نگاڤیێ كو ئه‌و ژی ده‌سهه‌لاتا سه‌رۆكێ هه‌رێمێ یه وه‌كی مه ئاماژه پێ دای، لێ ب شێوه‌كێ به‌رفره‌هتر هه‌كه بزڤرینه دستوورێ عیراقێ یێ سالا 2005 و ب تایبه‌ت ل به‌ندا (61)، بڕگا (9) (أ) تێدا دیاركریه كو سه‌رۆك وه‌زیرێ ده‌سهه‌لاتا هه‌ی بارێ ته‌نگاڤیێ راگه‌هینت، لێ پشتی رازیبوونا سه‌رۆك كۆماری و ئه‌ڤ داخوازه بهێته بلندكرن بۆ په‌رله‌مانێ عیراقێ و ده‌نگدان ل سه‌ر بهێته كرن ب رازیبوونا پتریا دوسێكێن ئه‌ندامان.
هه‌ژی گۆتنێ كو قانونه‌ك ل عیراقێ ده‌ركه‌فتیه ب ناڤێ قانوونا به‌رگریكرن ژ سلامه‌تا نیشتمانی ژماره (1) ل سالا 2004 ێ و تێدا دیاركریه كا چاوا سه‌رۆك وه‌زیر دێ شێت بارێ ته‌نگاڤیێ راگه‌هینیت و ئه‌و پێرابوونێن پێدڤی بهێنه ئه‌نجامدان بۆ به‌رسنگرتنا هه‌ر مه‌ترسیه‌كا ده‌وله‌ت تووش دبیتێ.
ل دووماهیێ هه‌رێما كوردستانێ پێدڤی ده‌رخستنا قانوونه‌كا تایبه‌ته ل سه‌ر بارێ ته‌نگاڤیێ ژبۆ رێخستن و ئه‌نجامدانا كار و پێرابوونێن پێدڤی ده‌مێ هه‌ر حاله‌ته‌كا نه ئاسایی روودده‌ت، ئه‌ڤ قانوونه مه‌به‌ست و ئارمانجا وێ به‌رژه‌وه‌ندیا گشتی بیت، نه ژبۆ سنۆركرنا ماف و ئازادیێن تاكه‌كه‌سان بن، ژبۆ پاراستنا سیسته‌مێ سیاسی یێ هه‌رێمێ و به‌‌ره‌ڤانیكرن دژی هه‌ر كاره‌كێ تێكده‌ر بۆ بارێ ئێمناهیی ل هه‌رێمێ و به‌رسنگرتنا هه‌ر مه‌ترسیه‌كێ ل سه‌ر كیان و هه‌بوونا وێ، هه‌رچه‌نده بریارا راگه‌هاندنا بارێ ته‌نگاڤیێ نه‌گه‌له‌كا ب ساناهی ژبه‌ر كو دێ ره‌وشا وه‌لاتێ ئالۆزكه‌ت و ماف و ئازادیێن خه‌لكه‌كی دێ سنۆردار كه‌ت، هه‌روه‌سا دێ كارتێكرنێ ل په‌یوه‌ندیێن وێ كه‌ت ل گه‌ل جڤاكێ نێڤده‌ولی، لێ هه‌كه ده‌وله‌ت نه‌چاربوو ژبۆ سلامه‌تیا خوه بپارێزیت دێ ڤێ بریارێ راگه‌هینیت، ل دووڤ پره‌نسیبێ دبێژیت:”سلامه‌تیا ده‌وله‌تێ به‌ری قانوونێ یه، هه‌كه ده‌وله‌ت نه‌ما چ رامان بۆ مانا قانوونێ نامینن”. .
*مامۆستایێ یاسایا گشتی یا زانكۆیا نه‌ورۆز
