بـۆچـی شنگـال و بـۆچـی ئـێزدی؟
عبدالرحمن بامەرنی
بەری یازدە سالان بوو، دەما تیرۆرستێن داعشێ ب سەر شنگالێ دا گرتی و ئەو كارەسات پەیدا كری یا دروست بووی. لێ ھەردەم پرسیارەكا ھەی، ئەرێ بۆچی شنگال و بۆچی داعش؟ رەنگە ھەر ئێكی بەرسڤێن خوە ھەبن، لێ ئەڤا ئەز دنڤیسم رەنگە دی ڤەكێ دییێ راستیان بیت، خوە ئەگەر شرۆڤەكرن ژی بیت، لێ راستییەكە و دڤێت مە ڤەكولینێن جودا ل بەر دەست ھەبن. هەتا رێكخراوەكا وەكی داعش پەیدا ببیت، دڤێت چەند فاكتەرەك ھەبن و ژوان ژی (زەمینەسازی و عەقلێ مودەبەر و ھۆڤاتی) و دگەل سەرھلدانا داعشێ ئەڤ ھەر سێكە ھەبوون.
ئێك: پشتی شەرێ ئازادیا ئیراقێ، رێرەوێ حوكمداریێ ھاتە گوھۆرین. ژبەر رێژەیا زۆرا عەرەبێن شیعە، حوكمەت و جھێ بریارێ كەفتە دەستێ وان، دەڤەرێن سننەنشین ھاتنە پەراوێزخستن و كارێن تیرۆرێ، پەقاندن، رەڤاندن و خزمەتگوزاری بەراورد ل گەل دەڤەرێن شیعەنشین نە دھاتنە بەراوردكرن و ئەڤە ژی بوو ئەگەر كو زەمینە بۆ سەرھلدانا رێكخراوەكا وەكی داعشێ یا ل كار بیت.
دوو: پشتی شەرێ ئازادیا ئیراقێ، ب بریارەكا سیاسی یا وی سەردەمی، ھەر كەسێ دەست ل گەل بەعسیان ھەی و تایبەتی ژی ئەفسەرێن پلە بلند، ھەمی ژ كارێن وان ھاتنە دوورخستن و (فەسل)كرن. نە بتنێ ئەڤە، نەھێلان د ھیچ ئەركەكێ سیاسی دا پشكدار ببن و تا نوكە ژی ئەڤ بریارە یا ل كارە و د دەمەكیدا، پرانیا ڤان ئەفسەران ل دەڤەرێن سننەنشین بوون و ئەوا حوكمەتا ئیراقێ برێڤەدبر و خودان بریار بوون و دەما ھاتینە پەراوێزخستن، ئەڤە بوونە ئەقلێ مودەبەرێ داعش.
سێ: دەما داعش پەیدا بووی و باژێرێ مووسل ژ سەربازێن ئیراقێ ھاتیە پاقژكرن و خەلكی ب دەستقوتان پێشوازی لێكری و دا ئەڤ پێشوازیا ھەنێ یا بەردەوام بیت، ئەقلێ مودەبەر كو ئەفسەرێن پلە بلندێن سەردەمێ رژێما سەدامی بوون، گرنگی ب دوو خالان دا، ئێك، دێ چاوان ئەڤ خەلكێ ھەنێ باوەریێ پێ ئینیت و بۆ ڤێ ژی باشترین رێك ئایین بوو و ئایین كرنە بنەما. خالا دوویێ و دا دەنگێ نە رازیبوونێ دروست نەبیت و چ ب حەزا وان بیت یان بێی حەزا وان، ھۆڤاتی ھاتە بكارئینان و د گرتنەبەرا ڤێ ھۆڤاتیێ دا، سۆتنا ب ساخی، سەربرین، جەلدەدان، ھەر چ جۆرێ ئەشكەنجەدانێ ھەبیت و خەلك ژێ بترسیت ئەو ب كارئینان و دگەل ڤێ ژی، مفا ژی ھەر تشتەكی ھاتە وەرگرتن كو بەھانەیەكێ بۆ وێ رەفتارێ دروست بكەت و ژێدەرێ وێ بكەتە ئایین. ل ڤێرە پرسیار ئەڤەیە، پەیدا بوونا داعشێ چ گرێدان ب شنگالێ و ئێزدیان ڤە ھەبیت؟
سەركردەیێن داعشێ و بۆ سەرخستنا بەرنامەیێ خوە، دڤیابا ئەندامێن خوە پاداشت كربانە و دێ چ پاداشتی پێشكێشی وان كەت، پێنەڤێت دەما ئایین كرینە بنەمایێ دەستھەلاتا خوە، ئێكەم تشت دڤێت بەھەشت و دۆزەخ پاداشت و سزا بن و ئەڤە كر. ژلایەكێ دی ڤە، بیر ل وێ چەندێ ھاتەكرنێ، ئەڤ پاداشتێ ھەنێ زوی بھێتە دان و ئێزدی وەك ئایین باشترین ھەلبژاردە بوو ل دەڤەرێ و ئەڤە كرن، دەستدرێژی و سەبیكرن و تالانكرن و تالان برن.
ل ڤێرە پرسیارا ھەرە ئالۆزا د ڤێ بگرەوبكێشێ دا ئەڤەیە، ئەڤ خەلكێ بەرەڤ شنگالێ و ئێزدیان ڤە ھاتین ئەو كی بوون، ئایا تا وی راددەی باوەری ب ھزرا داعش ھەبوو، تا وێ كارەساتێ ئەنجامبدەن و دەستدرێژی و سەبیكرن و كۆشتنا ب كۆم بكەن؟ د دەمەكی دا ھاتوچوو و تێكەلیا ئێزدیێن شنگالێ زێدەتر دگەل پارێزگەھا مووسلێ ھەبوو ژ دھۆكێ، ژبەر نێزیكیا رێكێ و شنگال ب خوە قەزایەكە سەر ب كارگێریا مووسلێ ڤە و ژلایەك دیڤە، گەلەك ژ عەرەبێن گوندێن جیرانێن ئێزدییان ئەڤ دەستدرێژییە كرن، جیرانەتیا گوندی، دوستینیا پێكڤە ژیانێ و ئەڤێن ھەنێ ھەمی ھاتنە ژبیركرن و ھەمیان تالان پێخوشتر بوو ژ وێ دۆستینی و پێكڤە ژیانێ و پرسیارا دڤێت ئەم بەر سینگا وێ بگرین، ئەو چ خالا لاوازە، داعشان شیایین ڤێ خەلكێ ھەنێ بۆ خوە راكێش بكەن و باوەریێ پێ بینن، كو ل دھۆكێ ژی رەنگە ھندەكا پروپاكندە بۆ دكرن و ئەرێ دا كو تشتەكێ ھۆسا و ل بن ناڤەكێ دی دوبارە نەبیتەڤە، ئەم چ بكەین و ئەم د دویر بین ژ ھەڤكێشەیێن خەلكەكێ دی، كو نە مە تێ و نە مە ژێ؟ ئەز باوەرم دڤێت ئەم ڤەكۆلینێن بەردەوام ل سەر ھەمی ھویركاریان بكەین و ژ چ خالەكێ دەرباز نەبین چ مەزن بیت یان بچویك.
