سازان و دستوور
بۆ رێڤه‌برنا هه‌ر وه‌لاته‌كی و رێخستنا ژیانا سیاسی و جڤاكی دڤێت دستوور هه‌بیت، ل كوردستانێ پشتی سه‌رهلدانێ و ڤه‌كێشانا داموده‌زگه‌هین میری رێڤه‌برن كه‌فته ده‌ستێن لایه‌نێن سیاسیێن به‌ره‌ی كورستانی. هه‌ر ل ده‌ستپێكێ وێ رێڤه‌برنێ دابه‌شكرنه‌ك ب خوه‌ڤه دیت ل سه‌ر ده‌ڤه‌ران ل گۆره‌ی سه‌نگا پێشوه‌ختا هه‌ر لایه‌نه‌كی. بۆ ژێكجوداكرنا ده‌ستهه‌لاتان و دانانا قانوون و ده‌زگه‌هكرنا حكومه‌تێ بریارا هه‌لبژارتنێن په‌رله‌مانی هاته دان ل سالا 1992. ده‌ما دانپێدان ب ئه‌نجامێن هه‌لبژاتنان نه‌هاتیه كرن و ئالۆزی و ناكۆكی په‌یدابووین، پره‌نسیپا رێككه‌فتنێ یا كو پاشی ب،سازان، هاتیه ب ناڤكرن ده‌ستپێكر و هه‌تا كو ئه‌ڤرۆ یا به‌رده‌وامه. ب دیتنا من سازانێ سێ قووناغێن ده‌رباز كرین و د پرسا سه‌رۆكاتیا هه‌رێمێ دا ئه‌وا ئه‌ڤرر گه‌رم بووی ل كوردستانێ ده‌ستپێكا قووناغا چارێ یه. قووناغا ئێكێ:د ڤێ قووناغێدا پارتی و ئێكه‌تی رێككه‌فتن ل سه‌ر سه‌رۆكاتیا خولا ئێكێ یا په‌رله‌مانی و سه‌رۆكێ كابینا ئێكێ یا ئه‌نجوومه‌نێ وه‌زیران و هه‌موو داموده‌زگه‌هێن میری و له‌شكری ب وه‌كهه‌ڤی. ئه‌و سازان بوو ئه‌گه‌رێ ململانێ و ئالۆزبوونا بارودۆخێن كوردستانێ و باشی شه‌ڕێ ناڤخوه و دو رێڤه‌به‌ریان ژ به‌ر هه‌ر لایه‌نه‌كی هزر دكر ئه‌و ب هێزتره و سه‌نگ و پارسه‌نگ هاتنه به‌رزه‌كرن د وان هاوكێشان دا. قووناغا دووێ: ئه‌ڤ قووناغه درێژه‌پێدانا قووناغا ئێكێ بوو، لێ ل بن سیبه‌را رێككه‌فتنه‌كا ستراتیژی د ناڤبه‌را پارتی و ئێكه‌تیێ دا و هه‌ر دو رێڤه‌به‌ریێن سوله‌یمانیێ و هه‌ڤلێرێ بوونه حوكمه‌ته‌كا ئێكگرتی ل پایته‌ختێ كوردستانێ. جوداهیا ڤێ قووناغێ ئه‌و بوو كو سه‌نگا هیزا پتر دیاربوو و هه‌ردو لایه‌ن شیان پێكڤه ده‌ستكه‌فتیێن باش ب ده‌ستڤه بینن ل سه‌ر ئاستێ ناڤخوه، عیراقێ و ده‌رڤه. هه‌ر وه‌سا د ڤێ قووناغێدا په‌رله‌مان شیا پرۆژێ دستوورێ كوردستانێ په‌سه‌ند بكه‌ت و ئاماده بكه‌ت بۆ راپرسینێ ژ بال خه‌لكێ كوردستانێ ڤه. قووناغا سیێ: ل ڤێ قۆناغێ بارودۆخێ سیاسیێ كوردستانێ هاته گوهۆرین. هنده‌ك ژ په‌رپرسێن ئێكه‌تیێ جودا بوون ل ژێر ناڤێ بزاڤا گۆڕان و بوونه ئوپوزسیۆن ل گه‌ل دو لایه‌نێن ئیسلامی. دوباره بارودۆخێن كوردستانێ ئالۆز بوون و ئوپوزسیۆنێ ب دژواری دژی ده‌ستهه‌لاتێ كار كر و ئالایێ سازانێ هه‌لگرت ب تایبه‌ت ل سه‌ر پرۆژێ دستووری. هه‌ڤركی كه‌فته د ناڤبه‌را سازانێ و دستووری دا و ل دووماهیێ سازان شیا دستووری ب زڤرینیته چار گۆشا ئێكێ كو په‌رله‌مانه و دوباره لژنه‌ك ل سه‌ر بنه‌مایێن سازانێ هاته پێكئینان بۆ ئاماده‌كرنا دستووره‌كی نوو. د ڤی قووناغێدا سازان ب هێزترین ده‌ستهه‌لات بوو ل كوردستانی. بۆ نموونه سازان شیا ده‌مه‌ك درێژ پێشیلییا قانوونێ بكه‌ت و ده‌ستنیشانكرنا ده‌سته‌یا سه‌رۆكاتیا په‌رله‌مانی و پێكئینانا كابینا هه‌شتێ گیرۆ بكه‌ت ژ به‌ر وێ هه‌ڤركیا توند د ناڤبه‌را بزاڤا گۆڕان و ئێكه‌تیێ ل سه‌ر پۆستێ جێگرێ سه‌رۆكێ ئه‌نجوومه‌نێ وه‌زیران. هه‌ر وه‌سا خه‌لكێ پارێزگه‌ها سوله‌یمانیێ نێزیكێ ساله‌كێ مانه ل هیڤیا سازانێ دا پارێزگاره‌كی بۆ وان بدانیت. قووناغا چارێ:پشتی لایه‌نێن سیاسی ل گه‌ل لیستا ئێكێ ل په‌رله‌مانی كو پارتی یه ب رێیا سازانێ گه‌هشتینه هه‌موو پله و پایێن وان د ڤیان ل به‌غدا و په‌رله‌مانێ كوردستانێ و حوكمه‌تا بنكه فراوان ئه‌ڤرۆ ل سه‌ر پرسا سه‌رۆكێ هه‌رێمێ یێ پشتبه‌ستنێ ب پرانیا په‌رله‌مانی دكه‌ن و سازان یا هاتیه ژێبرن د فه‌رهه‌نگا وان یا سیاسی دا. ب راستی ئه‌ڤ كاره دێ بیته ئه‌گه‌رێ دوبه‌ركیا ناڤ مالا كوردی كو ئه‌ڤرۆ كوردستان پتر ژ هه‌ر ده‌مه‌كی پێدڤی ئێك هه‌لۆیستیێ یه به‌رامبه‌ر وان مه‌ترسیێن ل سه‌ر كوردستانێ. ب دیتنا من ئه‌گه‌ر ئه‌و لایه‌ن د رژد بوون بۆ تیپه‌راندنا مه‌ره‌مێن خوه ب رێیا پرانیێ د ڤێت هه‌ر كاره‌كێ ب سازانێ هاتبیته دانان بێته هه‌لوه‌شاندن ئه‌و ژی:حوكت. په‌رله‌مان، پۆستێن ل به‌غدا هاتینه دابه‌شكرن تاكو د گه‌هیته لژنا نڤێسینا پرۆژێ دستووری و ده‌مه‌ك بێته دانان بۆ هه‌لبژارتنێن پێشده‌م و هه‌ر لایه‌نه‌ك ل دووڤ سه‌نگا خوه رۆلێ خوه ل رێڤه‌برنا كوردستانێ دا بینیت. هه‌ر وه‌سا لژنه‌كا شاره‌زا بێته پێكئینان بۆ دانانا دستووره‌كێ هه‌ڤچه‌رخ بێی مایتێكرنا لایه‌نێن سیاسی. ل دووماهیێ هه‌كه پارتی بڤێت بارودۆخ بزڤرن وه‌ك به‌ری 23 خزیرانێ دو خال د گرنگن د هه‌لویستێ پارتی دا:
پارتی ب چو ره‌نگه‌كی داگێرانێ نه‌كه‌ت ژ هه‌لبژارتنێن سه‌رۆكێ كوردستانێ ژ لایێ ملله‌تی ڤه. پارتی خوه بێ منه‌ت بكه‌ت ژ گرێدانا كۆمبوونا نه قانوونی و خواندنا دووێ ل سه‌ر هه‌مواركرنا یاسا سه‌رۆكاتیا هه‌رێمێ كو ب دیتنا من سه‌رۆكێ په‌رله‌مانی نه‌شێت ژمارا پێدڤی یا په‌رله‌مانتاران كۆم بكه‌ت.
