هوین دزانن بۆچی توركیا هێزا خوه ئینایه ده‌ردووریێن نه‌ینه‌وا ؟
عێراق ئه‌و وه‌لاتێ سنووره‌كێ هه‌ڤپشك هه‌ی دگه‌ل وه‌لاتێ توركیا بدرێژاهیا(352)كیلومه‌تران بوَ ماوێ(91)سالان په‌یوه‌ندی دگه‌لێك هه‌نه، ئێكه‌م جار په‌یوه‌ندیێن وان ل سالا1926ێ، لسه‌ر باشتركرنا جیرانیێ ده‌ستپێكرن، و بوَ ئێكه‌م جار توركیا دانپێدان ب حكومه‌تا عێراقێ كر ل سالا 1927ێ، و دووڤدا هه‌ردوو وه‌لاتان ژئیمزاكرنا رێككه‌فتنان و چوون بوَ ناڤـ هاوپه‌یمانان، دانپێدانێن توركیا بوَ حكومه‌تێن ئێك لدووڤـ ئێكێن عێراقێ، و سه‌ره‌دانیێن فه‌رمی بوَ هه‌ڤدوو، دڤان سالاندا بوون(1929، 1931، 1927، 1941، 1946، 1955، 31ته‌مووزا 1958ێ، 1965، 1972، 1976، 1984ێ، 1986، 1990_2003، 2007، 2014).
بكورتی پشتی ئوَسمانییان (ویلایه‌تا نه‌ینه‌وا)ژده‌ست دایی ل 16كانونا سالا 1925ێ، ئه‌وژی پشت به‌ستن لسه‌ر راپورتا وێ لژنا ده‌ولیا بێ لایه‌ن كری، ئه‌وا سه‌ره‌دانا نه‌ینه‌وا كری و ریفراندوَم كری، ئه‌وا هاتیه پێكئینان ل سالا 1924ێ، ژلایێ ئه‌نجوومه‌نێ كوَمه‌له‌یا نه‌ته‌وی(مجلس عصبه الامم)ڤه. هه‌رچه‌نده توركیا تا نها ژی یا نه‌رازیه ژده‌ست دانا ویلایه‌تا نه‌ینه‌وا، چنكو دگه‌له‌ك هه‌لكه‌فت و هه‌ڤ دیتنان دا ل گه‌ل حكومه‌تێن ئێك ل دووڤـ ئێكێن عێراقێ دا، دووباره به‌حسێ ویلایه‌تا نه‌ینه‌وا هاتیه كرن، باشترین به‌لگه ژی، ده‌مێ رابوونا شوره‌شا ته‌مووزا(14)ته‌مووزا سالا 1958ێ، توركیا ڤیا مایتێكرنێ دكاروبارێت عێراقێ دا بكه‌ت، بتایبه‌ت وه‌كو لێزڤرینه‌ك بوَ پرسا ویلایه‌تا نه‌ینه‌وا بكه‌ته‌ڤه، له‌و ئه‌م دشیێن بێژین بشێوه‌یه‌كێ نه‌یێ ئێكسه‌ر توركیا هه‌ر ژكه‌ڤندا، دبێژیت كو هه‌ر چه‌نده تا نها ژی ویلایه‌تا نه‌ینه‌وا یا مه‌یه و دزڤریت بوَ سه‌ر ده‌مێ ئوَسمانیان.
لێ ب هوَشداریا سوڤیه‌تا به‌رێ و لژێر فشارا ئوَپوَزسیوَنا ناڤخوه‌یا توركیا، و وان ئاموژگاریێن ئه‌مریكا داینه توركیا، نه‌هێلا توركیا ڤێ پێنگاڤێ بهاڤێژیت.
ئه‌ڤجا توركیا لشونا مایتێكرنێ د عێراقێ دا بكه‌ت، دانپێدان ب حكوومه‌تا عێراقێ یا نوو كر ل 31ێ ته‌مووزا سالا 1958ێ.
ژلایه‌كێ دیترڤه، هه‌بوونا قونسلخانه و نوونه‌راتیێن وه‌لاتان، هه‌رده‌م بنگه‌هێ سه‌ره‌كی، ل پایته‌ختێ وێ هه‌رێمێ یان وێ ده‌وله‌تێ دایه. لێ مه دیت بنگه‌هێ(49)دبلوماتكارێن وه‌لاتێ توركیا، ل پارێزگه‌ها نه‌ینه‌وا بوون، ئه‌ڤه دده‌مه‌كێ دایه، كو ئه‌و پارێزگه‌هه نه پایته‌ختێ عێراقێ یه؟
ئێك ژخالێن بووینه ئه‌گه‌رێ، تێكچوونا په‌یوه‌ندیێن عێراقێ و توركیادا د مێژوویا نێزیكی(91)سالاندا، ئه‌وژی هه‌بوونا چه‌كدارێن پارتا كاركه‌رێن كوردستانێ بوویه، ل هنده‌ك ده‌ڤه‌رێن چیایی ل كوردستانا باشوور( باشوورێ عێراقێ) بوَ ماوێ نێزیكی(31)سالایه.
ژبوَ ڤێ مه‌ره‌مێ، و ژئه‌نجامێ سیاسه‌تا خوه‌یا سه‌ركه‌فتییانه، حكومه‌تا توركیا سه‌باره‌ت رووبروو بوونا ب زاراڤێ درێككه‌فتنێ دا هاتی ل 15كانوونا ئێكێ یا سالا 1984ێ((تیروَرست(په‌كه‌كه)و هه‌موو ئه‌و چه‌كدارێن و تیروَرستێن دڤێن تێكدانێ بكه‌ن))شیا وێ رێككه‌فتنێ هه‌موار بكه‌ت ل رێككه‌فتی 29/9/2007ێ.
ئه‌ڤجا توركیا دشێت ب بهانه‌یا رووبروو بوونا تیروَرستان و نه‌هێلانا وێ مه‌ترسیا لسه‌ر وه‌لاتێ خوه ل گۆڕه‌ی وان رێككه‌فتنێن هاتینه كرن د ناڤبه‌را توركیا و عێراقێ دا لسه‌ر پرسا ئه‌منیا سنووریا وه‌لاتێ خوه، بكه‌ته بهانه و بسه‌ر ئه‌ردێ عێراقێ ڤه بهێت.
توركیا یا رژده ژ عێراقێ نه‌ده‌ركه‌ڤیت، چنكو بهزرا من توركیا بنیازه د نه‌خشێ نوویێ روَژهه‌لاتا ناڤین و سووریا و بتایبه‌ت د عێراقێ دا، دیسان دوباره ده‌ستێ خوه دانیته سه‌ر ویلایه‌تا نه‌ینه‌وا ڤه.
ژ لایه‌كێ دیترڤه هه‌رده‌م توركیا گازنده ژعێراقێ هه‌یه، سه‌باره‌ت كوشتن و بنپێكرنا مافێن(توركومانان) ل هه‌موو عێراقێ و بتایبه‌ت ل پارێزگه‌ها نه‌ینه‌وا، ئه‌ردووغان خه‌و ب پارێزه‌رێ توركومانان ددانیت، و ب مافێ خوه دبینیت، ژبوَ پاراستنا مافێن توركومانان، مایتێكرنێ هه‌تا ژلایێ له‌شكه‌ری ڤه‌ژی د عێراقێ دا بكه‌ت.
ل سه‌ر ده‌مێ سه‌ددامی ژی توركیا گازنده ل عێراقێ دكرن بدابینكرنا مافێن توركومانان، له‌و جاره‌كێ جێگرێ سه‌ددامی تاها یاسینی گوتبوو، هه‌كه توركیا هندا خه‌مگینه لسه‌ر مافێن توركومانان، دێ هه‌موویان كه‌ینه دقه‌لابه‌كێ دا و بوَ توركیا دێ ڤرێكه‌ین، له‌و د دوماهیك سه‌ره‌دانا خوه دا عه‌بادی بوَ توركیا، راسته سیاسه‌ته، لێ ئوغلوی گوتێ: “په‌یوه‌ندیێن مه لسه‌ر ده‌مێ سه‌ددامی هند دباش نه‌بوون”.
ئه‌گه‌ر توركیا راسته دڤێت رووبروو بوونا داعشێ ببیت ب زه‌مینی، و خێرا عێراقێ بڤێت، ئه‌ڤروَ سێ چارێكێن ئه‌ردێ عێراقێ لبن كوَنتروَلا داعشێ دایه، بلا بچیته پارێزگه‌ها روومادی و گه‌له‌ك ده‌ڤه‌رێن دیتر، دگه‌ل حكوومه‌تا عێراقێ به‌شداریێ دپروسێسا رزگاكرنا وان ده‌ڤه‌رداندا بكه‌ت؟
پرسا كێشه‌یا ئه‌ردی د دمێژوویا دوو یان سێ وه‌لاتان دا، چ جاره‌كێ ب هێزێ چاره‌نه نه‌بوویه، و هه‌كه برێكێن دیالوَگێ ده‌ستووران ژی هاتبیته چاره‌كرن، لێ هه‌ر ئه‌و وه‌لاتیێن ئه‌و ئه‌ردێ ناكوَكی لسه‌ر هه‌ی و ب ئه‌ردێ خوه دزانن، هێشا دلێ ب دووڤه‌یه و هه‌رده‌م ل رێیه‌كێ دگه‌رهیت بوَ زڤڕاندنا وی ئه‌ردی.
بوَ نموونه، ده‌ڤه‌رێن كوردستانی یێن ناكوَكی لسه‌ر هه‌ی، د ناڤبه‌را حكومه‌تا عێراقێ و كوردستانێ دا به‌ندێ(140)ئه‌ڤه نێزیكی(4) سالایه نه‌هاتیه چاره‌كرن، و پرسا ناكوَكیا ئه‌ردێ فله‌ستینێ و ئیسرائیلێ، ئه‌ڤه نێزیكی(47)سالایه نه‌هاتیه چاره‌كرن، و پرسا قوبرسێ و پرسا راكرنا ده‌ستێ توركیا ل سه‌ر ده‌ربه‌ندێن(بسفور و ده‌رده‌نیل)، و هه‌لوه‌شاندنا په‌یماننامه‌یه‌كێ دگه‌ل توركیا ل سالا 1925، ئه‌ڤا هاتیه نووكرن ل سالا1935ێ، و داخواز ژ توركیا هاته كرن كو ده‌سبه‌رداری ده‌ڤه‌رێن(قارص و ئه‌ردهان) بو (ئه‌رمینیا و جورجیا) یێن سوڤیه‌تا به‌رێ، و بده‌هان كێشه و ئالوَزیێن دیتر یێن ئه‌دری باتیبه‌ت د شه‌رێ جیانیێ دووێ دا.
