تیرۆریزم و ڕكێن ئایینی ( لێ ڕامانه‌كا سایكۆلۆژیك )
گه‌له‌ك جاران گازنده ژ مه سایكۆلۆژیستان دهێته كرن كو ئه‌م مایێ خوه د هه‌موو تشته‌كی دا دكه‌ین! به‌لێ ئه‌ڤه مافێن مرۆڤینه. ماده‌م ل ڤێ جیهانێ هه‌موو تشت مایێ خوه د ژیانا مه دا دكه‌ن و كارتێكرنێ ل سه‌ر دكه‌ن هند ژی مافێ مه‌یه مایێ خوه د هه‌موو تشتان دا بكه‌ین. چه‌ند گرنگه ئه‌م بزانین كا بۆچی تاكێن تیرۆریزمێ هند بزاڤێ دكه‌ن مزگه‌فت و په‌رستگه‌هێن ئایینی بپه‌قینن. كیژ پالده‌رێن ده‌روونی هه‌نه وان بۆ ڤێ چه‌ندێ پالبده‌ن. د به‌رسڤێدا ئه‌م نه‌چارین بدیتنا ڕێبازا سایكۆلۆژیایا شرۆڤه‌كارییا فرۆیدی ته‌ماشه‌ی بابه‌تی بكه‌ین. بۆ خوانده‌ڤانێن ره‌وشنبیر و ئه‌و كه‌سێن شه‌هره‌زایی د ڤێ ڕێبازا ده‌روونناسی دا هه‌ی گرێیا ئۆدیپ ( Oedipus complex ) و ململانێیا كۆڕ و بابێ و كه‌پتكرنا سێكسی ل نك كۆڕی و ژ ترسا بابێ تشته‌ك ئاشنایه. هنده‌ك جاران، وه‌ك په‌یڕه‌وێن ڤێ ڕێبازێ، ئاماژه‌ی پێدده‌ن كۆڕ بۆ تۆلڤه‌كرن ل دژی بابێ، كو بدیتنا وی ئه‌گه‌رێ سه‌ره‌كی و ئاسته‌نگا هه‌ره مه‌زنه ل به‌ر سینگێ وی بۆ تێركرنا ڕه‌مه‌كێ سێكسی ل نك وی، بزاڤێ دكه‌تن ب شێوازێن جودا جودا ره‌فتارێ بكه‌تن. هه‌تاكو ئه‌ڤ ڕێبازه وان ڕاپه‌رینێن ئایینیێن وه‌كو ڕابوونا به‌نی ئیسرائیلییان ل دژی فیرعه‌ونی و یا ئاشووریان ل دژی پارێزگارێن ئایینی ب جوره‌ك ژ ڤێ ململانێیا كۆڕی و بابێ دهێته هژمارتن، و ل سه‌رده‌مێ پێشكه‌فتنێ دا ئه‌ڤ كه‌ربا كۆڕی ب ره‌نگێن جیاواز وه‌كو ڕاپه‌رینێن جیاوازێن گه‌ل و وه‌لاتێن جودا جودا و بزاڤێن وه‌كو سه‌رهلدانا كۆمۆنیزمێ ل دژی سه‌رمایه‌داری خوه نیشاندده‌تن. هه‌موو ئه‌ڤ بوویه‌رێن جڤاكی ئێك تشتی دگه‌هینن و ئه‌و ژی ڕاپه‌رینا كۆڕییه ل دژی ده‌ستهه‌لاتا بابێ و هێمایێن وێیه. سه‌باره‌ت ب تیرۆرستێن چاخێ مه ب هه‌مان شێوه. ئه‌ڤ تیرۆریسته، به‌هرا پتریا وان یان ژی هه‌موو ژ ده‌ست په‌روه‌رده‌یێن جڤاكه‌كا ئایینی نه كه هێمایێ ده‌ستهه‌لاتێ د قۆناغا ئێكه‌م دا ئایین و هه‌موو ئه‌و لایه‌نێن پێڤه‌گرێداینه كو د هه‌مان ده‌م دا هێمایێ ده‌ستهه‌لاتا بابێنه. ئه‌ڤ كۆڕه و ژ ئه‌گه‌رێ كووراتیا كارتێكرنا ڤێ گرێیا نه‌په‌نی د نه‌ستێ وی دا به‌رده‌وام ل هێجه‌ته‌كێ دگه‌ڕهیتن كو تۆلا خوه ژ بابێ خوه ڤه‌كه‌ت، كو د هه‌مان ده‌م دا سیمبۆلێ ده‌ستهه‌لاتێ د ناڤ خێزانێدایه و نه‌هێلایه كۆڕ د ڤێ خێزانێ دا ژلایێ سێكسی تێر ببیتن و هه‌موو ئافره‌تێن ژلایێ بابێ ڤه هاتینه قۆرخكرن و كۆڕ یێ تووشی سه‌ركووتبونه‌كا سێكسی بووی، ڤه‌كه‌تن. ل ڤێرێ بدیتنا كۆڕی، كۆڕێ تیرۆریست، مزگه‌فت سیمبۆل و ره‌مزێ ده‌ستهه‌لاتا بابێ یه چونكی به‌رده‌وام و بشێوه‌یه‌كێ ڕه‌ق و تووند ژلایێ بابێ ڤه هاتیه هاندان بۆ جێبه‌جێكرنا ره‌فتارێن ئایینی و ژ ڤێ لایه‌نیڤه گه‌له‌ك ب تووندی و هشكیڤه سه‌ره‌ده‌رییا دگه‌لدا هاتیه كرن. ژبه‌ر ڤێ یه‌كێ و چونكو حوكمه‌ت و ده‌ستهه‌لات د ناڤه‌رۆكا وان جهێن بن ده‌ستهه‌لاتا تیرۆریستان دا بشێوه‌یه‌كێ فه‌رمیبوونا خوه نینه، كۆڕ نه‌چاره ئاراسته‌یا توَندوتیژیی و ململانێ و دژاتیا خوه به‌رامبه‌ر هێمایێن ده‌ستهه‌لاتێ بگشتی و ده‌ستهه‌لاتا بابێ بگوهۆڕیتن، چونكو باب بده‌ست ناكه‌ڤیتن و گه‌له‌ك ژ وان ژ جڤاك و وه‌لاتێن دوور یێن هاتین و نه‌شێن راسته‌وخۆ ڤێ تۆلێ لێ ڤه‌كه‌ن، نه‌چار په‌نایێ بۆ هندێ دبه‌ن كو ئه‌و ژی ژێده‌رێ بهێزا ده‌ستهه‌لاتا بابێ بكه‌نه ئارمانج و ژ ڤێ چه‌ندێیه ئه‌م دبینین ئه‌ڤ كه‌سه، سه‌رباری هندێ كو مۆسلمانن و ژ خێزانێن مۆسلمانێن په‌روه‌رده بووین و ده‌ركه‌فتین به‌لێ به‌رێ خوه دده‌نه په‌قاندن و ژناڤبرنا گۆڕستان و مزگه‌فت و جهێن پیرۆزێن وان جهێن ده‌ستێ وان ژێدگریتن. ب ڤی كاری و ل بن هێجه‌تێن جودا جودا ئه‌و نیشاندده‌ن كو ئه‌و ژی دشێن دژی ده‌ستهه‌لاتا بابێ و هێمایێن وێ و ژێده‌رێن بهێزكرنا ڤێ ده‌ستهه‌لاتێ بله‌یزن. چونكو وه‌كو ئه‌لفرێد ئه‌دلێر ئاماژه‌ی پێدده‌تن، كۆڕ ئه‌و كه‌ربا ژ بابێ هه‌لگرتی، بڤی ره‌نگی نیشاندده‌تن و دڤێتن مافێن كۆ ژلایه‌نێ بابێ، چ ژ ئالیێ سێكسی و چ یێن جڤاكی ڤه ژ وی هاتینه ستاندن، وه‌ربگریتن، و بڤێ ئێكێ توشی ڤان جوره ره‌فتاران دبیتن كو ناڤێ وێ یێ كریه ” خرۆشا ره‌گه‌زێ نێر ” ئانكۆ راپه‌رینا مرۆڤی بۆ گه‌هشتن ب مافێن ل وی هاتینه وه‌رگرتن و زه‌فتركن.
ژێـــده‌ر: [ 1] الأسود، صادق(1990). علم الأجتماع السیاسی، وأسسه وأبعاده، بغداد، ص. 656. [ 2 ] پورێفکاری. ن. (1380). فرهنگ معاصر جامع روانشناسی وروانپزشکی وزمینه های پیوسته انگلیسی وفارسی ، جلد 1 -2 ،تهران ، 814 ص. [ 3 ] صالح ،قاسم حسین. (2011) الشخصیه العراقیه المڤهر والجوهر- تحلیلات سیكوسوسیولوجیه، گ. 2. چفاف للنشر، بغداد، ص. 241
*بسپۆرێ پێداگۆگیا و سایكۆلۆژیێ / به‌شێ ده‌روونزانیێ / زانینگه‌ها زاخوَ