چو ده‌ستهه‌لات ژ مه‌ریخێ نه‌هاتنه
چو ده‌ستهه‌لات ژ مه‌ریخێ نه‌هاتنه
((ئه‌قل فاكته‌رێ ژیانێیه))
جۆن دێوی
د درێژییا دیرۆكێ دا، هه‌ر ده‌ستهه‌لاته‌كا خۆمالی، ژبلی ده‌ستهه‌لاتێن داگیركه‌ران، گه‌هشتییه كورسیێ، ژ سه‌ر (مه‌ریخێ) نه‌هاتییه، هه‌ر ژ خوه‌دیێ وی جڤاكییه. واته كی ژ وی خه‌لكی بگه‌هته ده‌ستهه‌لاتێ، هه‌كه حوكمێ هشیارییا جڤاكی ل سه‌ر نه‌بیت، دێ هه‌مان سیناریۆیا نۆكه ل هه‌رێمێ ئه‌م تێدا دوباره بت.
دێ بینین هه‌ر ده‌ستهه‌لاته‌كا خۆمالی، د ده‌ستپێكا خه‌باتێ و شۆرشگیڕیێ دا، ده‌ستهه‌لاته‌ك پاقژ و نموونه‌ییه، ب گۆتن و كریار، هه‌كه ململانێ ل ناڤبه‌را شۆڕشگێران دا هه‌بت ژی نه‌گه‌له‌كا ب هێزه كو ب گه‌هته ئاستێ خه‌ته‌رێ ل سه‌ر وێ بزاڤا شۆرشه‌گێڕانه و كه‌سێ زوو ب زوو ته‌ماعی د كورسیێ و سه‌ركێشیێ دانینه، ژبه‌ر كو چو ده‌ستكه‌ڤتی و سامان و تشتێن دی یێن ئه‌قلێ خوه بۆ بده‌ته شۆلی كو غه‌ریزه‌یا مرۆڤی بكێشن تێدا نینن. هه‌تا ئه‌ڤه د خوه‌دیێ ئیسلامێ ژی دا هه‌بوویه، دێ بینین ل سه‌ر ده‌مێ خیلافا ئیسلامێ، ژبلی مژارێ ئیمام عه‌لی و بده‌ستڤه‌نه‌ئینانا خیلافه‌تێ ل مزگه‌فتا بن سه‌قیف، پشتی مرنا پێغه‌مبه‌ری، وه‌كی دی ل سه‌ر ده‌مێ هه‌ردو خه‌لیفه‌یان (ئه‌بۆ به‌كه‌ر و عومه‌ری) كه‌سێ گه‌له‌ك ته‌ماعی د پۆسته و سه‌ركێشیێ دا نه‌بوو. ژ به‌ر كو ئیسلام د قۆناغا ده‌ستپێكێ و هه‌ژاریێ و زاهدیێ و به‌رته‌نگیێ دا بوو. لێ پشتی سه‌ركه‌ڤتنێن مه‌زنێن ئیسلامێ ب ناڤێ (فتۆحات و غه‌زواتان) بده‌ستڤه ئینانا غه‌نیمه و جاریان، ئاقلی شۆلكر و غه‌ریزه ئاریان و ته‌رزای هاته گوهه‌ڕتن و دینێ ئیسلامێ، هه‌تا نها ئێكه‌مین دینه پتر ئینشقاق تێدا و گه‌له‌ك فرق و مه‌زهه‌ب و دوبه‌ركی تێدا په‌یدابووین، وه‌كی د قورئانا پیرۆز دا هاتی: ((كل حزب بما لدیه فرحون)).
هه‌كه ئه‌م بزڤڕینه قۆناغا به‌ری سه‌رهلدانا 1991 كو ب قۆناغا شۆڕشێ دژی دكتاتۆری دهێته نیاسین، هه‌مان روحیه‌ت د ناڤبه‌را قاره‌مانێن شۆڕشێ دا هه‌بوویه، واته چو جودایی ل ناڤبه‌را سه‌ركێشێ مه‌فره‌زه‌كێ و پێشمه‌رگه‌یێن وی نه‌بوویه، ژبلی كو وی سه‌ركێشی، ب كادرێ شۆڕشێ دهاته نیاسین، هنده‌ك كاغه‌زێن زێده ڤێ هه‌بووینه دا كو په‌یوه‌ندی ب رێكخستنێن خوه‌ڤه هه‌بت. هنده‌ك جاران رادیۆیه‌ك ژی هه‌بوویه، دا كو په‌یوه‌ندی ب جیهانا ده‌رڤه ڤه هه‌بت، وه‌ك دی هه‌موو د وه‌ك ئێك بوون، ململانێ هه‌كه ل سه‌ر پۆسته‌كی هنده‌ك جاران هه‌بت ژی نه گه‌له‌كا به‌رچاڤ بوو. لێ هه‌ر ژ قۆناغا پشتی سه‌رهلدانێ ژیوار 180 نومه‌ره‌یان پاشڤه زڤڕی و ئێدی قۆناغا ئاقلی و ئاشۆپكرنێ و غه‌ریزه و پالده‌رێن مرۆڤی به‌رفه‌رهبوون و ده‌ستهه‌لاتا مه‌ده‌نی و هه‌ڤڕكی ل سه‌ر كورسی و سامانی و قه‌سر و قوسیر و فرۆشتنا كارگه‌ه و شه‌فه‌ل و ده‌ستكه‌ڤتیێن رژێمێ هاته كرن و هه‌تا سكرێن وه‌كی سكرێ بێخمه و قه‌سر و قوسیرێن گاره‌ی ب به‌ر ره‌شه‌بایێ ڤێ هه‌ڤركیێ كه‌تن و هه‌لی وی بابێ وی بكه‌ت كه‌له‌پوورت و خوه زه‌نگین كه‌ت.
ڤێ قۆناغێ پشتی ره‌ڤا ملیۆنی و زڤڕینێ و هه‌لبژارتنێن نه‌خری ل 1992 گه‌له‌ك ڤه‌نه‌كیشا، شه‌ڕێ براكوژیێ ب چه‌ند قۆناغه‌كان، هه‌ر سه‌را كورسیێ و وی سامانی و مالێ دنیایێ ل ناڤبه‌را پارتێن ده‌ستهه‌لاتێ ده‌ستپێكر و هزاران قوَربانی دان. ئه‌ڤ هه‌ڤركییه به‌رده‌وامبوو، قاره‌مانێن شۆرشێ هه‌تا نۆكه ب ناڤێ وێ شۆڕشێ هه‌ر ئێك تنێ یێ ب ناڤێ كوردایه‌تیێ و ملله‌تی بۆ خوه دكه‌ت و كورسیێ ب ده‌ستڤه دهینت داكو پێ دا بگه‌هته وان ئارمانجان هه‌ڤڕكی ل سه‌ر دهێته كرن.
ئه‌ڤ هه‌ڤڕكییه پشتی هاتنا كۆمپانیێن پترۆلێ و ده‌رێخستنا پترۆلێ و فرۆشتنا وێ جودا ژ به‌غدایێ دژوارتر لێ هات، هه‌تا په‌ڕله‌ه‌مان و سیسته‌مێ سه‌رۆكاتییا هه‌رێمێ بووینه قوربانێن وێ و هه‌ر ئالیه‌ك خوه دروست ددانت و هه‌ڤڕكێ خوه ب خائین و نه‌كوردپه‌روه‌ر ل قه‌له‌م دده‌ت. به‌رده‌وامییا ئالۆزبوونا ره‌وشا هه‌رێمێ، پشتی 25 سالێن ئازادیێ مینا مه ل گۆتارا دی ئیماژه‌دایی هه‌ر پتر دزڤڕته لاوازییا هشیاریێ و ئیراده‌یێ ل جه‌م پرانییا خه‌لكێ هه‌رێما كوردستانێ، پرسیارا ستاندنا وی مافی بكه‌ن كو ئه‌و ل (هیڤیا فریێ گاینه) ده‌ستهه‌لات بده‌تێ.
