ڕیفراندۆما كوردستانێ: بۆچی ” به‌لێ ” هه‌لبژێرم؟
( شرۆڤه‌كرنه‌ك سایكۆلۆژیك)
هه‌موو پێشهات و ڕوویدانێن گۆڕه‌پانا سیاسه‌تێ ل ڤی وه‌لاتێ ڤێكنه‌كه‌فتی به‌رێ مه دده‌نه ڕێكه‌كێ بۆ چاره‌سه‌ری و قۆرتالبوون ژ هه‌موو نه‌هامه‌تی و ده‌رده‌سه‌ریێن بوون و مانا دگه‌ل حوكمه‌تا ناوه‌ندی و ئه‌و ژی هه‌لبژارتنا ڕێكا ” ئه‌نجامدانا ڕیفراندۆمێ”یه. و دیاره ئه‌ڤ ڕێكه و شێوازه د گۆڕه‌پانا سیاسه‌تا جیهانێ دا بۆ چاره‌سه‌ركرنا گه‌له‌ك ئاریشه‌یان یا هاتیه بكارئینان و نه‌خاسمه ل ڤان چه‌ند سالێن دووماهیكێ.
لێ به‌لێ هنده‌ك جاران دبیتن تاكێ كوردستانی ڤێ پرسیارێ ژ خوه بكه‌تن: بۆچی ڕیفراندۆم؟ و بۆچی ئه‌ز بڕگا ” به‌لێ” هه‌لبژێرم؟ هه‌كه‌ر ئه‌م بۆ به‌رسڤدانا ڤان پرسیاران پشتا خوه ب سایكۆلۆژیایێڤه گرێبده‌ین دێ بێژین د ناڤا بنه‌ما و پره‌نسیپێن ده‌روونناسیێ دا و نه‌خاسمه سایكۆلۆژیایا شرۆڤه‌كارییا فرۆیدی دا بنه‌مایه‌كێ هه‌ی كو ب پشتگرێدان ل سه‌ر وێ گه‌له‌ك ره‌فتارێن مرۆڤی دشێن بهێنه شرۆڤه‌كرن، و ئه‌ڤ بنه‌مایه بریتیه ژ: ” بنه‌مایێ تام و چێژ وه‌رگرتن و خوه‌پاراستن ژ ئێش و ئازارێ”. ئه‌ڤ بنه‌مایه ژبلی كو پالده‌ره‌كێ به‌رده‌وامییا ژیانێ یه، هند ژی ئێكه ژ بنه‌مایێن په‌روه‌رده‌كرن و فێربوونێ ل قۆناغێن جۆداجۆدایێن ژیانێ و نه‌خاسمه ژی زارۆكینیێ. هزرا خوه بكه‌ت هه‌كه‌ر ده‌ستێ زارۆكی چه‌ند جاران ب تشتێ گه‌رم و كه‌ل نه‌كه‌ڤیتن و ئێش و ئازاره‌ك بۆ وی په‌یدا نه‌بیتن چه‌وا ل قۆناغێن داهاتی دێ مرۆڤ خوه ژ ئاگری و سۆپێ و تشتێ گه‌رم پارێزیتن و فێری ڤێ ڕاستیێ بیتن كو ئه‌ڤ تشته ترسناك و بڤه‌نه و ب ڤێ چه‌ندێ ژیانا وی هێته پاراستن. ب هه‌مان ڕه‌نگ ژی تاكێ كوردستانی هه‌كه‌ر هزرا خوه د هه‌موو وێ زۆڵم و زۆرداری و نه‌خوه‌شیا دا ئه‌ڤه بدرێژاهییا دیرۆكێ و ب تایبه‌ت ژی سه‌د سالیێا دۆماهیكێ لسه‌رده‌ستێ زۆردارێن دوژمن دیتی و بچاڤێن خوه دیتی كا چه‌وا ئه‌م هاتینه ئه‌نفالكرن و كێمیابارانكرن و جینۆسایدكرن و گۆندێن مه هاتنه تێكدان و سۆتن و هزاران كه‌سێن مه ل سه‌ر ده‌ستێ ڕژێمێن شۆڤینیی و بهاریكارییا جاش و خۆفرۆشان هه‌تانۆكه ژی بێ سه‌روشوینن. هه‌كه‌ر تاكێ كوردستانی بزانیتن ئه‌و خه‌مساریێ د چوونا سه‌ر سندۆقێن ده‌نگدانێ دا بكه‌تن و هێجه‌تا وی ئه‌و بیتن ” ما دێ بۆ كێ ده‌گی ده‌م؟ هه‌ر به‌رپرس و بازرگان و جاش و گه‌نده‌لكارێن دخۆن!” ئه‌ڤه خوه ل گێلی دان و فریودانا خوه‌یه. ئه‌وێن تو ژێ دبێژی هه‌موو وه‌سا بووینه، به‌لێ یێ خۆساره‌ت ئه‌ز و توینه. هه‌كه‌ر ئه‌ز و تو چوین و ل سه‌ر سندۆقا كۆمبین و مه ده‌نگێ خوه دا ” به‌لێ بۆ ده‌وله‌تا كوردی”، و ده‌وله‌تا كوردی هاته ئاڤاكرن پێژانه‌كه بۆ پاراستنا بیستانێ كوردستانێ و ئه‌وی بیستانی ئه‌ز و تو و زارۆك و دوینده‌ها مه یێن/ دێ تێدا دژین. ئه‌ڤ پێژانه دێ مه ژ گه‌له‌ك مه‌ترسیێن وه‌كی ئه‌نفالێ و. .. هتد، پارێزیتن، چنكو هنگی ئه‌م دێ ب خۆدان كه‌ڤین و وه‌لاتێن دیتر هه‌كه‌ر ژبه‌ر به‌رژه‌وه‌ندیێن خوه ژی بیتن دێ د هه‌وارا مه هێن و هاریكارییا مه كه‌ن. هنگی دێ مه‌ترسییا به‌رپرس و بازرگان و خۆفرۆش و گه‌نده‌لكاران ژی كێمتر لێهێتن. چنكو دێ قانوون بیته سه‌روه‌رێ هه‌موو تشت و كه‌س و لایه‌نه‌كی، و هه‌ر ئه‌ڤ قانوونه‌یه دێ به‌رو به‌رسینگێن وان نه‌یار و خۆفرۆش و گه‌نده‌لكاران گریتن و ئه‌وێ مای ژی دێ ژ ئالیێ دادگه‌ها سروشتی هێته سزادان چنكو ” یا ڤی ده‌ستی بۆ وی ده‌ستی نامینیتن” و جیهان و سروشت دلۆڤانیێ ب زۆرداران نه‌بریه و نابه‌تن، به‌لێ هه‌ر ئێك د ده‌مێ خوه دا. ل ڤێ قۆناغێ دا ئه‌م پێدڤی بڤی جۆرێ هزركرنێ نه. پێدڤیه ئه‌ڤ بنه‌مایه ببیته هێڤێنێ بڕیارێن مه و تشتێ دیتر و ئاریشه‌یێن دیتر پشتی ڤێ قۆناغێ دهێن. هه‌كه‌ر ئه‌م بڤێ مێنتالیته( ئه‌قلیه‌تی) بچینه سه‌ر سندۆقێن ده‌نگدانێ هنگی مه یا بری و هه‌كه‌ر وه‌سا نه‌بیتن ئه‌م ژ دۆڕاندیانه و دیار نینه كا كه‌نگی و پشتی چه‌ند سه‌د یان هزاران سالێن دیتر جاره‌كا دیتر به‌خت و شانس ل مه بزڤڕیتن و جاره‌ك دیتر ده‌رگه‌هه‌كێ هۆسا ل مه ڤه‌بیتن. وه‌ك چه‌وا ئه‌ڤ چه‌نده بۆ جۆهییان چه‌ند هزار سال ڤه‌كێشان. و ژبلی هندێ ئه‌ڤرۆكه سه‌ركرده‌یه‌كێ كارێزمایێ وه‌كی سه‌رۆك مه‌سعۆد بارزانی یێ بۆ مه هه‌لكه‌فتی و ئه‌زموونا وی یا سیاسی ده‌لیڤه‌یه‌ك زێڕینه و تێهنا گه‌رم و گۆڕیا ویست و هه‌لوێستێ وی جهێ دلخوه‌شی و ئۆمێده‌ك مه‌زنه بۆ گه‌لێ مه، و هه‌كه‌ر خۆدێ نه‌كری بته‌مریتن دیار نینه كا دێ پشتی چه‌ند سه‌د سالێن دیتر ژی كه‌سه‌ك وه‌سا ژێهاتی و دلسۆز و شۆلكه‌ر و نه‌ته‌وه‌په‌رێست هه‌لكه‌ڤیتن دا وه‌كو ئه‌ڤرۆكه ل مه ببیته خۆدان یان نه. یا فه‌ره ئه‌م بزانین پشتا مه ده‌ریایه‌كا كویر و سنگێ مه ژی دوژمنێ زۆرداره و مه چ چاره نینه ژبلی خۆڕاگری و غاردان به‌ره‌ڤ سندۆقێن ده‌نگدانێ و هه‌لبژارتنا وشه‌یا ” به‌لێ” وه‌ك دۆماهیك ده‌لیڤێ خۆ قۆرتالكرن ژ ژناڤچۆنێ و نه‌مانێ.
*مامۆستایێ ئه‌كادیمی/بسپۆرێ زانستێن پێداگۆگی و سایكۆلۆژی/زانینگه‌ها زاخۆ