هیڤی یه وه‌لاتێ مه نه‌هێلنه بێ نۆشدار!
نامه‌كا ڤه‌كرى بۆ په‌رله‌مان و حكوومه‌تا هه‌رێما كوردستانێ
جارێ ل ده‌ستپێكێ مه دڤێت ئاماژێ ب ره‌وشا نۆشداران بكه‌ین ل عیراقێ, پشتى كه‌فتنا رژێما گۆربه‌گۆر ل سالا 2003ێ, ب كورتى ژبه‌ر ناكۆكیێن مه‌زهه‌بێ سوونه و شیعه‌یان و ململانا لایه‌نیێن سیاسى ژلایێ ئه‌منى ڤه ره‌وشا عیراقێ ئێكجار تێك چوویه و عیراق بوویه مولكێ هه‌موو تیرۆرستێن جیهانێ. ب تایبه‌تی ره‌وشا ژیانا نۆشداران گه‌له‌ك خراب بوویه, نه ژلایێ مووچه و دارایى ڤه, به‌لكو ژلایێ ره‌وشا ئه‌منی ڤه و ژیانا نۆشداران ل عیراقێ كه‌فته د ژێر گه‌فه‌كا مه‌زنا تیرۆرست و لایه‌نێن سیاسى و هوزێن عیراقی دا.
رۆژانه نۆشدار دهاتنه كوشتن و ره‌ڤاندن, هه‌ر ئه‌ڤه بوو ئه‌گه‌ر كو هه‌تا نها ب ده‌هان و ب سه‌دان نۆشدارێن عیراقى, كۆچ بكه‌نه وه‌لاتێن بیانى, داكو ژیانا پێشه‌یا خوه بپارێزن و موخابن حكوومه‌تا عیراقێ ژى نه‌شیایه پاراستنا ژیانا وان بكه‌ت!.
گه‌له‌ك دره‌نگه بۆ پارستنا نۆشداران ژ هه‌ر زۆرداریه‌كێ و داخوازیێن هوزێن عه‌ره‌بى یێن نه‌قانوونى و نه‌ره‌وا و بۆ مفاوه‌رگرتنێ ژ به‌رهه‌م و زانستێ ساخه‌له‌میا پێشه‌یا نۆشدارێن عیراقى, هه‌روه‌سا بۆ پالپشتى و پشته‌ڤانیا وان نۆشدارێن كۆچ كرینه ژده‌رڤه‌ى عیراقێ و زڤراندنا وان بۆ ناڤـ خاكا عیراقێ و دانانا هنده‌ك ئیمتیازات و گره‌نتیێن قانوونى. هه‌رچه‌نده په‌رله‌مانێ عیراقێ قانوونه‌كا تایبه‌ت ب پاراستنا نۆشداران ده‌ركر, ل ژێر هژماره 26یا سالا2013ێ, ژ گرنگترین به‌ند و تێكستێن وێ قانوونێ نابیت نۆشدار بهێته گرتن یان راگرتن ژ چاكسازیان, سه‌باره‌ت وێ سكالایا ل دژى وى هاتیه كرن و تۆماركرن, ئه‌و ژى ژئه‌گه‌رێن پێشه‌یا نۆشدارى, ئه‌ڤه هه‌موو نابیت, هه‌تا كو پێرابوون و ڤه‌كۆلین دگه‌ل نه‌هێنه كرن ژلایێ لیژنه‌یه‌كا وه‌زاره‌تا ساخله‌میێ یا تایبه‌تمه‌ند ڤه.
هه‌روه‌سا د به‌ندا (4) ژ ڤێ قانوونێ دا هاتیه, كو قانوون دروست دكه‌ت كو بۆ نۆشدارى هه‌یه چه‌كێ شه‌خسى (ده‌مانجێ) بهه‌لگریت, ئه‌و ژى ب دانا رۆخسه‌تێ ژلایێ وه‌زاره‌تا ناڤخۆیی ڤه ب هه‌ماهه‌نگى دگه‌ل وه‌زاره‌تا ساخله‌میێ و سه‌ندیكا نۆشداران.
دیسان پاراستنا نۆشداران ل هه‌موو بنگه‌هێن ساخله‌میێ یێن حكوومى و نه‌حكوومى و كلینیكێن تایبه‌ت, ژلایێ هێزێن ناڤخۆیی ڤه, ژبه‌ر گه‌فێن تیرۆرستان و داخوازى و گه‌فێن نه‌ره‌وا و نه‌قانوونى یێن هند هوزێن عه‌ره‌بى, ل ده‌مێ كه‌س و كارێن وان د هنده‌ك حاله‌تان دا گیانێ خوه ژده‌ست دده‌ن.
سه‌باره‌ت به‌ندێ (4) ژ ڤێ قانوونێ, وه‌كو بۆچوون ئه‌ز دگه‌ل هه‌لگرتنا چه‌كى نینم ب هه‌موو شێوه‌یه‌كى, چونكى هه‌لگرتنا چه‌كى و سروشتێ پێشه‌یا كارێ نۆشداران ژ هه‌ڤدو ددوورن و ب تشه‌كێ نه‌جوان و نه‌شارستانى دبینم، بێگومان گه‌له‌ك جاران ده‌مێ نه‌خۆش قه‌ستا نه‌خۆشخانان دكه‌ن دێ ژچه‌كێ نۆشدارى ترسن و وه‌كو پێدڤى چاره‌سه‌ریا وان ناهێته كرن. ڤێ به‌ندێ ب ڤى شێوه‌ى ب كێم و كاسیه‌كا مه‌زن دبینم و گه‌له‌كا فه‌ره بهێته هه‌مواركرن. هه‌تا كو ل دۆر ڤێ به‌ندێ ل بیرا منه سه‌رۆكاتیا جڤاتا وه‌زیران فه‌رمانه‌ك ل رێككه‌فتى 27/7/2011ێ, ده‌ركر, ژبۆ قه‌ده‌غه‌كرنا چه‌كى ل هه‌موو جهێن گشتى, ب تایبه‌ت جهه‌كێ گرنگێ وه‌كو نه‌خۆشخانان, كو ئه‌ڤـ بریاره ل هه‌موو وه‌لاتى و فه‌رمانبه‌رێن حكوومه‌تێ ڤه‌دگریت, ژبلى كارمه‌ند و ئه‌و هێزێن سه‌ر ب وه‌زاره‌تا ناڤخۆیی ڤه. ب راستى ژی بریاره‌كا د جهێ خوه دا بوو, چونكى ل وه‌لاتێن پێشكه‌فتى ده‌مێ خه‌لك قه‌ستا نه‌خۆشخانان دكه‌ن, گولا دگه‌ل خوه دبه‌ن بۆ سه‌ره‌دانا نه‌خۆشى و هه‌ر تشته‌كێ دلى خۆش دكه‌ت. لێ موخابن ل وه‌لاتێ مه, هه‌تا نها ئه‌م ب چه‌ك ڤه دچینه د ناڤـ نه‌خۆشخانان دا, نه‌خاسمه ل گۆر ئه‌و قانوونا ئه‌م به‌حس ژێ دكه‌ین ل عیراقێ, كو رێكێ دده‌ت نۆشدار چه‌كى دگه‌ل خوه ببه‌ته نه‌خۆشخانێ ب فه‌زاحه‌ته‌كا مه‌زن دزانم!.
هه‌روه‌سا یاسادانه‌رێ عیراقێ ژ هه‌موو لایه‌كى ڤه ل سه‌ر پاراستنا ژیانا نۆشداران یێ رژد بوو, ژ وانا ژى وه‌كو گره‌نتیه‌كا قانوونى بۆ نۆشدارى, كو نابیت لیژنه‌كا پشكنینێ یان یا چاڤدێریێ و ڤه‌كۆلینێ, ژلایێ وه‌زاره‌تا ساخله‌میێ یان ئێك ژ رێڤه‌به‌رێن وه‌زاره‌تێ یان بنگه‌هێن ساخله‌میێ ل پارێزگه‌هان, سه‌ره‌دانا ئێك ژبنگه‌هێن ساخله‌میێ بكه‌ن یێن حكوومى و نه‌حكوومى, ژ بۆ هه‌لسه‌نگاندنێ یان دووڤچوون ل سه‌ر كێشه و كه‌یسێن پێشه‌یا نۆشدارى, ئه‌ڤه هه‌موو نابیت, ئیلا ب سه‌رۆكاتیا نۆشداره‌كى, چونكى كاروبارێن هونه‌رى و پێشه‌یى, پێدڤیه نۆشدارێن خودان تایبه‌تمه‌ند بن.
ل گۆر به‌ندێ 36 برگا دو ژ قانوونا رێكخستنا دادگه‌هان یا هژماره 160 یا سالا 1979ێ, ئه‌نجوومه‌نێ دادوه‌ریا بالا ل عیراقێ, دادگه‌هه‌كا تایبه‌ت پێك ئینا بۆ داوا و كه‌یسێن ل ده‌مێ زۆردارى ل نۆشداران دهێته كرن, یان ده‌مێ شاشیه‌كێ د كارێ خوه دا دكه‌ت.
لێ موخابن ل كوردستانێ, هێشتا بۆ ده‌مێ كه‌یسێن داوایێن ل سه‌ر نۆشداران ل دادگه‌هێن ئاسایى دهێنه ئێكلاكرن ئه‌و ژى هه‌كه هه‌بن.
ئه‌گه‌ر ئه‌م به‌حسێ ره‌وشا نۆشداران ل كوردستانێ بكه‌ین, ب كورتى پشتى كه‌تنا رژێما گۆربه‌گۆر ل سالا2003ێ, ره‌وش و ژیانا نۆشداران هه‌تا راده‌یه‌كێ باش د ئاستێ پێدڤى دا بوویه, نه‌خاسمه ل ڤان سالێن داویێ به‌رى قه‌یرانا دارایى ب سه‌ر كوردستانێ دا بهێت ل سالا 2014ێ, بارودوخ و ژیانا وه‌لاتیان ب گشتى و یا كه‌رتێ ساخله‌میێ و نۆشداران ب تایبه‌ت, د ئاسته‌كێ هه‌ره باش و پێشكه‌فتی دا بوویه و چ جاره‌كێ گازنده و ئاریشه‌یه‌ك نه‌بوویه, حاله‌ته‌كێ كوشتنێ یان یێ ره‌ڤاندنێ نه‌بوویه.
لێ موخابن د ڤان دو سالێن قه‌یرانێ دا, ژبه‌ر بارودوخێ ئابوورى و دارایى و سیسته‌مێ نیڤ مووچه‌یى, ل سالا 2014- 2015 تاكو 15/5/2016ێ, (327) نۆشدارانان مۆله‌تا بێ مووچه‌یى وه‌رگرتیه و بارا پتر ژوان قه‌ستا ده‌رڤه‌ى وه‌لاتى كرینه. د هه‌مان سالان دا (468) نۆشدار ژكار هاتینه لادان(فصل) و هه‌روه‌سا ل سالا (2014-2015-2016) ل هه‌موو هه‌ریمێ (77) نۆشدار هاتینه خانه‌نشینكرن, و ئه‌وێن ده‌ست ژكاركێشاین ل سالا (2014-2015-2016)ێ,(26) نۆشدار بوون.
ل دهۆكێ سێ نه‌خۆشخانه و هژماره‌كا بنگه‌هێن ساخله‌میێ و چه‌ند پشكێن نه‌خۆشخانێن گشتى یێن پارێزگه‌هێ, ژبه‌ر نه‌بوونا نۆشداران هاتینه داخستن! چونكه ب تنێ ل سالا بۆرى پتر ژ(100) نۆشداران ل دهۆكێ مۆله‌تا بێ مووچه‌یى وه‌رگرتیه.
ژبه‌ركو كه‌رتێ ساخله‌میێ كه‌رته‌كێ هه‌ره گرنگ و سه‌ره‌كیه د هه‌ر وه‌لاته‌كێ دا و پێشه‌یا كارێ نۆشدارى ژ بهاترین و هێژاترین پێشه‌یا مرۆڤایه‌تی یه, ژبه‌ركو ئه‌و دشێت ژیانا بسه‌دان نه‌خۆشان ژمرنێ قورتال بكه‌ت, هه‌روه‌سا چونكى نۆشدار سامانه‌كێ مه‌زنن بۆ هه‌ر جڤاكه‌كى, چونكى ماف د ساخله‌میێ دا ژمافێن قبنوونى و ده‌ستوورى نه بۆ هه‌ر وه‌لاتیه‌كێ, گه‌له‌ك پێدڤى یه پالپشتیه‌كا مه‌زنا قانوونى و دارایى بۆ بهێته‌كرن, داكو بشێت ب دروستى و ب ره‌وشه‌كا مه‌زن خزمه‌تا پێشه‌یا كارێ خوه بكه‌ت, هه‌روه‌كو سه‌رۆكێ حكوومه‌تێ چه‌ندین جاران گۆتیه, ئێك ژئه‌وه‌لیاتیێن كارێ حكوومه‌تێ گرنگى دانه ب كه‌رتێ ساخله‌میێ.
ب هزرا من پێدڤیه حكوومه‌تا هه‌رێمێ, بله‌ز پێداچوونه‌كێ د سیسته‌مێ مووچه‌یێن وان دا بكه‌ت و یه‌كێن ئاكنجیبوونێ بۆ ئاڤا بكه‌ن و پێدڤیه گره‌نتیا ژیان و پێشه‌یا وان بكه‌ن ب قانوون و دارایى.
موخابن هه‌تا نها په‌رله‌مانێ كوردستانێ گه‌له‌ك ژ وان قانوونان ئه‌ڤێن گرێدایى ب ساخله‌میێ و ژیانا كشت وه‌لاتییان ڤه نه‌هه‌موار كرینه, كو پێدڤى بوو هه‌رده‌م د هه‌مواركرنێ دابان, ئه‌و ژى ژبه‌ر بله‌ز وه‌رارا زانستى و ساخله‌میێ و ل گۆر ستانده‌رێن رێكخراوا ساخله‌میا جیهانى.
ژوانا ژى قانوونا (مصارف العیون) یا سالا 1970ێ, كو ئه‌ڤه 46 ساله نه‌هاتیه هه‌مواركرن, قانوونا چاندنا ئه‌ندامێن له‌شى یا هژمار 86 یا سالا 1985ێ, ئه‌ڤه 30 ساله نه‌هاتیه هه‌مواركرن, قانوونا ساخله‌میا گشتى یا سالا 1981ێ, ئه‌ڤه 35 ساله نه‌هاتیه هه‌مواركرن, یان قانوونه‌كا نوو بۆ خوین به‌خشینێ و ل گۆر ستانده‌رێن رێكخراوا ساخله‌میا جیهانى نه‌به‌سه, كو گه‌له‌كا فه‌ر و پێدڤى یه نه‌خاسمه پشتى بۆ جارا ئێكێ ل سالا 1818ێ, نۆشداران سه‌ركه‌فتن ئینایى د ڤه‌گوهاستنا خوینێ دا ژمرۆڤه‌كێ بۆ مرۆڤه‌كێ دی.
هه‌روه‌سا گه‌له‌كا پێدڤیه رێنمایێن سلوكێن پێشه‌یى یێن نۆشداران بهێته هه‌مواركرن یێن سالا 1985ێ, و ببیته قانوونه‌ك وه‌كو گه‌له‌ك وه‌لاتان, چونكى به‌نده‌ك ب كێم و كاسیه‌كا مه‌زن تێدایه, ئه‌و ژى دڤێت ئه‌و به‌نده ببیته به‌نده‌كا ده‌ستوورى, كو نابیت تێست ل سه‌ر جه‌سته‌یێ مرۆڤى بهێته كرن, ب تنێ ب رازیبوونا و یا ئازاد بیت, نه‌كو دروست بیت بۆ مه‌ره‌مێن زانستى و ساخله‌میێ!.
ژكێمترین ئه‌ڤا مه گۆتى, پار سال خۆش به‌ختانه پرۆژه قانوونه‌ك هه‌بوو, ئه‌و ژى پاراستنا مافێن نۆشدارى و كارمه‌ندێن ساخله‌میێ و نه‌خۆشى, كو ب تنێ خواندنا ئێكێ بۆ هاتیه كرن, هیڤی یه ب هه‌ر شێوه‌یه‌كی بیت ئه‌ڤـ ققانوونه بهێته ده‌ركرن.
