بلا كه‌ركووك نه‌چیت
فه‌ره ب كورتى چه‌ند رۆنكرنه‌كا ل دۆر مێژوویا باژارێ كه‌ركووكێ بده‌ین، دا بۆ هه‌مى دوست و دوژمنان ئاشكرا ببیت باژارێ كه‌ركووك كوردیه و ل دووڤ به‌لگه‌یێن مێژوویى و ب تایبه‌ت به‌لگه‌یێن ئوسمانلى یاكو لیوا كه‌ركووك كوردیه و دكه‌ڤیته كوردستانێ و د ناڤ لیوا مووسلێ دایه و پتریا سێ چارێكێن خه‌لكێ كه‌ركووك كوردن و چارێكا دى ژى ژ مه‌سیحى و عه‌ره‌ب و توركمانن، دیسا ئه‌ندازیارێ رۆسى (یوسف جیرنیك) ئه‌وێ ل سالێن (1879-1873)د گه‌ریانا خوه دا سه‌ره‌دانا كه‌ركووك كرى و پاشان ل سالا (1879) ئه‌نجامێن سه‌ره‌دانێ د به‌رگێ چارێ ژ به‌لاڤوكا پشكا قه‌ڤقاسیا دا هاتینه به‌لاڤكرن و تێدا وى نشینگه‌هێن كه‌ركووكێ دیار كرینه كو (12- 15) هزار كه‌س بوون و ژبلى (40) خێزانێن ئه‌رمه‌نى و هه‌روه‌سا دیار كریه كو نشینگه‌هێن كه‌ركووك كوردن. به‌لگه و نڤیسین و نه‌خشه هه‌نه كوردیاتیا كه‌ركووكێ دیار دكه‌ن، لێ پتریا وه‌لاتێن زلهێزێن جیهانێ و هه‌مى حكوومه‌تێن ده‌ستهه‌لات ل عیراقێ وه‌رگرتى زۆلم و سته‌م ل ملله‌تێ كورد كریه و سامان و ئه‌ردێ بابكالكێن وان ژێ ستاندینه. ده‌زگایێن راگه‌هاندنا شوفینى وه‌سا خویا دكه‌ن كو كوردان حه‌زێن گازا كه‌ركووكێ هه‌یه، لێ زۆربه‌یا ده‌ڤه‌رێن كوردستانێ ب گاز و كانزایێن جۆراوجۆر زه‌نگین و ب بهانه.
لاپه‌رێن دیرۆكێ خویا دكه‌ن زۆر چاڤ ل سه‌ر كه‌ركووكێ هه‌بووینه و رژێمێن ل عیراقێ ده‌ستهه‌لات وه‌رگرتى خالا ئێكێ درپروگرام و كارێ وانا دا ژێكڤه‌كرنا كه‌ركووك و كوردان بوویه. پشتى بوویه‌رێن عیراقێ په‌یدا بووین و رژێما چه‌په‌ل رۆخیاى و ده‌ستهه‌لاتا عیراقێ كه‌فته د ده‌ستێ ئۆپۆزسیۆنا جاران دا یا كو حكوومه‌تا هه‌رێما كوردستانێ پالپشتى و هاریكاریا وانا دكر، دا بشێن ببنه ئۆپۆزسیۆن و ببنه شوینگر بۆ ده‌ستهه‌لاتا به‌عسیا و هه‌مى ده‌ستهه‌لات و سامان و سه‌روه‌تێ عیراقێ كه‌فته د ده‌ستى دا و چ جوداهى ل ناڤبه‌را وانا و یێن به‌رێ نه‌بوو، ب تنێ ب سه‌روچاڤ و ناڤان و هه‌ر ل كه‌ركووك و هه‌مى باژارێن دى ره‌وش ئالۆزتر لێ هات و ئه‌و پرسگرێكێن هه‌ین گرێیێن وانا پتر هاتنه شداندن و تا نوكه پرسا كه‌ركووكێ هه‌ر مایه هه‌لاویستى و پتر كه‌فتیه د ناڤ ئاریشه و پرسگرێكان دا و ئیران و عیراق و توركیا و هه‌مى وه‌لات پتر مایتێكرنا تێدا دكه‌ن. ل ڤێره بهێنه سه‌ر باسێ خوه ل رێكه‌فتى (21/10/2016) ئه‌ینى نێزیكى (100) چه‌كدارێن تیرۆستێن داعشێ هێرشه‌كا به‌رفره‌ه و بهێز ژ چه‌ند لایان ڤه كرنه چه‌ندین ده‌ڤه‌رێن كه‌ركووكێ و چه‌ندین ته‌قینێن مه‌زن و كریارێن خوه كوژى ل ناڤ باژارێ كه‌ركووكێ هاتنه ئه‌نجامدان كو پلان ئه‌و بوو كه‌ركووكێ كونترۆل بكه‌ن و چه‌ندین رێڤه‌به‌رى و باره‌گا و جهێن گرنك كرنه ئارمانج و ره‌وشا كه‌ركووكێ زۆر ئالۆز كر و تا گه‌هشتیه وى راده‌ى كو ل دووڤ فه‌توایا وه‌قفا سنى و شیعى نڤێژا خودبێ ل هه‌مى مزگه‌فتێن پارێزگه‌هێ هاته راوه‌ستاندن دا رێك خۆش نه‌بیت بۆ تیرۆرستان پتر كارێن خوه كوژى و هێرشكرنا ئه‌نجام بده‌ن. لێ هێزێن پێشمه‌رگێ كوردستانێ و ئێمناهیا باژارێ كه‌ركووكێ و هێزێن تایبه‌ت ژ هه‌ولێرا پایته‌خت هاتنه هنارتن بۆ باژێرێ ناڤبرى و شیان پشتى شه‌ره‌كێ گران و سه‌خت كونترۆلا ره‌وشا باژێرێ كه‌ركووكێ بكه‌ن و تیرورستان ژ ناڤ ببه‌ن. ل ڤێره پرسیار ده‌ست پێ دكه‌ت ئه‌رێ كى به‌رپرسه ژڤێ چه‌ندێ؟ ئه‌رێ چ گونه‌ها خه‌لكێ خۆراگرێ كه‌ركووكێ یه كو ئه‌ڤ رویدانه بهێنه دروست كرن؟ ئه‌رێ حكوومه‌ت خه‌مساره یان لایه‌نێن سیاسى یان نه‌ته‌وه یان مه‌زهه‌ب؟. ب بۆچوونا من ئه‌گه‌رێن سه‌ره‌كى ئه‌وه كو ده‌ستهه‌لاتدارێن كه‌ركووك و سلێمانیێ پتر خه‌مسارن به‌رامبه‌ر ڤان بویه‌ران چونكی رێك بۆ خه‌لكێ خوارێ ڤه‌كریه و عه‌ره‌ب به‌رداینه و چ لێپرسین لێ ناهێته كرن و مژویلیا هنده‌ك ژده‌ستهه‌لاتداران ب كارێن دى ڤه و ژێك دووربوونا لایه‌نێن سیاسى و پرسێن بازرگانى و .. هتد. بووینه ئه‌گه‌ر كو ئه‌ڤ جۆره روودانه رۆى بده‌ن. یا سه‌یرتر ئه‌وه كو دهاته چاڤه‌رێكرن ب بهایێ (15) ملیۆن دولاران كامیرێن چاڤدیریێ ل كه‌ركووكێ دانن، لێ نه كامیره و نه پاره دیار نینن.
ل دووماهیكێ دبێژم بلا كه‌ركووك نه‌بیته قوربانى به‌رژه‌وه‌ندیێن تایبه‌تێن لایه‌نه‌كى و ئه‌م هه‌مى كار بكه‌ین ژبۆ رزگاركرنا كه‌ركووكێ و ده‌ڤه‌رێن دى ژى ژ ده‌ستێن دوژمنان و بلا كه‌ركووك ڤێ جارێ ژده‌ست مه نه‌چیت، چونكه ئه‌گه‌ر ئه‌ڤ گه‌فه كه‌فته سه‌ر كه‌ركووكێ ڤێ جارێ بێ گومان جارا بهێت دێ كه‌ڤیته سه‌ر هه‌مى كوردستانێ و بلا وێ بكه‌ین كو گه‌ف ل سه‌ر كوردستانێ ب داوى بهێن و ئه‌م ده‌ستێ هه‌ڤدو بكه‌ینه تێكدا دا كو دوژمنێ مه یێ ئێكانه نه‌مینیت و بلا كه‌ركووكا دلێ كوردستانێ ژده‌ست مه نه‌چیت و كورد هه‌ر ب سه‌ركه‌ڤن.
به‌رهه‌مهێنان و ئاسایشا خوارنێ و نه‌ته‌وه‌یى
ئه‌گه‌رێن گه‌شبینیا مرۆڤ و كۆمه‌لگه‌هان و پێشكه‌فتنا وه‌لاتى و كۆمێن مرۆڤان گرنگى دایه رێخستن و برێڤه‌برنا سه‌رچاوان دیه‌كێن به‌رهه‌مهێنانێ دا ژبۆ بده‌ستڤه‌ئینانا به‌رهه‌مه‌كێ پێدڤى دا كو پێدڤیێن خوه‌یى (ئوتۆمى) تێر بكه‌ت, به‌رهه‌مهێنان به‌رهه‌مێ وان دانایه ئه‌وێن دئین بكارئینان د كریارێن رۆژانه دا, به‌رهه‌مهێنان به‌رهه‌مێ دووماهیێ یه، د كریارا كارى دا و دبیت ئه‌و به‌رهه‌مهێنان پێك بهێت ژ (پێنڤیسه‌كى یان ترومبێله‌كێ) یان دبیت خزمه‌ت بیت وه‌ك به‌لاڤكرنا پێزانینا یێن ب مفا بۆ خه‌لكی. به‌رهه‌مهێنان به‌رهه‌مێ وان دانایه ئه‌وێن دهێن بكارئینان د كریارێن شۆلى دا و دانه پێك هاتیه ژ هێزا مرۆڤان كو سه‌رچاڤێ ئێكێ یه بۆ بده‌ستڤه‌ئینانا به‌رهه‌مه‌كێ باش و ناڤخوه‌یى كو شه‌نگستێ وه‌لاتى پێ ب هێز بكه‌ڤن وه‌لات به‌ر ب قووناغێن كاراتر بهێته هاڤێتن و به‌ر ب ئاسۆیێن گه‌شتر ئابووره‌كێ ب هێز، ئانكو وه‌لاته‌كێ ب هێز و خورستى. ل ده‌مێن به‌راهیێ ره‌وشا ئابوورێ عیراقێ و كوردستانێ هه‌ریێ دبن چه‌ند به‌ند و رێكێن خراب و نه‌خۆش ڤه بوو و یێ نیڤ پشتگوه هاڤێتى بوو و هه‌مى رێكێن بازرگانى و ئابوورى و دارایى د ده‌ستێ رژێمێن كه‌ڤنه په‌رست دابوون ب تایبه‌ت ل عیراقێ و كوردستانێ هه‌مى رژێما ئابوورێ عیراقێ و یێ كوردستان پشتگوه هاڤێتبوو و ب تایبه‌ت رژێما به‌عسا ژناڤچووى ئابوورێ كوردستانێ ژبنبر بوو و كوردستان ژ وه‌لاته‌كێ به‌رهه‌مهێنه‌ر و خورستى كره وه‌لاته‌كێ به‌رخۆر و نه زیره‌ك و خاڤ و پیلان و پلانا دوژمنان هه‌ر ئه‌ڤه بوو كو ئابوورێ كوردستانێ به‌ر ب نه‌مانێ ڤه ببه‌ن و ژ ئابووره‌كێ ب هێز كره ئابووره‌كێ زه‌لیل و كێم، ئانكو دشێم بێژم هه‌ر ئابوور نه‌هێلا و ب تنێ وه‌سا هێلا كو نه‌ژین نه‌مرن كو به‌رده‌وام ل به‌ر ده‌ستێ وان بیت و خوازخوازۆكیێ بكه‌ن ژ دوژمنێ خوه. حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ كار كر ژبۆ دورستكرنا ناڤه‌ندێن بلندێن ئابوورى و هاریكاریا ڤان ناڤه‌ندان كرن و ژۆرێن بازرگانى دروستكرن و ده‌زگه‌هێن تایبه‌ت بۆ هاریكاریێ لێ كرن ژ لایه‌كى ڤه حوكمه‌تا هه‌رێمێ خه‌لكێ خوه‌یێ بێ به‌هر تێركر و ژلایه‌كێ دى ڤه ژێرخانا ئابوورى دروستكر و ب هێزخست، لێ پێشكه‌فتنا ئابوورى گه‌شێ ناكه‌ت ئه‌گه‌ر تو پشتبه‌ستیێ نه ده‌یه كه‌رتێ خوه یێ تایبه‌ت و داهاتێ خوه بخویى ئانكو داهاتێ ناڤخوه كو ئه‌و ژى چاندن و پیشه‌سازى و به‌رهه‌مێن خومالى و خورستى كو مفا ژ داهاتێ خوه یێ ئاڤێ و ئه‌ردێ خوه و به‌رهه‌مێن خوه كو كه‌رسته و كه‌لوپه‌ل ژ ده‌رڤه نه‌هێن و ب تنێ تو به‌رهه‌مێ خوه ره‌وانه‌ى ده‌رڤه‌ى وه‌لاتى بكه‌ى. رێیێن پێشكه‌فتنا ئابوورێ هه‌رێما كوردستانێ، بێ گومان هه‌ر كار و كریاره‌كا ل ناڤ وه‌لاتێ مه دا بهێته ئه‌نجامدان، دێ بیته فاكته‌ره‌كێ ب هێز بۆ پێشخستنا ئابوورێ هه‌رێمێ و دێ بیته پره‌كا ب هێز ژبۆ ده‌ربازبوون ل سه‌ر ڤێ پرێ را ئانكو پرا ئابوورى بۆ ناڤه‌ندێن بلندێن جیهانێ و ئه‌و ژى دورستكرنا چه‌ندین ناڤه‌ندێن ئابوورى و ئینانا كۆمپانیێن بیانى و دانانا كارگه‌هێن مه‌زن و یێن نیمچه مه‌زن و دیتنا هه‌لێن كارى وچێكرنا رێك و پرا. هه‌روه‌سا دروستكرنا جهێن سه‌رنجراكێشا خه‌لكه‌كى بۆ وه‌لاتێ مه ژبۆ وه‌به‌رهێنانێ د وه‌لاتێ مه دا كو ئه‌و رێك ژی جهێن سه‌ره‌نجراكێش ل زۆربه‌یا وه‌لاتان هنده‌ك جهێن شوونوارى هه‌نه كو ده‌ستهه‌لاتا وان وه‌لاتان بۆ خوه بكارئیناینه بۆ مه‌ره‌مێن گه‌شتوگوزارى و داهاته‌كێ زۆر باش بۆ وه‌لاتى دهێت وهه‌روه‌سا ئه‌و وه‌لات ب ناڤوده‌نگ دبیت ژی ب وان جهێن شوونوارى, پرسێن به‌رهه‌م هینانێ زۆر لایه‌نان ڤه‌دگریت چ ب سترانبێژان یان ب وه‌رزشڤانان یان ب مۆزیكژه‌نان یان ب داهێنه‌ران و.. هتد.
دو رێیێن پێشخستنا ئابوورى هه‌نه:
أ ـ رێیا ئێكێ ئابوورێ ده‌ره‌كى: مینا بازرگانى و وه‌به‌رهێنان و پێشه‌سازى.
ب ـ رێیا دووێ پشتبه‌ستن ژ داهاتێ ناڤخوه‌ى و خوه‌زایى.
خالا ئێكێ: ل ده‌سپێكێ دێ به‌حسێ ئابوورێ ده‌ره‌كى كه‌ین ئه‌و ژى پێكدهێت ژ بازرگانیا سه‌رجه‌م كه‌لوپه‌لێن جودا جودا و ب هێزكرنا بازرگانیا ده‌ره‌كى و ئینانا ده‌ستێن وه‌به‌رهێنانێ و ئینانا عه‌قلێ بازرگانى و پشتبه‌ستن ل سه‌ر مرۆڤێن خودان سه‌ربۆر و خودان شیان بۆ ناڤا وه‌لاتى و مفا ژ زانست و پێشه‌سازیا وانان، هه‌روه‌سا مفا ژ كاروبار و كارسازیا وانان و ب وى مه‌رجى كو مفایى بگه‌هینه وه‌لاتى و وه‌لاتیان. هه‌ر دیسا چێكرنا پرۆژێن مه‌زن و به‌رفره‌ه و دانانا كارگه‌هێن جودا جودا و دانا كارى بۆ سه‌دان وه‌لاتیێن هه‌رێمێ, بۆ نموونه ل زۆر وه‌لاتێن جیهانێ زوى ب زوى وان كه‌سان نا وه‌رگرن یێن كو وه‌لاتێ وى مفای ژ پێشه‌سازى و زانست و كار و پێشه‌یێن وى نه وه‌رگریت و دێ ژ وه‌لاتێ خوه ده‌رئێخن و ئه‌گه‌ر نه ده‌رئێخن ژى چ كاران ژى ناده‌نێ و دێ زۆر كارتێكرنێ ل سه‌ر ره‌وشا وى كه‌ت، ئانكو یێ كاره‌كى نه‌زانیت یان باوه‌رنامه‌كا نایاب نه‌بیت یان داهێنانه‌كێ نه‌كه‌ت و ل ده‌ف نه‌بیت ناهێته وه‌رگرتن به‌روڤاژى وه‌لاتێ مه و مه رێز هه‌نه بۆ وانان یێن ژده‌رڤه‌ى وه‌لاتى دهێن و ئێكسه‌ر كارێن باش دده‌نه ڤێ و به‌رپرسیاریه‌كا مه‌زن دكه‌نه د ده‌ستى داو چ شیانێن وى كارى و چ كارێن دى ژی ل ده‌ف نینن و نه هه‌ژى وان پۆستانه ژی نه لێ ل سه‌ر هنده‌ك بنچینێن سیاسى یان مرۆڤ مرۆڤكانێ یان جڤاكى یان ژ به‌ر به‌رژه‌وه‌ندیێن تایبه‌ت دهێنه‌دانان ل جهێن هه‌ستیار و نه‌شێن مافێ وى كارى بده‌نێ.
خالا دووێ: ئه‌وه كو پشتبه‌ستیا هه‌رێما كوردستانێ ل سه‌ر چاندنێ و ژێده‌رێن ئاڤێ و پێدڤى و كه‌لوپه‌لێن ناڤخوه‌یى و خوه‌زایی و مفا ژێ وه‌رگرتن و وه‌لاتێ مه كوردستان یا زه‌نگینه ب هه‌مى جۆرێن دار و گیا و گول و به‌رهه‌م و دارێن به‌رهه‌م هێنه‌ر و دارێن دى مینا (دارا به‌رى و دارا كه‌ڤۆت و مازى و دیندار و كه‌زان و بێمك و گوهیشك و هه‌لهه‌لۆك و چنار و كورۆسك و هژیر و باهیڤ و زه‌یتوون و یێن ئاڤێ خۆخ و مشمش و سێڤ و ترى و حلیك و گێلاس و گویز و هرمیك و ده‌هان جۆرێن دى و هتد.. هه‌روه‌سا زۆر جۆرێن گل و گیایێن دى ژى هه‌نه ل كوردستانێ مینا (سیسى، توفك، تولك، سێ بسك، پیڤاز، لیش، شیركتك، قوراد، سیر، كه‌نگر، كیزرك، كێلیك، كه‌ڤله‌پیر، ترشۆك، قیڤار، پیڤۆك، شه‌پرزه، پتاتۆشك، دومبه‌لان، سۆریاز، رێڤاس، پێرپینه، سبت، كارى، كه‌له‌ندۆر، جاترك، گیازاڤاك، گێژنك، پێرپینه، كه‌ڤله‌پیر، باییك، هه‌لز، سپنگ و ب ده‌هان جۆرێن دى و هتد. ئه‌گه‌ر ئه‌م بنڤێسین دێ ده‌هان لاپه‌ر تژى بن ژ ئاڤ و شێوه و ره‌نگێ ڤان جۆره گیایێن ناڤخوه‌ى. ئه‌گه‌ر ئه‌م نڤێسینه‌كێ یان ڤه‌كۆلینه‌كێ دورست بكه‌ین، ل سه‌ر وان داهاتیێن ژ به‌رهه‌مێن خوه‌زایێن كوردستانێ به‌رهه‌م تێن دێ بینین ئه‌گه‌ر ئه‌ڤ به‌رهه‌مێن په‌روه و بێ زه‌حمه‌ت دێ بنه بهایێ ملیارێن دۆلاران هه‌ر ژ كه‌ڤندا ملله‌تێ كورد ب تنێ ژین و ژیارا وانان ل سه‌ر ڤان به‌رهه‌مان بوون. بۆ نموونه ل پارسال من گوه ل بهایێن ڤان تشتان ببوو و دیتن كو بهایێ سیسى یێ ب (12,000) دوازده هزار دیناران بوو ل چیایى و ل بازارى ب پتر ژ (30,000) سیه هزار دیناران بوو و نموونه‌كا دى بهایێ كیلۆیا مازى یا ته‌ر ل چیایى ب (3,500) سێ هزار و پێنچ سه‌د دیناران بوو یێ رۆژه‌كێ بچیته مازى یا دێ پتر ژ ده‌ه كیلۆیان كه‌ت و تشتێ سه‌ره‌نج راكێش ل سه‌ر ڤێ چه‌ندێ كو هه‌ر رۆژه‌كێ دێ چه‌ند (كغم) مفا كه‌یی ئانكو دێ داهاته‌كێ باش بۆ ته هێت بێ هه‌مى خه‌رجیات و زه‌حمه‌ت. لێ سیاسه‌تێن ده‌ستهه‌لاتدارێن عیراقێ و ب تایبه‌ت سه‌دامێ خوینمێژ وه‌سا بۆ مه دده‌ته خۆیاكرن كو تا نوكه ژى ڤان سیاسه‌تێن شاش ل سه‌ر ملله‌تێ كورد دهێنه سه‌پاندن و ملله‌تێ كورد ژ ملله‌ته‌كێ زیره‌ك و به‌رهه‌م هێنه‌ر كریه ملله‌ته‌كێ كسلان و بێ به‌رهه‌م و ب تنێ ئه‌م بووینه ملله‌ته‌كێ پاشڤه‌مایى و ب تنێ ماینه ب هیڤیا ئازۆقێ حوكمه‌تێ ڤه و وێ كێمیا مووچه‌یى كو نه مرن و نه ژین لێ یا سه‌یر ئه‌وه سیاسه‌تا ده‌سهه‌لاتداریا پشتى قووناغێن سه‌رهلدان و حوكمرانیا كوردان بخو ژی هه‌ر ئه‌و سیاسه‌ت په‌یره‌و كر یا دوژمنان ل سه‌ر مه دسه‌پاند هه‌ر چه‌نده گوهۆرینه‌كا كێم هه‌بوویه، لێ نه د ئاستێ پێدڤى دا بوو و فه‌ربوو مه ژێرخانه‌كا ئابوورى یا ب هێز دانا با كو ئه‌و ژى دروستكرن و دانانا كارگه‌هێن مه‌زن و جودا جودا و ل ده‌ڤه‌رێن جودا جودا ل دووڤ پێدڤى و به‌رهه‌مێن وان ده‌ڤه‌ران بۆ نموونه ئه‌گه‌ر ل ده‌ڤه‌را كانى ماس و بامه‌رنێ كارگه‌هه‌كا شه‌ربه‌ت و ریچۆلا و ڤه‌خوارنا ڤه با دا ئێكسه‌ر ئه‌و ئه‌و ده‌ڤه‌ر هه‌مى هێته چاندن ژی و دا ده‌ڤه‌ر هێته نشینگه‌هكرن.
