بێژنگا ل بن چێلێ و سیاسه‌تێ (سایكۆلۆژیا جڤاكى)
ڕۆژانه چه‌ند جاران هه‌ر ئێك ژ هه‌وه گۆه ل ڤان گۆتنان دبیت؟:”ئه‌ڤه چ ده‌سهه‌لاته؟.. چ گه‌نده‌لى… یه؟ فلان به‌رپرسى هنده پاره یێ هه‌ى…! فلانێ دیتر هۆسا… سڕێ و سه‌قه‌مێ ئه‌م برین یان ئه‌م ژ گه‌رمێ مرین و كه‌هره‌ب نینه…. نزا چ نینه و نزا چلێهات….”! ئه‌ڤه و هزاران ئاخفتنكێن هۆسا ئه‌ون یێن ڕۆژانه هنده‌ك تاكێن ڤێ جڤاكێ ل مال و كۆلان و فه‌رمانگه‌ه و مزگه‌فت و….هتد، دبێژن، ژ مامۆستاى، نۆشدارى، سیاسى و نه سیاسى، قوتابى، پاله‌ى، ئه‌ندازیارى بگره هه‌تا دووماهیێ. ئه‌ڤ گۆتنه وه‌كى ئاخفتنكێن پیره‌ژنێن پتپتكه‌ر دهێنه به‌رچاڤان. حه‌چكۆ كه‌س ڤان تشتان نابینیت و نزانیت تنێ ئه‌و مرۆڤ نه‌بن! نا بێژین ئه‌م پشتا وان گه‌نده‌لكار و گه‌نده‌لیێن وان دگرین، به‌روڤاژى ب باوه‌ریا مه ڤیابا هه‌مى ئه‌و بهێنه دادگه‌هكرن و سزادان و سامانێ وان ژى بهێته زڤڕاندن و ببیته یێ حوكمه‌تێ و خه‌لكێ، لێ مه بخۆ ئه‌و ده‌ستهه‌لات نینه. به‌لێ پا ئه‌وا ل ڤێرێ فه‌ره بهێته گۆتن ئه‌وه حه‌چكۆ ئه‌ڤ خه‌لكه نزانن، كا هه‌مى ئه‌و كه‌سێن ئه‌و به‌حسىِ وان دكه‌ن، مرۆڤ و كۆڕێن ڤێ جڤاكێ نه و هه‌كه هنده‌ك ژ وانا پاسپۆرت و ڕه‌گه‌زنامه‌ك بیانى ژى د به‌ریكێ دا بیت، هه‌ر كۆڕێ ڤێرێیه و ب ده‌هان سالان د ڤێ جڤاكێ یێ ژیاى و په‌روه‌رده بووى، ب شیرێ بها و ڕه‌وش و تیتالێن وێ جڤاكێ هاتیه شیردان و ژ شیرڤه‌كرن و فرشككرن. ئه‌ڤ خه‌لكه هه‌م خوه خشیم دكه‌ن و هه‌م ژى خوه ل گێلى دده‌ن. وه‌سا خۆشه. چونكى ” نه‌زانى خۆشییا گیانى”! ئه‌و نزانن كو مه‌ژیێ مرۆڤى وه‌كى بێژنگ و مۆخه‌له‌كێ یه. (هه‌رچه‌نده ژى یا ڕاستى بیت ئه‌ز بخۆ هه‌تا ڤێ گاڤێ ژى جوداهیا مۆخه‌ل و بێژینگێ ناكه‌م به‌لێ پیره‌ژن دبێژن نه‌وه‌ك ئێكن!). به‌لێ پا بۆ شرۆڤه‌كرنا ڤێ دیارده‌یا سایكۆلوژى هه‌ر دو ئه‌ڤ ناڤه بۆ من دگونجن. مۆخه‌ل و بێژینگ وه‌سا یێن هاتینه دروستكرن تنێ دانى و ده‌خلى و ساڤارى و تشتێ باش دهێلن و یێ دیتر و گلێش و گلده‌خه‌ى، وه‌كى پیره‌ژن دبێژن، ژناڤ دگرتین، دا بهێته‌هاڤێتن. به‌لێ زانایێن ده‌روونناسى وه‌كى پیره‌ژنا هزرناكه‌ن و مۆخه‌ل و بێژنگا كو وان، وه‌ك تێگه‌ه بۆ مه‌ژیێ مرۆڤى بكارئیناندى، جودایه. بێژنگا مه‌ژى ب دلێ خۆدانى تشتێ خراب و باش ژێدگریتن. كۆنێن تێدا، هه‌كه‌ر خودانى ڤیا دێ مه‌زن بن و هه‌كه‌ر نه‌ڤیا دێ بچووك و ته‌نگ بن و چ تشته‌ك تێدا ناچیت. هه‌كه حه‌ز ژێ كر دێ تشتێ گه‌له‌ك مه‌زن ژى تێدا و پێدا چیته خوارێ. نه تنێ مه‌زن به‌لكۆ گه‌له‌ك مه‌زن ژى. هندى باژێره‌كێ، یان خانیه‌كێ یان پارچه‌ك زه‌ڤى و گۆنده‌كێ، یان ترۆمبێله‌ك یان….هتد. ئه‌ڤه دمینته سه‌ر سروشت و به‌رژه‌وه‌ندیێن وى كه‌سى. هه‌ر مرۆڤه‌ك ل هه‌ر جهه‌كى و هه‌ر پله‌یه‌كێ ڤى كارى دكه‌ت و جوداهى تنێ ڕێژه‌ییه. بلا كه‌س خوه ژ كه‌سێ شه‌ریفتر نه‌كه‌ت. هه‌تا هنده‌ك مرۆڤێن ئایینى، یێن كۆ پێدڤى بوو وه‌سا نه‌بن، هه‌كه ژ هه‌میان خرابتر نه‌بن ژى گه‌له‌ك كمباخترن. خۆزى هند ئازادیا ده‌ڕبرینێ هه‌بایه دا من ژ خوه و باژێرێ زاخۆ ده‌سپێكربا و ناڤ و كارێ وان نڤێسیبایه، هه‌ر چه‌نده ئه‌و بخۆ خوه باش دنیاسن و گه‌له‌ك كه‌س ژى دزانن. ڤێجا نه تنێ ئه‌و، به‌لكو هه‌مى مرۆڤێن دیتر ژى هه‌ر وه‌سا. ئه‌ڤه نه‌بناسێن كه‌سێ ژ مه‌یه. ئه‌م هه‌مى مرۆڤین و سروشتییه ئه‌ڤ بێژنگه یان ژى مۆخه‌له د مه‌ژیێ مه هه‌میان دا هه‌بیتن. به‌رژه‌وه‌ندى دزانیت كیژ تشت دروست و كیژ نه دروست، كیژ حه‌لاله و كیژ حه‌رامه. پێغه‌مبه‌ر (س) و پرتووكێن پیرۆزێن ئایینى هه‌مى ئه‌و تشت یێن ل بن بێژینگێ سافى كرین و گۆتینه مه، به‌لێ بێژینگا وان نه‌ب دلێ مه‌یه، بۆ هه‌ر تشته‌كى زویكا بێژنگا وان ژبیر دكه‌ین و دێ ل بێژینگا مه‌ژیێ خوه زڤڕێن. تشتێ حه‌لال حه‌رام دكه‌ین و یێ حه‌رام حه‌لال و یێ باش خراب و یێ سپى ڕه‌ش و یێ ڕه‌ش سپى و….هتد. بلا خه‌لك هه‌مى ته‌ماشه بكه‌ت دێ ل نك خوه لیسته‌یه‌ك مه‌زن ژ ڤان نموونێن وى حه‌لال و حه‌رام و ڕه‌ش و سپى كرین ژ كارێن خوه بینیت و كه‌س ژى پێناحه‌سیت. هه‌مى ئه‌و كار ل نك وى دروستن چونكى مۆخه‌لا مه‌ژیێ وى كه‌سى وه‌دبێژیتن. ڤێجا سه‌باره‌ت ب ئاخڤتنێن سه‌رى بلا كه‌س خوه شه‌ریف نه‌كه‌ت. هه‌مى وه‌سانن هه‌ر كه‌سه‌ك وه‌ناكه‌ت یان هێشتا چ ب ده‌ستێ وى نینه و چ ده‌لیڤه‌یه‌ك بۆ هلنه‌كه‌فتیه یان ژى دودله و بڕیار نه‌دایه ژ كیڤه و كه‌نگى ده‌ست پێبكه‌ت. نموونه زه‌حفن. د ناڤ مه دا گه‌له‌ك هه‌بوون و ئه‌م هه‌مى دنیاسین به‌رێ نانێ شه‌ڤێ لێ هزره‌ت بى و نۆكه ژى …..!!، و ئه‌ز ئێكه‌م كه‌سم و بلا خه‌لكا دیتر ژى خوه ئاشكرا بكه‌ن. هه‌ر كه‌سه‌ك بچیته وان جهان دێ وه‌سا بیت، به‌لكۆ ژى خرابتر و ئه‌و چه‌ندا هنده‌ك كه‌س نوكه دده‌نه خه‌لكى و به‌لكو ” ژ گاى گوه” بیت، ژى، نه‌ه‌ده‌نه كه‌سه‌كێ. گه‌له‌كان به‌رى نوكه، وه‌كى ئه‌ڤێن سه‌رى، پتپت و گازنده دكر، پاشى چاوا گه‌هشتنێ ژ یێ به‌رى خوه خرابتر كر. بلا كه‌س خوه نه‌كه‌ته “شه‌ریفێ مه‌ككه‌هێ”، و ب پتپتێ سه‌رێ ڤى وه‌لاتى نه‌خۆت و بلا پیره‌ژنكاتیێ بهێلت و ده‌ست ب ئاڤاكرنێ بكه‌ت. مه هه‌میان بێژێنگا هه‌ى، به‌لێ ” قڕقڕ بنبڕه”. هشیاربن.
*بسپۆرێ زانستێن پێداگۆگى و په‌روه‌رده‌یى/فاكۆلتییا په‌روه‌رده/ زانینگه‌ها زاخۆ