دیرۆكا ئه‌ده‌ب و چیرۆكنڤسینێ بۆ زارۆیان
(پشكا دو)
لایه‌نێن ژ ئێك جودا:
ل ڤێرێ گه‌له‌ك خالێن جودا یێن هه‌ین د ناڤبه‌را ئه‌ده‌بێ مه‌زنان و ئه‌ده‌بێ زارۆیان، وه‌كى ل خوارێ دیاركرى:
1ـ ئه‌و وێنه‌یێ پرتووكێن زارۆیان ده‌ردكه‌ڤن یان دهێته چاپكرن پێدڤیه یێ جودا بیت ژ پرتووكێن بۆ مه‌زنان دهێنه چاپكرن، ژلایێ ره‌نگان وێنه‌یا و رێكا نڤیسینێ، هه‌روه‌سا شیانێن باش یێن ده‌رهێنانا هونه‌رى یا جۆراوجۆر.
2ـ د ئه‌ده‌بێ زارۆیان دا، رێیێن تایبه‌ت یێن هه‌ین بۆ به‌رچاڤكرنا روودانان و چارچووڤه‌كێ تایبه‌تن، ل دووڤ دا دهێت و په‌یوه‌ندیێن فه‌رمانێن تایبه‌ت ل سه‌ر تایبه‌تمه‌ندیا خوه یا هه‌ى.
1ـ ناڤه‌رۆكا پرتووكێن زارۆیان نه‌وه‌كى ناڤه‌روكا پرتووكێن مه‌زنانه، به‌رهه‌مێن وان، چ ژ لایێ هزران یان ژ لایێ كه‌سایه‌تى و جهان و روودانان و… هتد. ژ هاریكارێن كارێن ئه‌ده‌بى.
2ـ ئه‌و زمانێ ئه‌ده‌بێ زارۆیان پێ دهێته نڤیسین، دهێته نڤیسین ب زمانه‌كێ ساده و گونجاى وجیاواز ژوى زمانێ بۆ مه‌زنان پێ دهێته نڤیسین.
3ـ پرۆسێن ره‌خنه‌گرتن و شلۆڤه‌كرن و ئاره‌سته‌كرنێ ژ لایێ جوانیێ و دیاردێن ئه‌ده‌بى ڤه دژێكجودانه، ل ڤێرێ دڤێت هنده‌ك پێڤه‌رێن تایبه‌ت هه‌بن كونترۆلێ ب ئه‌ده‌بێ مه‌زنان ل گه‌ل یێ زارۆیان بكه‌ن، چونكو ئه‌ده‌بێ مه‌زنان ژ گه‌له‌ك دیارده و قوتابخانێن هونه‌رى و ره‌خنه‌گرتنێ و كلاسیكى و كه‌توارى و پرۆگرامێن دیرۆكى و ژیكژێككرن.
ل گه‌ل وێ چه‌ندێ ئه‌ده‌بێ زارۆیان پیڤه‌رێن خوه یێن تایبه‌ت یێ هه‌ین، گرێداى جیهانا زارۆیانه، ئه‌وێن دهێنه سه‌پاندن ژ بنه‌ره‌تێن ده‌روونى و جڤاكى و زمانى، پێكڤه دگرێداینه ب قووناغێن ژیێ زارۆیێن ئه‌وێن هه‌مى دبنه هاریكار بۆ به‌رهه‌ڤكرنا قووناغا گه‌هشتنێ و هه‌ست ب به‌رپرسیارى كرنێ.
4 ـ ئه‌ده‌بێ مه‌زنان دیرۆكا وى دهێته نڤیسین ل سه‌رپه‌ران و دهێته خواندن، دهێته گوهلێبوون و گوهداریكرن و دیتن، هنده‌ك جاران ل گه‌ل ئه‌ده‌بێ زارۆیان نه‌كو ئه‌ده‌بێ په‌رانه، به‌لكو دبینت كو ب چاڤان دهێته خواندن و گوه وه‌ردگریت، یێ گرێداى ب ماوه‌كێ زارۆكینیێ ڤه.
ـ قووناغا ئێكێ // یێ د كه‌لینا ئاخفتن و گوهداریكرنێ دا پتر ژ رازیبوون و كارتیكرنێ دا، ل قووناغا ناڤنجى د ناڤبه‌را زارۆكینیا زوى و زارۆكینیا گه‌نجاتیێ، خواندن یا تێكه‌له ب به‌رێخودان و دیتن، كو ژباشترین رێكێن ڤه‌گوهاستنا ئه‌ده‌بێ زارۆیانه.
به‌لێ ل قوناغێن پشتى ژیێ (9) سالى خواندنه و پاشى به‌رێخودان ژ بهێزترین كه‌نالێن كارتیكرنێ نه ل ئه‌ده‌بێ زارۆیان.
ـ ئه‌ده‌بێ زارۆیان دهێته دابه‌شكرن بۆ چه‌ند جۆره‌كان (چیرۆك، شانۆگه‌رى، ستران و هۆزان).
1. چیرۆكین زارۆیان هونه‌ره‌كه ژ هونه‌رێن ئه‌ده‌بێ زارۆكان، تایبه‌تمه‌ندى كه‌رستێن خوی ێن ئاڤاكرنێ یێن هه‌ین، ب رێیا چیرۆكێ، زارۆك فێرى هونه‌رێ ژیانێ دبیت، ئه‌و هونه‌ره‌كێ (په‌خشان)ێ یه نڤیسه‌ر دیتنه‌كا تایبه‌ت بۆ زارۆیان پێشكێش دكه‌ت، چیرۆك دهێته هه‌ژمارتن ل پلا ئێكێ ژ به‌رهه‌مى هزرى یێ بۆ زارۆیان دهێته به‌رهه‌ڤكرن ب ژیێ وى ب زمانێ وى، چونكو زارۆ ده‌ست پێدكه‌ت ب گوهداریا چیرۆكێ ل ژیه‌كێ زوى ئانكو دووماهیا ژیێ سێ سالیێ.
ـ گرنگیا چیرۆكێ د ئه‌ده‌بێ زارۆیان دا.
چیرۆك دهێته هه‌ژمارتن ژ وان بزاڤێن زارۆك حه‌ز ژێ دكه‌ن، هه‌مى زارۆیان حه‌زا گوهدانا چیرۆكێ یاهه‌ى، ئه‌ڤه تشته‌كێ سرۆشتى یه ل ده‌ف زارۆیان و ئه‌ڤ حه‌زه ب هنده‌ك خالان ڤه گرێدایه:
1ـ ده‌لیڤه‌یه بۆ زارۆیان گوهدانا زمانه‌كێ بكه‌ن ب شێوه‌یه‌كێ باش، چونكو زارۆك درامه‌تێ خوه یێ زمانى زه‌نگێن دكه‌ن، هه‌روه‌سا هنده‌ك پێكهاتێن زمانى یێن زۆر وجۆراوجۆر فێردبن.
2ـ ب رێیا چیرۆكێ زارۆك ره‌وشتوتیتالان بۆ خوه دگریت، هه‌روه‌سا ره‌فتارێن حه‌ز ژێ دكه‌ن یان حه‌ز ل سه‌ر هه‌ى، ب رێكێن خوش، بێ كو ئێك فه‌رمانه‌كێ لێ بكه‌ت یان نه‌هێلیت گوهداریێ لێ بكه‌ن یان بخوینیت، چیرۆك هزر و ئاشۆپێن زارۆى به‌رفره‌هتر لێ دكه‌ت، پشته‌ڤانیا حه‌زێن وى دكه‌ت پتر دسه‌ربخوه بن و ئه‌فراندنێ بكه‌ن، و ئه‌ڤ چه‌نده دبنه هاریكار كه‌سایه‌تیا خوه ئاڤا بكه‌ت.
3ـ ب رێیا چیرۆكێ زارۆك گه‌له‌ك پێزانینا وه‌ردگریت یێن گونجاى و نه‌یێن گونجاى.
4ـ ب رێیا چیرۆكێ تشتێ بۆرى و یێ نوكه دزانیت و خوه بۆ باشه‌رۆژێ به‌رهه‌ڤ دكه‌ت.
5ـ ب رێیا چیرۆكێ زه‌وق و شاره‌زایا و گێۆلێ ئه‌ده‌بى ل ده‌ف پێشدكه‌ڤیت، هه‌ستیارێ ئه‌ده‌بێ به‌ر ب پێش دچیت، له‌ورا ئه‌ڤ چه‌نده دبنه هاریكار كو پتر خوه د چیرۆك و سه‌ربۆرێن جڤاكى و ملله‌تى بگه‌هینیت و بچیته د ناڤ دا.
6ـ ب رێیا چیرۆكێ دزانیت كه‌رسته و پێداویست و پیڤه‌رێن چیرۆكى ئه‌وێن كو دڤێت دچیرۆكا زارۆیان دا هه‌بن چنه.
7ـ رێزێ ل بهایێ چیرۆكێ دگریت ل دووڤ دروستبوونا ڤان خالێن ل خوارێ دیاركرى.
ا ـ بابه‌ت، ئانكو هزرا سه‌ره‌كى یا چیرۆكێ: هه‌لبژارتنا هزرا چیرۆكێ دهێته هه‌ژمارتن پێنگاڤا ئێكێ یا نڤیسێنا چیرۆكێ و دانانا بنیاته‌كێ سه‌ركه‌فتى.
ب ـ پێدڤیه ئه‌ڤ بابه‌تێ دهێته ده‌ست نیشانكرن بو چیرۆكا زارۆیان ل دووڤ قووناغێن وه‌رارا زارۆكى بیت ل دووڤ تایبه‌تمه‌ندێن زارۆیان بیت (ده‌روونى، دلۆڤانى، ئاقلێ).
ج ـ بابه‌تێ دهێته هه‌لبژارتن بۆ چیرۆكێ، بابه‌ته‌كێ ب بهابیت، یێ نوو و باش بۆ زارۆى.
د ـ ژ باشترین بابه‌تێن دهێنه هه‌لبژارتن بۆ زارۆیان، ئه‌و چیرۆك بن یێن راست و دروست بن، كو هه‌ست پێ بكه‌ن، ئانكو هه‌ستا وى یا ناڤخوه‌ى بلڤینیت، ب مه‌رجه‌كى كو چ هزرێن خه‌له‌ت ل ده‌ف په‌یدا نه‌كه‌ت، یان هه‌ست ب لاوازیێ بكه‌ت، به‌لكو ب هوورى هه‌ست پێ بكه‌ن، هه‌سته‌كا جوان وپێشكه‌فتى ل ده‌ف په‌یدا بكه‌ت.
ـ ئاڤاكرنا چیرۆكێ: (ئاخفتن).
پێدڤیه ل سه‌ر نڤیسه‌رى ب شێویه‌كێ زنجیره‌كا رێكخستى روودانێن چیرۆكى ل دووڤ ئێك بهێنه رێزكرن و چیرۆكا خوه ب دروستى ئاڤا بكه‌ت، داكو ب رێكه‌كا باوه‌رپێكرى بهێته ئاڤاكرن، یا گرێداى بیت گرێدانه‌كا (لۆجیكى) كو هه‌مى پێكڤه د گرێداى بن، ئانكو گرۆپێن پێكڤه دگرێداى بن.
ل ڤێرێ دو وێنه‌یێن سه‌ره‌كى یێن هه‌ین یێن ئاڤاكرنا چیرۆكێ ژ وان:
1ـ وێنه‌یێ ئاڤاكرنێ/ نڤیسینا چیرۆكێ دمینته ل سه‌ر قاره‌مانێ چیرۆكێ، ئه‌وێن روودانێن چیرۆكێ ل دۆر وى دزڤرن، ب مه‌رجه‌كى كو ببیته (ستوونا سه‌ره‌كى) ئه‌وێ پارچێن چیرۆكێ پێكڤه گرێده‌ت، وه‌كى چیرۆكێن (خوه هاڤێتنا) د ناڤ تشتى دا. (مغامرات).
2ـ وێنه‌یێ بێ ده‌یتى، كو نڤیسه‌ر نه‌خشه‌یه‌كێ رۆن و ئاشكه‌را بۆ چیرۆكێ ددانیت، مه‌ره‌م ژێ بۆ هه‌مى لایه‌نێن چیرۆكێ كو هه‌ر ئێك رۆلێ خوه دچیرۆكێ دا ببینت و جهێ هه‌ر ئێك ژوان یێ گونجاى بیت، داكو هه‌ر رێیه‌ك دچیرۆكێ دا بگه‌هیته دووماهیا چیرۆكێ.
