سندوقەک بۆ نەڤیێن داھاتی دێ ھێتە دامەزراندن
ئەڤرۆ:
چەند رێکخراوەکێن نە حکومی و ژمارەکا شارەزا و بسپوورێن بوارێ پترۆلێ، رەشنڤیسەک وەکو پرۆژە یاسا بەرھەڤکریە ژ بوو دامەزراندنا سندوقەکێ ژ بوو نەڤیێن داھاتی و د بزاڤا وێ یەکی َدانە کو پرۆژە یاسا ژلایێ ئەندامێن پەرلەمانی بھێتە گەنگشەکرن ب وی شێوازی کو پشکەکا داھاتیێ پترۆلێ ژ بوو نەڤیێن داھاتی بھێتە ھەلگرتن، دیاردکەن کو ئەڤ سندوقە دکاریت خزمەتەکا دوولایەنی بکەت ھەند بوو نەڤیێن داھاتی ھەند ژی ژ بوو قەردانا حکومەتێ د بارودوخێن قەیرانێن ئابووری دا.
سندوقا نەڤیێن داھاتی
ل گور ناڤەروکا یاسا پترۆل و گازا ھەرێما کوردستانێ یا ژمارە ٢٢ سالا ٢٠٠٧ ھاتیە کو پێدڤی یە سەرجەم داھاتیێ پترۆل و گازا ھەرێما کوردستانێ د سندوقەکا تایبەت دا بھێتە ھەلگرتن.
ل گور ناڤەروکا یاسا دامەزراندنا سندوقا نەڤیێن داھاتی ھاتیە کو پێدڤی یە سندوقەک بۆ نەڤیێن داھاتی بھێتە دامەزراندن و پشکەک ژی ژ داھاتیێ نەڤتێ د سندوقا ناڤھاتی دا بھێتە ھەلگرتن و تا نھا ژی ل ھەرێما کوردستانێ سندوقا پترۆلێ بۆ داھاتیێن پترۆلێ نەھاتیە دامەزراندن، لێ ل گور ئاخفتنێن دکتور شێرکو جەودەت سەرۆکێ لیژنا سامانێن سرۆشتی ل پەرلەمانێ کوردستانێ پرۆژە یاسایەک ژ بۆ ڤی َمەرەمێ ھاتیە بەرھەڤکرن و وەسا دھێتە چاڤەرێکرن ل دو ھەیڤێن بھێت دا ببیتە بەرنامێ کارێ پەرلەمانی و بھێتە پەسەندکرن.
دکتور بێوار خنسی راوێژکارێ ئاسیشا ئابووری ل ھەرێما کوردستانێ وەسا دبینیت کو پێدڤی یە سندوقەکا دن ب رەخ سندوقا ناڤھاتی ڤە ب ناڤێ سندوقا نەڤیێن داھاتی بھێتە دامەزراندن و پشکەک ژ داھاتیێ سندوقا پترۆلێ د سندوقا نەڤیێن داھاتی دا بھێتە ھەلگرن ژ بەرکو مافەکێ سرۆشتی یە ئەو ژی مفایی ل داھاتیێ پترۆلێ وەربگرن و ژلایەکێ دنڤە وەکو گەشەپێدانا بەردەوام دڤێت پترۆل بھێتە ھەلگرتن.
عەلی حەمە سالح ئەندام پەرلەمانێ کوردستانێ و ئەندامێ لیژنا سامانێن سرۆشتی پشتەڤانیا ڤێ یەکێ دکەت و دووپاتکر کو د سندوقا داھاتیێن پترۆلا کوردستانێ جەخت ل سەر ھەلگرتنا پشکەکا داھاتیێ پترۆلێ کریە بۆ نەڤیێن داھاتی.
بەرھەڤکرنا پرۆژە یاسایێ
د نھادا ھەردو رێکخراوێن ” مەسەلە و ئێن پی ئەی ” یا نەرویژی پرۆژە یاسایەک ب ناڤێ “سندوقا نەڤیێن داھاتی” بەرھەڤکریە و شارەزایێن بوارێ پترۆلێ و ئابووری و گەشەپێدانێ دڤی واریدا کومکرینە داکو کارتێدا بھێتەکرن.
ئیبراھیم ئیسماعیل ژ دەستەیا رێکخراوا “مەسەلە” و رێڤەبەرێ بەرنامان دبێژیت : “پشتی وەرگرتنا تێبینێن بسپووران ل سەر ناڤەروکا پرۆە یاسایێ و نھا ئەم یێ بزاڤێ دکەین کو پێشکێشی پەرلەمانتارێن بەرێز بکەین ژ بوو وەرگرتنا پشتەڤانیێ و د پەرلەمانی دا گەنگەشە ل سەر بھێتەکرن”
دکتور زاھر مەجید بسپوور د وارێ یاسا و گرێبەستێن پترۆلێ دا کو رولەکێ سەرەکی ھەیە د بەرھەڤکرنا پرۆە یاسایێ ناڤھاتی دا د بێژیت: “ئەڤێ یاسایێ گرنگیەکا مەزن ھەیە و دێ کاریت گەرنتیا پاراستنا مافێن نەڤیێن داھاتی د داھاتیێ پترۆلێ دا بکەت کو ئەڤ یەک ژی پێدڤی یەکا ھەری گرنگە ل کوردستانێ”.
ناڤەروکا پرۆژە قانوونێ
ل گور پرۆژەیێ قانوونێ رێژەیا ٢% ژ سەرجەم داھاتیێ پترۆل و گازا ھەرێما کوردستانێ وەکو پشکەک ژ داھاتیی َپترۆلێ بۆ نەڤیێن داھاتی بھێتە ھەلگرتن و ئەڤ داھاتیە ژی د فروتنا پترۆل و گازێ و شیرینیێ گرێبەستان و باج و رسوومات و ھەر تشتەکی َدن یی َپترۆل و گازێ بخوەڤە دگریت، بۆ ڤێ مەرەمێ ژی دڤێت سندوقەک و ئەنجومەنەک بھێتە دامەزراندن بۆ کومکرنا داھاتیی َپترۆلێ و ئەندامێن ئەنجومەنێ ژی ژ کەسێن شارەزا پێک بھێن د وارێ پترۆل و ئابوور و ژمێریاری دا کو ئەرکێن دارشتنا بەرنامێ کاری و ستراتیجیەتا وێ ب تایەبتی د رێڤەبەرنا داھاتێن وەبەرھێنایی دا، ھەر ل گور ناڤەروکا پرۆژە یاسایێ سەرجەم ئەندامێن دەستەیا سندوقا نەڤیێن داھاتی دێ ژلایێ ئەنجومەنا وەزیرێن ھەرێما کوردستانێ ڤە ھێنە کاندیدکرن ب دەنگێن پرانیا ئەندامێن پەرلەمانی بۆ دەمێ چوار سالان و پارەیێ سندوقا ناڤھاتی ژی دێ ل ژێر چاڤدێریا پەرلەمانێ کوردستانێ بیت .
سەرمایێ سندوقا نەڤیێن داھاتی
شارەزایێن ئابووری ل وێ باوەریێ نە کو پێدڤی یە سەرمایە ب داھاتیێ سندوقا ناڤھاتی بھێتەکرن و دیاردکەن کو سندوقا نەڤیێن داھاتی ئێکە ژ وان ھنگاڤێن ئابووریێن گرنگ کو پێدڤی یە حکومەتا ھەرێمێ پێنگاڤێن موکم بھاڤێت کو ئەڤێ یاسایێ بێخیتە د وارێ ب جھکرنێ دا و دیاردکەن کو وەبەرھێنانا سەرمایێ سندوقێ ژ دوو ئالیان ڤە گرنگیا خوە ھەیە ژلایەکێ ڤە پشکا نەڤیێن داھاتی دھێتە گەرنتیکرن و ژلایەکێ دن ڤە کەرتێ وەبەرھێنانێ ژلایێ داھاتیێ ئەڤێ سندوقێ دێ بەر ب باشیێ ڤە چیت.
دکتور شێروان ھادی ماموستایێ کولیژا یاسا و رامیاری ل زانکویا سەلاحەددین و شارەزا د وارێ بازرگانیا نیڤدەولی دا ل دور ڤێ یەکێ گۆت: “زور یا گرنگە داھاتیێ سندوقا نەڤیێن داھاتی د وەبەرھێنانێ دا بھێتە مەزاختن بەلێ پێدڤی یە د سێکتەرێن ھەلبژاردنا پلانان دا گەرنتیا سەرکەفتنی َھەبیت ژ بەرکو نابیت پارێ نەڤیێن داھاتی بکەڤیتە د مەترسیێ دا”
سندوقا نەڤیێن داھاتی دشێت قەران ب دەتە وەلاتان
دکتور شێروان ھادی دیاردکەت ئەگەر دەولەت توشی کرێزێن ئابووری بوو د شیان دایە قەران بدەتە حکومەتێ و گۆت: ئەڤ یەکە حکومەتا ناڤخویا دەولەتێ نەچار ناکەتن کو قەران ل دەرڤەیێ دەولەتا خوە بکەت ، ھەر وەکو چەوا ل سالا ١٩٩٠ حکومەتا کوێتێ پشتی وێرانیا ل سەر دەستێ رژێما عیراقێ دیتی رابوو قەر ژ سندوقا نەڤیێن داھاتی وەرگرتن و کرێزا خوە پێ چارەکر بێی کو ھەوارا خوە بوو جیھانا دەرڤە ببەت.
نھا باشترین دەمە
ل دەستپێکا ئەڤ سالە حکومەتا ھەرێما کوردستانێ ژ دو رویانڤە توشی قەیرانێن ئابووری بوویە ژلایەکێ ڤە دەرگەھێن داھاتێ عیراقێ ل سەر ھاتینەگرتن و برینا موچەیێن فەرمانبەران ژی ل ھەموان گرنگترە، ژلایەکی َدنڤە ھێرشێن تیرورستی ل سەر زور بووینە.
شارەزایێن ئابووری دیاردکەن نھا باشترین دەمە کو سندوقا نەڤیێن داھاتی بھێتە دامەزراندن و ل شوونا حکومەت قەرا ژ دەرڤە بکەت دکاریت ژ سندوقێ بکەت و چەند زوتر سندوق بھێتە دامەزراندن دێ زوتر حکومەتێ ژ قەیرانێن ئابووری رزگارکەتن، ئەگەر بەریا نھا ئەڤ سندوق ھەبایە نھا بارێ حکومەتێ ھەند گران نەدبوو و قەر ژی ل دەرڤە نەدکرن.