ئه‌حمه‌د سادق زاویته‌ى
ئاشكرایه‌ كو هه‌ر خێزانه‌كا كه‌سانه‌كێ دانعه‌مر تێدا نه‌بیت ئه‌وێ خێزانێ ده‌رگه‌هێ وێ یێ گرتیه‌ یان ئه‌م دشێن بێژین كاڤله‌ واته‌ ئه‌وه‌یه‌ كو دانعه‌مران رۆله‌كێ گرنك و سه‌ره‌كى هه‌یه‌ د ناڤا خێزان و جڤاكى دا. هه‌ر دڤى چارچووڤه‌ى دا؛ دێ بینى كو ئه‌و خێزانا ژ دانعه‌مران بێبه‌هر بیت وێ خێزانێ سه‌نگ و رێز و بهایێن خوه‌ نینن ل جه‌م هه‌ر كه‌سه‌كى و هه‌ر خێزانه‌كێ و ئه‌و خێزان تووشى ڤالاتیه‌كێ دبیت و دهێته‌ هه‌ژمارتن ب خێزانه‌كا نه‌ته‌مام. ژبه‌ر كو دانعه‌مر ب چاره‌سه‌ركرنا گه‌له‌ك كێشه‌ و ئاریشه‌یان رادبن د ناڤا خێزانێ دا و هه‌ر ئه‌ون كو نه‌هێلن ئه‌ڤ چه‌نده‌ به‌ر ب به‌رفره‌هبوونێ و مه‌زنبوونێ ڤه‌ بچن كو د چارچووڤه‌یێ خێزانێ دا بهێنه‌ چاره‌سه‌ركرن كو ناهێن ژ خێزانێ ده‌ركه‌ڤیت. كو وه‌سا دیاره‌ مرۆڤێ دانعه‌مر د ناڤ مالێ دا وه‌ك په‌ژانه‌كى و ستوونه‌كا خۆڕستییه‌ و جهێ دلره‌حه‌تى و باوه‌رى و ئارامییا خێزانێ یه‌ كو هه‌مى ئه‌ندامێن خێزانێ پێڤه‌ دگرێداینه‌، ئه‌وژى كو ژبۆ هه‌ر تشته‌كێ مه‌زن و بچویك په‌نایێ دبه‌نه‌ ده‌ف، كو وه‌ك ره‌شماله‌كێ سه‌ره‌كى یه‌ و هه‌مى ئه‌ندامێن خێزانێ دبن ڤه‌ دپاراستینه‌ و سه‌رپه‌رشتییا وان دكه‌ت. وێ گاڤێ دێ زانى و دێ هه‌ست ب ڤێ چه‌ندێ كه‌ى وه‌ك دایك یان بابێن مرۆڤى ژبه‌ر هه‌ر ئه‌گه‌ره‌كێ ژ مرۆڤى دویر دكه‌ڤن یان ژى دچنه‌ به‌ر دلۆڤانیا خودێ هه‌ر وه‌كى مرۆڤى تشته‌كێ خوه‌ به‌رزه‌كرى و دێ ڤالاتیه‌ك كه‌ڤیته‌ د مالێ دا كو دێ رۆژ بۆ رۆژێ سستى و ئالۆزى و نه‌ته‌بایى په‌یدابن د ناڤ خێزانێ دا، هه‌روه‌سا دیاره‌ ئه‌و مالا (كاله‌ك) ئانكو دانعه‌مره‌ك تێدا نه‌بیت گه‌له‌ك خه‌لك قه‌ست ناكه‌تێ و بتایبه‌تى دێ ڤێ دیاردێ بینى ل رۆژانێن جه‌ژن كا چاوا جوداهى هه‌یه‌ د ناڤبه‌را مالا دانعه‌مر تێدا و نه‌تێدا. هه‌ر د ڤى بیاڤى دا مرۆڤێ دانعه‌مر یێ پابه‌ند و پێگیره‌ ب دابونه‌ریت و هه‌ر تشته‌كێ گرێداى ره‌سه‌ناتى و كه‌لتۆرێ كورده‌وارى ڤه‌ و بتایبه‌تى جلكێن ره‌نگێن یێن كوردى كو ئه‌ڤ جلوبه‌رگه‌ سومبولا كوردایه‌تیێنه‌. هه‌ر وه‌سا یا ژ هه‌میان گرنكتر كو ئه‌و مالا دانعه‌مر تێدا گه‌له‌ك خوارنێن كورده‌وارى داڤ وێ خێزانێ دا دهێنه‌ به‌رهه‌ڤكرن و چێكرن و دێ د ناڤ وێ مالێ دا بینى، ئه‌ڤه‌ نیشانا هه‌بوونا مرۆڤێ دانعه‌مره‌ د ناڤ خێزانێ دا. بێگومان كو چ خێزان بیت یان گه‌ره‌ك و گوند و هه‌تا عه‌شیره‌تێ پێدڤى یا هه‌ى ب دانعه‌مران و ئه‌و مالا دانعه‌مر تێدا؛ بۆ هه‌ر كاره‌كى په‌نایێ دبنه‌ ده‌ڤ ژبۆ چاره‌سه‌ركرنێ و تایبه‌تى یێن جڤاكى مینا ژن خواستنێ و كێشه‌یێن خوینداریێ و ب شه‌ڕچوونێ و ئاماده‌بوونێ ل به‌هى و شه‌هیان و رێكخستنا توخیبان و ژن مه‌هركرنێ و دیده‌ڤانیێ و هه‌ر هه‌لكه‌فته‌كێ و..هتد. هه‌روه‌سا و دڤێت ئه‌م ژبیر نه‌كه‌ین كو هه‌بوونا مرۆڤێن دانعه‌مر د ناڤ مالێ دا گرنگیا خوه‌ هه‌یه‌ سه‌باره‌ت زارۆیان، ئه‌وژى كو گه‌له‌ك زارۆك پێڤه‌ دگرێداینه‌ هه‌ر نزانن كانێ دایك و باب هه‌نه‌ یان نه‌، ژبه‌ر باپیر و داپیرێن خوه‌، ئه‌وژى كو دبێژنه‌ وان دادێ و بابۆ. هه‌روه‌سا دێ بینى مالا دانعه‌مر تێدا گه‌له‌ك خه‌لك قه‌ست دكه‌تێ ژبۆ هه‌ر پێدڤیه‌كێ و ژبۆ بۆراندنا شه‌ڤ بێریان، ژبه‌ر كو مرۆڤێن دانعه‌مر خودان سه‌ربۆرن و چاندكێن وان دتژینه‌ ژ گۆتنێن خۆش و دلڤه‌كه‌ر و پڕ بها یێن كورده‌وارى بگره‌ ژ سه‌رهاتى و مومك و حه‌یرانۆكان و…هتد. ئه‌ڤجا دڤێت رێزێ ل ڤان دانعه‌مران بگرین چنكو به‌ره‌كه‌تن د ناڤ مالێ دا و پتریا وان دپابه‌ند و پێگیرن و گرێداینه‌ ب ئایین و دیندارێ ڤه‌. به‌س جهێ داخێ یه‌ نه‌خۆشییا كورۆنایێ كارتێكرنه‌كا نێگه‌تیڤ كربوو سه‌ر ڤێ ته‌خا گرنك كو گه‌له‌كان ژ ڤێ ئه‌گه‌رێ ژناڤ مه‌ باركر.

ئه‌حمه‌د سادق زاویته‌ى
ل به‌یانا 12\12\1961 و ل ده‌مژمێر (8) سپێدێ شه‌ره‌كێ دژوار ده‌ست پێ كر د ناڤبه‌را هێزێن حوكمه‌تا ئیراقێ ب سه‌رپه‌رشتیا فه‌رماندێ لیوایێ عه‌مید.حه‌سه‌ن عه‌بۆد كو ژ به‌تالیۆنه‌كا (القوه‌ السیاره‌) پێكهاتبوون؛ ژمارا وان دگه‌هشته‌ پتر (250) كه‌سان، هه‌روه‌سا (3) سریێن به‌تالیۆنا (2) لیوا یانزده‌ یا سۆپایێ ئیراقێ كو هژمارا وان دگه‌هشته‌ (600 تا700)كه‌سان، هه‌روه‌سا نێزیكى (500) جاشان زێده‌بارى هنده‌ك تۆپێن گران وه‌كى دگۆتێ جه‌به‌لى (خمسه‌ خمسه‌) و گه‌له‌ك ره‌شاشه‌یێن فیكه‌رس و زریپۆش و ده‌بابه‌ و چار فرۆكه‌یێن مێگ جۆرێ 15و17 یێن رۆسى و (15 تا 20) تۆپێن هاون و هێزێن پێشمه‌رگه‌ى ب سه‌رپه‌رشتیا بابێ روحى یێ نه‌ته‌وا كورد مسته‌فا بارزانى كو ل وى ده‌مى ل گوندێ زاویته‌ بوو ل مالا پێشمه‌رگێ ئیلۆنێ (مه‌هدى ته‌یب زاویته‌ى كو دیداره‌كا تایبه‌ت دگه‌ل (مه‌لا حوسێن سپیندارى به‌روارى ژێرى كر كو هینگێ مه‌لایێ گوندێ زاویته‌ بوو، ل سال (1963) وه‌غه‌ركریه‌ كو زانایه‌كێ ناڤدار بوو ل ده‌ڤه‌را به‌هدینان كو مه‌لا حوسێنى د ڤێ دیدارێ دا هانده‌ر و پشته‌ڤانیا بارزانیێ نه‌مر كر ژبۆ ئه‌نجامدانا داستانا گه‌لیێ زاویته‌. ئه‌ڤ شه‌ڕه‌ ل زاویته‌ و بتایبه‌تى ل گه‌لیێ زاویته‌ هاته‌ كرن كو بۆ (2) رۆژ و (2) شه‌ڤان ڤه‌كێشابوو، بۆ زانین كو چه‌كێ پێشمه‌رگه‌ى پێكهاتبوون ژ تڤه‌نگێن بڕنۆ و سه‌لیب و ئنگلیزیێن كورت و درێژ و (12) میل و كته‌كا ره‌شاشێن برێم، هه‌ژى گۆتنێ یه‌ كو هژمارا پێشمه‌رگێن پشكدار د ڤێ داستانێ دا (300 تا400) پێشمه‌رگه‌ بوون كو زیانێن ب هێزێن حوكمه‌تا ئیراقێ كه‌فتین د ڤى شه‌ڕى دا ب سه‌دان شه‌هید و برینداربوون ودیلكرنا(7 تا 8) جاشان كو زیانێن پێشمه‌رگه‌ى ژ (3 تا 4) شه‌هیدان بوون و برینداربوونا (5) پێشمه‌رگان.

پتریا و رویهسپى و كه‌سایه‌تى و سه‌رۆك عه‌شیرێن ده‌ڤه‌را مزوریان سه‌ر قۆل و سه‌ركرده‌ بوون؛ ده‌لیڤه‌ نینه‌ ناڤێن هه‌میان ل ڤێره‌ دیاربكه‌ین. دیسا چه‌ندین پێشمه‌رگێن ماروینسیان و ب پالپشتیا به‌رگرى ملى یێ زاویته‌ و گوندێن ده‌وروبه‌ر كو ئه‌ڤ سه‌رقۆله‌ هاتنه‌ راسپاردن و دابه‌شكرن ل سه‌ر وان خالێن ده‌ستنیشانكرى. هه‌ژییه‌ بێژین كو داستانا گه‌لیێ زاویته‌ یا مێژووى دیاریه‌كا پڕ بها بوو هه‌روه‌سا وانه‌یه‌كا گرنك بوو ژ پێشمه‌رگێ شۆرشا ئیلۆنێ بۆ حوكمه‌تا ئیراقێ كو بۆ زانینا دوژمنێن كوردان ژبۆ نیاسینا هێزا شۆرشا كوردستانێ و هه‌بوونا وان ل ده‌ڤه‌را به‌هدینان كو ژبۆ هه‌میان دیار بوو كو پێشمه‌رگه‌ دشێت قه‌هره‌مانیێ و داستانان ب ده‌ستخوه‌ڤه‌ بینن دا بۆ گه‌لێ ئیراقێ دیاربیت كو بزاڤا ئازادیخوازا كوردى دێ مینیت و به‌رده‌وامیێ ده‌ته‌ خه‌باتا خوه‌ تاكو دانپێدان ب هه‌مى مافێن گه‌لێ كورد بهێته‌كرن.
یادیاره‌ بۆ كو گه‌نج و پیر و ئافره‌تێن زاویته‌ رۆله‌كێ به‌رچاڤ و كاریگه‌ر و هه‌ژى هه‌بوو د سه‌ركه‌فتنا پێشمه‌رگه‌ى دا ل ڤێ داستانێ، ئه‌وژى ژبۆ ماوه‌یی (2) رۆژ و (2) شه‌ڤان به‌هه‌ڤكرنا خوارن و ڤه‌خوارنێ ژبۆ پێشمه‌رگه‌ى، هه‌روه‌سا دڤێت رۆلێ دارستانا زاویته‌ نه‌هێته‌ ژبیركرن و ب تایبه‌تى (دارا كاژا زاویته‌) د ڤێ داستانێ دا، ئه‌وژى وه‌ك په‌ژانه‌ك و جهه‌كێ ئارام ژبۆ هێزێن پێشمه‌رگه‌ى، هه‌روه‌سا كو ئافره‌تا كورد یا بێ به‌هر نه‌بوو د ڤێ داستانێ دا، ئێك ژ وان شێره‌ ژنه‌ك بناڤێ (مارگرێت جۆرج) یا به‌رنیاس ب جاندارك كوردستان كو ئافره‌ته‌كا مه‌سیحى بوو ل گه‌ل بابێ خوه‌. ب راستى داستانا گه‌لیێ زاویته‌ یا پڕ و پڕ مێرخاسى بوو كو چ قه‌له‌م و چ هۆزان و چ كه‌ڤال نه‌شێن ب دروستاهى مافێ ئه‌نجامده‌رێن ڤێ داستانا پڕ حنێر بده‌تێ، چنكو ئه‌و قاره‌مانیا وان پێشمه‌رگا نیشا داى و بكارئیناى گه‌له‌ك ژ په‌یڤ و هۆزان و كه‌ڤال و ژ گۆتاران مه‌ زنتره‌، له‌وما تا نهو ژى خه‌لكێ به‌هدینان ب شێوه‌كێ پڕ شانازى رویدانێن ڤێ داستانا دیرۆكى بۆ كۆڕێن ئه‌ڤرۆ ڤه‌دگێرن. ئه‌گه‌ر مرۆڤ ب چاڤێ شرۆڤا له‌شكرى ژى سه‌حكه‌ته‌ ڤێ داستانێ، دێ ژنوى زانیت كا وان عه‌گید و میرخاسان چ كاره‌كێ مه‌زن و زێده‌ سه‌خت ئه‌نجامدایه‌. چنكو وه‌ك مه‌ دیتى د ڤێ داستانێ دا دلشێر و دوژمن به‌زین شیان بۆ ماوێ (2) رۆژ و (2) شه‌ڤێن پڕ باران و سه‌رما و ته‌نگاڤى و سه‌خت به‌رسینگێ هێزه‌كا هه‌ره‌ مه‌زنا دوژمنى بگرن و نه‌هێلاى ئێك بهۆست ژ گه‌لیێ زاویته‌ ببۆرن. ئافه‌رین بۆ پێشمه‌رگێ شۆرشا ئه‌یلۆنا مه‌زن ئه‌و شۆرشا بنیاتێ كوردایه‌تیێ و ناسنامه‌یا كوردى گه‌هاندیه‌ نه‌ته‌وه‌یێن ئێكگرتى و پتریا میدیایێن جیهانى یێن وى سه‌رده‌مى كو ژبه‌ر گرنگیا ڤێ داستانێ وه‌ك ل سالا 2009 د هه‌لكه‌فتا ده‌ستپێكرنا داستانا گه‌لیێ زاویته‌ سه‌رۆك مه‌سعود بارزانى ئاماژه‌ پێ داى و گۆتى داستانا گه‌لیێ زاویته‌ ژ ده‌سپێكا شه‌ڕێن شۆرشا ئیلۆنێ بوو و ل شه‌ڕێ كۆڕێ ل سالا 1991 ب دویماهیك هات.

ئه‌حمه‌د سادق زاویته‌ى
ئاشكه‌رایه‌ قه‌یرانا سیاسى ل ئیراقێ رۆژ بو رۆژێ كوورتر و ئالۆزتر دبیت، پشتى ده‌ربازبوونا چه‌ندین هه‌یڤان ل سه‌ر ئه‌نجامدانا هه‌لبژارتنێن په‌رله‌مانێ ئیراقێ كو هێشتا نیشانێن چ پێكئینانان چ حوكمه‌تان نینن و نه‌ دئارادایه‌ كو هه‌مى ڤه‌گه‌ریێت ژبۆ ناكۆكى و ئالۆزى و گرژى و ململانێن سیاسى و راسته‌وخوه‌ ده‌ستتێوه‌ردانێن ئیرانێ وه‌ك نموونه‌، هه‌روه‌سا ناكۆكیێن درێژخایاند ناڤبه‌را شیعه‌ و سوننه‌یان دا، هه‌روه‌سا دناڤبه‌را شیعه‌یان بخوه‌ دا و بتایبه‌تى د ناڤبه‌را باسكێ سه‌در كو موقته‌دا ئه‌لسه‌در سه‌رۆكاتیا وێ دكه‌ت و چارچووڤه‌ى هه‌مانگى كو مالكى سه‌رۆكاتیا وێ دكه‌ت، هه‌روه‌سا نه‌چاره‌سه‌ركرنا كێشه‌یێن هه‌لاویستى د ناڤبه‌را حوكمه‌تا ئیراقێ و یا هه‌رێما كوردستانێ دا، كو ژبه‌ر ئه‌ڤ چه‌ندا مه‌به‌حس ژێ كرى بوویه‌ ئه‌گه‌رێ هندێ كو ب بریاره‌كا موقته‌دا ئه‌لسه‌در په‌رله‌مانتارێن باسكێ سه‌در ده‌ست ژكاركێشانێن خوه‌ بده‌نه‌ سه‌رۆكێ په‌رله‌مانێ ئیراقێ محه‌مه‌د ئه‌لحه‌لبۆسى كو ئه‌ڤ ده‌ست ژكار كێشانه‌ قه‌بوول كرین، ئه‌وژى د كۆمبوونه‌كا په‌رله‌مانى دا كو ل جهێ وان هنده‌ك په‌رله‌مانتارێن دى هاتنه‌ ده‌ستنیشانكرن دانان، وه‌سا دبینم و ئه‌ڤه‌ بۆچوونا منه‌ ئه‌سته‌مه‌ ژ ئه‌ڤرۆ پێڤه‌ شیعه‌ و سوننه‌ و شیعه‌ و شیعه‌ پێكڤه‌ و دبن ئێك ره‌شمال ڤه‌ بژین كو هه‌تا نوكه‌ پارتى و به‌ره‌یێ (سیاده‌) هه‌لوه‌ستێ خوه‌ دیار نه‌كریه‌، سه‌باره‌ت ڤه‌كێشانا په‌رله‌مانتارین خوه‌، هه‌روه‌سا ل ڤێ داویێ ده‌ست ژكاركێشانا جێگرێ ئێكێ یێ په‌رله‌مانى حاكم ئه‌لزاملى كو ئه‌و ژى ب سه‌ر باسكێ سه‌در ڤه‌یه‌ و ده‌ستنیشانكرنا ئێكێ دى ژلایێ چاچووڤه‌یێ هه‌ماهنگى ڤه‌ كو ئه‌ڤ گرژى و ململانێن سیاسى و ئالۆزیێن د په‌رله‌مانى دا بووینه‌ ئه‌گه‌ر كو هه‌تا نوكه‌ سه‌رۆك كۆمار و سه‌رۆك وه‌زیران نه‌هاتین ده‌ستنیشانكرن كو حوكمه‌تا نها یا كاربه‌ریكه‌ره‌، چنكو ئه‌م هه‌موو دزانین ئاراستا ئیراقێ د ده‌ستێن وێ دا نینه‌ و د ده‌ستێن ئیرانێ دایه‌، ئه‌ڤجا ته‌ نه‌ڤێت یا چاوا بیت كو بڤێت دێ وه‌سا ره‌فتارێ و سه‌ره‌ده‌ریێ ل گه‌ل كه‌ت كو ئیراق وه‌كى كه‌له‌خه‌كێ مرى لێ هاتیه‌ هه‌ركه‌سێ بڤێت بۆ خوى داده‌تێ و دێ به‌هرا خوه‌ راكه‌ت و نه‌شێت كۆنترۆلێ ل سه‌ر ئه‌ردو و ئه‌سمان و سنوورێن خوه‌ بكه‌ت كو ب مخابنى ڤه‌ كورد ژى ل سه‌ر ڤان هه‌ردو گرۆپێن هه‌ڤدژ یێن شیعه‌یان یێن مه‌ ئاماژه‌ پێ داى دابه‌ش بووینه‌ ئه‌ڤه‌ ژى ڤه‌دگه‌رێت بۆ نه‌ئێك هه‌لوه‌ستیا وان ئه‌وژى ژبه‌ر هه‌بوونا ده‌رزان، ئه‌ڤجا ئه‌ڤ گرۆپێن توندره‌و رادیكال یێن گرێداى ئیرانێ بۆ خوه‌ ب ده‌لیڤه‌ دده‌نه‌ زانین، چنكو ئیراق ژى ب گشتى نها ل سه‌ر سێله‌كا شاریایه‌ به‌ر ب چاره‌نڤیسه‌كێ مه‌ترسى یه‌ و نه‌دیار ڤه‌ دچیت و نه‌دووره‌ كو پێشهاتێن نه‌چاڤه‌رێكرى ل ده‌ڤه‌رێ و ب تایبه‌تى ل ئیراقێ په‌یداببن و ئه‌ڤ وه‌لاته‌ به‌ر ب شه‌ڕه‌كێ ناڤخوه‌یى یێ شیعى ـ شیعى ڤه‌ بچیت ئه‌ڤجا كانێ د به‌رژه‌وه‌ندیا مه‌ كوردان دایه‌ یان نه‌!

ئه‌حمه‌د سادق زاویته‌ی
پشتی ژده‌ست كاركێشانا سه‌رۆك وه‌زیرێن عیراقێ، دكتۆر عادل عه‌بدولمه‌هدی ژئه‌گه‌رێ په‌یدابوونا پێله‌كا خۆنیشادانان ل جادا عیراقێ و ب تایبه‌تی ل پارێزگه‌هێن شیعه‌نیشین و به‌غدا پایته‌خت كو هه‌تا نها ئه‌ڤ خۆنیشادانه‌ دبه‌رده‌وامن كو وه‌سا دیاره‌ حوكمه‌تا كار برێكه‌ر یا دكتۆر عادل عه‌بدولمه‌هدی هه‌تا نوكه‌ نه‌شیایه‌ داخوازیێن خوه‌نیشاده‌ران جێ به‌جێ بكه‌ت و بجهبینیت و بێخته‌ د بیاڤێ پراكتیكی دا ژ ئه‌گه‌رێ ده‌ستێوه‌ردانێن ده‌ره‌كی و جیهانی وه‌ك ئیران و ئه‌مریكا و هه‌تا عه‌ره‌بستانا سعوودیێ و تركیا و.. هتد. و ناكۆكی و ململانێن پارت و لایه‌نێن سیاسیێن عیراقێ و هه‌بوونا كێشه‌یێن ئالۆز ل گه‌ل هه‌رێما كوردستانێ و په‌رزنینا كێشه‌یێن هه‌می لایه‌ن وه‌لاتێن ده‌ردۆر ل ناڤا ئاخا عیراقێ كو دێ ئه‌ڤ چه‌ندا مه‌ به‌حس ژێ كری هه‌می مینن بۆ ڤێ حوكمه‌تا نوو كو برێز محه‌مه‌د ته‌وفیق عه‌لاوی هاتیه‌ راسپاردن بۆ پۆستێ سه‌رۆك وه‌زیران، ئه‌وژی پشتی ده‌مه‌كێ درێژ كو دێ بیته‌ هه‌لگر و خودان ڤی بارێ گران وب دیتن ونه‌رینا من ودوێ باوه‌رێ دامه‌ كو ئه‌ڤ حكومه‌تا نووی ژی وه‌ك یێن به‌ری نووكه‌ نه‌شێت ڤان كێشه‌ وناكوكی وئالوزیان چاره‌سه‌ر بكه‌ت و شه‌قامێ عیراقێ رازی بكه‌ت واته‌ كو سه‌رۆك وه‌زیرانێ نووی دێ كه‌فته‌ دناڤبه‌را رازیكرنا خوپێشانده‌ران و فه‌شارا كوتله‌ سیاسیه‌كان، چنكو رۆژ بۆ رۆژێ ته‌ڤن ئالۆزتر و خرابتره‌ و پتر ده‌رز دكه‌ڤنه‌ د ناڤ ناڤمالیا عیراقی دا، وه‌ك مه‌ دیتی و دبینین كو هه‌ر ژ ده‌ستپێكا ده‌ستنیشانكرن و راسپاردنا هه‌ر سه‌رۆك وه‌زیرانه‌كی دێ زۆربه‌ی لایه‌نان و ب تایبه‌تی لایه‌نێن شیعی كو پۆستی سه‌رۆك وه‌زیران به‌ردكه‌ڤیت، دێ پالپشتی و پشته‌ڤانیا وی كه‌ن و پشتی ماوه‌یه‌كی دێ راسته‌وخوه‌ دژایه‌تیا وی كه‌ن و دێ پشتا خوه‌ ده‌نێ و دێ شه‌قامی هانده‌ن و ئازرینن ل دژی ڤی سه‌رۆك وه‌زیرانی. هه‌ر وه‌سا وه‌ك یا دیار و ل دووڤ گه‌له‌ك گۆتار و داخویانیان و نووچه‌یێن خه‌به‌ری كو دكتۆر محه‌مه‌د ته‌وفیق عه‌لاوی وه‌ك نووری ئه‌لمالكی سه‌رۆك وه‌زیران ناڤ بری وه‌زیرێ پۆسته‌ و گه‌هاندنا عیراقێ بوو به‌س چونكو ل گه‌ل را و بۆچوونێن مالكی نه‌بوو و نه‌ دگونجیا ل گه‌ل سیاسه‌تا وی هاته‌ تۆمه‌تباركرن ژلایێ مالكی ڤه‌ ب گه‌نده‌لیێ كو چێ دبیت وه‌سا ژی نه‌بیت. ئه‌ڤجا ناڤ بری نه‌چار بوو كو عیراقێ ب جه بهێلیت و به‌ر ب وه‌لاتێ لوبنانێ ڤه‌ بچیت. پسیار ئه‌ڤه‌یه‌ ئه‌رێ ئه‌ڤ به‌رێزه‌ دێ چاوا شێت ل گه‌ل مالكی و عه‌بادی حوكمه‌تێ پێكئینیت و گونجێت پا ره‌وتێ سه‌در و حه‌كیم ژی رۆژانه‌ یێ ته‌ڤره‌كی ل ڤێره‌ دده‌ن و یێ دی ل وێراهه‌ كو هه‌ر و داخۆیانیێن وان ب ره‌گه‌كی نه‌ كو وه‌سا دیاره‌ پێكئینانا ڤێ حوكمه‌تێ ژی دێ گه‌له‌ك ڤه‌كێشیت و دێ یا ب زه‌حمه‌ت بیت، چنكو هه‌فسارێ عیراقێ نه‌ د ده‌ستێن وێ دایه‌ كو وه‌سا دبینم چێدبیت ژیێ ڤێ حوكمه‌تا نوو هندی یا حوكمه‌تا عادل عه‌بدولمه‌هدی ژی نه‌بیت و ڤه‌نه‌كێشیت و به‌رده‌وامیێ نه‌ده‌ته‌ كارێ خوه‌، چنكو وه‌ك مه‌ ئاماژه‌ پێ دای دێ بارێ وێ گه‌له‌كێ گران بیت، چنكو سه‌روه‌ریا عیراقێ نه‌ یا پاراستیه‌ و هه‌ر د ڤی بیاڤی دا ژبه‌ر هه‌بوونا چه‌ندین گرۆپێن توندره‌ و رادیكال د ناڤا حه‌شدا شه‌عبی دا كو گرێداینه‌ ب ئیرانێ ڤه‌ كو هه‌ر ده‌م مه‌ترسی و هه‌ره‌شه‌نه‌ ل سه‌ر حوكمه‌تا عیراقێ.

ئه‌حمه‌د سادق زاویته‌ی

ئه‌ڤ بابه‌ته‌ دو ته‌وه‌ران بخوه‌ڤه‌ دگریت، ئێك ئه‌و ژی وه‌ك د مانشێتی دا مه‌ ئاماژه‌ پێ دای كو دایكه‌، واته‌ كو دایك هه‌می تشته‌ و هه‌ر تشته‌كه‌ د ژیانێ و د مالێ دا، ژیان و ڤیانه‌ و چرایێ مالێ یه‌ و خه‌مره‌ڤینه‌ و نیعمه‌ته‌كه‌ د مالێ دا و خودانا لاندكا مرۆڤی یا زێرینه‌، دایك ئه‌وه‌ یا كو شه‌ڤێن درێژ و سه‌خت و دژوار خه‌و ب چاڤێن وێ نه‌كه‌ڤتین، ئه‌وژی ل سه‌ردارێ لاندكێ داكو مرۆڤی هاوێش بكه‌ت و بنڤینیت و بۆ مرۆڤی چه‌ندین سترانێن گرێدای زارۆیان ڤه‌، ڤه‌دلۆراندن، ژ وان ژی لایێ لایێ و شیر ددا مرۆڤی و مرۆڤ ل به‌رسینگێ خوه‌ڤه‌ دشداند و هه‌مبێز دكر كو وه‌كی گولێ مرۆڤ سه‌خبێر و ب خودان دكر، كو نه‌ دهێلا چو كێماسیه‌ك ل مرۆڤی بیت و بهێلیت كو مرۆڤ ژ هه‌ر تشته‌كی خۆشتر و چێتر دڤێا و زه‌حمه‌ت و مانیبوونه‌كا هه‌ره‌ مه‌زن ب مرۆڤی ڕا دبر و چاڤدێریه‌كا بێ سنۆر ل مرۆڤی دكر، كو مرۆڤ دپاراست ژ سڕ و سه‌قه‌ما زڤستانێ و گه‌رم و گۆرا هاڤینێ، ئه‌وژی هه‌ر ژ ده‌ستپێكا زارۆكینیێ و هه‌تا قووناغا سنێله‌یێ. ب راستی دایك هه‌ژی هه‌ر په‌سنه‌ك و رێزگرتنه‌كێ یه‌، چنكو یێ گۆتی (به‌هشت یا ل بن پێن دایكان)، ته‌وه‌رێ دووێ كو بابه‌تێ مه‌یێ پێڤه‌ گرێدایه‌، ئه‌وژی بابه‌ كو رۆلێ بابێ ژی گه‌له‌كێ گرنگه‌ د مالێ دا راسته‌ كو دایك پتر یا د مالێ دا و گرێدایه‌ ب زارۆ و مالێ ڤه‌ كو پتر زارۆ پێڤه‌ دگرێداینه‌، لێ باب ژی گه‌له‌كه‌ و رۆلێ وی ژی یێ به‌رچاڤه‌ د مالێ دا، وه‌كو دبێژن، ئه‌وژی هێز و په‌نا و پشته‌ و هه‌روه‌سا زێره‌ڤانه‌ و سه‌روه‌ره‌ و سه‌میانه‌ و ده‌رگه‌هڤانه‌ و سه‌رپه‌رشته‌ و هه‌لگرێ بارێ گران و خه‌م و خیالانه‌ و پالپشته‌ و ل باوه‌شا بابێ ئارامیا مرۆڤی په‌یدا دبیت كو خودان بریاره‌ و رێگره‌ د رێیا مرۆڤی دا، كو مرۆڤ خوه‌ تووشی چ شاشی و زێده‌گاڤیان نه‌كه‌ت، ئه‌وژی داكو مرۆڤ ببیته‌ خودان ره‌وشته‌كێ باش و پابه‌ند و پێگیربیت ب دابونه‌ریتان ڤه‌ كو باب ژی مه‌رجه‌عه‌ و پال پشته‌كێ ب هێزه‌ بۆ مرۆڤی د مالێ دا و خودان راسپارده‌یه‌ و رێنمایێن باشه‌. ژبۆ نموونه‌ دێ بینی ئه‌و مالا ژڤان هه‌ردویان بێ به‌هر، ئه‌و كاڤله‌ و ڤالاتی و كێماسیه‌كا تێدا، چنكو گه‌ر مرۆڤ یان زارۆ ئێك ژ ڤان ئه‌ندامێن گرنك د مالێ دا ژ ده‌ست بده‌ت، ئه‌و مال وه‌ك مه‌ گۆتی كاڤله‌ و ڤالاتیه‌ك دكه‌فته‌ تێدا وێ مالێ سه‌نگا خوه‌ نامینیت و گه‌له‌ك خه‌لك قه‌ست ناكه‌تێ، چنكو دایكوباب به‌ره‌كه‌تن د مالێ دا. خودێ مه‌ هه‌موویان پابه‌ند و پێگیر بكه‌ت ب شیره‌ت و رێنمایێن دایكوبابان ئینشاللا یێن دایكوبابێن وان ماینه‌ د ژیانێ دا، خودێ ساخله‌میا وان باش بكه‌ت و ته‌مه‌نێ وان درێژ بكه‌ت، هه‌ر وه‌سا یێن خودێ دایكوبابێن وان ژی برینه‌ به‌ر دلۆڤانیا خوه‌ خودێ ب به‌هشتا خوه‌ یا به‌رین شاد بكه‌ت، چنكو ئه‌م هه‌موو قه‌رزارێن واینه‌.

ئه‌حمه‌د سادق زاویته‌ی
گومان تێدا نینه‌ كو كێشه‌ و ناكۆكی و ململانێن سیاسی د ناڤبه‌را ئیرانێ وئه‌مریكا دبه‌رده‌وامن ل سه‌ر ئاخا عیراقێ، ئه‌وژی بۆ چه‌ند ساله‌كان ڤه‌دگه‌رێت كو دشێن بێژین پشتی رۆخاندنا رژێما شاهینشاهه‌تی ل ئیرانێ 197 و هاتنا رژێما كۆمارا ئیسلامی و هاتنا رژێما به‌عس ل 1968 كو رۆژ بۆ رۆژێ ئه‌ڤ ئێكه‌ دزێده‌بوونێ دایه‌ حه‌تا روخاندنا رژێما به‌عس ل سالا 2003 ئه‌وژی ب هاریكاری و پشته‌ڤانیا ئه‌مریكا و هه‌ڤپه‌یمانێن وێ ئه‌ڤه‌ ژلایه‌كی، ژلایه‌كێ دى ئه‌وژی پشتی ده‌ستهه‌لاتا عیراقێ كه‌فتیه‌ د ده‌ستێن شیعه‌ مه‌زهه‌بان دا ل 2003 پشتی ژناڤچوونا رژێما به‌عس ل 9\4 03 20 وه‌ك مه‌ ئاماژه‌ پێ دای ئه‌ڤ ململانه‌ و ناكۆكییه‌ زێده‌تر لێهاتن، چنكو شیعه‌ نه‌شێن ده‌ستهه‌لاتا عیراقێ برێڤه‌ ببه‌ن وچ جاران برێڤه‌ نه‌بریه‌، ژبه‌ركو هه‌فسارێ وێ د ده‌ستێن رژێما ئیرانێ دایه‌ و یا زاله‌ ل سه‌ر ڤێ ده‌ستهه‌لاتێ وئه‌مریكا یا رازی نینه‌ ل سه‌ر ڤێ چه‌ندێ كو د ڤی بیاڤی دا ئه‌مریكا ژی دڤێت پێگه‌یه‌كێ ب هێز هه‌بیت ل عیراقێ، ئه‌و ژی بۆ چه‌ند ئه‌گه‌ره‌كان دزڤریت. ئه‌ڤجا مه‌ هه‌موویان دیت ڤه‌كێشانا ئه‌مریكا هێزێن خوه‌ ژ عیراقێ و پشتی ئافراندن و لڤینا شانه‌یێن رێكخراوێن قاعیده‌ و داعش یێن تیرۆرستی ل دووڤ داخوازیا عیراقێ جاره‌كا دی ئه‌مریكا ڤه‌گه‌ریا ڤه‌ كو ڤێ ئێكێ ئیران نیگه‌ران كربوو. ئه‌شكه‌رایه‌ ژبه‌ر لاوازبوونا ده‌ستهه‌لاتا شیعی ل عیراق و ناكۆكیێن به‌رده‌وام د ناڤبه‌را ئالیێن سیاسیێن عیراقێ دا، ژلایه‌كێ دیڤه‌ د ناڤبه‌را شیعه‌ وسوننه‌یان دا، هه‌ر وه‌سا د ناڤبه‌را شیعه‌ وشیعه‌یان دا وده‌ست تێوه‌ردانێن ده‌ره‌كی رێكخراوا داعش پتر كارا بوو ل عیراقێ كو بوویه‌ ئه‌گه‌رێ داگیركرنا پتریا پارێزگه‌هێن سوننه‌ نیشین وده‌ڤه‌رێن كوردی یێن ژ ده‌رڤه‌ی هه‌رێما كوردستانێ كو ئه‌مریكا وهه‌ڤپه‌یمانێن وێ هه‌می هه‌ل وبزاڤێن خوه‌ خسته‌ كاری ژلایی له‌شكری و لۆجستی و هه‌والگیری و ئابووری و ب پشته‌ڤانی وهاریكاریا پێشمه‌رگی قه‌هره‌مان هه‌تا ئه‌ڤ رێكخراوا تیرۆرستی هاتیه‌ ژناڤبرن و ئه‌فسانه‌یا وێ هاتیه‌ تێكشكاندن كو زه‌ره‌ر و زیانێن هه‌ره‌ مه‌زن گه‌هاندنه‌ عیراقێ ژهه‌می لایان ڤه‌ كو وه‌سا دیاره‌ ئه‌مریكا وئیرانێ دڤێت ل دووڤ به‌رژه‌وه‌ندیێن خوه‌ ده‌سهه‌لاتا عیراقێ برێڤه‌ ببه‌ن. ب دیتنا من ئه‌مریكا و ئیران و حه‌تا عه‌ره‌بستانا سعوودی وتوركیا عیراق بخوه‌كریه‌ گۆره‌پانا په‌رزنینا كێشه‌یێن خوه‌ و جهێ ململانێن خوه‌ یێن سیاسی و تۆلڤه‌كرنێ، تایبه‌ت رژێما ئیرانێ كو وێ دڤێت هه‌ر جهه‌كێ شیعه‌ لێ هه‌بن ئیرانێ ژی هه‌بوونا خوه‌ لێ هه‌بیت وخوێیا خوه‌ بكه‌ته‌ د ناڤ هه‌می گراران وان دا و خودان بریار بیت و ده‌ستێن وێ د ناڤ داهه‌بن، كو باجا ڤێ هه‌میێ خه‌لكێ هه‌ژارێ عیراقێ دده‌ت، هه‌ر وه‌سا كو ل ڤێ داویێ په‌یدابوونا خوه‌نیشادانێن نه‌رازیبوونێ ل جادا عیراقێ كو ئه‌ڤ چه‌نده‌ بوویه‌ ئه‌گه‌رێ ژ ده‌ستكاركێشانا دكتور عادل عه‌بدولمه‌هدی سه‌رۆك وه‌زیران كو نها بوویه‌ حوكمه‌ته‌كا كاربرێكه‌ر. ب دیتنا من كو ده‌ستنیشانكرنا سه‌رۆكێ وه‌زیران دێ گه‌له‌ك ڤه‌كێشیت و ب زه‌حمه‌ت بیت. ئه‌شكه‌رایه‌ كو كرژی و ئالۆزیێن ئه‌مریكا و ئیرانێ رۆژانه‌ د زێده‌بوونێ دانه‌ كو ئه‌ڤه‌ نیشانا هندێ یه‌ كو هه‌ردوكان ته‌ماعی د ئاخا عیراقێ داهه‌یه‌ كو ئه‌ڤ گرژی و ئالۆزی مه‌زنتر لێ هاتن پشتی كوشتنا قاسم سوله‌یمانی فه‌رماندێ فه‌یله‌قا قودس یا پاسدارێن ئیرانێ ل نێزیك فرۆكه‌خانه‌یا به‌غدا یا نیڤده‌وله‌تی، هه‌ر وه‌سا وه‌ك تۆلڤه‌كرنه‌ك ژلایێ ئیرانێ ڤه‌ مۆشه‌ك بارانكرنا بنگه‌هێ عه‌ین ئه‌لئه‌سه‌دێ ئه‌مریكی ل ئه‌نبارێ ئه‌وژی ب (22) مه‌شه‌كان كو دو ژ وان ب ده‌ردورێن هه‌ولێرێ كه‌فتبوون. خودێ ئاڤه‌كێ ب ڤی ئاگری داكه‌ت چنكو ئه‌مژی دێ د ڤی ئاگری دا كه‌لین وب دیتنا من ئه‌گه‌ر چ گوهۆرین ب سه‌ر ڤێ ره‌وشا نها دا نه‌هێن عیراق دێ به‌ره‌ڤ پارچه‌ پارچه‌ بوونێ ڤه‌ چیت ودێ بیته‌ ئه‌گه‌رێ په‌یدابوونا چه‌ندین گرۆپێن توندره‌ و تیرۆرستی ژێر ناڤێن جودا جودا.

ئه‌حمه‌د سادق زاویته‌ی
ئه‌ڤ گۆتنا مه‌زنان یا به‌ربه‌لاڤه‌ و راستیا خوه‌ هه‌یه‌، واته‌ ئه‌وه‌ كو ئه‌گه‌ر هه‌ر تشته‌كێ نوو هاته‌ د گۆره‌پانێ و د مالێ دا، دێ یێن كه‌ڤن بنه‌ خه‌لات، ئانكو یان دێ ده‌نه‌ ئێكی ئه‌ڤجا چ ده‌ستكورته‌ك بیت یانژی دێ ب هه‌ر ره‌نگه‌كی خوه‌ ژێ خلاس كه‌ن هه‌تا كو ئه‌ڤ پرۆسه‌ هاتیه‌ پێش د هه‌ر سه‌رساله‌كا نوو دا ئه‌ژی كو دێ زوربه‌ی ئه‌و مالباتێن خودان شیان دێ ب ڤێ پرۆسێ ده‌ستپێكه‌ن، ئه‌ڤجا چ گوهۆرینا ناڤمالیێ بیت یانژی یا كه‌لوپه‌لان بیت و هه‌ر وه‌سا یێن ب ئه‌لكتریكێ كاردكه‌ن و هه‌ر وه‌سا گوهۆرینا ئوتومبێل و خانیان، ئانكو فرۆتنا خانیێن كه‌ڤن و كرینا یێن نووی و باشتر و چێتر و ب تایبه‌تی هه‌كه‌ تشته‌كێ نوو هاته‌ د بازاری دا، بلا یێن كه‌ڤن باشتر بن ژیێن نوو، هه‌ما ئه‌ڤ ئێكه‌ یا بوویه‌ دابونه‌ریت و چاڤلێكرن و هه‌تا ئه‌ڤ ئێكه‌ میڤان و مێڤانداریان ژی ڤه‌دگریت واته‌ هه‌كه‌ هه‌ر ئێكی مێڤان هه‌بن و مێڤانێن نوو بۆ بهێن، دێ پتر و چێتر د خزمه‌تا یێن نووی دا بن، و دێ پتر گرنگیێ ده‌نێ یان هه‌كه‌ مالی و خێزانێ خودێ زارۆیه‌كی نوو بده‌تێ دێ پتر ژ زارۆیێن كه‌ڤن پێڤه‌ هێنه‌گرێدان و پێڤه‌ هێنه‌ مژوولكرن و هه‌ر وه‌سا سه‌باره‌ت هاتنا بووكه‌كا نوو وه‌كی دهێته‌ د مالێ دا و هه‌ر وه‌سا دێ ڤێ ئێكێ بینی ده‌ما رێڤه‌به‌ره‌ك یانژی به‌رپرسه‌ك دهێته‌ گوهۆرین یان ژی لادان دێ ڤێ چه‌ندێ بینی سه‌باره‌ت فه‌رمانبه‌رێن ڤێ فه‌رمانگه‌هێ ئانكو دشێن بێژین هه‌ر ده‌م یێن نووی بالكێش و سرنجراكێش و شرینترن ژ یێن كه‌ڤن وه‌ك مه‌ ئاماژه‌ پێ دای بلا یێن كه‌ڤه‌ باشتر و چێتر بن. ئه‌ڤجا ژبه‌ر ڤێ چه‌ندێ یێ گۆتی نوو هاتن و كه‌ڤنه‌نوو خه‌لاتن، یان ژی ب شێوازه‌كێ دی ((یێن نوو هاتن و دێ كاركه‌ن وب لا یێن كه‌ڤن باركه‌ن))، پا هه‌ما د ڤێ پرۆسێ دا دێ كارێ مه‌ گوهۆرین بن، چنكو گومان تێدا نینه‌ جیهان به‌ر ب پێشكه‌فتن وه‌رارێ و گورهۆینان دایه‌ و ته‌كنولۆجیا یا پێشدكه‌ڤیت.

ئه‌حمه‌د سادق زاویته‌ی
(گه‌نج و پیر و ژنێن زاویته‌ رۆله‌كێ به‌رچاڤ وكاریگه‌ر هه‌بوو د سه‌ركه‌فتنا پێشمه‌رگه‌ی د ل ڤێ داستانێ،)
ل سپێده‌هیا رۆژا 12\ 12\ 1961 و ل ده‌مژمێر (8) سپێدێ شه‌ره‌كێ دژوار د ناڤبه‌را هێزێن رژێما عیراقێ و پێشمه‌رگه‌ی دا روودا، كو هێزا دوژمنی ب سه‌رپه‌رشتیا فه‌رماندێ لیوایێ (عه‌مید. حه‌سه‌ن عه‌بۆد) بوو، كو ژ سێ لیوایێن له‌شكری و ده‌ه فه‌وجێن (یه‌كه‌یێن) جاشان پێك هاتبوون ب پشته‌ڤانیا فرۆكه‌ و زریپۆش و تۆپان هێرشی پێشمه‌رگه‌ی كرن. هێزێن پێشمه‌رگه‌ی و ب پشته‌ڤانیا به‌رگری مللی یا خه‌لكێ زاویته‌ ب سه‌رۆكاتی و ب سه‌رپه‌رشتیا بابێ روحی یێ نه‌ته‌وا كورد (مسته‌فا بارزانی) بوو، به‌رهنگاری هێزێن دوژمنان بوون، ئه‌ڤ شه‌ره‌ ل ده‌ڤه‌را زاویته‌ و نزارێ زاویته‌ و ب تایبه‌تی ل گه‌لیێ زاویته‌ هاتیه‌ ئه‌نجامدان و ماوێ پێنج رۆژ و پێنج شه‌ڤان ڤه‌كێشا بوو ئه‌ڤ شه‌ره‌ ب داستانا گه‌لیێ زاویته‌ دهێته‌ نیاسین. چه‌كێ پێشمه‌رگه‌ی د ڤی شه‌ری دا پێكهاتبوون ژ تڤه‌نگێن برنۆ و تڤه‌نگێن سه‌لیب و ئینگلیزیێن كورت و درێژ و (12) ملم وكته‌كا كێما ره‌شاشێن برێم بوون. هژمارا پێشمه‌رگێن پشكدار د ڤێ داستانێ دا (500) هه‌تا (600) پێشمه‌رگان بوون. زیانێن د ڤی شه‌ری دا ب حوكمه‌تا عیراقێ كه‌فتین ب سه‌دان كوشتی و برینداربوون كو ئه‌ردێ شه‌ر لێ هاتیه‌كرن پر ببوو ژ كوشتی و بریندارێن دوژمنی خۆشبه‌ختانه‌ زیانێن ب پێشمه‌رگه‌ی كه‌فتین ب تنێ (5) برینداربوون. ژ ئه‌وان برینداران سه‌رۆكێ گرۆپه‌كی بوو ب ناڤێ (نه‌سیف نێروه‌ی)، ژ وان سه‌رقۆلێن پێشمه‌رگه‌ی یێن د ڤێ داستانێ دا پشكداری كری كو ناڤێن وان ب ده‌ست مه‌كه‌فتین، دشێن به‌حسی ئه‌ڤان بكه‌ین (محه‌مه‌د ئه‌مین میرخان و نه‌سیف نێره‌وی ومه‌لا شنی و مشیر ئاغا رۆڤی و عه‌بدولواحد حه‌جی مه‌لۆ و غازی حه‌جی مه‌لۆ حكمه‌ت عابد عه‌بدال و ئه‌مینێ كورتێ و سه‌عدی زاویته‌ی و حه‌جی بێرۆخی و حیتۆ باله‌تی وه‌یسی بانی و هاشم مێرۆزی و مه‌لا قاسم ئێمینكی و فارس كۆره‌ماركی و سه‌عید حه‌سه‌ن مستو و حسۆ میرخان دۆله‌مه‌ری و محه‌مه‌د شێخ ئه‌حمه‌د گه‌لی رۆمانی و…هتد. داخوازا لێبۆرینێ دكه‌م ئه‌گه‌ر ناڤێ سه‌رقۆله‌كی مه‌ ژبیر كربیت. هه‌ژیه‌ بێژین كو داستانا گه‌لیێ زاویته‌ یا مێژوویی به‌رسڤه‌كا جه‌ركبر بوو ژ پێشمه‌رگێ شۆره‌شا ئیلۆنێ بۆ حوكمه‌تا عیراقێ كو ب ئه‌ڤی ره‌نگی داستانا گه‌لیێ زاویته‌ كورسیا ده‌سهه‌لاتێ ل وی سه‌رده‌می هه‌ژاند و ترس و سه‌هم و له‌رزه‌ك خسته‌ د دلێ جاش و وخۆفرۆشان و سۆپایێ وێ دا كو هه‌رده‌م ڤێ رژێمێ د گۆتار و داخویانیێن خوه‌دا ل ده‌زگه‌هێن راگه‌هاندنێ د گۆت چ تشت نینن و نه‌ماینه‌ ب ناڤێ چ شۆره‌شان ل كوردستانا عیراقێ كو مه‌ سه‌ركوت كریه‌ و مه‌ نه‌هێلایه‌ و ژناڤبرینه‌ ب تنێ هه‌بوونا هنده‌ك چه‌كداران وه‌كی وان دگۆتێ (عصاه‌) اته‌ كو پێگیریێ پابه‌ندبوونێ ب قانوونێ ناكه‌ن (الخارجین عن القانون). ئاشكه‌رایه‌ كو به‌رێ گه‌لیێ زاویته‌ گه‌لیه‌كێ گه‌له‌كێ ب چه‌پ و چویر و ئاسێ بوو، ئه‌ڤجا ژبه‌ر ڤێ ئێكێ زیانێن دوژمنی گه‌له‌ك بوون كو پێشمه‌رگه‌ شیا گورزێن كوژه‌ك داوه‌شینته‌ دوژمنی و هه‌ر وه‌سا دڤێت ژبیر نه‌كه‌ین كو دارستانێن داركاژان ل زاویته‌ رۆله‌كێ گرنك و به‌رچاڤ هه‌بوو د سه‌ركه‌فتنا ڤێ داستانێ دا، ئه‌وژی كو وه‌ك په‌ژانه‌ك و پشته‌ڤانیه‌ك بوو ژۆ هێزێن پێشمه‌رگه‌ی كو بۆ هه‌موویان دیاربوو كو پێشمه‌رگه‌ دشێت قاره‌مانی و داستان ل دووڤ داستانێ ئه‌نجام ب ده‌ت و ب ده‌ستخوه‌ڤه‌ بینیت و بۆ رژێما عیراقێ دیاركر كو بزاڤا ئازادیخوازا گه‌لێ كورد دێ هه‌ر زێندی مینیت و دێ به‌رده‌وامیێ ده‌ته‌ خه‌باتا خوه‌ هه‌تا كو دانپێدان ب هه‌می مافێن ئه‌وێ بهێته‌كرن. هه‌ژی گۆتنێ یه‌ كو گه‌نج و پیر و ژنێن زاویته‌ رۆله‌كێ به‌رچاڤ وكاریگه‌ر هه‌بوو د سه‌ركه‌فتنا پێشمه‌رگه‌ی د ل ڤێ داستانێ، كو ئه‌وان بۆ ماوێ پێنج رۆژان خوارن و ڤه‌خوارن بۆ پێشمه‌رگێ قه‌هره‌مان به‌رهه‌ڤ دكرن و هه‌ر وه‌سا ئافره‌تا كورد ژی یا بێبه‌هر نه‌بوو د ئه‌ڤێ داستانێ دا شێره‌ ژنه‌ك ب ناڤێ (مارگرێت جۆرج) كو ئافره‌تاكا مه‌سیحی بوو ل گه‌ل پێشمه‌رگه‌ی دابوو. ژبه‌ر گرنگیا ڤێ داستانێ ل سالا 2009 د هه‌لكه‌فتا ده‌ستپێكرنا داستانا گه‌لیێ زاویته‌ سه‌رۆك مه‌سعود بارزانی ئاماژه‌ پێ دا و گۆتی داستانا گه‌لیێ زاویته‌ ژ ده‌ستپێكرنا شه‌رێ شۆره‌شا ئیلۆنێ بوو و ل شه‌ڕێ كورێ ل سالا \1991ی ب دووماهی هات، لێ جهێ داخێ یه‌ كو هه‌تا نوكه‌ ئه‌و گوندێ پشته‌ڤانی و هاریكاریا ڤێ داستانێ كری كو ئه‌وژی گوندێ زاویته‌ یا كه‌ڤنه‌ هێشتا كاڤله‌ و نه‌هاتیه‌ ئاڤه‌دانكرن.

ئه‌حمه‌د سادق زاویته‌ى
ل رێكه‌فتى 22\11 \2011 دۆستا دێرینا گه‌لێ كورد (خانم دانیال میته‌ران) هه‌ڤژینا سه‌رۆكێ به‌رێ یێ فه‌ره‌نسا فره‌نسوا میته‌ران ل نه‌خۆشخانه‌یا (جۆرج پومپیدۆ) ل پاریسا پایته‌ختێ فه‌ره‌نسا مالئاڤایى كر. خانم دانیال میته‌ران دۆسته‌كا هه‌ره‌ نێزیكا گه‌لێ كورد بوو و خه‌مخۆرا كێشه‌یا كوردى بوو و رۆلێ وێ د به‌رچاڤكرنا دۆزا كورد بوو، ئه‌وژى ژبۆ ناڤه‌ندێن نێڤده‌ولى و هه‌روه‌سا سه‌باره‌ت ملله‌تێن ته‌په‌سه‌ر و بن ده‌ست و د هه‌مى كارێن سیاسى دا رۆله‌كێ دیار و به‌رچاڤ هه‌بوویه‌. ب رێیا چه‌ندین پرۆژه‌یێن جودا جودا هاریكارى و پشته‌ڤانیا خه‌لكێ لێ قه‌وماى و ئاواره‌ و مشه‌ختكریه‌، كو ل گه‌له‌ك جهێن جهانێ هه‌ڤرووشى قه‌یران و كاره‌ساتێن ره‌وشه‌كا دژوار و ئالۆز بوویه‌ كو خانما هێژا ژ نێزیك ئاگه‌هدارى خه‌بات و دیرۆك و ره‌وشا كوردان و ملله‌تێ كوردستانێ بوویه‌. ئێكه‌م كه‌سایه‌تیا نێڤده‌ولى بوویه‌ سه‌ره‌دانا كه‌مپێن په‌نابه‌رێن كورد كرى ل توركیا ئه‌وێن ژبه‌ر هێرشێن درنده‌یێن ئه‌نفالان قه‌ستا ڤى وه‌لاتى كرى و ب هزاران رۆندك ژبۆ ڤان په‌نابه‌ران باراندین. و پشتى سه‌رهلدانا بهارا سالا \1991 یا خه‌لكێ كوردستانێ خانما هیژا شیایه‌ وه‌كى كه‌سایه‌تیه‌ك رۆلێ خوه‌ د داكۆكیكرنا ماف و دۆزا ره‌وایا ملله‌تێ كوردستانێ بگێریت و ده‌ستێ هاریكاریێ و به‌ره‌ڤانیێ بۆ ملله‌تێ كوردستانێ بگێریت و هه‌ر ژبه‌ر ڤى هه‌لویستێ مرۆڤدۆست و ئه‌رێنى هه‌تا وه‌غه‌را داویێ كرى وه‌كى دۆستا نێزیكا ملله‌تێ كورد دهاته‌ هژمارتن ول دووماهیا هه‌یڤا سالا 1991 سه‌ره‌دانا هه‌رێما كوردستانا ئازادكر د ڤى چارچووڤه‌ى دا وه‌ك وه‌فاداریه‌ك و خۆشتڤیه‌ك به‌رامبه‌ر هه‌لۆیستێ دیاركرى یێن خانما هێژا دانیال میته‌ران چه‌ندین جهێن گشتى و هه‌تا جاده‌یێن سه‌ره‌كى ل هه‌رێما كوردستانێ ب ناڤێ وێ هاتینه‌ ئاڤاكرن و بناڤكرن كو ل دووماهى سه‌ره‌دانا خوه‌ بۆ هه‌رێما كوردستانێ ل سالا \2009 خانم دانیال میته‌ران ژ ئالیێ سه‌رۆكێ هه‌رێما كوردستانێ (مه‌سعود بارزانى) ڤه‌ هاته‌ پێشوازیكرن و بۆ چه‌ندین جهێن هه‌رێما كوردستانێ سه‌ره‌دان كربوون و ل دووماهیێ ئاماده‌ى روونشتنه‌كا په‌رله‌مانێ كوردستانێ بووى د گۆتارا خوه‌دا هێژایێ خوشحالیا خوه‌ به‌رامبه‌رى سه‌ره‌دانا هه‌رێما كوردستانێ و داموده‌زگه‌هێن هه‌رێمێ ده‌ربرى و گۆت (هه‌ست دكه‌م ئه‌ڤرۆ ل وه‌لاتێ خوه‌ مه‌)، چنكو ئه‌م ئێك خێزانین خانم دانیال میته‌ران یا چالاكڤان بوویه‌ د وارێ مرۆڤاتیێ دا كو رۆله‌كێ هه‌ره‌ گرنك هه‌بوو د ئێكگرتن و رێخستنا ناڤمالیا كوردى دا خانما هێژا كو یا ناڤداره‌ ب (دانیال ئیمیلیان ئیزابیل)، هه‌ر وه‌سا كو یا به‌رنیاسه‌ ل جه‌م ملله‌تێ مه‌یێ كورد ب (دایكا كوردان) خانما هێژا ل (29) چریا دووێ ل سالا 1924 ل فیردۆنێ باكۆرێ رۆژهه‌لاتێ فه‌ره‌نسا هاتیه‌ سه‌ر دونیایێ ل (28) چریا دووێ ل سالا 1944 ژیانا هه‌ڤژینیێ ل گه‌ل (فره‌نسوا میته‌ران) سه‌رۆكێ به‌رێ یێ فه‌ره‌نسا پێكئینایه‌ خودانا (سێ) رێكخراوێن تایبه‌ته‌ ب زارۆ و كێمئه‌ندامان ڤه‌ ل سالا 1986 رێكخراوا (فرانس لبیرتى) دامه‌زراندیه‌ ب خه‌م و كۆڤانه‌كا مه‌زن ڤه‌ ب ئه‌گه‌رێ نه‌خۆشیا ته‌نگه‌ هه‌ناسێ د ژیێ (87) سالى دا چوویه‌ به‌ر دلۆڤانیا خودێ ب ڤێ وه‌غه‌را داویێ مرۆڤایه‌تیێ ب گشتى و ملله‌تێ كورد ب تایبه‌تى و ته‌ڤایا ملله‌تێن بنده‌ست و ته‌په‌سه‌ر دۆسته‌كا هه‌ره‌ نێزیك و پشته‌ڤانه‌كا ب هێز ژ ده‌ست دا ب ڤێ هه‌لكه‌فتا دلته‌زین سه‌رێ رێز و نه‌وازشێ دچه‌مینین، ب راستى ملله‌تێ كورد قه‌ردارى وێ یه‌ ل دووماهیێ هزار سلاڤ و رێز و هورمه‌ت بۆ گیانێ (خانم دانیال میته‌ران) كو دشێن بێژین هه‌رده‌م فه‌ره‌نسا خودان هه‌لۆیسته‌ ل به‌رامبه‌ر دۆزا كوردان و ل هه‌ر تنگاڤیه‌كێ كو سه‌ره‌دانێن سه‌رۆكێن فه‌ره‌نسا بۆ هه‌رێما كوردستانێ نیشانا هندێ یه‌.

ئه‌حمه‌د سادق زاویته‌ى

ب درێژاهیا دیرۆكێ، وه‌ك مرۆڤ ته‌ماشه‌ دكه‌ت كو ملله‌تێ كورد تووشی چه‌ندین كاره‌سات و تراژیدی و ده‌ربه‌ده‌ریان بوویه‌ ل هه‌ر چار پارچێن كوردستانێ ئه‌وژی پشتی رێككه‌فتناما ((سایكس پیكۆ)) ل سالا 1916 كو ئه‌ڤ ملله‌ته‌ هاتیه‌ پارڤه‌كرن ل سه‌ر عیراق و ئیران و توركیا و سووریێ كو ئه‌ڤ ملله‌تێ بنده‌ست و هه‌ژار و ته‌په‌سه‌ر ل رێككه‌فتناما ((سیفه‌ر)) ئه‌وژی ل رێكه‌فتی 10\8\1920 كو ملله‌تێ كورد هاتیه‌ بێبه‌هركرن ژمافێ ده‌وله‌تبوونێ كو ده‌رفه‌ته‌كا زێرین بوو ژ بۆ ملله‌تێن بنده‌ست و هه‌ژار و ته‌په‌سه‌ر، ئه‌وژی كو ببنه‌ خودان وه‌لاته‌كێ سه‌ربخوه‌ كو ئه‌ڤ ملله‌ته‌ وه‌ك مه‌ ئاماژه‌ پێ دای ب چه‌ندین شۆره‌ش و سه‌رهلدان و بزاڤان بووینه‌ لێ هه‌می هاتینه‌ ژناڤبرن و سه‌ركوتكرن، ئه‌وژی كو ب ئاسن و ئاگری و ب زولم و سته‌مێ رژێمێن ڤان وه‌لاتان سه‌ره‌ده‌ری دگه‌ل دا دكر ژبه‌ر كو ڤی ملله‌تی هه‌رده‌م باوه‌ریا خوه‌ ب سۆزێن وان دئینا و پشتا خوه‌ پێ گه‌رم دكر و پابه‌ندی سۆزێن وان بوون كو دڤێت ژبه‌رێ وه‌ره‌ مه‌ زانیبا سیارێ خه‌لكێ هه‌ر یێ په‌یایه‌، ئه‌وژی كو وه‌كو دبێژن دوژمنێ بابێ نابیته‌ دۆستێ كورێ. ژبۆ نموونه‌ ژناڤبرن و سه‌ركوتكرنا شۆره‌شێن كوردی ئێك ل دووڤ ئێكێ وه‌ك شۆره‌شێن بارزان و شۆره‌شا شێخ عه‌بدولسه‌لام بارزانی و شێخ مه‌حموود ئه‌لحه‌فید و شێخ سه‌عید نۆرسی و شێخ سه‌عید پیران و شۆره‌شا سمكۆ شكاك و شۆره‌شێن قازی محه‌مه‌د و به‌درخانیان و شۆره‌شێن ئاگرێ و ئارارات و شۆره‌شا عه‌بدولا ئه‌لنه‌هری و شۆره‌شێن ئیلۆن و گولانێ و..هتد. كو هه‌می هاتینه‌ ژناڤبرن و سه‌ركوتكرن ژلایێ رژێمێن ڤان وه‌لاتان ڤه‌ ئه‌وێن وه‌ك مه‌ ئاماژه‌ پێ دای كو كورد ل سه‌ر هاتینه‌ دابه‌شكرن، ئه‌وژی ژبه‌ر ناكۆكیێن د ناڤبه‌را كوردان دا و هه‌روه‌سا هه‌بوونا ده‌رزان هه‌روه‌سا كو عه‌شیره‌تگه‌ریێ و ئایینی رۆلێ خوه‌ هه‌بوو د ڤێ ئێكێ دا و هه‌روه‌سا ب هاریكاری و پشته‌ڤانیا وه‌لاتێن زلهێز و شۆڤینی. كو كاروانێ خه‌بات و تێكۆشینێ یێ به‌رده‌وامه‌ ودێ یێ به‌رده‌وام بیت و ناراوه‌ستێت، چنكو ملله‌تێ پشته‌ڤانیا وی كولۆخك و خوین بن دونیا هه‌می دێ ژبه‌ر رۆخیێت و ئه‌و دێ مینیت و نارۆخیێت كو ئه‌ڤ تراژیدی و كاره‌ساته‌ هه‌می ب سه‌رێ ڤی ملله‌تی دا هاتین هه‌می ڤه‌دگه‌رێت وه‌ك مه‌ گۆتی ژ نه‌ئێكگرتن و نه‌ێكرێزی و نه‌بوونا ده‌وله‌ته‌كا سه‌ربخوه‌ كو ب كوردان ڤه‌، ئه‌وژی كو كورد هه‌می سه‌رێ خوه‌ بده‌نه‌ بن سێلوانا وێ كو پشتا خوه‌ پێ گه‌رم بكه‌ن كو ببیته‌ ژێده‌ره‌ك بۆ وان به‌س وه‌سا دیاره‌ كو ئه‌م كورد دبێ خودانین و مه‌ كه‌س نینه‌ پشتا خوه‌ پێ گه‌رم بكه‌ین به‌س پا خودانێ مه‌ كوردان ژی خودێ یه‌، چنكو ئه‌و ڤێ زولم و سته‌ما ل مه‌ كوردان دهێته‌كرن دبینیت كو ئه‌ڤ چه‌ندا مه‌ به‌حس ژێ كری هه‌می بووینه‌ ئه‌گه‌رێ هندێ كو ئه‌م كورد ببینه‌ پاریه‌كێ ب ساناهی و نێچیرا دوژمن و دوژمنكاران كو یا ژ هه‌موویان كمباختر ئه‌وه‌ ئه‌م كورد هه‌رده‌م ب وه‌ریسێ خه‌لكی دچینه‌ كه‌ڤری و دبنه‌ جهێ باوه‌ریامه‌، ئه‌رێ كا رۆژه‌ك هه‌یه‌ كو ڤێ گاڤێ كولبه‌ره‌ك ل سه‌ر سنۆرێن هه‌رێمێ و ئیرانێ نه‌هێته‌ كوشتن كو ژ نه‌چاری بخوه‌ ب ڤی كاری رادبن ژبۆ په‌یداكرنا پاریێ نانی ژبۆ زارۆ و مالباتێن خوه‌ ما خوه‌نه‌ ئه‌وژی چه‌كدارن یان ژی رۆژان گه‌نجه‌ك یان چالاك ڤانه‌ك نه‌هێته‌ سێداره‌دان یان ژی رۆژه‌ك ب سه‌ر ڤه‌ دچیت كورده‌ك ل توركیا ژلایێ میت و دورندێن توركان ڤه‌ نه‌هێنه‌ شه‌هیدكرن ب هه‌ر بهانه‌یه‌كێ و هه‌ر وه‌سا زێده‌گاڤیێن وێ ل سه‌ر ئاخا هه‌رێما كوردستانێ، ئه‌وژی ب هه‌ر بهانه‌یه‌كێ پا كانێ ئه‌وێن گرنگیێ دده‌نه‌ مرۆڤایه‌تیێ و مافێ مرۆڤ. پا مه‌ كوردان ل عیراقێ گه‌له‌ك سه‌ربورێن هه‌ین د ڤی بیاڤی دا دگه‌ل رژێمێن ده‌سهه‌لاتدارێن عیراقێ، ئه‌وژی وه‌ك ئه‌ڤ رژێمه‌ ته‌نگاڤ دبن دۆست و برایێن مه‌نه‌ و گاڤا بێمنه‌ت بوون جه‌لادێن سه‌رێ مه‌نه‌ و هه‌روه‌سا ڤێ گاڤێ ئه‌م هه‌موو یێن دبینین ره‌وش و ته‌ڤنێ ئالۆز ومژه‌وی یێ رۆژ ئاڤایێ كوردستانێ كو كه‌فتیه‌ د ناڤبه‌را چه‌كۆچێ رژێما سووریێ و گه‌ف و هه‌ره‌شه‌یێن رژێما ئه‌ردۆگانی و بێ سۆزیێن سه‌رۆكێ ئه‌مریكی دۆنالد ترامب و داعش و گرۆپێن توندره‌ و رادیكال و شۆفینی دا كو مه‌ره‌م و ئارمانجێن وان، ئه‌وه‌ نه‌ژادێ مه‌ كوردان ژ ناڤبه‌ن ب هانه‌یا دروسكرنا ده‌ڤه‌ركا ئارام كو یا دروست چێكرنا ده‌ڤه‌ره‌كا داگیركری. ئه‌ڤجا ژبه‌ر ڤێ ئێكێ ل رێكه‌فتی 9\10\2019 ئه‌ردوگان ب هێرشه‌كا به‌رفره‌ه و درندانه‌ رابوویه‌ دژی برایێن مه‌ ل رۆژئاڤا كو د ڤی بیاڤی دا وه‌لاتێن زلهێز و نه‌ته‌وه‌یێن ئێكگرتی و كۆمكارا عه‌ره‌بی و قۆلپا نیتۆ و جڤاتا ئاسائیشا نیڤده‌وله‌تی دبێ هه‌لویستن ژبلی هنده‌ك داخۆیانیان و نه‌رازیبوونێ. كو ئه‌ڤ هێرشه‌ هاته‌ ئه‌نجامدان پشتی سه‌رۆكێ ئه‌مریكی ترامپی گلۆپا كه‌سك هه‌لكری بۆ ئه‌ردۆگانی كو ب ڤێ هیرَشێ راببیت و ڤه‌كێشانا هێزێن خوه‌ ژ ده‌ڤه‌رێ كو ڤێ ئێكێ هه‌ستا مرۆڤایه‌تی ل جه‌م هه‌ر كه‌سه‌كێ گرنگیێ دده‌ته‌ مرۆڤایه‌تیێ و مافێ مرۆڤ هه‌ژاند كو راده‌یه‌ك ژبۆ ڤان كارێن دروندانه‌ ناهێته‌دانان ژلایێ ئه‌ڤ جهێن مه‌ به‌حس ژێ كری كو ئه‌وێن بریا د ده‌ستان دا ب راستی كاره‌ساته‌كا مرۆڤی په‌یداكریه‌ و مه‌ترسی یا هه‌ی ل سه‌ر ڤێ پارچا كوردستانێ كو وه‌سا دیاره‌ چه‌كێ قه‌ده‌غه‌كری د ڤێ هێرشێ دا هاتیه‌ بكرئینان كو ئه‌ڤ ئاگر به‌ستا ڤێ گاڤێ یا تاك لایانه‌ هاتیه‌ چێكرن ژلایێ ئه‌ردۆگانی و جێگرێ ئه‌مریكا ڤه‌ بیلانه‌كه‌ دژی ملله‌تێ كورده‌ و بزاڤه‌كا گوهۆرینا دیمۆگرافیه‌ ژلایێ ئه‌ردۆگانی ڤه‌ چ خودێ قه‌بوول دكه‌ت هه‌وه‌ هه‌موویان دونیا ل مه‌كوردان كریه‌ په‌قیشكا كه‌زانێ. بۆ زانین كو ئه‌و ئاوه‌ره‌یێن كو دێ ڤه‌گه‌رینه‌ ڤێ ده‌ڤه‌را وه‌كو ئه‌و دبێژن یا ئارام زوربه‌ی وان عه‌ره‌بن و توركن كو ئه‌ردوگانی دڤێت نشته‌جێ بكه‌ت ل ڤێ ده‌ڤه‌رێ ئه‌ڤه‌ هاتینه‌په‌روه‌رده‌كرن ژ لایێ ئه‌ردۆگانی ڤه‌ ئه‌ڤه‌ چه‌ند ساله‌كه‌ یا دروست كو چێنابیت ده‌ڤه‌را ئارام دبن كونترۆل و سه‌رپه‌رشتیا لایه‌نه‌كی ڤه‌بیت یێ پشكدار د شه‌ری دا كو ئه‌ڤه‌ زولمه‌كا سۆروسۆره‌ ل مه‌ كوردان دكه‌ن، ئه‌وژی كو دڤێت بۆ ڤێ مه‌ره‌مێ هێزه‌كا نیڤده‌وله‌تی ڤی جهی بگریت وه‌ك باشۆرێ لبنانێ دگه‌ل ئیسرائیل و قوبرس باشۆری سودان و گه‌له‌ك جهێن دی، ئه‌وژی كود بن كۆنترۆلا نه‌ته‌وه‌یێن ئێكگرتی ڤه‌نه‌، هه‌روه‌سا وه‌ك بۆمه‌ كوردێن باشۆر ل سالا\ 1991 چێكری كود بن كۆنترۆل و سه‌رپه‌رشتیا هه‌ڤپه‌یمان و نه‌ته‌وه‌یێن ئێكگرته‌ڤه‌ بوو به‌س وه‌سا دیاره‌ ئاڤا خورتان، ئانكو یا توركان بێ ماتۆر سه‌ر ئه‌ڤراز دچیت خودی تو ڤی ئاگری بڤه‌مرینی و تو ڤێ زولم و سته‌مێ ل سه‌ر برایێن مه‌ ل رۆژئاڤایێ كوردستانێ راكه‌ی و ڤێ جارێ ژی ژ ده‌ستێن درونده‌یێن ئه‌ردوگانی و دووڤه‌لانكێم وی قورتال بكه‌ی.