سەرۆكێ حوكمەتا هەرێما كوردستانێ دلگرانییا خوە ل دۆر بكارئینانا مووچەیێ فەرمانبەر و خانەنشینێن هەرێما كوردستانێ دیاركر كو بووینە كارتەكا سیاسی د ناكۆكیێن دناڤبەرا بەغدا و هەولێرێدا. هەروەسا دیاركر، ل دووڤ قانوون و دەستوورێ ئیراقێ، مافێ فەرمانبەرایە بێی گیرۆبوون مووچەیێ خوە وەربگرن.
مەسرور بارزانی، سەرۆكێ حوكمەتا هەرێما كوردستانێ د چاڤپێكەفتنەكێدا ل گەل كەنالێ (الشرق نیوز) كو پۆختەیەك ژێ هاتیە بەلاڤكرن، دوپاتی ل وێ چەندێ كر» مافێ فەرمانبەرێن هەرێما كوردستانێیە ب گۆڕەی قانوون و دەستوورێ ئیراقێ مووچەیێ خوە ل دەمێ خوە بێی هیچ گیرۆبوون و كێشەیەكێ وەربگرن».
هەڤدەم مەسرور بارزانی دلتەنگییا خوە دیاركر ژ وێ چەندێ كو پرسا مووچەیێ فەرمانبەرێن هەرێما كوردستانێ وەكو كارتەكا سیاسی هاتیە بكارئینان, دبێژیت ژی: ئەڤە كارەكێ قەبوولكری نینە، چونكە هەتا دادگەها فیدرالی ژی بڕیار ل دۆر مووچەی دایە و دوپاتی ل وێ چەندێ كریە كو نابیت ببیتە پشكەك ژ ململانێیێن د ناڤبەرا بەغدا و هەولێرێ.
سەرۆكێ حوكمەتا هەرێما كوردستانێ د وێ چاڤپێكەفتنێدا گوت ژی» سەرەرای وێ چەندێ قانوون، دەستوور و دادگەها فیدرالی ژی پشتەڤانی ل هنارتنا مووچەیێ فەرمانبەرێن هەرێما كوردستانێ دكەن، بەلێ مووچەیێ هەڤوەلاتیێن هەرێما كوردستانێ دەمێ سێ مەهان گیرۆبوو و بەری چەند رۆژان، تنێ مووچەیێ مەها پێنج ژ ئالیێ بەغدایێ ڤە هاتە مەزاختن».
مەسرور بارزانی ئاماژە ب وێ چەندێ ژی كر» وەزارەتا داراییا فیدرال هاتیە د ناڤ هووردەكاریێن موچە و بودجەیا هەرێما كوردستانێ، ئەڤە ژی بنپێكرنا دەستوورێ ئیراقێ و مافێن دەستووری یێن هەرێما كوردستانێیە».
مەسرور بارزانی دوپاتی ژی ل وێ چەندێ كر» چارەسەرییا دەستووری یا ڤێ پرسێ، رێككەفتنە د ناڤبەرا بەغدایێ و هەولێرێ ل سەر پشكا بودجەیا هەرێما كوردستانێ ژ بودجەیا گشتییا داهاتییا ئیراقێ».
رۆهنكر ژی» د بەرهەڤین ل گەل بەغدایێ دانوستاندنان بكەین سەبارە قانوونا نوو یا پەترۆلێ».
هەروەسا دیاركر» هەولێر بزاڤێ دكەت ل گەل بەغدایێ یا هاریكار و هەماهەنگ بیت بۆ هنارتنا پەترۆلا هەرێما كوردستانێ».
سەرۆكێ حوكمەتا هەرێما كوردستانێ ل دۆر هێرشێن درۆنی ل سەر زەڤیێن پەترۆلی یێن هەرێما كوردستانێ، گوت» حوكمەتا هەرێما كوردستانێ و دەزگەهێن وێ یێن ئەمنی دزانن چ ئالییەك ل پشت وان هێرشایە، بەلێ ب باشی دزانن چاڤەڕێ ئەنجامێن ڤەكۆلینێن ئالیێن پەیوەندیدار بكەن».
هەروەسا باس ل وێ چەندێ ژی كر» حوكمەتا هەرێما كوردستانێ ب پشتڕاستیڤە ل دۆر ڤێ چەندێ ل گەل هێزێن هەڤپەیمانییا نێڤدەولەتی و حوكمەتا فیدرالی د هەماهەنگیێدایە».
سەبارەت ئالۆزیێن دەڤەرێ ژی، مەسرور بارزانی دوپاتكر» هەر ئالۆزییەكا ئەمنی ل دەڤەرێ، دێ كاریگەری و دەرئەنجامێن نەرێنی ل سەر هەموویان هەبیت».
سەرۆكێ حوكمەتا هەرێما كوردستانێ سەبارەت هەڤبەندیێن هەرێما كوردستانێ و سعودیێ و ئیرانێ راگەهاند» هەڤبەندی ل گەل ریاز گەلەك د باشن و د دیرۆكی نە، هەڤدەم هەولێر رێزێ ل هەڤبەندیێن خوە ل گەل تەهرانێ و وەلاتێن دەوروبەر دگریت و ناخوازیت ببیتە گەف ل سەر هیچ وەلاتەكێ دەوروبەر و هەڤدەم پشكەك ژی نەبوویە ژ كێشەیێن د ناڤبەرا ئیرانێ و ئیسرائیلێدا».
ل دۆر سووریێ ژی، گوت» پێدڤییە دیمەشق دەرگەهی ب روویێ كوردانڤە ڤەكەت و داخوازیێن كوردێن سووریێ بجهبینیت».

دیدار/ دلۆڤان ئاكرەیی

ئەندامێ لژنەیا پەترۆل و غازێ ل جڤاتا نوونەرێن ئیراقێ ژ فراكسیۆنا پارتی دیموكراتی كوردستان، د.سەباح سوبحی سەبارەت ب رێككەفتنێن د ناڤبەرا هەولێرێ و بەغدایێ دا ل دۆر مووچەیێ فەرمانبەرێن هەرێما كوردستانێ و هنارتنا پەترۆلا هەرێمێ ب رێكا كۆمپانییا (سۆمۆ) بۆ رۆژنامەیا (ئەڤرۆ) گوت» لژنەیەك بۆ هەلسەنگاندن و خەملاندنا وان زیانێن بەر ب زەڤییێن پترۆلی یێن هەرێما كوردستانێ كەفتین هاتیە پێكئینان و وەكوئەركێ دەستپێكی كارێن خوە یێن ئەنجامداین، بەلێ وان پێتڤی ب راپۆرتەكێیە تاكو بزانن هەر زەڤییەكا پەترۆلی چەند زیان بەركەفتینە و كەنگی دێ شێن دوبارە دەست ب هنارتنا پەترۆلێ ل ڤان زەڤییان ب ئاسایی كەن ،
لەوما وەك دەستپێك پێزانین ب وەزیرێ پەترۆلا ئیراقێ گەهاندینە و وی ژی راپۆرتا خوە رادەستی ئالیێن پەیوەندیدار كریە، د ڤێ قوناغێدا بەرهەمئینانا پەترۆلێ ل هەرێمێ ژبەر هێرشێن درۆنی 81 هزار بەرمیلێن پەترۆلێنە رۆژانە و یێن دی ژی هەتا چێكرن و سەخبێركرنا ئامیرەیێن كو زیان گەهشتینێ كێمبوویە كو پترییا زیانان ژی بەر ب كارێن كۆمپانیا (دی ئێن ئۆ) كەفتینە ، لەوما بۆ هەر زەڤییەكا پەترۆلی ژڤانەك هاتیە دیاركرن، هەتا كێشەیێن هەین بهێنە چارەسەركرن چونكو وەزارەتا پەترۆلا ئیراقێ داخوازكریە دەستپێكرنا هنارتنا پەترۆلا هەرێمێ ژ 100 هزار بەرمیلان د رۆژەكێدا كێمتر نەبیت بۆ هنارتنا ژ دەرڤە ، ژ بەركو ترباین و ئامیرەیێن پەترۆلێ نەشێن كێمتر ژ ڤێ رێژێ كار پێ بهێتە كرن ، چونكو مەزاختیێن وێ دێ زێدەتر بن ژ قازانج و مفایێن وێ ، لەوما د نوكەدا لژنەیێن وان كار ل سەر ڤێ پرسێ دكەن».
د. سەباح سوبحی زێدەترگوت» ل دووڤ وێ رێككەفتنا دناڤبەرا هەرێمێ و ئیراقێدا هاتیە كرن پێدڤییە هەرێم رۆژانە 230 هزار بەرمیلێن پەترۆلێ رادەستی وەزارەتا پەترۆلا ئیراقێ بكەت و د نوكەدا وەزارەتا پەترۆلا ئیراقێ ب خوە بەرپرسە ژ ڤێ پرسێ ، لەوما ب لەز كارێ چێكرنەڤەیا وان زەڤییێن پەترۆلی دكەت یێن زیان پێگەهشتی ، نەخاسمە ل وان چار زەڤییێن سەرەكی یێن رێژەیا هنارتنا وان 180 هزار بەرمیلێن پەترۆلێ بوو د رۆژەكێدا ، تاكو دەست ب هنارتنا پەترۆلێ ل وان زەڤییێن هەرێمێ بكەت».
ناڤبری ئاشكرا ژی كر»بەری نوكە هاتبوو راگەهاندن كو پێدڤییە پەترۆل بهێتە هنارتن، پاشی دێ مووچە بۆ هەرێمێ هێتە هنارتن، بەلێ پشتی دانوستاندنان، بۆ ئالیێ ئیراقی رۆهن بوو زیان بەر ب پەترۆلا هەرێما كوردستانێ كەفتینە، هەروەسا چارچووڤەیێ هەماهنگییێ ژی یێ گەهشتییە ڤێ باوەریێ ب رێكا راپۆرتێن لژنەیێن هاتینە پێكئینان ژئالیێ وەزارەتێن پەیوەندیدارێن ئیراقێڤە و گوت»هنارتنا پەترۆلا هەرێمێ بۆ دەرڤە و پاشكەفتنا ژڤانێ هنارتنا پەترۆلێ ژی نابیتە رێگر ل سەر نە هنارتنا مووچەیێ فەرمانبەرێن هەرێما كوردستانێ ، هەر ژبەر چارەسەركرنا هەبوونا هەر گومانەكێ ل سەر پرسا مووچەیێ فەرمانبەرێن هەرێما كوردستانێ د نوكەدا چار شاندێن هەرێمێ بۆ دانوستاندنان و دووڤچوونا پرسان ل بەغدانە و لژنەیێن بەغدایێ ژی ل هەرێمێ هەنە بۆ دووڤچوونا چارەسەركرنا وان زیانێن ب زەڤییێن پەترۆلێ یێن هەرێمێ كەفتین، و دهێتە پێشبینیكرن ل دەستپێكا حەفتییا بهێت ، دەست ب هنارتنا پەترۆلا هەرێمێ ب رێژەیەكا دیاركری بهێتە كرن و ل ناڤەراستا حەفتییا بهێت ژی بڕیار ل دۆر مووچەیێ مەها شەش یێ فەرمانبەرێن هەرێمێ بهێتە دان».
وی ئەندامێ لژنەیا پەترۆل و غازێ ل جڤاتا نوونەرێن ئیراقێ دیاركر» چارچۆڤەیێ هەماهەنگیێ ژی د وێ چەندێ گەهشتییە، لژنەیا وان ژی تشت یێن رۆهنكرین، وەزارەتا پەترۆلێ ژی پێزانین یێن هەین، لەوما گیرۆروونا هنارتنا پەترۆلا هەرێما كوردستانێ نابیتە رێگر ل هنارتنا مووچەیێ فەرمانبەرێن هەرێمێ».

شارەزایەكێ وارێ پەترۆلێ و گرێبەستێن پەترۆلی ل بریتانیا راگەهاند: چارەنڤیسێ پەترۆلا هەرێما كوردستانێ دێ پەیوەندی ب وێ دەلیڤەیا نوو هەبیت د ناڤبەرا توركیا و ئیراقێدا ل سەر هنارتنا پەترۆلی ب شێوازەكێ نوو.
دلشاد موانی، شارەزایێ وارێ پەترۆلێ و گرێبەستێن پەترۆلی ل بریتانیا د داخۆیانییەكا رۆژنامەڤانیدا گوت» ب دیتنا من ئیراق و توركیا و هەرێما كوردستانێ پێدڤی ب رێككەفتنەكا سێكوەشەیی هەیە، گەلەك گرنگە نوكە ئەو جۆرە گرێبەستە بهێتە ئیمزاكرن، هەكە توركیا گوهدارییا خواستا كوردستانێ بكەت، دەمەكی خواستا كوردستانێ د وێ گرێبەستا نوو دا ل بەرچاڤ بهێتە وەرگرتن، د شیاندایە دوبارە كوردستانێ پێنگاڤان ب هاڤێژیتبۆ دوبارە هنارتنا پەترۆلا خوە ب شێوەیێ كەڤن، هەكە ئەڤە ژی روو نەدەت دێ مافێن وێ د پاراستی بن، هەكە ب رێكا (سۆمۆ) پەترۆلا خوە ب هنێریت ئەڤە ژی گرفتەكا مەزن نینە، بەلێ ب مەرجەكی فرۆشتنا پەترۆلا هەرێما كوردستانێ ب رێكا سۆمۆ بچیتە سەر ئەكاونتەكی كو (هەژمارا حیسابی یا پشتڕاست هەبیت)، هەكە ئەڤە روو بدەت وی دەمی كوردستانێ دشێت بەردەوامیێ بدەتە فرۆشتنا پەترۆلا خوە ب رێكا سۆمۆ، چونكە وی دەمی دێ كوردستان یا پاراستی بیت و ب رێكا قانوونەكا نێڤدەولەتی دێ هێتە گرەنتیكرن و ئەو هەژمارە دێ هێتە ڤەكرن و ب گۆڕەی قانوونەكا دەرڤەی ئیراقێ دێ رەفتارێ كەت، چونكە ئەوا ل ئیراقێ هەی قانوون نینە، تنێ میزاجا حزب و دەولەتا كوور رۆل هەیە، ئەوا هەی دادگەها فیدرالییە كو ئەڤە ژی بڕیارا سیاسییە، ل سالا 2022 دبێژیت هنارتنا پەترۆلا هەرێما كوردستانێ ب رێكا خورمەلە یا قانوونی نینە، د دەمەكیدا وەسا نینە، چونكە ل شەڕێ داعشێ پەترۆلا هەرێما كوردستانێ و كەركووكێ د وێ بۆرییێدا چوویە و بوویە گرەنتییا بلندبوونا داهاتێ گشتیێ ئیراقێ».
زێدەتر گوت» د هەمان دەمدا دەستوورێ ئیراقێ یێ ئێكلاكەر نینە، كو بشێت گرفتێن ناڤخوەیی ل ئیراقێ چارەسەر بكەت، لەوما هەكە هەموو داهاتێ پەترۆلا هەرێما كوردستانێ ب رێكا سۆمۆ بهێتە فرۆتن و پێشتر بچیتە سەر حیسابەكا پشتڕاستكری و ل بن سیبەر و هەژموونا دەرڤەی دەستوورێ ئیراقێ بهێتە بڕێڤەبرن و ل دەمێ خوە داهاتێ وێ بۆ بزڤریت، وی دەمی دێ باش بیت و د شیاندایە ب رێكا سۆمۆی بهێتە فرۆتن».

بسپۆرەكێ وارێ هەڤبەندیێن نێڤدەولەتی باس ل پرسا ب دووماهی هاتنا رێككەفتنا پەترۆلی د ناڤبەرا ئیراقێ و توركیا دكەت كو ل سالا 1973 هاتبوو ئیمزاكرن.
سامان شالی، بسپۆرێ هەڤبەندیێن نێڤدەولەتی گوت» ئەڤ رێككەفتنە ل سالا 1973 هاتبوو ئەنجامدان و ل سالا 1976 بۆری هاتبوونە ڤەكرن و بۆ دەمێ 50 سالان هاتبوو كرن، بەلێ نوكە رەوش یێ هاتیە گوهۆڕین، دبیت توركیا داخوازا گرێبەستەكا نوو بكەت، جاران هەر بەرمیلەكا پەترۆلێ ب دۆلارەك و 18 سەنتان د چوو و نوكە داخوازا زێدەتر دكەت، چونكە ئەو بۆرییە یا توركیا ب خوەیە. ب رێتكرنا ڤێ رێككەفتنێ، توركیا هیچ پێگیرییەك ب ئیراقێڤە نامینیت، وی دەمی هەكە پەترۆلا هەرێما كوردستانێ ب بۆرییا توركیا را ببۆریت، كێشەیا دادگەهێ بۆ توركیا دروست نابیت، هەرێما كوردستانێ دشێت مفای ژ ڤێ چەندێ ببینیت».
وی بسپۆرێ هەڤبەندیێن نێڤدەولەتی گوت ژی» ئارمانجا هێرشان ل سەر زەڤیێن پەترۆلی ل هەرێما كوردستانێ ئەوبوو كۆمپانییان ب مەرجێن وەزارەتا پەترۆلا ئیراقێ رازی بكەن، دیاركربوو هەكە نەهێنە ژێربارێ مە ئەو 10 ملیار دۆلارێن ل ژێرخانەیا وزەیێ ل هەرێما كوردستانێ دێ كەینە ئارمانج، هەروەسا ئارمانجا دوویێ فشار بوو ل سەر حوكمەتا هەرێما كوردستانێ تاكو رازی ببیت ب مەرجێن بەغدایێ، ب ڤێ چەندێ زیانەكا مەزن ل كوردستانێ و ئیراقێ ژی دا».
سامان شالی پتر گوت» هەكە توركیا وێ رێككەفتنێنوو نەكەت كو ل مەها حەف یا سالا داهاتی پێگیری نامینیت، وی دەمی كورد دشێن پەترۆلا خوە بفرۆشن و ل دەمێ خوە ژی تنێ ل دادگەها پاریسێ توركیا ئێك بەند دۆراند، ئەوژی ئەو بوو كو ب گۆڕەی رێككەفتنەكا د ناڤبەرا ئیراقێ و توركیا دا، هاتبوو ئیمزاكرن كو كۆمپانییا (سۆمۆ) یا ئیراقێ پەترۆلێ بفرۆشیت».

هنارتیێ تایبەت یێ سكرتێرێ گشتیێ نەتەوەیێن ئێكگرتی ل ئیراقێ هیڤییا وێ چەندێ دخوازیت، پرسا مووچەی زیانێ نەگەهینیتە خەلكی، سەركردایەتییا بەغدا و هەولێرێ كێشەیان چارەسەر بكەن.
محەمەد شەلحەسان، هنارتیێ تایبەت یێ سكرتێرێ گشتیێ نەتەوەیێن ئێكگرتی ل ئیراقێ راگەهاند: بابەتێ گرێدای ب مووچەیڤە، پرسەكا ئیراقییە و هیڤی خواست رەوش ب زیانگەهاندنێ بۆ خەلكێ ئاسایی درێژە نەكێشیت.
هنارتیێ تایبەت یێ سكرتێرێ گشتیێ نەتەوەیێن ئێكگرتی ل ئیراقێ د كۆنفرانسەكێ رۆژنامەڤانیدا گوت» ژیرییا سەركردایەتییا بەغدا و هەولێرێ ئیراق بەر ب ئەنجام و چارەسەریێ ئاراستە كریە».
سەبارەت ئیراقێ ژی گوت» رێكخستنا ناڤمالا ناڤخوەیی و پاراستن باشكرنا وێ ژ بۆ ئیراقێ یا پێدڤی و گرنگە».