رۆمانا ڕه‌ه Roots.. به‌رجه‌سته‌كرنا سیسته‌می كۆلایه‌تیێ
به‌رهه‌ڤكرن و وه‌رگێڕان ژ ئنگلیزی: شه‌مال ئاكره‌ی
هند كارێن ئه‌ده‌بی هه‌نه، د بیردانكا مرۆڤی دا دهێنه نكراندن، ب تایبه‌تی یێن مه ل ژیێ گه‌نجاتیێ خواندین. ئێك ژ رۆمانێن كۆ من ل سالێن دووماهیا هه‌شتێیان ژ سه‌ده‌یێ بۆری خواندی، رۆمانا ره‌ه Roots بوو. ژ به‌ر چیرۆكا وێ یا سه‌رنجراكێش، من خوه‌ست ژ بۆ خوانده‌ڤانێن ئه‌ڤرۆ كورتیا ڤێ چیرۆكێ به‌رچاڤ بكه‌م.
كونتا كێنتێی Kunta Kinte، كارێكته‌رێ سه‌ره‌كی یێ رۆمانا ره‌ه Roots-ه یا كۆ ژ ئالیێ ئه‌لێكس هیلیAlex Haley (11ی ته‌باخا 1921 – 10ێ شوباتا 1992) یێ ئه‌مریكی ڤه هاتیه نڤیسین، و ل 17ی ته‌باخا سالا 1976ێ هاتیه چاپكرن. ئه‌ڤ رۆمانه، چیرۆكه‌كا دیرۆكی و سه‌رهاتی یا خێزانه‌كا ئه‌مریكی یا بنه‌ره‌ت ئه‌فریقی ڤه‌دگێڕیت.
رۆمانا ره‌ه Roots هه‌ر ل سالا چاپكرنا وێ، بوویه زنجیره فلمه‌كێ ته‌له‌ڤزیۆنی یا 12 خه‌له‌كه یێن ئێك ده‌مژمێری، دیسان ئه‌ڤ چیرۆكه بوویه فلمه‌كێ سینه‌مایی یێ سه‌رنجراكێش (لینكێ فلمی ل په‌راوێزا ڤێ نڤیسینێ هه‌یه) 2.
ئه‌ڤ رۆمانه، تێكهه‌له‌كه ژ روودانێن راست و ئاشۆپی، و كۆنتا كێنتێی یێ قه‌هره‌مانێ رۆمانێ، ئه‌فریقیه‌كێ موسلمانه ژ گوندێ ماندینكا Mandinka یێ سه‌ر ب ناڤچه‌یا جوفۆره Jufureh یه ل وه‌لاتێ گامبیا Gambia ل رۆژئاڤایێ ئه‌فریقیا.
ل گۆره‌ی رۆمانێ، كونتا كێنتێی ل ده‌وروبه‌رێن سالا 1750ێ هاتیه سه‌ر دونیایێ، و ل سالا 1767ێ، كێنتێی د 17 سالیێ دا د نێڤ ده‌حل و دارستانێن وێ ناڤچه‌یێ ژ ئالیێ چار زه‌لامان كو سه‌ر ب بازرگانێن كۆله‌یان ڤه بوون دهێته ره‌ڤاندن و ل گه‌ل 140 كه‌سێن دی كۆ ب هه‌مان شێوه ئیخسیر كربوون، بۆ باژێرێ ئاناپۆلیس Annapolis یێ ویلایه‌تا ماریلاند Maryland یا ئه‌مریكی دهێته ڤه‌گوهاستن. 60 ره‌ڤاندی ژ وان 140 كه‌سان د كه‌شتیێ دا دمرن و ته‌رمێن وان دبنه خوارنا ماسیان.
كه‌سه‌ك بناڤێ ویلیام ووله‌ر William Waller كو ژ خێزانه‌كا برجواز ژ ناڤچه‌یا سپۆت سیلڤیانا Spotsylvania County ل ویلایه‌تا ڤیرجینیایێ Virginia ، كێنتێی ب بهایێ 750 دۆلاران كۆ بلندترین بها بوو ب كۆله‌یه‌كی بهێته دان هاته فرۆتن، دكڕیت.
كێنتێی، جوانترین نموونه‌یا بێهنفره‌هی و هه‌دارێ تۆمار دكه‌ت و ژ پێخه‌مه‌ت ب ده‌ستڤه‌ئینانا سه‌ربه‌ستیێ چه‌ندین جاران بزاڤا ره‌ڤینێ دكه‌ت و گوهۆڕینا ناڤێ خوه ژ كونتا كێنتێی بۆ تۆبی Toby نا په‌ژرینیت هه‌تا وێ راده‌یێ، خوه‌دیێ وی پێ یێ وی یێ راستێ دبڕیت، داكۆ نه‌كاریت بره‌ڤیت. پشتڕا ژنه‌كا ره‌ش پیست بناڤێ بێل Bell كۆ شیڤلێنه‌را مالا ویلیامی بوو، چاره‌سه‌ری یا وی كر داكۆ ب گولته‌ی بكاریت ب رێڤه بچیت. كێنتێی ل گه‌ل بێلیێ هه‌ڤژینی پێكئینا و زارۆیه‌كا كچ دبیت و ناڤێ وێ دكه‌نه كیزی kizzy.
ژ به‌ر نه‌په‌ژراندنا ناڤێ تۆبی خوه‌دیێ وی گه‌له‌ك تۆڕه ددبیت، له‌وڕا ل به‌رامبه‌ری هه‌موو كۆله‌یان گرێ دده‌ت و ب قامچیان دكه‌ڤیته سه‌ر و ژێ دپرسیت: ناڤێ ته چی یه؟، وی ژی به‌رسڤ ددا و دگۆت كونتا كێنتێی داكۆ جاره‌كا دی قامچی له‌شێ وی د خوینێ ڕا سور بكه‌نه‌ڤه. خوه‌دیێ وی ژی دا هه‌ر ژێ دپرسیت: ناڤێ ته چی یه؟ ئه‌و دا ب ده‌نگه‌كێ كز بێژیت كونتا كێنتێی، كونتا كێنتێی، كونتا كێنتێی. 1
ره‌وشا وی گه‌هشته سه‌ر سه‌كه‌راتا مرنێ و گوه ژ پرسیارێ دبیته‌ڤه: ناڤێ ته چی یه؟، ل ڤێره دبێژیت: تۆبی، و ب ده‌نگه‌كێ بلند دوباره دكه‌ته‌ڤه داكۆ هه‌موو كۆله‌یان گوه لێ ببیت هه‌ر وه‌كو خوه‌دیێ وی فه‌رمان لێ كری.
ل گۆره‌ی سیسته‌مێ كۆله‌تیێ، زارۆیێن كۆله‌یان ژی مولكی خوه‌دیێ كۆله‌یانه، له‌وڕا ده‌ما كچا وان كیزی دگه‌هیته ته‌مه‌نێ 16 سالیێ، دفرۆشیته كه‌سه‌كی ب ناڤێ تۆم لیTom Lea كۆ جۆتیاره‌كێ هه‌ژار بوو و هنده‌ك ژ داهاتی خوه ژ شه‌ڕی دیكلان ب ده‌ستڤه دئینا. خوه‌دیێ وێ یێ نوو ده‌ستدریژیا سێكسی ل سه‌ر كر و زارۆیه‌ك ژێ دبیت ب ناڤێ جۆرج George.
چیرۆكا درامایی یا كچا كێنتێی و زارۆكێن وێ، به‌رده‌وام دبیت هه‌تا نه‌ڤیه‌كێ وێ ب ناڤێ ئه‌لێكس هیلی Alex Haley ، كۆ نڤیسه‌رێ ڤێ رۆمانێ یه، چیرۆكا پڕ خه‌مگینا باپیرێ خوه یێ مه‌زن دنڤیسیت.
ده‌ما كچا وی، بۆ وارێ وه‌غه‌ركرنا دایك و بابێن خوه دزڤریت، دچیته سه‌ر گۆڕی بابێ خوه و ناڤی تۆبی ل سه‌ر كێلیا وی دگوهۆڕیت و دكه‌ته كۆنتا كێنتێی. نها ل ناڤه‌ندا باژارێ ئه‌ناپۆلیس په‌یكه‌ره‌كێ وی هه‌یه.
په‌راوێز:
1- ئه‌ڤ دیمه‌نێ رۆمانێ بیرا مه ژ فیلمێ په‌یام The Message ئانكو (الرساله) دئینیت (ل 9ێ ئادارا 1976ێ فلم هاتیه به‌رهه‌مئینان)، ده‌ما بیلالێ حه‌به‌شی ب قامچیێ دهێته ئه‌شكه‌نجه‌دان و خوه‌دیێ وی ئۆمه‌یه بن خه‌له‌ف ژێ دپرسیت كی خوه‌دێ یێ ته‌یه؟ بیلال به‌رسڤێ دده‌ت و دبێژیت خوه‌دێ یێ ئێكانه، خوه‌دێ یێ ئێكانه‌س (وه‌رگێڕ).
2- https://www.youtube.com/watch?v=iX_wng5P_is
ژێده‌ر:
– https://en.wikipedia.org/wiki/Roots:_The_Saga_of_an_American_Family
