سوكراتی چ ژ گه‌نجان دڤیا؟
شیان كانیساركی
ناڤێ په‌رتووكه‌كێ “Apology” ئانكۆ ” په‌شێمانبوون- لێبۆرین” به‌لێ مه‌ره‌م پێ نه سوكراته كۆ دبیت ئه‌م هزر بكه‌ین پشتی سوكرات كێشایه به‌ر دادگه‌هێ(399 ب.ز ) ژ كار، هزر و ئاخفتنێن خۆ په‌شیمان ببیت نه‌خێر، به‌لكی ئه‌ڤێن گونه‌هكریه ستویێ سوكراتی و بریارا مرنێ بۆ ده‌ركری په‌شێمانی بۆ وانه كۆ ئێك ژوان ” میلیتۆس”ه. ئێك ژوان بابه‌تێن ل سه‌ر هاتی گرتن ئه‌و بوو مێشكێ گه‌نجان دشوت و تێكدده‌ت ” ئێكا هند ژ وان چێ دكه‌ت وی مێشكی بده‌ن كاری” نوكه‌ژی ئه‌ڤه یا هه‌ی و ئه‌م یێ ژێ د نالین” كۆ ته مافێ هه‌ر تشتی یێ هه‌ی ب تنێ هزركرنێ نینه، چێنابیت هزرا ته ژ سه‌قفێ مال ببۆریت، چێ نابیت یان حه‌رامه، ئه‌گه‌ر هوین باوه‌ر نه‌كه‌ن هه‌رن پرسیار خودانێن …. بكه‌ن كا دێ چه‌وا به‌رسڤا هه‌وه ده‌ن، ئه‌گه‌ر خۆ پرسیارا ته یا شاش ژی بیت یان كێماتیه‌ك تێدا هه‌بیت، ئه‌رێ دێ ب ڕێكه‌كا نه‌رم و جوان بێژیت كۆ پرسیارا ته پێدڤی ڕاستڤه‌كرنێ یه، یان دێ وه‌كی هنده‌كان! بێژیته ته تۆ بێ ڕه‌وشتی یان ئه‌ڤه پرسیارێن كافرانه و سه‌را ڤێ پرسیارێ دێ چییه “هیلاكێ”، ئه‌ڤه‌نه ڕێكێ ناده‌ن جه‌مه‌د مێشكی به‌رده‌ت، هه‌ر ئه‌ڤه‌بوون به‌ری هزاران سالا سوكرات و یێن وه‌كی وی تاوانبار دكرن” نه ب ده‌ستدرێژی نه ب دزیێ…” به‌لكی ب هزركرنێ و ب كارئینانا مێشكی ئه‌ڤێ خودێ دای به‌نده‌یێ و خۆ و مافێ هزركرنێ دایێ!
سوكرات ل شوینا ب له‌رزین و په‌شێمانبوون باخڤیت ب دژی ڤێ چه‌ندێ ب جوانی و ل سه‌رخۆ ل دادگه‌هێ د ئاخفت و به‌رامبه‌ری هه‌می خه‌لكێ ئه‌سینا سه‌رێ خۆ بلندكربوو” گه‌لی خه‌لكێ ئه‌سینا ئه‌گه‌ر هوین من ب كۆژن، هوین دێ پتر خۆ بریندار كه‌ن ژ من، چونكی یه‌زدانی ئه‌ز بۆ هه‌وه یێ ڤرێكریم و ئه‌ز ژ هه‌وه هه‌میان دانا ترم، ب ساناهی كه‌سه‌كێ دیتر یێ وه‌كی من هوین په‌یدا ناكه‌ن” ئه‌ڤه ئاخفتنه قوتابیێ وی ئه‌فلاتوونی نڤیسیه و ڤه‌گێڕایه، چونكی ئه‌و ژی ل دادگه‌هێ یێ ئاماده‌بوو وه‌كی ئێك ژ پشته‌ڤانێن ماموستایێ خۆ. د وی ده‌می دا ل ئه‌سینا ده‌مێ دادگه‌هێ بریارا سێداره‌دانێ ددا هه‌ر زوی و ئێكسه‌ر دهاته جێبجێكرن، لێ دادگه‌ها سوكراتی كه‌فت بوو هنده‌ك جه‌ژنێن ئاینی له‌ورا ئه‌نجامدانا بریارا دادگه‌هێ درێژبوو، ل دویڤ په‌رتووكا ” كورتیا مێژوویا ئه‌وروپا” یا “جون هێرست”ی ڕێكهات بوو خۆشكرن كۆ سوكراتی ژ زیندانێ ب ڕه‌ڤینن و ڕێكێ بۆ خۆش بكه‌ن،پشته‌ڤانێن وی پاره‌یه‌كێ مه‌زن بۆ زێره‌ڤانێن زیندانێ ئاماده‌كربوون، لێ وی ئه‌ڤ پێشنیاره ژ بنی ڕه‌تكر و دگۆت: ” دێ بۆچی خۆ ب ژیانێ ڤه گرم، ئه‌گه‌ر بزانم تا هه‌تایێ نامینم ساخ”.
سێ كه‌سان سكالا ل سوكراتی كربوو” ئه‌نیتۆس، میلیتۆس و لیقون ” كۆ چه‌ند خالێن سه‌ره‌كی ب خۆڤه دگرتن، ئه‌وژی: وه‌كی مه گۆتێ سه‌ردابرنا گه‌نجان، یاری پێكرن ب كه‌لتوور و مێشكێ عه‌شیری یێ وی ده‌می، خۆ دیاركرن وه‌كی پێغه‌مبه‌ر ژ ده‌ف خودێ، هه‌ر وه‌سان گونه‌هباركرن ب بێ باوه‌ریێ ئه‌ڤا هنده‌ك دبێژنێ” بێ دینی یان ئیلحاد” به‌لێ ئه‌ڤه ب تنێ وه‌كی به‌هانه بوون بۆ سوكراتی كۆ بهێته ڕاوه‌ستاندن ژ چالاكیێن خۆ، ئه‌وان سێ كه‌سان ئه‌گه‌ر باش ل دادگه‌هێ و سكالایا وان بنێرین دێ دیاربیت كۆ مه‌ره‌مێن دی دپشت ڤی بابه‌تی ڕا هه‌نه. وی ده‌می وان دزانی چه‌ك و هێزا هه‌ی ملله‌ته‌كی گه‌نجه ئه‌و مێشك و هزرا هێشتا نوی و سافی و ته‌ڕ كۆ دشێت ببیت كه‌سه‌كێ په‌ندڤان و دانا و ئێدی ئه‌و مێشكه ب كێمێ ڕازی نابیت ڕێكێ ناده‌ت شاشی و ده‌ستدرێژی و زێده‌گاڤی د هه‌ر تشتی دا بهێته‌كرن، دڤێت بزانیت ل ده‌وروبه‌رێن وی چ ڕوویدده‌ت” پشت ڕاست ئه‌ڤ كه‌سه دێ بۆ هنده‌ك خۆدان پوستان بنه ڕێگر كۆ كارێ خۆ ب ساناهی ئه‌نجام بده‌ن، دێ ڕابن بۆ چالاك كۆلن و دیوارا ل به‌ر سینگێ وان ئاڤا كه‌ن”. ( هشیاربن ژ سوكراتی خۆ ژێ دویركه‌ن، چونكی گه‌له‌كێ چه‌له‌نگه د ئاخفتنێ دا) به‌رده‌وام ئه‌ڤ شیره‌ته دهاته ئاراسته‌كرن ژلایێ ده‌ستهه‌لاتدارێن ئه‌سینایێ بۆ جاددێ.
ژێده‌ر:
٭په‌رتووكا: Apology
داكۆكیكرنێن سوكراتی ل دادگه‌هێ
نڤیسین: ئه‌فلاتۆن
وه‌رگێڕان بۆ ئینگلیزی: بنیامین جوویت
وه‌رگێڕان بۆ سورانی: ئاوات موحه‌مه‌د
٭ به‌رگری ژ سوكراتی
وه‌رگێڕان: سه‌عید ئه‌لجابلی.
