فه‌ریادێ فازل و چاپێن مه‌م و زینێ … گومان و تێبینی
د.یاسر حه‌سه‌ن
ژبلی ڤێ ئێكێ، خۆبازدانه‌كا دوور ژ ئه‌تیكێتێن ئه‌كادیمی ب به‌رچاڤ دكه‌ڤیت، ده‌مێ به‌حسی وان كارێن ل دۆر مه‌م و زینێ به‌لاڤ بووین دكه‌ت، و سێ كارێن هه‌ره بنگه‌هین یێن هه‌رسێ نڤیسه‌رێن رۆژهه‌لات، رۆژئاڤا، و باشۆرێ كوردستانێ ژ بیرا خۆ دبه‌ت، ئه‌و ژی یێن په‌رویزێ جیهانی (١٩٨٨، ٢٠٠٧)، جان دۆست (١٩٩٥، ٢٠٠٦)، و ته‌حسین ئیبراهیم دۆسكی (٢٠٠٥، ٢٠٠٨). ل ڤێرێ ژی ب تایبه‌ت گرنگ بوو ئاماژه دابا هێژا ته‌حسین ئیبراهیم دۆسكی، كو وی ژبلی چاپا ٢٠٠٥ێ یا مه‌م و زینێ، چاپه‌كا دی یا جودا ل ٢٠٠٨ێ به‌لاڤ كریه، كو هه‌تا نۆكه ره‌نگه ئه‌و چاپ ب باوه‌رترین چاپ بهێته هژمارتن. ئه‌ڤه ژی چونكی ل سه‌ر بنیاتێ كه‌ڤنترین و نێزیكترین ده‌ستنڤیسه بۆ خانی، هه‌م ژ لایێ سه‌رده‌می ڤه (٤٦ سالان پشتی مرنا خانی)، هه‌م ژی ژ لایێ جهی ڤه (كو خودانێ ده‌ستنڤیسێ هه‌ر یێ باژێرێ خانییه). ناڤه‌كێ مه‌زنێ وه‌كی مامۆستا ته‌حسین دۆسكی، نه‌دبوو بهێته په‌رده‌پۆشكرن، كو هه‌كه‌ر فه‌ریادی زانی بیت و وه كربیت بیت كاره‌ساته، و هه‌كه‌ر نه‌زانی بیت، كاره‌سات مه‌زنتره!
ژ ره‌خه‌كێ دیڤه، ده‌مێ به‌حسی وه‌رگێرانێن ئینگلیزی یێن مه‌م و زینێ دكه‌ت، یێن كو به‌ری وی هاتینه چاپ و به‌لاڤكرن، ئه‌و وه‌سا ددانیت كو مامۆستا سه‌لاح سه‌عدوللای پشتی د. عه‌زیزی گه‌ردی ب سێ سالان ژ نوو مه‌م و زین كریه ئینگلیزی، لێ یا راست سه‌لاح سه‌عدوللا یه‌كه‌مین كه‌س بوو مه‌م و زین ب تمامی كریه ئینگلیزی، و ل هه‌ردو وه‌شانخانه‌یێن سپیرێز و ئاڤێستایێ ل سالا ٢٠٠٨ به‌لاڤ بووینه. پشتی هینگێ، د. عه‌زیز گه‌ردی (٢٠٠٩) وه‌رگێرانا خۆ یا ئینگلیزی بۆ مه‌م و زینێ به‌لاڤ كریه . ئه‌ڤجا چ ئه‌ڤ خه‌له‌تیه ب مه‌ره‌م بیت یان بێ مه‌ره‌م، د جیهانا ئه‌كادیمی دا ب شاشیه‌كا مه‌زن دهێته هژمارتن، چونكی ژبلی مه‌سه‌له‌یا ئه‌مانه‌تا زانستی، مه‌سه‌له‌یا كورونولۆجی یا به‌لاڤبوونا به‌رهه‌مێن ئه‌ده‌بی گرنگی و ده‌لاله‌تا خۆ یا تایبه‌ت هه‌یه، نه‌خاسمه د وارێ سوسیولۆجیا ئه‌ده‌بی دا.
گومانا خوانده‌ڤانێ بیانی:
جهێ ده‌ستخۆشی و سه‌ربلندیه‌كا مه‌زنه مه‌م و زین ب زمانێ ئه‌لمانی و ئینگلیزی چاپ و چاپ ببیته‌ڤه، لێ پرسیارا گرنگ ل ڤێرێ ئه‌وه: ئه‌رێ وه‌رگێر شیایه یان شیاینه وه‌شانخانه‌یه‌كا ئه‌لمانی یان ئه‌وروپی (گه‌ر ناڤه‌كێ بچوویك ژی هه‌بیت) قایل بكه‌ن كو بۆ وان مه‌م و زینێ ب زمانێ وان به‌لاڤ بكه‌ن؟ یان ژی، هه‌ما هه‌ر فه‌ریادی ب خۆ ل ده‌ڤ خۆ به‌لاڤ كریه؟ ئه‌ز ڤێ پرسیارێ دكه‌م، چونكی گه‌له‌ك یا ب ساناهییه خودان ب خۆ به‌رهه‌مێ خۆ به‌لاڤ بكه‌ت، كو ئینگلیز دبێژنێ self-publishing، لێ گه‌له‌ك و گه‌له‌ك ب زه‌حمه‌ته وه‌شانخانه‌یه‌كا بیانی قه‌ناعه‌تێ بینیت وی به‌رهه‌می به‌لاڤ بكه‌ت. به‌لكی هه‌كه‌ر بزانن ئه‌ڤی به‌رهه‌می خوانده‌ڤانێ خۆ نابیت یان ناهێته فرۆتن، خۆ ب حوكمێ پاره‌یان ژی به‌لاڤ ناكه‌ن. ب گۆتنه‌كا دی، من دڤێت بێژم، ئه‌و هه‌رایا مامۆستا فه‌ریاد ل سمینار و دیدارێن خۆ یێن ته‌له‌فزیۆنی دبێژیت، كو وی ب ڤی كارێ وه‌رگێرانێ مه‌م زین گه‌هاندیه یان دێ گه‌هینیته خانه‌یا ئه‌ده‌بێ جیهانی وه‌همه‌كا مه‌زنه. ئه‌ڤه ژی نه‌كو ئه‌م حه‌ز ناكه‌ین، لێ تاكو ئه‌ده‌به‌كێ بلندێ مینا مه‌م و زینێ ببیته “ئه‌ده‌به‌كێ جیهانی”، ژبلی شه‌رتێ وه‌رگێرانێ بۆ ئینگلیزیێ، دڤێت ئه‌ڤ به‌رهه‌مه گه‌له‌ك به‌ربه‌لاڤ – circulate ببیت. ئانكو هه‌كه‌ر وه‌شانخانه‌یه‌كا جیهانی خۆ لێ نه‌كه‌ته خودان، مه‌م و زین ژبه‌ر ده‌رازینكا خودانێ خۆ گه‌له‌ك وێڤه‌تر ناچیت. دیاره ژی، هه‌ڤكارێ فه‌ریادێ فازل یێ وه‌رگێرانا ئینگلیزی، مستر میچ كۆهن Mitch Cohen، باش د ڤێ سحبه‌تێ دگه‌هیت، له‌وا ل پلاتفۆرمه‌كا ئه‌لكترونی گازیه‌ك به‌لاڤ كربوو و داخازا هاریكاریێ دكر بۆ ڤه‌دیتنا وه‌شانخانه‌یه‌كێ بۆ به‌لاڤكرنا مه‌م و زینێ ب زمانێ ئینگلیزی. لێ مخابن، دیاره كه‌س ل هه‌وارا وان نه‌چوویه و ئه‌و ژی نه‌شیاینه قه‌ناعه‌تێ بۆ چ وه‌شانخانه‌یان چێكه‌ن، له‌وا ل دوماهیێ مامۆستا فه‌ریادی هه‌ر دوهنێ خۆ د سه‌رێ خۆ دایه و ل په‌یمانگه‌ها خۆ ب خۆ چاپ كریه. بۆ ڤێ ئێكێ ژی، مخابن به‌ربه‌لاڤبوونا ڤێ په‌رتووكا هێژا و گه‌له‌ك زه‌حمه‌ت پێڤه هاتیه دیتن دێ یا سنۆردار بیت و ل ناڤ خوانده‌ڤانێ بیانی به‌لاڤ نابیت وه‌كی دهێته گۆتن!
گومانا وه‌رگێرانا ئینگلیزی:
ده‌ما مرۆڤ پێشه‌كیا كتێبا فه‌ریادێ فازل دخوینیت و دهێته سه‌ر هووركاریێن پرۆسه‌یا وه‌رگێرانا مه‌م و زینێ بۆ زمانێ ئینگلیزی، ئه‌و گه‌له‌ك ب بسته‌یی دبێژیت كو وه‌رگێرانا وان یا ئینگلیزی كاره‌كێ سه‌ربه‌خۆیه و نه ل به‌ر وه‌رگێرانا ئه‌لمانی هاتیه‌كرن، به‌لكی ب ته‌مامی كاره‌كێ نوویه و مامه‌له‌یه‌كا نوو ژی ل گه‌ل تێكستی هاتیه‌كرن. ئه‌ڤه ب خۆ گۆتنه‌كا جوانه و چ تێبینی ل سه‌ر نینن، لێ ده‌مێ مرۆڤ ل ئه‌نترنێتێ دووڤچۆنه‌كێ بۆ گۆتنێن هه‌ڤكارێ وی یێ وه‌رگێرانێ مستر میچ كۆهنی دكه‌ت، میچ ل وێبسایتێن جوداجودا دبێژیت “من” مه‌م و زینا ئینگلیزی ژ “مه‌م و زینا ئه‌لمانی” وه‌رگێرایه، ئانكو وه‌رگێرانا وه‌رگێرانێیه! ل ڤێرێ جاره‌كا دی، گومانه‌ك ل ده‌ف مرۆڤی په‌یدا دبیت، ئه‌رێ ئه‌م باوه‌ر ژ كیژ وان بكه‌ین: مامۆستا فه‌ریادی یان مستر میچی؟ و بۆچی میچ كۆهن ئاماژه ناده‌ته ناڤێ فه‌ریادی و دبێژیت “من” و بۆچی دبێژیت “ژ ئه‌لمانی”؟ ئه‌ڤه هه‌می ب راستی كۆمه‌كا گومانان د سه‌رێ مرۆڤی دا چێدكه‌ن، كو مرۆڤ ل دوماهیێ بێ دودلی بێژیت: موویه‌كێ د ڤی ماستی دا هه‌ی!
