كۆڕونایێ جیهان سنگه‌پێكر
عزه‌ت یوسف
(ژیان ل سه‌ر ده‌مێ كۆڕونایێ)، په‌رتووكا ره‌حمه‌تی (ئیسماعیل تاهر)، ل سه‌ر ده‌مێ كۆڕونایێ هاتیه نڤێسین، ژ كۆمه‌كا مژار و بابه‌تێن جۆراوجۆر هه‌ر وه‌كی ئه‌و بخوه دبێژیت ب زمان و شێوازه‌كێ ئاسایی هاتینه نڤێسین. ئه‌وی پتر به‌حسی ده‌بارا ژیارا وه‌لاتیان سه‌ره‌ده‌ری و پێگیریا خه‌لكی ب رێنماییان ل سه‌رده‌مێ كۆڕونایێ كریه. ژبه‌ركو نڤیسه‌ر میدیاكاره‌كێ چه‌له‌نگ و بێ ركابه‌ر بوو پتر مژارێن خوه گه‌هاندینه سه‌رده‌ریا میدیایێ ل سه‌رده‌مێ كۆڕونایێ. مژارێن وی هه‌می دلخواز و دلڤه‌كرن، ده‌مێ من په‌رتووك خاندی من حه‌ز نه‌دكر خلاس بیت، بێهنا هه‌ستێ نازكێ مرۆڤاتیێ ژێ دفریت، نڤێسینێن په‌رتووكێ پڕانی سوحبه‌تن، سوحبه‌تێن رۆژانه‌یێن په‌تا كۆڕونا، ده‌می مرۆڤ دناڤدا دچیته خوارێ هه‌روه‌كی مرۆڤ و ئه‌و یان كۆمه‌كا مرۆڤان ل بێلایه‌كێ یان ل سه‌ر به‌ربانكه‌كی پێكڤه درونشتی و یێ چایه‌كێ ڤه‌دخوه‌ن و سوحبه‌تا شاریایه. كۆڕونا ژ نشكه‌كێ ڤه هات و ده‌مه‌كی ژیان كره قه‌لپیچكێ كه‌زانێ، سه‌رێن رییان ل به‌ر خه‌لكی به‌رزه‌بوون، خه‌لك موفته‌لا بوو، هه‌می ده‌رگه‌ه هاتن داخستن، ده‌ركه‌تن قه‌ده‌غه‌یه، قوتابخانه نینن، زانكۆ راوه‌ستیان، ده‌رێ دێر و مزگه‌فتان هاتنه داخستن، سازیێن میری هاتنه راوه‌ستاندن، جه‌ژن و نه‌ورۆز و تازی و نڤێژا و ب كۆم و داوه‌ت و شاهی هه‌می پێكڤه هاتنه قه‌ده‌غه‌كرن.
كۆڕونایێ ژ رۆژهه‌لات و رۆژئاڤا هه‌می جیهان ڤه‌گرت، باژێركێن كوردستانێ حاله‌ت په‌یدا بوون، هێشتا په‌تا نه‌گه‌هشتیه دهوكێ، ئه‌م ل باژێرێ خوه گوهێن مه مانه به‌ل و مه ئاهه‌نگا نه‌بوونا كۆڕونایێ گێرا و چراكێن خوه‌شیێ هه‌لكرن، هه‌تا ب خافله‌تی حاله‌ته‌ك په‌یدابووی و خه‌لك ڤه‌جنقی پتر خوه د پاشالا خانی قۆتان، باشی ئه‌ڤێ ئێشا كومباخ دڕ وه‌كی فریزی هه‌می در ڤه‌گرتن.
سه‌یدایێ ئیسماعیل ئێك ژ خوێنده‌ڤانانێن هه‌ره به‌رده‌وام بوو، هه‌ڤالێ په‌رتووكان بوو، ل شه‌ڤێن كه‌ره‌نتینێ شه‌ڤانه پتر ژ پێنجی به‌رپه‌ڕان دخواندن و سێ چار رۆژان په‌رتووكه‌ك دهاڤێته وێرێ، دبه‌رڕا كارێ نڤێسنێ ژی دكر، ئه‌ڤ په‌رتووكه ژی ئێكه ژ به‌رهه‌مێن وی یێن سه‌رده‌مێ كۆڕونایێ. گه‌له‌ك ژ خه‌لكێ باژێری پشتی ژ نۆچه‌یێن كۆڕونایێ بێزار بووین و د مال دا شڕ بووین و مابوونه بێ هوگر ده‌ست ب هه‌ڤالینیا په‌رتووكا كرن.
هه‌ر سه‌رده‌مه‌ك بۆ مفا وه‌رگرتنێ ژ ده‌مێن ڤالا تایبه‌تمه‌ندیێن خوه دخوازیت، دكه‌ڤندا ده‌مێ به‌فرێ گوند دهنین و رێك و رێبار دهاتنه گرتن، باب و باپیرێن مه دگه‌ل زارۆكێن خوه هنده‌ك یاریێن كورده‌واری وه‌كی ئه‌له‌ڤه‌ن دووله‌ڤه‌ن دكرن یان ل شه‌ڤێن درێژ چیرۆك و سه‌رهاتی دگۆتن و ڤه‌دگێڕان. لێ نها سه‌رده‌مه‌ك دیتره مرۆڤ داكو ژ تڕس و تڤتڤ و پێڤه‌دانا كۆرونایی خلاس بیت پتر سه‌ودایێ خاندن و نڤێسینێ دبوو.
نڤیسه‌رێ ده‌ستهه‌ل ئاماژه دكه‌ته رولێ میدیایێ كو ئه‌ركێ میدیایێ گه‌هاندنه و پرسیاركرنه و به‌رچاڤكرنه. خه‌لكێ د مالێن خوه ڤه ڤه‌حه‌ویای پشتبه‌ستن ب زانیاریێن كه‌نالان و مالپه‌ران دكرن، كه‌نال پتر جهێ باوه‌ریێ بوون، لێ هنده‌ك جاران ئه‌وان ژی هه‌روه‌كی نڤیسه‌ر دبێژیت: (وه‌كی شێخێ دره‌وینا موحه‌ممه‌د سه‌عید سه‌حافی هه‌ر ته‌ڤره‌ك ل ئه‌رده‌كی ددان و كۆمه‌كا دره‌وان دكرن).
سه‌رهاتی و تڕانه‌یێن كۆڕونایێ هه‌بوون، دته‌نگاڤیان دا سه‌رهاتی و پێكه‌نین خوه‌شترن، هنده‌ك دلخوه‌شیێ دگه‌ل ئێش و ئازاران چێ دكه‌ن، هه‌تا د هنده‌ك به‌هیا دا ژی ته هند دیت ئاخفتنه‌ك هاته گۆتن و هه‌میا به‌ردانه كه‌نیێ خوه مرۆڤێن ره‌حمه‌تی ژی، كه‌نی جۆره‌كێ ئارامكرنا ده‌روونی یه دده‌مێن ته‌نگاڤ دا. نڤیسه‌ری گه‌له‌ك نموونه‌یێن پێكه‌نینێ ل سه‌ر كۆڕونایێ ئیناینه و ل دوماهیێ ژی نزا و لاڤا دكه‌ت و دبێژیت یا خۆدێ تۆ ئه‌ڤێ نه‌خوه‌شیا گران ب كێمترین زیان ل سه‌ر مه سڤك بكه‌ی.
سه‌رده‌مێ كۆڕونایێ سه‌رده‌مه‌كێ ب ترس چاره‌نڤیس نه‌دیار بوو، شه‌ڤ و رۆژ ئێك بوون، ده‌رنه‌كه‌ڤه، نه‌چه ده‌ستێ كه‌سێ، به‌رده‌ڤك و ده‌ستگۆركان بكاربینه، فلانه كه‌س كۆڕونایێ گرت، فلانه ده‌ڤه‌ر چه‌ند حاله‌ته‌ك لێ دیار بوون، فلان و بێڤان مرن.
هه‌ر مژاره‌كا نڤیسه‌ری شاراندی هه‌ستێن خوێنده‌ڤانی دئازرینن، هه‌رچه‌نده كۆڕونایێ جیهان سنگه‌پێكربوو و هه‌می جیهانا پێشكه‌فتی به‌ری یا پاشكه‌فتی تێكدا هه‌ژاند و راگرتنا هاتن و چوونێ بوو چونكی ئێشا كۆڕونایێ نه‌خوه‌شیه‌كا ڤه‌گر بوو، لێ هێشتا كه‌س مشه هه‌بوون دابێژن هیچ كۆڕونا نینه و هه‌می سیاسه‌ت و دره‌ون، یان هنده‌ك هزرێن ئاشۆپی خوه ددزینه دناڤدا وه‌كی ئه‌ڤه سزایه ژبه‌ر ره‌فتارێن مه. وه‌سایه ده‌مێ ئالوزی و ئێش و په‌تا ل ناڤ مرۆڤان سه‌رهلده‌ن هزرێن پاشكه‌فتی و ئه‌فسانه ژی مشه دبن.
خه‌ما ل سه‌ر خه‌ما، چاره‌سه‌ری بۆ كۆرونایێ نه‌هاته دیتن، كه‌سێ تووش دبوو هنده‌ك رێكارێن سه‌ره‌كی دناڤبه‌را مانێ و نه‌مانێ دگرتنه‌به‌ر، هه‌تا ل داویێ ڤاكسین ده‌ركه‌تی و هه‌ناسه‌كا ته‌نا كه‌ته جیهانێ، لێ هێشتا تڤتڤا ئێشا كۆرونایێ بنبڕ نه‌بوویه.
