پرتیسكە پەیڤ( شذرات ) چنە؟
د. جەمیل حەمداوی*
(شەزەرە) وەك واتا:
پرتیسك، دارشتنا تەخكری، قەبارێ بچووك یێ كوور و هوور، كوالیتییا هزرێ، بیرۆكە، شاكاری، زەلالی، سڤكی، ترانەیی، سیستەماتیك، ئێكگرتن، زنجیرە، هوورەكییا پێكئینان و ئاڤاكرنێ، ژێوەرگرتن، بزاڤا لەز د جریسكا رستەیێ دە، ئامادەبوونا بزاڤا نیشادانا پرتیسكێ، گوهدان، كۆمكرن، ڤاڤارتن، جوداكرن، ژێكڤەكرن..
ئەدەبێ شەزەرێ، تێكستەك سەربەخۆیە، دابەشكرییە و نە دابەش كرییە، بڕێن زنجیرەیی و نە زنجیرەینە، ژ ئالیێ واتا و پێكئینانێ ڤە خوە د یەك برسقینێ دە كیانەكێ سەربەخۆ پێكدئینت.
ژ سەرڤە بژالە و دابەشكرییە، ژ ناڤدە ل سەر ئاستێ بنیاتگەرییا خوە ئێك بابەت و ئێك ئەندامە.
شەزەرە، دەقێن كورتن، پڕ هووركن، خوەدی شێوازەكی جوانە و موكومییەكا دەربڕینێ نە.
زێدەباری كو: داگرتینە، پڕرامانن، جاران راستەخوۆنە وجاران نە راستەخۆنە، جاران زنجیرەنە وجاران دابەشكرینە.
ناڤەرۆكێن شەزەراتان خوەدی بۆچوونەكا فەلسەفییە، ئەنجامێ تەئەمول و تێهزرینەكا كوورە.
دەربڕینا پەیوەندیێن داهێنەری د گەل زاتێ وی یان د گەل كەتوارێ وی دكت.
ئانكو، شەزەرە رامانێن كوورن بۆ ژیانێ، دەربرینەكا شاعیرانەیا كوور ژ ئەزمۆنێن زاتی و بابەتی و هونەری دكت.
تێكستێن پەخشانكینە یان شیعرینە یان فەلسەفینە، یان سۆفیگەرینە، یان تەئەممولی نە.
هەر دەقەك ژ یا دی جودایە…سەربەخۆیە، لێ هەر دەقەك ب هێز و بالكێشە، گەلەك وێنەیێن واتایی یێن كوور هەلدگرت.
ژ شەنگستنێن وێ: لادان، هەڤدژی، ترانەپێكرن، ئیحا، هێما، حەییراندن، مەندەهۆشكرن، گوهشین، شێلاندنا هزرێ.
واتا: شەزەرەات نڤیسینێن پرتكی و بژالەبووینە، دژی ریێكوپێكییێ نە، دژی سیستەمێ رێكخستنا تێكستێ نە.
ل دووڤ یا دەرباس بووی، شەزەرە شێۆازێ بڕگە و دەقێ سەربەرداییە، ئەو شێوازەكە ژ هەمی باجێن لێنان و راڤەكرنێ یێ یاخییە. چ كەسان ب ڤەلەرزین و دەرئەنجامێن خوە پێگیر ناكت.
جیهانەكا هزرییە، چ شوونوارێن سەنگییا فەرهنگییا فەلسەفی، سترانكییا شیعری، تەنتەنەیا پەیڤان تێدا نینە.
بەلكو هەمی دەقێن شەزرەاتا ل سەر شێۆازێ بلقا بڕگەییە.
پەیڤا پێدڤی و بەردەست بكاردهینت و ئابۆرییێ د روانبێژییێ دە دكت.
شەزەرە ژ ئالیێ رۆخساری ڤە: برگەیێن كورتن وجارنا درێژن، وەكو پەند وگۆتنێن مەزنانە، ئەو ڤەرێژا ئەزمۆنانە، زاتی و فەلسەفینە.
جارنا برگەیێن وژادانیینە. چ پێگیرییا ب پیڤەرێن لۆژیكی نا كت. نە ل دووڤ هزركرنا بەلگەیی، بەلكو دەرباسی ئاسۆیێن گرۆڤەیان دبت.
شەزەرە فەلسەفێ و شیعرێ كۆم دكت، د ناڤ بەرا هزر و عاتیفێ، هشێ و نەهشێ، عەقل و نە عەقلییێ، هشیاری و ژ بەرگۆتنێ دەیە.
تایبەتمەندیێن شەزەراتان: داكۆكی، كورتكرن، داگرتن، لڤینێن لەز.
شەزەرە ڤەرێژا ئەزمۆنێن خوەیی و بابەتینە، یان
دەرئەنجامێن ئەزمۆنێن هزری و عاتفی نە. شونپەنجێن خوەیی و بابەتی نە. یان ژ فشارێن ناڤخۆیی و دەرەكرینە.
دەستپێكا وێ: ل سەر دەستێن فیلەسۆفێن گریكی دەركەت، ب تایبەت فیلەسۆفێن سرۆشتییا گەردوونی، ( كوسمولوجی) وەكو تالیس، ئەنكسیمندریس، ئەنكسیمانس، هیراقلیتیس، ئفغسۆسی یێ ب ئێك پەرتووكێ ناڤدار ( د سرۆشتی دە).
ب تنێ سەد وسیه شەزەراتێن وی ماینە، هزرێن خوە ب شێوەیەكی مژدار پێشكێشكر؛ لەو ب فیلەسۆفێ مژدار هاتە ناڤكرن. هەر وەسا: فیساگۆرس، ئەكسانوفان، بارمندیس، زینۆن ئیلی، ئەنبادوقلس، ئەنكساگۆراس، لوقیبوس، دیمقریگیس، و ب تنێ هندەك ژمارێن بچووك ژ شەزەراتێن وانا گەهشتن مە، هەر وەسا ئەبقراتی د بوارێ زانست ومەعرفێ دە د پرتووكا خوەدە 
Aphorismi ) شەزەرە نڤیسینە.
ژ نڤیسەرێن شەزەراتان یێن سەردەم:
روجر باكون، نیتشە، شیرون فایری، رولان پارت، ئلیاس كانیتی، كافكا سیوران…و گەلەكێن دی.
شەزەرە د فەلسەفا گركی دە، ب كێمترین پەیڤ و ل سەر هەمی بابەتان هاتینە نڤیسین.
*رەخنەگر و نڤیسەرەكی ئەكادیمی یێ وەلاتێ مەغرەبێ یە، پتر ژ (100) سەد پەرتووك و ڤەكۆلین د بوارێن جودا جودا دا هەنە. بەرهەمێن وی دهێن هژمار وەك ئێك ژ گرنگترین ژیدەرێن سەردەمێن جیهانا ئەرەبی، حەفت زمانان دزانت. پێشتر بەرهەمێ وەرگێری یێ ب زمانێ عەرەبی( قصب یسعی ان یكون نایا) وەك ژێدەر بۆ پەرتووكەكا خوە بكار هینایە.
– ئەڤ گۆتارە ژ ئالیێ نڤیسەری بۆ وەرگیری راستەوخۆ هاتیە فرێكرن.
وەرگێران: خالد عەلی سلێڤانەی
