كورد و فرۆكه‌یێن مرنێ
محسن عه‌بدلڕه‌حمان
پێشگۆتن: ب هاتنا سته‌مكاره‌كى په‌سنا سته‌مكارێ چووى دكه‌ین و ژ بیرا خوه دبه‌ین، كو سته‌مكارێ چووى رێخۆشكه‌رێ سته‌مكارێ نها بوو! بابه‌تێ سته‌مكارییا داگیركه‌رى گرێدا ئاستێ شیان و هه‌بوونا ده‌لیڤه و گۆنجاندنا ره‌وش و كاودانایه، هه‌مى سته‌مكار كویچكێن ئێك دێهلن و ب هه‌مان زاكێ سته‌مێ فرشكبووینه. (له‌بیرت نه‌چێ، باخچه‌ى سه‌ر سه‌را ـ به‌خوینى كوردى مه‌زلوم ئاودرا) هۆسا قانعێ شاعر ده‌ربڕین ژ كوشتارا خۆنیشاده‌رێن سه‌ڕایێ ل سلێمانیێ ل سالا 1930، لێ بابه‌تى َمه دێ ل دۆر كوشتارێن فرۆكه‌یان بیت، كو ژ لایێ حوكمه‌تێن ئیراقێ یێن ل دویڤ ئێك دژى هه‌ڤوه‌لاتیێن كوردستانێ هاتینه ئه‌نجامدان:
1- فرۆكه‌یا (جیسى مۆت) یا ئینگلیزى ئه‌و فرۆكه‌یا فرۆكه‌ڤانێ ( ناگق محمد خلیل الگائی) ل سالا 1032 ژلایێ هێرش پێ كریه سه‌ر ده‌ڤه‌را بارزان و هاتیه ئێخستن، دا مینۆمێنته‌ك ل باخچه‌یێ شه‌هیدان ل مووسل بۆ بهێته چێكرن، و ناڤێ باخچه‌ى ببیته (حدیقه الشهدا‌و)، ئه‌ڤه ل رۆژا سێیێ ژ جه‌ژنا قوربانى بوو، كو خه‌لك دیارییان پێشكێشدكه‌ن و پیرۆزباهیێ لێك دگوهۆرن، حوكمه‌تا ئیراقێ فرۆكه‌یێن شه‌ركه‌ر هنارتنه كوردستانێ دا بومبه‌یان ببارینن. (الكاردینیا – مجله پقافیه عامه).
2- فرۆكه‌یا (مێك 21) پشتى تێكچوونا ره‌وشا سیاسى ل ئیراقێ و په‌یدابوونا گرژیێ د ناڤه‌را كوردان و حوكمه‌تا عه‌بدلكه‌ریم قاسمى، ل رۆژا 11 ئه‌یلولا 1961 شه‌ڕ و پێكدانان ل ده‌ڤه‌رێن جودا رویدان، پشتى بۆرینا هه‌یڤه‌كێ ب تمامى ئانكو ل 11/10/1961ێ ل دویڤ گۆتنا دیده‌ڤانان ل ده‌مژمێر 3:30 ئێڤارى خانیێ هه‌ڤوه‌لاتى كوركۆى ژ لایێ فرۆكه‌یێن مێك21 هاته مۆشه‌كباراندن، د ئه‌نجامدا (21) كه‌س بوونه قوربانى.
3- فرۆكه‌یا (سوخۆى): ل سپێده‌هییا 24 نیسانا 1974 چار فرۆكه‌یێن سوخۆى و دو فرۆكێن تۆبۆلیف باژێركێ قه‌لادزى ب مۆشه‌ك و بومبه‌بارانكر ژ وان بومبێن فۆسفۆرى و ناپالم، دا پشتى ده‌مژمێره‌كێ ژ بومبه‌ربارانكرنى، د كوشتاره‌كا مه‌ترسیدار دا باژێركێ بكه‌ن كۆمه‌كا خوینێ، كو پترى (350) جانگۆرى و (750) بریندار و ئاڤاهى وێرانكرى ل دویڤ خوه هێلاین. (bas news) ل 24/4/2021
4- فرۆكه‌یا (میراج): ل 16 ئادارا 1988 ب فه‌رمانا سه‌دام حسێنى و سه‌ركردایه‌تیا نه‌زار خه‌زره‌جى (برامج – وفى روایه اخرى – تقدیم: بدرالدین الصائغ، www.alaraby.com ) فرۆكه‌یێن مێك و میراج بومبه‌یێن كیمیاوى به‌ردانه سه‌ر باژێرێ حه‌له‌بچه، كو بوونه ئه‌گه‌رێ جانگۆریكرنا (5000) كه‌سان و نێزیكى (10000) برینداران.
ژ ڤێ پێداچوونێ دیاردبیت كو ئه‌م كورد یێن ل پێش ئارێشه‌یه‌ك مه‌زن، ئه‌وژى گه‌ه‌شكرنا هێزا ئاسمانییا ئیراقێ، كو ل دژى ملله‌تێ كورد ب درێژییا سه‌د سالان هاتییه بكارئینان، ل ده‌ستپێكێ فرۆكه‌یا ئینگلیزى (جیسى موت ـ سالا 1932 ل بارزان)، فرۆكه‌یا رۆسى (مێك21- ل گوندێ كوركۆ ـ سالا 1961)، فرۆكه‌یا (مێك و سوخۆى ل وێرنكرنا قه‌لادزێ – 1974)، و دویماهیێ فرۆكا (میراج یا فره‌نسى، د كیمیابارنكرنا حه‌له‌بچه دا – 1988).
لێ پشتى سه‌رهلدانێ و بتایبه‌ت د سالا 32024 دا، ئه‌م یێن د قۆناغه‌كا هه‌ستدار و مه‌ترسیدارتر دا دبۆرین، ئه‌وژى كوردستان یا تووشێ هێرشێن درۆنان دبیت.
