ئالا ئه‌و هێمایێ هه‌ر نه‌ته‌وه‌یه‌كێ یان دینه‌ك ین قه‌واره‌یه‌كێ رامیاری یه‌ یان دچارچووڤێ رێكخستنه‌كا ده‌ست نیشان كریدا و هه‌ر وه‌لاته‌كێ ب روودان و هزرێن جودا جودا ئالا بخوی چێكرینه‌ و هه‌ر وه‌لاته‌كێ یان هه‌رێمه‌كێ ب ئالایێ خوه‌ دهێته‌ نیاسین و ئالایی پیرۆزی و گرنگیه‌كا مه‌زن هه‌یه‌ د ناڤ هه‌ر ده‌وله‌ته‌كێ دا چونكی هه‌ر رێزگرتنه‌ك و ته‌قدیره‌ك یان هه‌ر بێ رێزیه‌ك و رێسواركرنه‌ك بۆ وی ده‌وله‌تێ یان وی قه‌وارێ رامیاری ئالا دبیته‌ ئارمانجا سه‌ره‌كی. هه‌ر وه‌سا ئالایی رۆله‌كێ مه‌زن هه‌یه‌ د مێژوویا هه‌ر مرۆڤه‌كێ دا یا جڤاكی و رامیاری كو هه‌رده‌م د ناخ و هزرا مرۆڤیه‌ و جهێ رێزگرتنێ یه‌ ل ده‌ف هه‌ر تاكه‌ كه‌سه‌كێ وی وه‌لاتی و د مێژوویا نه‌ته‌وان دا.
گه‌له‌ك روودانێن مه‌زن رووداینه‌ كو گرێدایی ئالایی ڤه‌ بوون و ب گه‌له‌ك شێوازان ره‌فتار د گه‌ل ئالایی هاتیه‌ كرن و ل هه‌موو وه‌لاتێن جیهانێ گرنگیه‌كا مه‌زن دده‌نه‌ ئالایێ وه‌لاتێ خوه‌ و ل پرانیا وه‌لاتێن جیهانێ یاسایێن تایبه‌ت ب ئالایی ڤه‌ ده‌ركرینه‌ و ئه‌و رۆژا ساخكرنا ئالایێ وه‌لاتێ خوه‌ پرۆژه‌ك پر پیرۆز و گرنگ ددانن و ل سه‌رانسه‌ری وه‌لاتێ خوه‌ ئاهه‌نگ و كار وچالاكیان دگێرن و ئالایی ل هه‌موو داموده‌زگهێن حوكمه‌تێ نوو دكه‌نه‌ڤه‌ و ژ به‌ر پیرۆزیا وی ئالایی هه‌ر كه‌سێ وی ئالایی بسۆژیت یان بدورینیت ب توندی سه‌رپێچیكه‌ران سزا دده‌ن, ئالایێ كوردستانێ ژی كو هێمایێ هه‌موو نه‌ته‌وا ملله‌تێ كورده‌ ل ژێر وی ئالایێ پیرۆز دژین كوردێن باكۆر و باشۆر و رۆژهه‌لات و رۆژ ئاڤا و ئه‌رمینیا.
ئالا بۆ جارا ئێكێ ل ده‌ستپێكا سالێن بیستان دا بوو, و ئێكه‌م جار پارته‌كا كوردستانی ل رۆژهه‌لاتێ كوردستانێ, بكارئینایه‌ ده‌مێ داخوازا مافێ چاره‌نڤیس كری,ئه‌و ژی پارتا (خویبوون) بوو كو ب زمانێ كوردی (الاستقلال)پاشی ئه‌ڤ ئالایه‌ پێشكێشی ئه‌ندامیێن شاندا نێڤده‌وله‌تی كر د كۆنگرێ پاریسێ دا یێ ئاشتیێ وپلانه‌ك دانا ژ بۆ سه‌ربه‌خوه‌بوونا كوردستانێ وه‌كو پارچه‌یه‌ك ژپه‌یمانناما سیڤه‌ر د گه‌ل توركێن عوسمانی ل سالا 1920ێ,گه‌له‌ك ژێده‌ر بۆ مه‌ دیاردكه‌ن,كو گه‌له‌ك ژ كه‌ڤندا كوردان ئالا هه‌بووینه‌,وه‌كو ئالایێ كاوه‌یێ ئاسنگه‌ر و ئالایێ زه‌رێ سه‌لاحه‌ددینێ ئه‌یووبی ل سالا (1175 1193)ێ و گه‌له‌ك ئالایێن دیتر.
لێ ئه‌و ئالایێ كوردستانێ,ئه‌وێ نوكه‌ بۆ هه‌ر چار پارچێن كوردستانێ, بۆ ئێكه‌م جار و به‌ری69سالانو د رۆژه‌كا وه‌كو ئه‌ڤرۆ دا17/12/1945ێ,د ئاهه‌نگه‌كا جه‌ماوه‌ریا به‌رفره‌هدا و ل كوردستانا رۆژهه‌لات هاته‌ بلندكرن. لێ ده‌مێ كۆمارا كوردستانێ هاتیه‌ راگه‌هاندن,ب شێوه‌یه‌كێ فه‌رمی و ل سه‌ر ده‌ستێ شه‌هیدێ پێشه‌وا قازی محه‌مه‌د ل رێكه‌فتی 22/1/ 1946 ێ ل كۆمارا كوردستانێ مهابادێ ئالایێ كوردستانێ هاته‌ بلندكرن، پاشی پێشه‌وا قازی محه‌مه‌د,ئه‌و ئالا راده‌ستی بارزانیێ نه‌مر كر.
وهه‌ر ل وی ده‌می و تا نوكه‌ ب سه‌دان گه‌نجێن كوردان قوربانی ب ژیانا خوه‌ دایه‌ ژ بوونا بلند راگرتنا ئالایێ كوردستانێ,لێ مخابن هه‌رده‌م دوژمنێن ره‌گه‌زپه‌رستێن ملله‌تێ كورد رێ نه‌دایه‌ ئالایێ جوانێ كوردستانێ بهێته‌ بلندكرن وه‌كو كوردستانا رۆژهه‌لات و رۆژئاڤا و باكۆر،بۆ نموونه‌ ل رێكه‌فتی 26/8/2014ێ,حوكمه‌تا ئیرانێ وه‌لاتیه‌كێ كوردێ رۆژهه‌لات ب شه‌ش هه‌یڤان حوكم كر,ژبه‌ر كو وی هاولاتی,ئالایێ كوردستانێ دانابوو ل سه‌ر گورێ كوڕێ خوه‌ یێ شه‌هید, به‌لێ ئه‌ڤرۆ ئه‌و رۆژ هات ئالایێ كوردستانێ بهێته‌ بلند كرن,ل هه‌رچار پارچێن كوردستانێ و ل هه‌موو ئه‌و ئه‌ردێن كورد لێ دژین ل هه‌موو جیهانێ و دێ هه‌ر یێ به‌رزو بلند بیت.
ئالایێ كوردستانێ ب سێ ره‌نگان پێك دهێت ئه‌و ژی ره‌نگێ سۆر كو هێمایێ فیدایێ و خوینێ یه‌ و ژ بوونا ئازادیێ و سه‌ربه‌خوه‌بوونێ و هه‌ر د به‌رده‌وامبوونێ دایه‌, ره‌نگێ سپی هێمایێ ئاشتیێ و ئه‌مانه‌تێ یه‌, ره‌نگێ كه‌سك هێمایێ سروشتێ كوردستانێ یه‌ و درووشمه‌ك ل نیڤا ئالاییه‌ وه‌كو چاڤێ رۆژێ ب ره‌نگێ زه‌ر كو هێمایێ ئاینێن كه‌ڤن دده‌ت یێن كوردان و چاڤێ رۆژێ 21 تیشك هه‌نه‌ كو ژمارا 21 نیشانا 21ێ ئادارێ دده‌ت كو رۆژا جه‌ژنا ملله‌تێ كورده‌، هه‌روه‌سا ژمارا 21 ژ ژمارێن پیرۆزن د ئاینێ زه‌رده‌شتیان دا.
په‌رله‌مانێ كوردستانێ ل رێكه‌فتی 17/12/ ل هه‌ر ساله‌كێ ده‌ست نیشان كر بوو رۆژا ساخكرنا ئالایێ كوردستانێ ل 11ێ چریا دووێ یا سالا 1999 ده‌نگدان ل سه‌ر بریارا رۆژا بلندكرنا ئالایێ كوردستانێ هاته‌ دان, هه‌ر سال ب ڤێ هه‌لكه‌فتێ رۆژا ئالایێ كوردستانێ دهێته‌ ساخكرن ب چه‌ند كار و چالاكیان ژ لایێ گرۆپ و تیمیێن تایبه‌تمه‌ند ب ئالایی ڤه‌ ل كوردستانێ, به‌لێ ب هزرا من و ژ به‌ر پیرۆزیا ئالایی گه‌له‌كا فه‌ر و پێدڤیه‌ هه‌رده‌م بایه‌خ و گرنگیێ بده‌ینه‌ ئالایێ كوردستانێ نه‌به‌س ب ڤێ رۆژێ,چونكی مخابن هه‌تا نوكه‌ ژی دێ بینی ل گه‌له‌ك فه‌رمانگه‌ه و قوتابخانا و ل هه‌ر جهه‌كێ دیتر ئالا به‌روڤاژی دهێته‌ هه‌لاویستن یان هاتیه‌ دوراندن یان پیس بوزیه‌ بێ كو ئه‌و هه‌ستا نه‌ته‌وی ل ده‌ف مه‌ هه‌بیت ئه‌م بگوهۆرین یان ل جهه‌كێ ژ هه‌ژی دانین, ژبه‌ر ڤێ ئێكێ ئه‌نجوومه‌نێ وه‌زیران ل رێكه‌فتی 22/10/2013ێ گۆت فه‌رمانگه‌ه نزانن ئالایی دروست بلند بكه‌ن و بریار دا ئالایێن ل سه‌ر بانیێن هه‌موو فه‌رمانگه‌هان بهێنه‌ وه‌كهه‌ڤكرن و ب پێدڤی زانی رێنومایی بۆ دروست بكارئینانا ئالایی بهێنه‌ ده‌ركرن و ئه‌گه‌رێ ده‌ركرنا رێنوماییان بوو وێ چه‌ندێ ڤه‌گه‌راندن ئه‌نجوومه‌نێ وه‌زیران كو تا نوكه‌ پرانیا داموده‌زگه‌هێن حوكمه‌تێ ئه‌ته‌كێتێن دروست بكارئینانا ئالایی نزانن, هه‌روه‌سا خراب بكارئینان,پیسبوون, نه‌وه‌كهه‌ڤیا ئالایان, دانانا وان ل جهێن نه‌ ژ هه‌ژی ڤه‌گه‌راند و خواست ژی كو هه‌موو داموده‌زگه‌هێن حوكمه‌تێ ب به‌رپرسیارانه‌ سه‌ره‌ده‌ریێ لگه‌ل ئالایی بكه‌ن.