شنگاله‌كه و گه‌له‌ك خودان
ئه‌حمه‌د سادق زاویته‌ى
یاخۆیایه و ئه‌م هه‌مى دبینین كو ژبه‌رێ وه‌ره باژێرێ شنگالێ جهێ ململانا سیاسى یه و ئارامبوونێ بخوه‌ڤه ناگریت ژئه‌گه‌رێ هه‌بوونا گرژى و ئالۆزى و ناكۆكیان د ناڤبه‌را ده‌سهه‌لاتێن عیراقێ دا ئێك ل دووڤ ئێكێ دا و كوردان و ناكۆكیێن د ناڤبه‌را پێكهاتێن خه‌لكێ شنگالێ دا و ب تایبه‌تى برایێن ئێزیدى و هه‌ر وه‌سا ئه‌و ژى كو ده‌ڤه‌را شنگالێ پشتى روخاندنا رژێما به‌عس و ئه‌ڤ ده‌ڤه‌ره كه‌فتیه د چارچووڤێ مادێ (140) دا كو ئه‌وژى بوویه خاله‌كا ناكۆكدار و ئالوز د ناڤبه‌را به‌غدا و هه‌رێما كوردستانێ دا، كو حه‌تا نوكه چ ژبۆ نه‌هاتیه‌كرن و چ چاره‌ره‌سه‌رى ژبۆ نه‌هاتیه دیتن، ئانكو هێشتا نه كه‌فتیه د وارێ (پراكتیكى دا) فه‌على دا) كو رۆژ بۆ رۆژێ ته‌ڤن ئالۆزتر، لێ دهێت و بابه‌تێ وێ پتر دهێته ئازراندن كو وه‌سا دیاره هه‌ر لایه‌نه‌كى دڤێت ده‌سهه‌لاتا شنگالێ د ده‌ستان دابیت و دبن كونترۆلا وێ ڤه‌بیت وه‌ك مه ئاماژه پێ داى كو حه‌تا نوكه شنگالێ ئارامى و سه‌قامگیرى بخوه‌ڤه نه‌گرتیه و ناگریت كو هه‌ر ماوه‌یه‌كى ئه‌ڤ باژێره د ده‌ستێن لایه‌نه‌كى دایه و ئه‌م هه‌مى دزانین كو شنگال ب ئێك جارى كاڤل وێران بوویه ژلایێ رێكخراوا تیرۆرستى یا داعش ڤه كو خه‌لكێ وێ یێ بێ ده‌سهه‌لات تووشى مه‌زنترین (تراژیدیا) یا ده‌رده‌رسه‌ری مرۆڤایه‌تى یا ڤى سه‌رده‌مى بوویه، كو ڤێ ئێكێ هه‌ستا مرۆڤایه‌تیێ و هه‌ستا وژدانێ ل جه‌م هه‌ر خودان هه‌سته‌كێ مرۆڤایه‌تى ل جه‌م هه‌بیت هه‌ژاند0 یا دیار و ئه‌شكه‌رایه كو ده‌ستێن گه‌له‌ك لایه‌ن وه‌لاتان د شنگال دا هه‌یه وبوویه جهێ په‌رزنینا كێشه‌ێن ئه‌ڤان وه‌لاتان له‌ورا ژیان، لێ نه‌ڤه‌زڤریه ڤه و پرۆسا ئاڤه‌دانیێ لێ ده‌ست پێ نه‌كریه و هێشتا (90%) ژ ئاواره‌یێن وێ د كه‌مپان دا د ئاكنجینه و ل ژێر ژیانه‌كا سه‌خت و دژوار و چاڤه‌رێ دانه كو رۆژه‌كێ ڤه‌گه‌رێن و ب مال و مولكێن خوه شادببن. ئه‌ڤجا وه‌ك مه به‌حس ژێ كرى كو ئه‌ڤ باژێره بوویه قوربانیێن كێشه و ململانێن هنده‌ك لایه‌نان كو ڤێ چه‌ندێ ب به‌رژه‌وه‌ندیێن خوه دده‌نه زانین و باجا ڤێ ئێكێ هه‌میێ خه‌لكێ هه‌ژارێ شنگالێ دده‌ت كو ژلایه‌كى ڤه (په‌یه‌ده و په‌ژه‌ده) هنده‌ك پێڤه د گرێداینه و ژ لایه‌كێ دیڤه هنده‌ك ب (په‌كه‌كێ ڤه) دگرێداینه و ژ لایه‌كێ دیڤه هنده‌ك ب ده‌سهه‌لاتا شیعى و مه‌زهه‌بى وحه‌شدا نه‌شه‌عبى و ئیرانێ ڤه دگرێداینه و ژلایه‌كێ دیڤه زۆرینه‌یا وان دڤێت كو ل گه‌ل هه‌رێما كوردستانێ بن ودبن كۆنترۆلا وێڤه ڤه بن و پێشمه‌رگه پاراستنا وان بكه‌ت كو ئه‌ڤه باشترین بژاره‌یه، چنكو ئه‌و دزانن كو هه‌ر جاره‌كا ل وان هه‌لكه‌فتى كوردان سه‌رێ خوه لێ راكریه و خوه لێ كریه خودان و ده‌ستێ هاریكاریێ بۆ درێژكریه و باشترین نموونه وه‌ك شنگال كه‌فتیه ژێر ده‌ستێن دا عش دا و ئاواره‌بوونا وان بۆ هه‌رێما كوردستانێ، لێ جهێ داخێ و سه‌رسۆرمانێ یه مه وه‌ك دیتى ل ڤێ داویێ وه‌ك دا كارگێریا شنگالێ یا شه‌رعى ڤه‌گه‌رێته شگال ب هه‌ڤكارى ل گه‌ل پارێزگه‌ه و جڤاتا پارێزگه‌ها مووسل و جهێن په‌یوه‌ندیدارێن له‌شكرى و كارگێرى مه‌ره‌م ژێ ب ده‌ستكاربوونا وان ل شنگال و ده‌سپێكرنا خزمه‌تگوزاریان و پرۆسه‌یا ئاڤه‌دانیێ و گه‌هاندنا هاریكاریێن مرۆڤایه‌تى، هه‌ر وه‌سا بۆ پتر ڤه‌دیتنا پرۆسه‌یا جهێن گۆرێن ب كۆم ل ده‌ڤه‌رێ و ڤه‌كرنا رێكێن گرێداى هه‌رێما كوردستانێ ب شنگالێ ڤه و ب تایبه‌تى رێیا د ناڤبه‌را شنگال و سحێلا دا. ئه‌ڤجا چاوا مه‌دیت هنده‌ك كه‌سانێن نه‌فس نزم و شۆفینى و گه‌ماركرتى و قرێژى یێن گرێداى ب هنده‌ك ڤان لایه‌نێن مه ئاماژه پێ داى كو هاتینه په‌روه‌رده‌كرن ژلایێ وان ڤه بوونه رێگر و ئاسته‌نك د رێیا وان دا و نه‌هێلان بچنه د ناڤا باژێرێ شنگالا كاڤل كرى وێران كرى دا و هه‌ر وه‌سا پا ئه‌م به‌حسێ ده‌ست تێوه‌ردانێن وه‌لاتێن ده‌ره‌كى ناكه‌ین و ب تایبه‌تى توركیا و ئیرانێ كو هه‌ر دوكان ته‌ماعى د ڤى باژێرى دا هه‌یه، ئه‌و ژى ژبه‌ر چه‌ند ئه‌گه‌ره‌كان ژ وان ژى، ژ به‌ر چه‌ند به‌رژه‌وه‌ندیان به‌س ئه‌ڤه هه‌مى ڤه‌دگه‌رێت بوونه ئێكرێزى ونه‌ئێك گرتنا ناڤمالیا شنگالیان كو خوه كریه پێخوارنا هه‌مى لایه‌نان و هێشتا وه‌سا دیاره نزانن كا كیژ لایه‌ن د به‌رژه‌وه‌ندیا وان دایه و خوه لێ دكه‌ته خودان وه‌كو دبێژن شنگاله‌كه و گه‌له‌ك خودان یان ژى وه‌كو گۆتنه‌كا كوردى دبێژیت گونده‌كه و گوندوره‌كه.
