ئەختەرەک هاتیه دیتن ره‌نگه ژیان ل سه‌ر هه‌بیت
فه‌له‌كناسێن بریتانی هه‌ساره‌یه‌ك د سیسته‌مێ TRAPPIST-1 دیتیه كو چل سالێن رۆناهیێ یا ژ ئه‌ردی دووره، ره‌نگه كاودانێن وێ د گۆنجایی بن بۆ ژیانێ.
ڕۆژنامه‌یا Astrophysical Journal Letters (TAJL) ل راپۆرته‌كێ دا به‌لاڤكر، هه‌ساره TRAPPIST-1e ه، كو ژ ده‌رڤه‌یی دلێ ده‌ڤه‌را گۆنجایی یا ئاكنجیبوونێ دایه. ده‌ڤه‌ره‌كه كو گۆمان یا هه‌یی ئاڤا شل تێدا هه‌بیت.
لایه‌نێ كێم حه‌فت ستێر ل دۆر TRAPPIST-1 د زڤڕن، زانا چاڤدێریا ڤان هه‌ساران دكه‌ن كو به‌رده‌وام ژ وێ ستێرێ دبورن، ئه‌ڤه ژی دبیته رێخوشكه‌ر كو ڤه‌كۆلینێ ل سه‌ر ئه‌گه‌رێ هه‌بوونا به‌رگێ هه‌وایی بكه‌ن.
ل ده‌مێ هه‌ساره‌ك د به‌ر ستێرێ دا ده‌رباز دبیت، تیڤكلێ هه‌وایێ وێ پیچه‌كا رۆناهیێ د هه‌لكێشیت و شلۆڤه‌كرنا هوورده‌كاریێن هوور یێن ناڤ سپێكترۆمێ دشیان دایه پێكهاتێ كیمیاوی یێ تیڤكلێ هه‌وایێ گازی دیار بكه‌ت، شلۆڤه‌كرنا داتایان ده‌ركه‌فتیه كو ره‌نگه هه‌ساره‌یێن ژ ده‌رڤه به‌رگێ هه‌وایی نایترۆجینی یێ زه‌نگین هه‌بیت، هه‌روه‌كو ئه‌ردی هه‌یی.
رایان مالكۆنالد ژ زانكۆیا سانت ئه‌ندرۆس دبێژیت: «ئه‌ڤه ڤه‌دیتنه‌كا هیڤی به‌خشه، چونكو ئه‌وێ چه‌ندێ نیشان دده‌ت كو ره‌نگه كاودانه‌ك هه‌بیت كو یێ گۆنجایی بیت بۆ ژیانێ، هه‌كه به‌رگێ هه‌وایه‌كی ل ده‌وروبه‌رێن هه‌سارێ بهێته پشت راستكرن ئه‌و دێ كه‌ڤیته ناڤه‌راستا ده‌ڤه‌را ئاكنجیبوونێ، ئه‌ڤێ ژی دێ كارتێكرنه‌كا به‌رچاڤ هه‌بیت ل سه‌ر بایولۆژی یا ستێرناسیێ».
به‌حس ل وێ چه‌ندێ ژی كر كو هه‌كه وه‌سان ب دانین كو به‌رگێ هه‌وایێ یێ زه‌نگینه ب نایترۆجینی و ئه‌ڤه هاته پشتراستكرن، پێنگاڤێن داهاتی دێ پێك هاتی بن ژ گه‌ریان ل دووڤ گازێن وه‌كو میتان و گازا دویێ یا ئوكسیێ كاربۆن، ئه‌ڤه ژبلی مودێلكرنا كه‌شوهه‌وایێ هه‌سارێ بۆ خه‌ملاندنا پلا گه‌رمیا روویێ هه‌سارێ و ئه‌گه‌رێن دروستبوونا ئاڤا شل.
ژ لایێ خوه ڤه زانایێ فه‌له‌كناسیێ ماتیۆ گینگ راگه‌هاند، «هه‌كه هه‌سارا TRAPPIST-1e جهێ ئاكنجیبوونێ بیت، مرۆڤ ب تنێ دشێت هزر بكه‌ت كو د ماوێ 7.6 ملیار سالێن بوری دا چ ل وێرێ روودایه، هه‌تا ئه‌و هه‌ساره كه‌ڤنتر بیت، ئه‌گه‌رێ گه‌شه‌كرنا ژیانا زیره‌ك زێده‌تره«.
