عه‌یشا شه‌وكه‌ت: ژ به‌ر ده‌ستكه‌فتێن مه‌زن یێن تۆڕا پاراستنا زارۆیان ل دهۆكێ وه‌زاره‌تا كار ل هه‌ولێر و سلێمانیێ ژی ئه‌ڤ تۆڕه
دیدار، نیوار محه‌مه‌د سه‌لیم:
عه‌یشا شه‌وكه‌ت، سه‌رۆكا لژنا راگه‌هاندنێ ل تۆڕا پاراستنا زارۆیان، به‌حس ل كار و چالاكیێن تۆڕا وان دكه‌ت و دده‌ته زانین كو ئه‌ڤ تۆڕه ب خوه بۆ دهۆكێ ده‌ستكه‌فته‌كه كو 18 سازیێن جودا ل پارێزگه‌ها دهۆكێ تێدا ئه‌ندامن و كار ل سه‌ر پاراستنا مافێن زارۆیی دكه‌ن. ناڤه‌شێریت ژی كو پشتی سه‌ركه‌فتنا تۆڕا وان و ئه‌نجامێن وێ یێن گه‌له‌ك باش، وه‌زاره‌تا كار و كاروبارێن جڤاكی تۆڕه‌كا هه‌ڤڕه‌نگێ وێ ل پارێزگه‌هێن هه‌ولێر و سلێمانیێ ژی داناینه. به‌حس ل وێ چه‌ندێ ژی دكه‌ت كو د ماوێ شه‌رێ داعش دا بۆ ماوه‌كی ژی به‌ر هاتنا زۆرا ئاواران و مژوولبوونا ئه‌ندامێن ڤێ لژنێ ب ئه‌ركێن خوه یێن دی ڤه، كارێ وان هاتبوو راوه‌ستاندن.
ئه‌ڤرۆ: ده‌ستپێكا دامه‌زراندنا ڤێ تۆڕێ چاوان بوو؟
عه‌یشا شه‌وكه‌ت: ل ده‌ستپێكێ وه‌كو تیمه‌كێ بچووك بۆ دووڤچوونا زارۆیێن كار دكه‌ن و ڤه‌گه‌راندنا وان بۆ خواندنێ ل سالا 2008ێ هاتبوو پێكئینان. هه‌ر ئێك ژ رێڤه‌به‌ریێن په‌روه‌رده، كار و ده‌سته‌به‌ریا جڤاكی و بنگه‌هێ زێوه و بنگه‌هێ پۆلیسێن سنێلان پێكهاتبوو. د ماوێ دو سالان دا گه‌له‌ك چالاكیێن به‌رچاڤ ل سه‌ر ئاستێ قه‌زا دهۆكێ ئه‌نجام دان.
ل سالا 2010ێ و ژ به‌ر زێده‌بوونا رێژا كاركرنا زارۆیان ل پارێزگه‌ها دهۆكێ و پتر راوه‌ستیان ل سه‌ر ڤی بابه‌تی و زانینا ئه‌گه‌رێن ڤێ كێشێ و چاره‌سه‌ریا وان، ئه‌ڤ لژنه‌ك ب سه‌رۆكاتیا جێگریێ پارێزگارێ دهۆكێ یێ به‌رێ به‌هزاد عه‌لی ئاده‌م هاته زێده‌كرن بۆ نوونه‌رێن 12 ده‌زگه‌هان.
ئه‌ڤرۆ: ده‌ستكه‌فتێن ڤێ لژنی بۆ زارۆیان و پارێزگه‌ها دهۆكێ چنه؟
عه‌یشا شه‌وكه‌ت: لژنه ب خوه ده‌ستكه‌فتیه‌كێ گرنگه كو پێك دهێت ژ 12 نوونه‌ران و شه‌ش وه‌زاره‌تان و چه‌ندین رێكخراوێن نه‌حكومی وه‌كو شیره‌تكار كو پێشتر ژ پێنج ئه‌ندامان پێك دهات.
پێكئینانا تیمه‌كی بۆ بۆ دووڤچوونا وان زارۆیێن ل سه‌نته‌رێ باژێری ب شه‌ڤ كار دكه‌ن.
پشتی دامه‌زراندنا لژنێ ب ماوه‌كێ كێم رێژا كاركرنا زارۆیان ل دهۆكێ ب رێژا 47% كێم بوو، ئه‌ڤه ب گۆره‌یی رووپیڤا رێكخراوا مندالپارێزا كوردستانێ و وه‌زاره‌تا كار و كاروبارێن جڤاكی.
ژ به‌ر رۆلێ لژنێ یێ كارتێكه‌ر و پێشچاڤ، وه‌زاره‌تا كار و كاروبارێن جڤاكی بڕیار دا ب دامه‌زراندنا هه‌مان لژنه ل پارێزگه‌هێن هه‌ولێر و سلێمانیێ و لژنا دهۆكێ كره نمۆنه بۆ كارێ وان.
هوشداری ب چه‌ندین كۆمپانیان دایه ژ به‌ر كارپێكرنا وان ب زارۆیێن 16 سالی و شیاینه بابه‌تی چاره بكه‌ین.
پشكداری ل گه‌ل وه‌زاره‌تا كار و كاروبارێن جڤاكی بووینه د به‌رهه‌ڤكرنا ره‌شنڤیسێ قانوونا پاراستنا زارۆیی ل كوردستانێ.
ئه‌ڤرۆ: كارێ هه‌وه یێ سه‌ره‌كی چ یه؟
عه‌یشا شه‌وكه‌ت: كار دكه‌ین بۆ دانا سیسته‌مه‌كێ ناڤخۆیی بۆ رێكخستنا كارێ لژنێ و ده‌ستنیشانكرنا پێنگاڤێن پاشه‌رۆژێ بۆ پێشڤه‌برنا رۆلێ ڤێ لژنێ نه ل تنێ ل سه‌ر ئاستێ پارێزگه‌ها دهۆكێ، به‌لێ هه‌روه‌سان ل قه‌زا و ناحیێن سه‌ر ب پارێزگه‌هێ ڤه.
ئه‌ڤرۆ: بۆچی بۆ ماوه‌كی كارێ لژنێ راوه‌ستیا؟
عه‌یشا شه‌وكه‌ت: پشتی كاودانێن ته‌باخا 2014ێ و داگیركرنا باژێرێ مووسل ژ لایێ چه‌كدارێن داعش و هاتنا ب سه‌دان هزار كه‌سان بۆ پارێزگه‌ها دهۆكێ وه‌كو ئاواره و مژوولبوونا ئه‌ندامێن لژنێ ب كارێ ئاواران ڤه، كۆمبوون و چالاكیێن ڤێ لژنێ هاتنه راگرتن هه‌تا ده‌ستپێكا نیڤا دویێ یا سالا 2019ێ.
پاشان ژی شیان په‌یره‌وه‌كێ ناڤخۆیی بۆ لژنێ دروست بكه‌ین و په‌سه‌ند كه‌ین، دیسان ژی دو پرۆژا ره‌وانه بكه‌ین یێ ئێكێ بۆ پرۆگرامێ سه‌ر ب ئێكه‌تیا ئورۆپا ڤه (MADAM) ژ بۆ پشته‌ڤانیا بجهئینانا مه‌ره‌مێن سه‌ره‌كی یێن لژنێ ئه‌وێن گرێدایی ب به‌رفره‌هكرنا لژنا ناڤبری ب رێیا دامه‌زراندنا لژنێن ل سه‌ر ئاستێ قه‌زایان ژبۆ دووڤچوونا ره‌وشا پاراستنا زارۆیان ل ڤان ده‌ڤه‌ران و پشته‌ڤانیا دادپه‌روه‌رانه بۆ سنێله‌یێن ڤاریبووین و ئه‌وێن ئاریشێن قانوونی هه‌ین.
ئه‌ڤرۆ: پشتی ده‌ست ب كاربوونا هه‌وه چو چالاكیێن دی یێن جوری هاتنه كرن؟
عه‌یشا شه‌وكه‌ت: پشكداریكرنا سه‌رۆكێ لژنێ ل گه‌ل سێ ئه‌ندامانان د وركشوپا ئالوگوریا بۆچوونا ل دۆر ره‌شنڤیسێ قانوونا پاراستنا زارۆیی ل هه‌رێما كوردستانێ ئه‌وا ب پشته‌ڤانی و هاریكاریا رێكخراوا یونسێف و وه‌زاره‌تێن شوله‌ژێ ب رێڤه دچیت.
پشته‌ڤانیا ئه‌كتیڤكرنا نڤیسینگه‌ها خواندنێن كه‌سایه‌تی ب رێیا راسپارده‌كرنا هه‌ردو رێڤه‌به‌ریێن گشتی یێن ساخله‌می و چاڤدێریا جڤاكی بۆ ده‌ستنیشانكرنا نوونه‌رێن خوه یێن به‌رده‌وام بۆ ڤێ نڤیسینگه‌هێ.
دروستكرنا دو راپۆرتێن مه‌یدانی یێن تایبه‌ت ب رێژا بجهئینانا قانوون و رێنمایێن گرێدایی ب زارۆیی ڤه و ب تایبه‌ت (كاركرنا زارۆیان – خازوكیا زارۆیان) ل پارێزگه‌ها دهۆكێ دگه‌ل ده‌ستنیشانكرنا پێشنیازان بۆ باشتر بجهئینانا وان كو ب رێیا SKL ڤه هاتبوونه پشته‌ڤانیكرن و ژ لایێ نڤیسینگه‌ها مافێن مرۆڤی و رێڤه‌به‌ریا چاڤدێری و گه‌شه‌پێدانا جڤاكی هاتبوونه كرن و دادگه‌ها سنێلا ئه‌و دو راپۆرت په‌سه‌ندكرن.
ئه‌ڤرۆ: تۆڕ هاته به‌رفره‌هكرن و لژنێن زێده‌تر هاتنه پێكئینان، مه‌ره‌م پێ چ بوو؟ دیسا بۆ مه به‌حسا كارێ وان لژنا ژی بكه؟
عه‌یشا شه‌وكه‌ت: وه‌كو مه ل پێشیێ به‌حس ل ده‌سپێكێ تۆڕا پاراستنا زارۆیان لژنه‌ك بوو و ژ چه‌ند كه‌سان یێن سه‌ر ب هنده‌ك سازیان ڤه پێكهاتبوو، نها بوویه تۆڕ و گه‌له‌ك به‌رفره‌هبوویه و 18 سازیێن زارۆیان تێدا ئه‌ندامن، شه‌معون شلیمۆن جێگرێ پارێزگارێ دهۆكێ سه‌رپه‌رشتیا وێ دكه‌ت بۆ دووڤچوونا كه‌یسێن زارۆیان. د ناڤ ڤێ تۆڕێ دا نها سێ لژنه یێن هه‌ین لژنا دووڤچوونا قانوونی كو ئه‌ڤ لژنه ژ ژماره‌كا كه‌سانێن قانوونی پێك دهێت دووڤچوونا كارێن قانوونی یێن ل دادگه‌هێ دكه‌ت دیسا دووڤچوونا ئه‌ندامێن لژنێ ژی دكه‌ت دا بزانن كارێ خوه ب دروستی دكه‌ن یان نه، دیسا لژنا دووڤچوونا خازوكی و كاركرنا زارۆیان، ئه‌ڤ لژنه ل سه‌ر جاددا و كولانان دگه‌ریێت كا زارۆ ل كیرێ كار دكه‌ن، دووڤچوونا وان دكه‌ت و هه‌مان لژنه‌یه كو رادبیت ب ده‌سته‌سه‌ركرنا زارۆیێن كار دكه‌ن و خازۆكیێ دكه‌ن و دبه‌ته دادگه‌ها سنێلان و سۆزنامێ ل سه‌ر خێزانێن وان چێدكه‌ت و دانپێدانێ ژێ وه‌ردگریت. لژنا راگه‌هاندنێ ژی ب كارێ هه‌ماهه‌نگیێ د ناڤبه‌را ده‌زگه‌هێن راگه‌هاندنێ و تۆڕێ دا دروست دكه‌ت دا كو ده‌زگه‌هێن راگه‌هاندنێ ژی رۆلێ خوه د هوشیاركرنا جڤاكی دا بگێرن، پێشتر ژی مه ئه‌ڤ كاره كریه، به‌لێ ل ده‌زگه‌هێن راگه‌هاندنێ نه‌هاتیه به‌لاڤكر.
مه‌ره‌م ژ به‌لاڤكرنا بابه‌ت و چالاكیێن ڤێ تۆڕێ ل ڤی سه‌ره‌ده‌می ئه‌وه كو پتر گرنگی ب ڤان بابه‌تان بهێته دان د هوشیار كرنا جڤاكی دا.
زێده‌باری ڤێ چه‌ندێ ژی ل سه‌ر ئاستێ قه‌زایان ژی مه هنده‌ك لژنێن لاوه‌كی هه‌نه كو بۆ هه‌مان مه‌ره‌م هاتینه پێكئینان، ئه‌و كارێ ئه‌م ل دهۆكێ بۆ زارۆیان دكه‌ین ئه‌و ل قه‌زایان بۆ دكه‌ن و ژ لایێ قایمقامان ڤه دهێنه سه‌رپه‌رشتیكرن.
ئه‌ڤرۆ: ئه‌ندامێن ڤێ تۆڕێ كیش رێڤه‌به‌ری نه؟
عه‌یشا شه‌وكه‌ت: ب ره‌نگه‌كێ گشتی گوهۆڕین ب سه‌ر ئه‌ندامێن لژنێ دا دهێن، به‌لێ د نها دا، ئه‌ندامێن ڤێ تۆڕێ ژ پارێزگه‌ها دهۆكێ، رێڤه‌به‌ریا گشتی یا چاڤدێری و گه‌شه‌پێدانا جڤاكی، دادگه‌ها سنێلان، رێڤه‌به‌ریا گشتی یا په‌روه‌ردا پارێزگه‌ها دهۆكێ، رێڤه‌به‌ریا گشتی یا ساخله‌میا پارێزگه‌ها دهۆكێ، رێڤه‌به‌ریا گشتی یا ره‌وشه‌نبیری و هۆنه‌ری ل دهۆكێ، رێڤه‌به‌ریا ئه‌وقافا پارێزگه‌ها دهۆكێ، بنگه‌هێ پۆلیسێن سنێلان، رێڤه‌به‌ریا هاتنوچوونا دهۆكێ، رێڤه‌به‌ریا ده‌سته‌به‌ریا جڤاكی، چاكسازیا ژن و سنێلان، نڤیسینگه‌ها مافێن مرۆڤی ل دهۆكێ، رێكخراوا هاریكار، ده‌زگه‌هێ SKL، رێكخراوا UNICEF، نڤیسینگه‌ها به‌رسینگگرتنا بازرگانیكرن ب مرۆڤان و رێكخراوا منالپارێزیا كوردستانێ.
