پرا دەلال ب ره‌نگەکێ زانستی دھێتە نووژەنکرن؟
ئه‌ڤرۆ نيوز:
پشتی چەندین بزاڤێن نووژەنکرنا پرا دەلال ل باژێرێ زاخۆ ب دووماھی نەھاتین و شکەستن خواری، حوکمەتا ھەرێمێ ل ڤێ دووماھیێ جارەکا دی دەست ب نووژەنکرنا وێ پرا شوونواری کریە ڤە، ھندەک وەلاتی و چالاکڤانێن زاخۆ ژی دبێژن پرا دەلال ب شێوەکی زانستی ناھێتە نووژەنکرن و ب دەستێن ھۆستایێن خۆمالی کار ل سەر دھێتە کرن و سلنگەکێ مەزن ژی بریە سەر پری و ئەڤ چەندە دێ زیانێ گەھینیتێ، رێڤەبەرێ شوونوارێن دھۆکێ ژی دبێژیت: ئەو سلنگ کارتێکرنێ ل پرێ ناکەت و دێ ب شێوەکێ زانستی پرێ نووژەن کەین، ڤەکۆلەرەکێ د وارێ دیرۆک و شوونوارێن زاخۆ دا ژی دبێژیت، ھندی ل بیرا من بەری نوکە سێ جاران پر یا ھاتیە نووژەنکرن ل سالێن ١٩٦٩ و ١٩٧٥ و ١٩٩٠ ، لێ کارێ نووژەنکرنێ یێ نوکە ب باشی یێ دھێتە کرن.
عادل خێرکی پارێزەر و و چالاکڤانەکێ باژێرێ زاخۆ بۆ رۆژناما ئەڤرۆ دیار کر، نێزیکە دێ بیتە دو سال رێڤەبەریا شوونوارێن دھۆکێ مژوولی نووژەنکرنا پرا دەلالە و گۆت “ل وی دەمی حوکمەتا ھەرێمێ ملیارەک و پێنج سەد ملیون دینار بۆ نووژەنکرنێ تەرخانکرن و کۆمپانیێن پێ رابووین ل گەل شوونوارێن دھۆکێ شکەستن خوارن و پارەکێ مەزن ب ھەدەردان د نووژەنکرنێ دا، د ڤان دو سالێن بۆری دا خەلکێ زاخۆ ژ رەوشا پرێ گەلەک بێزاربوون و چەندین یاداشتنامە ئاراستەی حوکمەتێ کرن، ل دووماھیێ شوونوارێن دھۆکێ سۆزدایە خەلکی کو پرێ ب چاڤدێریا (یونسکۆ) نووژەن بکەت، لێ تشتێ نەخۆش، پرا دەلال ب دەستێ ھۆستایێن کەڤران یێن خۆمالی کەفتە بەر نووژەنکرنێ”.
خێرکێ گوت ژی “پێدڤیە پارێزگارێ دھۆکێ پتر ل سەر ڤی بابەتی راوەستیت، دێ گەلەک باشتر بیت و ھەکە دێ ل زاخۆ پرەکا نوو ب کەڤران بۆ مە چێکەن و ھەکە نووژەنکرن ب ڤی رەنگی یە، باشترە نەھێتە کرن و خەلکێ زاخۆ بێزارتر نەکەن”.
سەعید رەزڤان زاخۆیی کو پووتەی ددەتە دیرۆک و شوونوارێن زاخۆ و چەندین پەرتۆک د وی واری دا ھەنە بۆ ئەڤرۆ گۆت “کەلەک کارێن نووژەنکرنێ یێن ل سەر پرا دەلال ھاتینە کرن، گوت” ل بیرا منە ل سالێن ١٩٦٩ و ١٩٧٥ نووژەنکرن یا تیدا ھاتیە کرن، لێ نە ب شێوەکێ زانستی ھاتینە کرن، بۆ نموونە ژلایێ رۆژئاڤایێ پرێ ڤە ھندەک بەر یێن ھاتینە دانان کو د حلی نە و د نکراندی نینن، لێ ئەو بەرێ نوکە د کارێ نووژەنکرنێ دھێتە بکارئینان یێ نکراندی یە و ھەتا مرۆڤ تێ نائینیتە دەر کو یا ھاتیە نووژەنکرنێ، دیسا ل سەرێ کڤانا پرێ ھندەک بەرێن (بەرزیڤ) یێن ھاتینە دانان کو نە ژ وی بەرێ پرا دەلالە، دھێتە گوتن کو دەمێ (میرێ کورە) ل سالا ١٨٤٢ خوە ژ دیاربەکرێ ڤەکێشای و د زاخۆ ڕا ھاتی، دڤیا پرا دەلال خراب بکەت و دەست ب خرابکرنا گڤانا سەرێ پرێ کر، لێ نەشیا تمام بکەت، ھەرچەندە ئەڤە تنێ ئاخڤتنێن و چو بەلگە ل سەر راستیا ڤێ چەندێ نینن، دیسا ل سالا ١٩٩٠ ھندەک رەخێن پرێ ھاتنە داگرتن و دیوارەک ھاتە دانان”.
ل دۆر وان سێ کارێن نووژەنکرنێ یێن بەرێ ل سەر پرا دەلال ھاتینە کرن، ئاماژە دا کو ئەو کەرەستێن ل وی دەمی ھاتینە بکارئینان د نووژەنکرنێ دا کارتێکرن یا ل سەر بھایێ دیرۆکی و شوونواریێ پرێ یا کری و گوت” ل لایێ باشوورێ پرێ ل دوماھیا سالێن شێستان ژ سەدێ بۆری ب بەر لافاوێ کەفتبوو و ل وێرێ ژی بەرزیڤک یێن داناین (بەرێن بچووک) و یا دیارە کو ئەو بەر نە وەکو بەرێن پرێ ب خوەنە، دیسا د کارێن نووژەنکرنێ دا ئەوێن بەری نوکە ل پرێ ھاتینە کرن، کەرەستێ چیمەنتوی یێ ھاتیە بکارئینان و ئەڤ چەندە ژی بھایێ دیرۆکی و شوونواری یا پرا دەلال کێم دکەت، لێ ئەو نووژەنکرنا نوکە دھێتە کرن یا جودایە و ب دیتنا من کارەکێ باش دکەن و بەرێن وان د نکراندینە و کلسێ بکاردئینن نەکو چیمەنتوی، ژ بەر کو پر ب خوە یا ب کلسێ ھاتیە ئاڤاکرن و کارێ نوکە یێ نووژەنکرنێ چو گوھۆرین د پرێ دا نەکرینە وەکو یێن بەری نوکە تێدا ھاتینە کرن، ھەتاکو بەرەک ئینابوو یێ تەباشیری کو ٣٠ سالان خوە دگریت، لێ ئەو سەرپەرشتێن نووژەنکرنێ یێن نوکە ئەو بەرە رەتکر و ھندەک بەرێن دی یێن ئیناین کو بۆ گەلەک سالان خوە دگریت”.
د. حەسەن ئەحمەد قاسم رێڤەبەرێ شوونوارێن دھۆکێ ل دۆر بابەتی دبێژیت” ل دووڤ وان ڤەکۆلینێن مە ل سەر وێ پری ئەنجامداین، وەسا دیاربوویە کو بەری نوکە تنێ دو جاران کارێن سەخبێریێ بۆ ھاتیە کرن ژلایێ دەستەیا گشتی یا شوونواران ڤە ل بەغدا، ئەو کارە ژی ب چیمەنتوی ھاتبوونە کرن کو ڤێ چەندێ کارتێکرن یا ل پرێ کری، چونکی چیمەنتو گەلەک ل گەل بەری ناگونجیت و بانێ وێ ژی ھاتبوو چیمەنتوکرن و دەمێ ل ھاڤینا پلا گەرمێ بلند دبیت، ئەو چیمەنتویە خوە ڤەدەتن و ئەڤ چەندە ژی د بۆ ئەگەرێ ھندێ کو ھەردو رەخێن پرێ پالدەتن بۆ ژ دەرڤە”.
گۆت ژی “د کارێن سەخبێریێ یێن بەری نوکە ل پری ھاتینە کرن، بەرێ حەلانی و چیمەنتویێ رەش ھاتبوونە بکارئینان بۆ داگرتنا وان دەرزێن د پرێ دا پەیدابووین، ئەڤ چەندە ژی ل دووڤ ساخلەتێن زانستی یێن شوونواران نە د گۆنجی”.
ل دۆر وێ چەندێ ئایا بەری ئەنجامدانا کارێن سەخبێریێ، مەترسیا کەفتنا پرا دەلال ھەبوو، د. حەسەن دبێژیت “پشتی مە ھەموو ئەڤ کێماسیە دەستنیشانکرین و تاقیکرن بۆ کەرەستێن پرێ ل پێشکەفتیترین تاقیگەھێ ھاتینە کرن، جۆرێ بەری ھاتە دەستنیشانکرن کو بەرێ (درۆمایتە) وئەو کەرەستێن ل دەستپێکێ ھاتیە بکارئینان (بۆمون و کسلە). ئەم ڤێ جارێ ل دووڤ رێبازێن زانستی د چووین و پشتی پر ھەموو ھاتیە دکیومێنتکرن و کەرەستە ھاتینە دەستنیشانکرن، مە ڤیا نە تنێ سەخبێریا پرێ بکەین، بەلکو ئەو (تەشویھا) حوکمەتا عیراقێ ل پرێ کری، دووبارە راستڤەکەین و ھەموو وی چیمەنتوی ڕاکەین و ل دووڤ شێوازێن زانستی یێن نوو بھێتە سەخبێرکرن و نووژەنکرن، لێ شوونوار بەردەوام پێدڤی ب سەخبێرکرنێ و چاڤدانێ نە”.
ناڤبری رەتکر ئەنجامدانا چەندین کارێن سەخبێرکرنێ ل سەر جھەکێ شوونواری ببیتە ئەگەرێ وێ چەندێ کو ئەو جە بھایێ خوە یێ شوونواری و دیرۆکی ژ دەست بدەت، لێ ب مەرجەکی ھەکە سەخبیری ل دووڤ بیڤەرێن زانستی و ئەکادیمی بن، ئانکو کەرەستێن د کارێ سەخبێریێ دا دھێنە بکارئینان، بەری ئەنجامدانا کاری پێدڤیە ل تاقیگەھێن پێشکەفتی بھێنە پشکنینکرن، وی دەمی چو شێواندن ژی بۆ وی شوونواری ناھێتە کرن.
رێڤەبەرێ شوونوارێن دھۆکێ ھوشداری دا کو گەش و ھەوا نوکە یێ پیسە و گەلەک خوی و تۆز و روون و دووکێل یێن تێدا و ئەو ھەموو تشتە دەمێ دکەڤنە ل سەر بەری کارتێکرنێ ل روویێ بەری یێ ژ دەرڤە دکەن، لەوما کارێ مە یێ بەردەوام یی سەخبێریێ دێ شوشتنا بەرێن پرێ بیت ژ ڤێ خوی و دویکێلێ.
گەلەک ژ وەلاتیێن زاخۆ د تۆرێن جڤاکی دا ل سەر ئەنترنێتێ رەخنە ل چوونا سلنگەکی بۆ سەر پرا دەلال د کارێ نووژەنکرنێ دا، عادل دبێژیت “رێڤەبەریا شوونواران ترۆمبێلەکا سلنگ ژی ئینا سەر پرێ ب بەھانا ئەنجامدانا کاری و شوونوارێن دھۆکێ باش دزانیت کا سەنگا وی ئامیری چەندە و دێ چو کارتێکرنێ ل سەر پرێ کەت و بۆ دەمێ ٤٠ سالانە ترۆمبێلێن قەبارە سڤک ھاتبوونە قەدەغەکرن بچنە سەر پرێ، لێ نوکە ١٠ جاران ترۆمبێلێن ب سەنگتر ب سپۆنسەریا شوونواران تایرێن خوە ھاڤێتنە سەر پرێ و ئەڤە مەزنترین کارەساتە د دەرھەق پرێ دا”.
لێ رێڤەبەرێ شوونوارێن دھۆکێ رەت دکەت کو ئەو سلنگە کارتێکرنێ ل پرێ بکەت و دبێژیت” مە (سلنگ) نەبریە سەر پرێ، بەلکو تنێ یێ چوویە لایێ خارێ یێ پرێ کو ئەو جھە یێ کو ئەم پشت راستین چو کارتێکرنێ ل پرێ ناکەت، کارێ مە ژی دێ ھەر ب سلنگان بیت، ژ بەر کو کێشێن گەلەک ژ وان بەرێن ئەم ددانین پترە ژ ئێک تەنی (ھزار کیلۆ)، ئەم سلامەتیا پرێ ژی ل بەرچاڤ وەردگرین و چو زیان ژی ناگەھیتێ”.
سەعید رەزڤان زاخۆیی ژی چوونا (سلنگی) بۆ سەر پرا دەلال ب مەترسی نابینیت ل سەر وێ پرێ و دبێژیت “بۆ دەمەکی ترۆمبێلێن لەشکرێ عیراقێ ژی ل سەر وێ پرێ د ھاتن و د چوون کو ئازووقە بۆ رەبیا لەشکری دبر، راستە ئەڤە زێدەتر ژ٤٠ سالانە ترۆمبێل د سەر وێ پرێ ڕا نەچووینە، بەلێ ھەکە مەترسی ل سەر ھەبا، رێڤەبەریا شوونوارێن دھۆکێ ئەو چەندە نەدکر”.
سەبارەت لایەنێن بجھئینانا ڤی پرۆژەی کا کیە، ب تایبەتی پشتی چەندین کۆمپانیێن تایبەتمەند یێن بیانی ھاتین بۆ نووژنکرنا پری و کارێ خوە ئەنجام نەدای و ئایا مەزاختیێن کارێ نوکە یێ نووژەنکرنێ ژ کیرێ یە، گوت” رێڤەبەریا گشتی یا شوونواران ب ھاریکاریا رێڤەبەریا شوونوارێن دھۆکێ بجە دئینیت، ئانکو ئەڤ پرۆژە ب شێوەکێ راستەوخوە دھێتە بجھئینان، بەری نوکە راستە پرۆژە دابۆ بەلێندەران، لێ نەشیان ڤی کاری ل دووڤ ساخلەتێن شوونواری بجھبینیت، وەزارەت ژی نەچاربوو کاری ژ وان وەرگریت و ب شێوەکێ راستەوخوە بھێتە بجھئینان و مەزاختیێن پرۆژەی ژی ھەر یێن وی دەمی نە و مە چو ئاریشە د مەزاختیێن پرۆژەی دا نینە”.
ئه‌ڤ دووڤچوونه ئه‌ياد به‌روارى بۆ رۆژناما ئه‌ڤرۆ به‌رهه‌ڤكريه
