بارزانی و بزاڤا رزگاریخوازیا كوردی 1975 – 1990
مه‌سعود بارزانی
پشكا ئیكێ
7 –
پشتی ده‌مه‌كی ژ كاركرنێ، رێكخستن و رێزێن پێشمه‌رگه‌ی پێشڤه‌چوونه‌كا باش ب خوه‌ڤه دیت وگه‌هشته قۆناغه‌كا باش و پێشكه‌فتی. هه‌ڤال ل گۆڕ یا پێدڤی هاتنه ده‌ستنیشانكرن بۆ برێڤه‌برنا ئه‌ركان و ب شێوه‌یه‌كێ رێكوپێك و ل گۆڕ پێشهاتان.
ب مه‌ره‌ما هه‌لسه‌نگاندنا ره‌وشێ و پێداچوونێ ب كار و ئه‌ركێن هه‌ڤالان و بارڤه‌كرنا سه‌ر ژ نوو یا ئه‌ركێن هه‌ڤالان شه‌ڤا 27 ل سه‌ر 28ی نیسانا 1976ێ مه سه‌رپه‌رشتیا كۆمبوونه‌كێ كر، كو هه‌ڤالان محومود ره‌زا، ئازاد به‌رواری و عارف ته‌یفوور ژی تێدا به‌رهه‌ڤبوون. پشتی دانوستاندنه‌كا تیر و ته‌سه‌ل و شرۆڤه‌كرنا ره‌وشا ه‌ڤه‌رێ و شۆڕه‌شێ، كۆمبوونێ ئه‌ڤ بریاره دان:
هنارتنا هه‌ڤال عارف ته‌یفوور بۆ سووریێ وه‌كو نوونه‌رێ سه‌ركردایه‌تیا ده‌مكی.
گرتنه به‌را هه‌لوه‌سته‌كێ نه‌رم هه‌مبه‌ری ئێكه‌تیا نشتیمانیا كوردستانێ و بزاڤكرن بۆ پێكئینانا به‌ره‌یه‌كی ل گه‌ل واندا.
بزاڤ بهێنه كرن پێخه‌مه‌ت پشكداریكرنێ د كۆمه‌لا نشتیمانی دا.
بزاڤ بهێنه كرن بۆ ده‌رچوونا هه‌ڤال ئازاد به‌رواری ژ ئیرانێ، ب رێكا سووریێ یان توركیا، یان ب هه‌ر رێكه‌كا دی بیت.
چوونا هه‌ڤال محه‌مه‌د ره‌زا بۆ ئه‌ورۆپا وه‌كو نوونه‌رێ سه‌ركردایه‌تیا ده‌مكی و په‌یوه‌ندیێن د ناڤبه‌را لقا ئه‌ورۆپا و رێكخستنێن ناڤخوه و سه‌رپه‌رشتیكرنا رێكخستنێن ده‌رڤه ژ هه‌موو روویه‌كی ڤه.
ده‌ركرنا به‌یاننامه‌یه‌كێ ژ ئالیێ لقا ئه‌ورۆپا ڤه بۆ په‌یوه‌ندیكرن و پشته‌ڤانی و هاریكاریا سه‌ركردایه‌تیا ده‌مكی.
كاركرن پێخه‌مه‌ت سازكرنا كۆنفرانسێ حزبێ ل ئاستێ لقا ئه‌ورۆپا كو پشكا مه‌زن یا ئه‌ندامان د كۆنفرانسێ حزبێ دا ژ ئه‌ندامێن سه‌ركردایه‌تیا ده‌مكی بن ب پرسیاركرن ل گه‌ل سه‌ركردایه‌تیا ده‌مكی.
چاپ و به‌لاڤكرنا به‌لاڤۆكا و نامیلكه‌كا تایبه‌ت ب هه‌لسه‌نگاندنا هه‌موو ئالی و وارێن قۆناغا رابووری و ده‌ستنیشانكرنا شاشی و كێم و كاسیان د ده‌مێ د ناڤبه‌را 1961ێ هه‌تا 1975ێ.
كۆمبوون ب هه‌سته‌كا شۆڕه‌شگێرانه و گیانێ برایه‌تیێ ب دووماهی هات.
محه‌مه‌د ره‌زا، ئازاد به‌رواری، عارف ته‌یفوور، مه‌سعوود بارزانی تێبینی: هه‌ر د كۆمبوونێ دا كار و بزاڤێن جه‌وهه‌ر نامق سالم و كه‌ریم شنگالی پێخه‌مه‌ت پاراستن و رێكخستنا رێزێن حزبێ ل ناڤخوه ب بلندی هاتنه نرخاندن و بزاڤێن هه‌ڤال كاك سامی عه‌بدولره‌حمان ل ئه‌ورۆپا ب باشی هاتنه هه‌لسه‌نگاندن.
د وێ ناڤبه‌ینێ دا، په‌یوه‌ندیێن سه‌ركردایه‌تیا ده‌مكی ل گه‌ل هه‌موو رێكخستن و پارتێن كوردستانی و كه‌سایه‌تیێن نشتیمانی ب گشتی ئاسایی بوون، ب تایبه‌ت و ب پله‌یا ئێك ل گه‌ل پارتێن دیمۆكراتێن پارچێن دیێن كوردستانێ دا. جه‌ماوه‌رێ كوردستانێ ب گشتی هاریكار و پشته‌ڤانێن باش یێن سه‌ركردایه‌تیا ده‌مكی بوون، لێ په‌یوه‌ندیێن ل گه‌ل ئێكه‌تی نشتیمانی دا رۆژ بۆ رۆژێ به‌ر ب لاوازیێ و خرابیێ چوون و ب وێ یه‌كێ ئالیێن دۆستێن ئێكه‌تیێ بوونه نه‌یار و ل دژی پارتی.
هه‌روه‌سا حكومه‌تا ئیراقێ ب هه‌ماهه‌نگیا حكومه‌تا ئیرانێ فشاره‌كا مه‌زن ئێخسته سه‌ر په‌نابه‌ران و هانددان كو ڤه‌گه‌رنه ئیراقێ، د ڤی چارچووڤه‌ی دا هه‌ژماره‌كا په‌نابه‌ران ل جهێن جودایێن ئیرانێ ناڤێن خوه بۆ ڤه‌گه‌ریانێ نڤیسین. ژ وانا هنده‌ك كه‌سوكار و خزمێن مه ژی حه‌زا بۆ ڤه‌گه‌ریانێ دیار كر، و پاشی ڤه‌گه‌ریانه ئیراقێ. لێ پشتی بزاڤ و وه‌ستیانه‌كا مه‌زن و هنارتنا هه‌ژماره‌كا به‌رچاڤ یا هه‌ڤال و پێشمه‌رگێن ئازا و په‌یداكرنا ده‌لیڤا گۆنجای، بڕیار هاته دان ب كریار، ب به‌رده‌وام و زیندی ده‌ستپێكرنا شۆڕه‌شێ بهێته راگه‌هاندن، رۆژا 26ی گولانێ هاته ده‌ستنیشانكرن بۆ ده‌ستپێكرنا شۆڕه‌شێ.
ئه‌و بوو سه‌عه‌ت چارێ به‌رێ سپێدێ ل رۆژا 26ی گولانا 1976ێ چالاكیا ئێكێ یا پێشمه‌رگه‌ی ل حاجی ئۆمه‌ران هاته كرن، د وی چ چالاكیێ دا ب مخابنی ڤه سه‌ید عه‌بدوللا شه‌هید بوو، ب شه‌هیدبوونا وی ده‌نگێ ملله‌تێ كورد و هیڤی و ده‌نگ و باسێ رابوونه‌ڤه‌یا شۆڕه‌شێ گه‌هشته كوردستانێ و جیهانێ و شه‌هید سه‌ید عه‌بدوللا بۆ ئێكه‌م شه‌هیدێ شۆڕه‌شا گولانێ.
ب پێدڤی دزانم سوپاسیا هه‌موو وان دلسۆز و خه‌باتكه‌ران و جه‌ماوه‌رێ ملله‌تێ خوه بكه‌م، ب تایبه‌تی ل ده‌ڤه‌رێن سنۆری كو به‌رهه‌ڤ نه‌بوون ملێ خوه بۆ دوژمنی كه‌چ بكه‌ن، و مل ب ملێ ئێك و دو و ئازایانه پشكداری شۆڕه‌شێ بوون، و هاریكاری و پشته‌ڤانیا پێشمه‌رگه‌ی و شۆڕه‌شێ كر و روو ب روو پیلان و نه‌خشه‌یێن دوژمنان بوون و وه‌كو سه‌ربازێ به‌رزه مان، ناڤ نه‌ئینانا وان ب رامانا كێمكرنا وان نینه د رۆل و دلسۆزییا وان دا، ژبه‌ركو هه‌موو پپَكڤه و مل ب ملێ ئێك و دو بوونه ئه‌گه‌رێ زیندیمان و ب هێزكرن و پێشڤه‌برنا شۆڕه‌شێ و ژناڤبرنا پیلان و نه‌خه‌شێن دوژمنان ل كاودانه‌كێ سه‌خت و دژوار دا.
دامه‌زراندنا سه‌ركردایه‌تیا ده‌مكی
ئێك ژ گرنگترین بڕیار و گاڤێن د كاودانێن ئالۆز و هه‌ستیار دا یێن پشتی نكسۆیێ، دامه‌زراندنا سه‌ركردایه‌تیا ده‌مكی بوو. ئه‌ڤ بریاره د دمه‌مه‌كێ كێم دا هاته دان و ل هه‌موو كوردستانێ و ده‌ڤه‌رێ ده‌نگڤه‌دا. ئه‌و قۆناغا سه‌ركردایه‌تیا ده‌مكی تێدا هاتیه دامه‌زراندن، د دیرۆكا بزاڤا رزگاریخوازا كوردستانێ دا ب قۆناغه‌كا گرنگ دهێته هه‌ژمارتن، ژ به‌ر كو پشتی پیلانا خیانه‌تكارییا سالا 1975ێ، بێ هیڤیبوونێ و په‌یشانیی و خه‌مان په‌رێن خوه ب سه‌ر كوردستانێ دا كێشا بوون و دوژمن و نه‌حه‌زێن ملله‌تی ده‌لیڤه بۆ چێبوو كو د خه‌یالا وان جاره‌كا دی ده‌نگێ كوردان كپ بیت. وێ ره‌وشێ تا راده‌یه‌كێ رێكخستن ژی لاواز و پرت و به‌لاڤ كر بوون. سیاسه‌تمه‌ار و ده‌ستهه‌لاتدارێن ناڤخوه‌یێن ئیراقێ و ده‌رڤه گه‌هشتبوونه وێ باوه‌ریێ كو ئێدی پارتی دیمۆكراتی كوردستان وه‌كو حزبه‌كا سیاسی جه د ناڤ گه‌لێ كورد دا نه‌مایه و دوماهی ب رۆلێ پارتی دیمۆكراتی كوردستان د ناڤ بزاڤا رزگاریخوازا كوردستانێ دا هاتیه.
لێ دیرۆك و سه‌ربۆران ئه‌و راستی سه‌لماند كو ئه‌و خواند و بۆچوون چه‌ند شاش و بێ بنه‌ما بوون، ژ به‌ر كو ب دامه‌زراندنا سه‌ركردایه‌تیا ده‌مكی هه‌موو ئه‌و خه‌یال و بۆچوون بووچ كرن و شكه‌ستن ب پیلانێن وان ئینا. سه‌ركردایه‌تیا ده‌مكی د ره‌وشه‌كا هه‌ستیار و مه‌ترسیدار دا هاته دامه‌زراندن و ئالایێ خه‌باتێ و خۆراگریێ بلند كر و بۆ خیڤه‌تا كۆمكرنا هه‌ڤال و رێكخستییان و خه‌باتكه‌رێن پارتی. رۆلێ ب چه‌رك و وه‌فادارێن پارتی و بارزانی بێ كو ژ چ مه‌ترسی و گه‌فان خوه بده‌نه پاش، ب باوه‌رییه‌كا موكم و كوور مه‌ردایه‌تی دیار كر.
ئه‌و هه‌ڤالێن د ناڤا خه‌باتێ دا بوون، هه‌تا به‌ستنا كۆنگره‌ی هه‌موو ده‌ستهه‌لات هه‌بوون. له‌ورا ناڤێ سه‌ركردایه‌تیا ده‌مكی ل سه‌ر هاته دانان، ژ به‌ر كو پشتی پیلانا خیانه‌تكاریا سالا 1975ێ، هه‌ژماره‌كا كادرێن پارتی ژ ئێك و دو ڤه‌قه‌تیان و هه‌ژماره‌كا وان به‌رێخوه‌دا هانده‌ران و پشكه‌كا وان ژی خوه راده‌ستی ئیراقێ كر و وه‌كو له‌شه‌كێ بێ گیان به‌رێخوه ددا پارتی.
هه‌ژماره‌كا كادران دروشمێ (انقاژ ما یمكن انقاژه) هه‌لگرتبوو، ب نیاز بوون ئه‌ورۆپا بكه‌نه گۆره‌پانا چالاكییان و داخواز ژ ئه‌ندامێن حزبێ دكر رێزێن خوه رێكبێخنه‌ڤه، بێی چ ئاماژه‌یه‌كێ ب گۆرانكارییان یان ئارمانجه‌كا دیاركری بده‌ن.
ل گه‌ل وی كاودانێ ئالۆزێ ده‌ڤه‌رێ، ل گه‌ل هه‌ژماره‌كا كادرێن دلسۆز و ئازا و دلگه‌رمێن پارتی ئه‌م مژوولی دامه‌زراندنا سه‌ركردایه‌تیا ده‌مكی بووین. ئه‌م د بزاڤا دانان نه‌خشه‌كێشانا پاشه‌رۆژا پارتی و رێبازا بارزانی دا بووین. له‌ورا بۆ سه‌لماندنا ڤێ راستییێ رۆژا 10ی كانوونا ئێكێ یا سالا 1975ێ ئێكه‌م به‌یاننامه ل ژێر ناڤێ (كوردستان گۆروپانا راسته‌قینه‌یا خه‌باتێ یه) هاته به‌لاڤكرن. كوردستان گۆره‌پانا راسته‌قینه‌یا خه‌باتێ بوو ئه‌و یه‌ك بوو ئێك ژ ئارمانجێن مه‌یێن سه‌ره‌كی.
د ده‌مه‌كی دا هه‌ژماره‌كا مه‌زن یا وان په‌نابه‌رێن ژ ئیرانێ هاتینه ئه‌مریكا، ژ ئالیێ وی وه‌لاتی ڤه هاتبوونه وه‌رگرتن، و هنده‌ك ناسیارێن مه ژی د ناڤ دا بوون، لێ ده‌مه‌كێ درێژ پێڤه‌چوو هه‌تا مه ئێك و دو دیتی. به‌ری ئه‌م سه‌فه‌رێ بۆ ئه‌مریكا بكه‌ین، كاك سامی عه‌بدولره‌حمانی سه‌ره‌دانا ئه‌ورۆپا كربوو، ژ به‌ر كو ئیرانێ مۆله‌ت دابوویێ سه‌ره‌دانا ده‌رڤه بكه‌ت. كاك سامی هاته راسپاردن كو ل گه‌ل كاك نووری شاوه‌یس و چه‌ندین هه‌ڤالێن دی كو پێشتر چالاك بوون ئه‌ركێ سه‌ر ژ نوو رێكخستنا هه‌ڤالێن حزبێ ل ئه‌ورۆپا بێخنه ستۆیێ خوه.
پشتی ڤه‌گه‌ریانا مه ژ ئه‌مریكا و ب مه‌ره‌ما هه‌لسه‌نگاندنا ته‌مام و هوور یا كاودانێ پشتی نسكۆیێ ده‌ركرنا بڕیارێن پێدڤی، من په‌یوه‌ندی ب هه‌موو هه‌ڤالان كر، دووماهی كۆمبوون ل رۆژا 12 هه‌تا 14ی چریا دویێ یا سالا 1975ێ هاته كرن. پشتی هه‌لسه‌نگاندنا كاودانان و لێگوهارتنا بیر و بۆچوونان و وه‌گرتنا بۆچوونا هه‌موو هه‌ڤالان، پێخه‌مه‌ت ده‌ستپێكرنا شۆره‌شێ چه‌ندین بڕیارێن گرنگ و چاره‌نڤیسساز هاتنه دان و پێكهات بوون ژ:
ئێك: پێكئینانا سه‌ركردایه‌تیا ده‌مكی ژ ڤان هه‌ڤالێن ل خوارێ: ئدریس بارزانی، مه‌سعوود بارزانی، عه‌لی عه‌بدوللا، نووری شاوه‌یس، سامی عه‌بدولره‌حمان، جه‌وهه‌ر نامق سالم، محه‌مه‌د ره‌زا، ئازاد به‌رواری، عارف ته‌یفوور و كه‌ریم شنگالی.
دو: هه‌موو كار و ئه‌رك ب به‌رچاڤوه‌رگرتنا ره‌وشا هه‌ڤالان و ده‌ڤه‌رێ هاتنه بارڤه‌كرن. هه‌روه‌سا ب مه‌ره‌ما ساناهیكرن و باشتر برێڤه‌چوونا كاروباران بریار هاته دان كو كوردستان ب سه‌ر دو هه‌رێمێن ئێك و دو دا بهێته بارڤه‌كرن. هه‌رێما ئێك پێكدهات ژ رۆژئاڤایێ رێكا هاملتۆن و هه‌رێما دو رۆژهه‌لاتێ رێكا هاملتۆن بوو(5).
سێ: ب مه‌ره‌ما په‌یوه‌ندیكرن و سه‌رپه‌رشتیكرنا وان هه‌ڤال و ئه‌و جه‌ماوه‌رێ خوه راده‌ستی دوژمنی نه‌كری و خوه ژ چیایان ئاسێ كری، هه‌روه‌سا ئه‌وێن ل سووریێ و توركیا په‌نا بۆ كه‌سوكارێن خوه بریی، پێخه‌مه‌ت ده‌ستپێكرنا شۆره‌شێ، د كۆمبوونێ دا بریار هاته دان هه‌ڤالان جه‌وهه‌ر نامق سالم و كه‌ریم شنگالی ڤه‌گه‌رنه هه‌رێما ئێك و هه‌ڤالان عارف ته‌یفوور و شێركۆ عه‌لی و شێخ عه‌زیز بچنه هه‌رێما دو و ده‌ست ب كارێ رێكخستنا پارتایه‌تی بكه‌ن، هه‌تا بسه‌لمینن كو كوردستان گۆره‌پانا راسته‌قینه‌یا خه‌باتا مه‌یه. پشتی ڤه‌گریانا شێركۆ عه‌لی و شێخ عه‌زیز، دكتۆر كه‌مال كه‌ركووكی چوو هه‌رێما دو.
ل دوماهییا كۆمبوونێ ژی ئه‌م ل سه‌ر ڤان خالێن خارێ وه كارنامه و بنه‌مایێن كاركرنێ و پێگیریێ رێككه‌فتین:
1- په‌یره‌و و پرۆگۆامێ پارتی.
2- پێگیریبوون ب رێبازا بارزانی.
3- مه‌سعوود بارزانی هاته راسپاردن بۆ رێكخستنا كارێ پارتایه‌تی و كاروبارێن سه‌ركردایه‌تیا ده‌مكی.
4- هه‌ڤكاری ل گه‌ل هه‌موو پارتێن كوردستانی ل سه‌ر ئاستێ كوردستانا مه‌زن.
5- به‌رده‌وامبوون د خه‌باتێ دا پێخه‌مه‌ت بده‌ستڤه‌ئینانا مافێن ره‌وایێن گه‌لێ كورد ل هه‌موو پارچێن كوردستانێ.
6- خه‌بات پێخه‌مه‌ت ژناڤبرنا رژێما به‌عس و بجهئینانا سیسته‌مه‌كێ دیمۆكراتی و دادپه‌روه‌ر ل ئیراقێ و بجهئینانا ئۆتۆنۆمییا راسته‌قینه ل كوردستانا ئیراقێ.
7- تاوانباركرن و ره‌تكرنا سیاسه‌تێن ده‌ستهه‌لاتدارێن به‌غدا یێن ب مه‌ره‌ما ژناڤبرنا گه‌لێ كورد په‌یره‌و دكرن.
8- خه‌باتكرن پێخه‌مه‌ت ب هێزكرنا برایه‌تییا كورد و عه‌ره‌بان.
9- خه‌باتكرن پێخه‌مه‌ت ئێكگرتنا هه‌موو هێزێن كوردی یێن دلسۆز.
10- هه‌ماهه‌نگی ل گه‌ل هه‌موو پارتێن كوردستانی یێن برایێن مه ل توركیا و ئیران و سووریێ و لوبنانێ.
11- پشته‌ڤانیكرنا بزاڤێن پێشكه‌فتی یێن رزگاریخواز ل جیهانێ.
12- هاریكاریكرنا هه‌موو هێزێن پێشكه‌فتی ل ناڤخوه و ده‌رڤه یێن پشته‌ڤانییا خه‌باتا گه‌لێ كورد دكه‌ن.
13- دژایه‌تیكرنا كرێگرتی و خۆفرۆشان ب هه‌موو شێوه‌یه‌كی.
14- ره‌تكرنا رێككه‌فتنناما خیانه‌تكاریا جه‌زائیر و گرتنه به‌را هه‌موو شێوازێن خه‌باتێ پێخه‌مه‌ت تۆلڤه‌كرنێ ژ وان ئالییان یێن رێككه‌فتن ئیمزا كری.
15- به‌لاڤكرنا به‌یاننامه‌یه‌كێ ب ناڤێ سه‌ركردایه‌تیا ده‌مكی.
16- پێدانا هه‌موو ده‌ستهه‌لاتێن سه‌ركردایه‌تیێ بۆ وان هه‌ڤالان یێن دێ چنه كوردستانێ پێخه‌مه‌ت ب رێڤه‌به‌رنا ئه‌ركێن خوه و شێوازی په‌یوه‌ندییان. هه‌روه‌سا ئه‌و هه‌ڤالێن دێ مینن ژی ده‌ستهه‌لاتێن سه‌ركردایه‌تیێ هه‌نه بۆ ب رێڤه‌به‌رنا كاروبارێن رێكخستنێ و په‌یوه‌نددیێن ده‌رڤه و رێكخستنێن ئه‌ورۆپا د چارچووڤێ به‌رژه‌وه‌ندێن گشتی دا و ل سه‌ر بنه‌مایێ وان بنیاتێن هاتینه دانان.
هه‌ڤال ئازاد به‌رواری كو ئێك بوو ژ ئه‌ندامێن سه‌ركردایه‌تیێ و ل گه‌ل مه‌دا پشكدار بوو، لێ ژ به‌ر دوورخستنا وی بۆ باژارێ ره‌شت ل باكورێ ئیرانێ، نه‌شیا پشكداری كۆمبوونێن ڤێ دوماهیێ بكه‌ت.
17- ب مه‌ره‌ما ده‌ستپێكرنا كاروبارێن وان بۆ هه‌ر به‌ره‌یه‌كی كۆژمێ بیست هزار دیناران هاتنه ته‌رخانكرن وه‌كو دارایی یا حزبێ و ل گۆره‌ی لیستێ، كو سه‌ركردایه‌تی ل سه‌ر چاوانیا مه‌زاختنێ بهێته ئاگه‌هادركرن. پشتی هینگی هزار و پێنجسه‌د دینارێن دی بۆ هاتنه زێده‌كرن داكو خه‌بات ل هه‌ردو سنۆران به‌رده‌وام بیت، خو هه‌كه بۆ ده‌مه‌كێ درێژ ژی په‌یوه‌ندییان وان قوت ببن.
ئێدی ب باوه‌رییه‌كا موكم ب ئێك و دو و ملله‌تێ مه پێخه‌مه‌ت تۆلڤه‌كرنا شه‌هیدێن كوردستانێ، بزاڤ و خه‌بات هه‌تا سه‌ركه‌فتنێ، سه‌ركه‌فتن ژی هه‌ر بۆ ملله‌تێن بنده‌سته.
