بارزانی و بزاڤا رزگاریخوازا كوردی 1975-1990
مه‌سعود بارزانی
پشكا سیێ
تاوانا ده‌رخستنا جه‌نازێ بارزانیێ نه‌مر
22
ئێك ژ وان تاوانێن كو چ جاران ژ بیرا مه نه‌چیت، تاوانا ده‌رخستنا جه‌نازێ بارزانی ل رۆژا 1ی تیرمه‌ها 1981ێ بوو. ئه‌و تاوان ژ هه‌موو روویه‌كی ڤه تاوانه‌كا پیس و دژی به‌هایێن ئه‌خلاقی و ئاینی و جڤاكی و مرۆڤاتیی بوو. مه‌ره‌م ژ وێ تاوانێ دروستكرنا ناكۆكی و شه‌ڕ و گوشتاران د ناڤبه‌را ملله‌تێ كوردان دا بوو. هه‌ر چه‌نده زانیاریێن جودا ل سه‌ر تاوانبار و ئه‌نجامده‌رێن وێ تاوانا پیس بۆ مه دهاتن، لێ چ ده‌مان مه حزبا دیمۆكرات ب ئه‌نجامدانا ده‌رخستنا جه‌نازه‌ی تاوانبار نه‌كریه، هه‌تا چه‌ندین جاران مه داخواز ژ عه‌بدولره‌حمان قاسملۆ كریه بۆ دیتنا تاوانباران هاریكاریا مه بكه‌ت، و بۆ ڤێ مه‌ره‌مێ ژی چه‌ندین نامه و كه‌سایه‌تی مه هنارتنه نك وی بۆ رێگرتنێ ل مه‌زنكرنا روودانێ و ته‌قینا ره‌وشێ، ئێك ژ وان مه‌لا حه‌سه‌نێ ره‌ستگار بوو.
د ده‌مێ خوه‌دا مه بزاڤ كرن پاسه‌وانان بۆ زیاره‌تێ بارزانی دانین، لێ حزبا دیمۆكرات رێك نه‌دا و ڕاگه‌هاند كو ئه‌و دێ زێره‌ڤانیێ لێ كه‌ن. به‌ری ده‌رخستنا جه‌نازه‌ی زێره‌ڤانان ئه‌و جه به‌ردا بوو، پشتی ده‌رخستنا جه‌نازه‌ی ژی من پرسیار ژ عه‌بدولره‌حمان قاسملۆی كر كا ئه‌گه‌رێن چوولكرنا گۆڕستانێ ژ ئالیێ زێره‌ڤانان ڤه به‌ری ده‌رخستنا جه‌نازه‌ی چ بوون، لێ عه‌بدولره‌حمان قاسملۆی بابه‌ت پشتگوه هاڤێت و بۆ وی گرنگ نه‌بوو.
دیسا بۆ رێگرتنێ ل روودانێ كژی و شه‌ران، من داخواز ژ عه‌بدولره‌حمان قاسملۆ كر كو پێكڤه سه‌ره‌دانان زێوه بكه‌ین، و ئه‌و بۆ جه‌ماوه‌ری باخڤیت، من داخواز ژێ كر ب تنێ بۆ جه‌ماوه‌ری راگه‌هینیت كو ئه‌م ژی ل گه‌ل وان هه‌سۆزین و ئه‌و تاوان دژی هه‌موو كوردانه، بارزانی به‌ری په‌یوه‌ندی ل گه‌ل هه‌وه هه‌بیت ئه‌م ب مولكێ خوه دزانین، و داخواز ژ هه‌وه دكه‌ین بابه‌تی بۆ مه بهێلن، من داخواز ژ عه‌بدولره‌حمان قاسملۆ كر، بۆ خه‌لكی بێژیت به‌رهه‌ڤین هاریكاریا هه‌وه بكه‌ین، بۆ ئاشكراكرنا تاوانباران، ڤێجا ژ هه‌ر كه‌س و لایه‌نه‌كی بیت، قاسملۆی د به‌رسڤێ دا گۆت: نه‌خێر ئه‌ڤه بێبه‌ختی و تۆمه‌تكرنه بۆ مه و تاوانێ دئێخیته سه‌ر ملێن مه هه‌كه ئه‌ڤ تاوان و بێبه‌ختیه به‌رده‌اوم بن دێ ب شه‌ش ملیۆن كوردان روو ب روو هه‌وه بین”.
ژ به‌ر كو ئه‌ز گه‌له‌ك گرێدای ئێكرێزی و ته‌بایی و من دزانی هه‌كه ره‌وش بته‌قیت دێ زیانه‌كا مه‌زن گه‌هینیته هه‌موو ئالیه‌كی، من هه‌موو بزاڤ كرن و هه‌موو شیانێن خوه مه‌زاختن پێخه‌مه‌ت ره‌وش ژ ده‌ست ده‌رنه‌كه‌ڤیت، له‌ورا من ب عه‌بدولره‌حمان قاسملۆی راگه‌هاند، وه‌سا دیاره ناڤێ سه‌ید ره‌سوول بابێ مه‌زن د ناڤ ڤی بابه‌تی دا دهێت، بێ وی تاوانبار بكه‌ین، لێ د به‌رژوه‌ندی دا نینه ماده‌م ناڤێ وی كه‌سی دهێت، بكه‌نه فه‌رماندارێ له‌شكری یێ حزبا دیمۆكرات ل ده‌ڤه‌را مه‌رگه‌وه‌ر. ئه‌و ژی ل به‌ر چاڤێن په‌نابه‌ران كو مورید و دلسۆزێن بارزانی نه و به‌رهه‌ڤن بۆ هه‌ر تشته‌كی پێخه‌مه‌ت بارزانی بكه‌ن، و ب چ كه‌س و ب چ تشتان ناهێنه كۆنترۆلكرن، ژ به‌ر كو ئه‌و خه‌لك به‌ری پارتیبوونێ، موریدێن بارزانی نه، لێ دیسا ل شوونا هاریكاری و بزاڤكرن بۆ ئارامكرنا ره‌وشێ، عه‌بدولره‌حمان قاسملۆ د به‌رسڤێ دا گۆت: ئه‌م دێ بڕیارێ ده‌ین، نه‌ك دێ فه‌رمانێن هه‌وه بجهئینین”.
ل ڤێرێ دوپات دكه‌م، چ ده‌مان مه هه‌موو سه‌ركرداتیا حزبا دیمۆكرات ب ده‌رخستنا جه‌نازێ بارزانی تاوانبار نه‌كریه، لێ ب ره‌فتارێن شاش و به‌تران وان ل سه‌ر خوه كره مال. ره‌نگه ئه‌ڤه بۆ گه‌له‌ك كه‌سان جهێ حێبه‌تیێ بیت، و ئه‌ز ئێكم ژ وان، لێ راستیا وێ تاوانێ كو پشتی هینگی ل گۆره‌ی زانیاریێن پشتراستكری بۆ مه دیار بوو، كو ئه‌فسه‌ره‌كێ رێڤه‌به‌ریا ده‌زگه‌هێ (ئیتیلاعات) یا ئیرانی ب ناڤێ (میحراب عه‌لی یوونس قودسی) ب رێكا به‌رپرسه‌كێ حزبا دیمۆكراتا كوردستانا ئیرانێ ڤه و پیلانا ده‌رخستنا جه‌نازێ بارزانی دارێشتیه، كو هه‌تا نها ژی ئه‌و به‌رپرسێ حزبا دیمۆكرات بۆ مه نه‌هاتیه نیاسین. وی ده‌می ده‌زگه‌هێ ئیتیلاعاتێ سه‌ر ب نڤیسینگه‌ها سه‌رۆكێ جڤاتا وه‌زیران ڤه بوو، پشتی هینگی بوو وه‌زاره‌ته‌كا تایبه‌ت وسه‌ربخوه ب ناڤێ وه‌زاره‌تا زانیاری (ئیتیلاعات).
ب پێدڤی دزانم ئاماژێ ب هه‌لویستێ نشتیمانپه‌روه‌رانه یێ خه‌لكێ شنۆ بده‌م ل ده‌مێ دیتنا جه‌نازێ پیرۆزێ بارزانی، ژ به‌ر كو هه‌موویان دكره گازی كو پێدڤیه هه‌ر ل شنۆ بهێته ڤه‌شارتن ڤه، لێ ل ژێر گڤاشتن و داخوازا جه‌ماوه‌رێ مه جه‌نازه هاته ڤه‌گوهاستن بۆ گوندێ هه‌له‌ج(4) و ل وێرێ مه ڤه‌شارته ڤه. رۆژه‌كا خه‌مگین و نه‌خۆش بوو و د هه‌مان ده‌م دا تاوانه‌كا مه‌زن بوو، ب مخابنی ڤه بۆ ده‌مه‌كی بوو ئه‌گه‌رێ سه‌رهلدانا ئاریشه و گیروگرفتان د ناڤبه‌را پارتی و (حدكا) دا. پشتی وێ روودانێ پێگه‌هێ (حدكا) ل ده‌ڤه‌رێ و جه‌ماوه‌ری و خه‌لكێ كوردستانێ گه‌له‌ك نزم بوو.
هه‌ر د ڤێ په‌رتووكێ دا، كو دێ هێمه سه‌ر په‌یوه‌ندیێن پارتی دیمۆكراتی كوردستان و حزبا دیمۆكراتا كوردستانا ئیرانێ، دێ ب هووری ئاریشه و گیروگرفت و ئه‌گه‌ران رۆهن كه‌م.
بارێ رێكخستنێ د شۆره‌شا گولانێ دا
رێكخستنا رێزان و ده‌ستپێكرنا كارێ پارتایه‌تی ئه‌ركه‌كێ گرنگ و سه‌ركی یێ مه‌بوو، له‌ورا هه‌ر ژ ده‌ستپێكێ بزاڤه‌كا چڕ و چالاك هاته كرن، بۆ دامه‌زراندنا لق و رێكخراوان ل ئیرانێ و ل ده‌رڤه و هه‌تا ل ناڤخوه‌یا كوردستانێ ژی. هه‌ر چه‌نده ژ هه‌موو ئالیه‌كی ڤه هه‌ڤالێن مه گڤاشتنه‌كا مه‌زن بۆ هاتبوو، لێ پشتی هه‌ول و بزاڤه‌كا مه‌زن، هه‌ژماره‌كا هه‌ڤالێن مه ژ ئیرانێ ده‌ركه‌فتن و هه‌ژماره‌كا وان ڤه‌گه‌ریانه كوردستانێ و پشكه‌كا وان ل ئه‌ورۆپا و كوردستانا توركیا مانه ئاسێ و ده‌ست ب خه‌بات و كارێ رێكخستنێ كر. پشتی ده‌مه‌كی دیار بوو كو پارتی و بارزانیێ نه‌مر د دلێ گه‌لێ كورد دا دژین و چ هێز و كۆسپ و روودانه‌ك نه‌شێت ڤێ راستییێ ب گوهۆریت، پارتی هه‌بوونا خوه سه‌لماند و ده‌ست ب رێكسختنێ هاته كرن ل سه‌ر ئاخا كوردستانێ.
ده‌ستپێكرنا شۆره‌شێ پشتبه‌ستن ب هێز و شیانێن ملله‌تێ مه ل رۆژا 26ی گولانا 1976ێ بوو ئه‌گه‌رێ زیندیبوونا هیڤیان د ناخێ ملله‌تێ كورد و دۆستێن مه‌دا، ل هه‌موو جهه‌كی. بۆ دیرۆكێ دێ بێژین هاریكاریا پارتیا دیمۆكراتا كوردستانا توركیا و ملله‌تێ مه‌ل باكور و پارتی ل سووریێ و لوینانێ ئه‌گه‌رێن گرنگ بوون بۆ رێكسختنێ و كارێ پارتایه‌تی د قۆناغا هه‌ستیارا پشتی نسكۆیێ دا. ل ڤێرێ گه‌له‌ك ژ دل سوپاسیا برایێن خوه ل هه‌موو پارچه‌یێن كوردستانێ دكه‌ین، بتایبه‌تی كوردستانا توركیا.
پشتی ب دووماهی هاتنا كۆنگرێ نه‌هێ ده‌لیڤه‌كا باشتر و زه‌مینه‌كا ل بارتر بۆ خوه‌رێكسختنێ و پێداچوونێ ب كارێن رێكخستنا پارتی دا په‌یدابوو، ب تایبه‌ت ل ناڤ په‌نابه‌ران ل ئیرانێ و ل ده‌رڤه و ناڤخوه‌یا وه‌لاتی ژی دا دروست بوو. ل سه‌ر وی بنه‌مای بزاڤ هاتنه كرن، میكانیزم و شێوازێ رێكخستنێ و كارێ پارتایه‌تی ب شێوه‌یه‌كێ سه‌رده‌میانه و پێشكه‌فتی بهێته دامه‌زراند، كو ل گه‌ل كاودان و شێوازێ خه‌باتا ملله‌تێ مه د وێ قۆناغێ دا بگونجیت، ژ به‌ر وێ یه‌كێ ژی هه‌ر زوو ده‌ست ب په‌یوه‌ندیكرنێ ب هه‌ڤال و كادرێن پارتی هاته كرن، و كۆر و كۆمبوونێن پارتایه‌تی و كۆمبوونێن مه‌كته‌با سیاسی ژی به‌رده‌وام بوون، پێخه‌مه‌ت باشتركرن ورێكخستنا كاروباران و ب هێزكرنا كارێ پارتایه‌تی و پێشمه‌رگاتیێ.
ل رۆژێن 19 هه‌تا 21ی كانوونا دویێ ل سالا 1980ێ كۆمبوونا مه‌كته‌با سیاسی هاته كرن. پشتی گۆتوبێژ و دانوستاندنه‌كا دوور و درێژ كاروبار و ئه‌رك ب ڤی شێوه‌ی هاتنه بارڤه‌كرن:
- پشكا له‌شكری، كاك ره‌ئیس عه‌بدوللا.
- پشكا رێكخستنێ، كاك فازل میرانی.
- پشكا په‌یوه‌ندیان، كاك ئدریس بارزانی.
- پشكا ڕاگه‌هاندنێ، كاك فه‌له‌كه‌ددین كاكه‌یی.
- پشكا دارایی. كاك د. محه‌مه‌د سالح جومعه.
- په‌یوه‌ندیێن عه‌ره‌بی، كاك ئازاد به‌رواری.
هه‌ر د وێ كۆمبوونێ دا به‌حسی كاودانێن هه‌ڤال رۆژ نووری شاوه‌یس هاته كرن و بڕیار هاته دا كو بهێته داخوازكرن ب زووترین ده‌م په‌یوه‌ندیێ ب مه‌كته‌با سیاسی بكه‌ت، هه‌ر د وێ كۆمبوونێ دا چه‌ندین بڕیارێن گرنگ ل دۆر رێكخستن و كاروبارێن شۆره‌شێ و حزبێ هاتنه دان.
به‌ستن و سه‌ركه‌فتنا كۆنگرێ نه‌هێ یێ پارتی، ده‌نگڤه‌دان و ره‌نگڤه‌دانه‌كا به‌رچاڤ و مه‌زن ل كوردستانێ و ئیراقێ و وه‌لاتێن ده‌ڤه‌رێ هه‌بوو، ب تایبه‌ت د ناڤا ڕایا گشتی و پارتی و كه‌سایه‌تی و رێكخراوێن سیاسی و ره‌وشه‌نبیری و جڤاكی و نشتیمانپه‌روه‌ر و ێزێن كوردستانی و ئیراقی و ده‌ڤه‌رێ دا. خو هه‌تا د ناڤ وان ئالیان دا یێن په‌یوه‌ندی ل گه‌ل پارتی دا نه‌بووین، یان دژی پارتی بوون. كۆنگره بوو جهێ هیڤی و ئۆمێدا جه‌ماوه‌ری ب گشتی و ئالیێن سیاسی یێن كوردستانێ و ئیراقێ ب تایبه‌تی. هه‌روه‌سا بوو ئه‌گه‌رێ گوهۆرینا بنه‌ره‌تی د هزركرن و هه‌لویستێن وان دا هه‌مبه‌ری پارتی و پشتی ده‌مه‌كێ كێم بزاڤ كرن ژ پارتی نێزیك بن و په‌یوه‌ندیان ل گه‌ل دروست بكه‌ن.
شه‌ڤا 7 ل سه‌ر 8ی ئادارا 1980ێ د كۆمبوونه‌كێ دا، كو بۆ باشتركرنا كاران ل باره‌گایێ مه‌كته‌با سیاسی هاته كرن، كۆمه‌كا بڕیاران هاتنه دان، ژ وانا: بڕیار هاته دان یاسایا پێشمه‌رگه‌ی بهێته ڕاگه‌هاندن و به‌لاڤكرن.
بۆ ئاگه‌هداربوون ژ ره‌وشا ناڤخوه‌یا كوردستانێ رۆژا 30ی تیرمه‌ها 1980ێ من پێشوازی ل جه‌وهه‌ر خدر و سه‌ید جه‌وهه‌ر كر، جه‌وهه‌ر خدر ژ هه‌ولێرێ هاتبوو و ناما هه‌ڤالان شێخه‌للا ئیبراهیم، دیاب عه‌لی ئه‌مین و مه‌غدید بنه‌سلاوه‌یی ئینابوو. د نامێ دا به‌حسی ره‌وشا ده‌ڤه‌رێ و بارێ ژیانا وه‌لاتیان هاتبوو كرن. ل گۆره‌ی وێ نامێ جه‌ماوه‌ر ب گشتی پشته‌ڤانیێ ل هه‌لویستێن پارتی دكه‌ن، و چاڤه‌رێ هه‌ول و بزاڤێن پارتی نه پێخه‌مه‌ت دامه‌زراندنا به‌ره‌یه‌كێ كوردستانی و ئیراقی.
