بارزانی و بزاڤا رزگاریخوازا كوردی 1975 – 1990
مه‌سعود بارزانی
پشكا چارێ
گه‌هشتن بۆ سنورێ لقا ئیك
35
پاشی محه‌مه‌دی ب مه‌ره‌ما ڤه‌گه‌ریانێ بۆ ئیرانێ به‌ر ب حه‌یاتێ ب ڕێ كه‌فت. وه‌سا دیار بوو نیازه‌كا باش نه‌بوو بهێت و مه‌ره‌ما وی تێكدانا ره‌وشا پارتی بیت، یا راست ره‌فتارا وی یا به‌رئاقل نه‌بوو، دا چاوا رێك هێته دان خه‌لكه‌كی دی ل سه‌ر حسابا خوینا هزاران شه‌هیدان خۆ بكه‌نه خودانێ ده‌ڤه‌رێ.
ل رۆژا 21ی خزیرانا 1987ێ، دكتۆر رۆژ نووری شاوه‌یس ل مێرۆزێ ما و ئه‌م ژی به‌ر ب گوندێ سپیندارێ ب ڕێ كه‌فتین و مه سه‌ره‌دانا مالا شێخۆ ئێدلبی كر، تشته‌كێ گه‌له‌ك سه‌یر و نه‌خۆش وی ده‌می ل وێرێ هه‌بوو، كولی هاتبوون و چ ژیان بۆ خه‌لكی نه‌هێلابوو نیڤرۆیا رۆژا پاشتر گه‌هشتینه گوندێ مۆكا، هه‌ژماره‌كا مه‌زن یا خێزان و مالێن گوندێن لێری و شێروانی لێ ئاكنجی ببوون و مه فراڤین ل گه‌ل وان خوار، و ئێڤاری به‌ر ب گوێزێ ب ڕێ كه‌فتین كو دكه‌ڤیته پشتا سێلكێ.
ده‌مژمێر ئێكی شه‌ڤا 23ی خزیرانا 1987ێ به‌ر هۆرێ ب ڕێ كه‌فتین و بۆ خوارنا تێشتێ گه‌هشتینه به‌ره‌گرا و بۆ فراڤینێ ژی ماینه ل وێرێ.
پاشی ب رێكا سه‌رده‌شتێ، ده‌رێ هۆرێ دا شوور بووین، ل به‌رگرا به‌ر ب كانی و جۆباران و ناڤسه‌را چیایێ شیرین و به‌رێ خاسا كه‌فتینه رێكێ هه‌تا گه‌هشتینه په‌رێ گوندێ ببانا و ل سه‌ر كانیه‌كا ئاڤێ مه ده‌ستنڤێژ گرت و پاشی چووینه سه‌ر مه‌رقه‌دێ پیرۆز ل بارزان. ب شه‌ڤێ ژی چووینه مالا سه‌عید عه‌بدوللا ل گوندێ هه‌سنێ. پێشتر ژی مه ئاكنجیێن هه‌موو گوندێن ده‌ڤه‌را به‌رۆژ و نزاری ئاگه‌هداركر بوون. رۆژا پاشتر خه‌لكێ گوندێن ده‌ڤه‌را به‌رۆژ و نواری هاتن نك مه و مه به‌حسی ره‌وشا ده‌ڤه‌رێ و بارێ ژیانا خه‌لكێ وێ كر. هه‌ر ل وێرێ چاڤێ من ب كه‌ساتی محه‌مه‌د زوبێر كه‌فت، كو ژیێ وی نێزیكی سه‌د و بیست سالان بوو، ده‌مێ بابێ من هێشتا زارۆك وی هه‌لگرت بوو، له‌ورا بۆ من گه‌له‌گ یا گرنگ بوو سه‌ره‌دانا وی زه‌لامی بكه‌م و ببینم. پشتی نیڤرۆ ببه‌ر ب رێكا گوێزێ ب رێ كه‌فتین و ب شه‌ێ ژی گه‌هشتینه ده‌ریێ كنێرێ. چه‌ند خێزانێن گوندێ (هۆستان) لێ بوون و مه به‌حسی ره‌وشا ژیانا وان كر. (گولێ) یا كچا محه‌مه‌د زوبێری ده‌ست لاڤان كر و سه‌قایه‌كێ مه‌عنه‌وی ئافراند.
رۆژا 25ی خزیرانێ، ژ ده‌ریێ كنێرێ به‌ر ب تاتۆك و ناڤیه‌رێ چیایێ شیرین كه‌فتینه رێكێ و پاشی چووینه (سلێر)ێ هاڤیگنه‌ها ولاتژێریان و فراڤین ل نك وان خوار. پشتی نیڤرۆ به‌ر ب به‌ره گرا و هۆرێ ب ڕێ كه‌فتین، و ب شه‌ڤێ گه‌هشتینه سێلكێ و ل نزارێ سێلكێ تاری كه‌فت و ل مه بوو شه‌ڤ و بزه‌حمه‌ت مه رێكا خۆ ددیت. رۆژا پاشتر به‌ر ب هاڤینگه‌ها كانی ساركێ ب ڕێ كه‌فتین كو دكه‌ڤیته پشتا گوندێ پێندرۆ و مه بزاڤكرن خوه ژ روو ب رووبوونا ل گه‌ل توركان دا بپارێزین.
ل رۆژا 27ی خزیرانا 1987ێ ژی، ئه‌م به‌ر ب زێتێ كه‌فتینه رێكێ و بۆ خوارنا شیڤێ گه‌هشتینه ل نك خه‌لكێ گوندێ زێتا كه‌ڤن و مه شیڤ ل نك وان خوار.
ده‌مژمێر نه‌هی شه‌ڤێ ژی به‌ر ب ده‌ریا سۆر ب ڕێ كه‌فتین و ب رێكا ره‌زی دا هاتن و ده‌مژمێر دو و نیڤی سپێدێ گه‌هشتینه ده‌ریا سۆر و ژ رووبارێ زێ ده‌رباز بووین.
رۆژا پاشتر بۆ خوارنا فراڤینێ چووینه باره‌گایێ هێزا ئاواره ل گوندێ بێكفرێ. پشتی بێهنڤه‌دانه‌كا كورت دیسان ب ڕێ كه‌فتین و ده‌مژمێر یازده‌ی شه‌ڤێ گه‌هشتینه نك دكتۆر سه‌عید بارزانی و عه‌بدولموهه‌یمن بارزانی و مولازم بابه‌كر زێباری و مولازم یوونس رۆژبه‌یانی ل ڕكاڤا. ب دیتنا وان برینێن وه‌غه‌ركرنا كاك ئدریس سه‌ر ژ نوو كۆلانه ڤه.
ل رۆژا 29ی خزیرانا 1987ێ، ل گه‌ل به‌رپرسێن هه‌موو وان هێزان كۆمبووین، كو ب مه‌ره‌ما بخێرهاتنێ و پێشوازییێ هاتبوون. هشیار زێباری و عه‌بدولموهه‌یمن بارزانی و مولازم بابه‌كر زێباری و د. سه‌عید ئه‌حمه‌د و مولازم یوونس رۆژبه‌یانی و حاجی مسته‌فا قادری و موحسنێ قه‌رارگه‌هێ ره‌مه‌زان به‌رهه‌ڤ بوون. هه‌ژماره‌كا مه‌زن یا خه‌لكێ ده‌ڤه‌رێ ژی هات بوون. هه‌موو ژی دامای و دلته‌نگ بوون بۆ ژده‌ستدانا كاك ئدریسی.
دیار بوو ره‌وشا هێزان لاواز و نه ل بار بوو و چ هیڤیی نه‌مابوون. هه‌رچه‌ند داخواز دكر هێرشێ بكه‌نه سه‌ر شێروان، لێ ئه‌ز د وێ باوه‌رێ دا نه‌بووم د شیان دا بیت ئه‌و هێرش بهێته كرن. پشتی نیڤرۆیا هه‌مان رۆژێ عه‌لی شه‌عبان و حاجی میرخان و ته‌حسین نێروه‌یی و حالی محه‌مه‌د دۆله‌مه‌ری ژی مه دیتن.
هه‌روه‌سا مه دو كۆمبوونێن گرنگ كرن، ئێك ل گه‌ل مولازم بابه‌كر وعه‌بدولموهه‌یمن بارزانی و هشیار زێباری و مولازم یوونس رۆژبه‌یانی، كۆمبوونا دویێ ژی ل گه‌ل مولازم بابه‌كر زێباری و حالی دۆله‌مه‌ری و عومه‌ر عۆسمان و د. سه‌عید ئه‌حمه‌د و عه‌لی شه‌عبان و ره‌شید بێشۆنی و حاجی میرخان و محه‌مه‌د سه‌لیم چێی و محه‌مه‌د كۆله‌كی و مولازم یوونس رۆژبه‌یانی. سپێده‌هیا رۆژا پاشتر مه دووماهی ب كۆمبوونێن خوه ئینا و پشتی نیڤرۆ ب رێ كه‌فتین و گه‌هشتینه ئارێ.
د رۆژا ئێكێ یا مه‌ها تیرمه‌ها 1987ێ، ژ ئارێ به‌ر ب كۆراڤا ب ڕێ كه‌فتین و بڕیار بوو ب شه‌ڤێ ل ده‌ڤه‌را بن لیسا ب مینین، كو چ مال لێ نه‌مابوون. چه‌ند خێزانێن گوندێ كه‌چه‌له هاتبوون، لێ ئه‌و ژی ژ نوو گه‌هشتبوون و چ تشتێ وه‌سا ڤێ نه‌بوو. ده‌مێ گه‌هشتینه نۆڤیه‌كان ژی، دیار بوو توركان بۆمبه‌باران كربوون و ژ ئه‌گه‌رێ وێ هه‌ڤژینا حاجی عه‌بدوللا شه‌هید كربوو، له‌ورا نه‌چار بووین بهێینه به‌رێ شێخا كو خه‌لكێ گوندێ (پێراسپێ)یێ رۆژهه‌لاتێ كوردستانێ لێ بوون. ب گه‌رمی پێشوازیا مه كر و ئه‌م مێهڤان كرین و گه‌له‌ك رێز ل مه گرت.
ده‌مژمێر یازده‌ی سپێده‌هیا رۆژا پاشتر ئانكو 2ی تیرمه‌هێ، گه‌هشتینه گه‌لیێ بێنارێ و بۆ جارا ئێكێ پشتی وه‌غه‌ركرنا برایێ عه‌زیز من زارۆكێن وی دیتن. دلۆڤان و بارز كورێن كاك دئریس و وه‌جیه و مه‌سروور و سیهاد هاتبوونه پێشتر، كاك عه‌لی عه‌بدوللا و نێچیرڤان و هه‌ڤال ژی ل بێنارێ بوون. پاشی ئه‌م چووینه گوندێ هه‌له‌ج بۆ سه‌ر مه‌رقه‌دێ وی یێ پیرۆز. ب راستی به‌حسی كارتێكرن و مه‌زناهیا روودانێ و ڤالاتیا وه‌غه‌ركرنا كاك ئدریسی ناهێته كرن. ڤالاتیه‌كا مه‌زن و برینه‌كا كوور د دلێ مه دا هێلا. كۆڤانا ژ ده‌ستدانا باب و برا ل گه‌ل ئێك ئێكجار یا مه‌زن و ناخهه‌ژینه و مرۆڤی دئێشینیت. كاك ئدریس پشت و په‌نایه‌كا مه‌زن بوو بۆ مه هه‌موویان و ب وه‌غه‌ركرنا وی مه ئه‌و په‌نا نه‌مابوو.
بۆ نیڤرۆ چووینه مه‌كته‌با سیاسی ل راژان و پشتی نیڤرۆ ژی گه‌هشتینه مال. مه‌زنی هه‌ر بۆ خودێ یه و هزار جار سوپاس بۆ خودایێ مه‌زن. هه‌موو ئه‌ندامێن خێزانا من چاڤه‌رێ من بوون، ده‌مه‌كێ گه‌له‌ك خه‌مگین بوو، چ خامه‌یان شیانێن نڤیسینا وێ ئازاری و وێنه‌كرنا كووراتیا وێ خه‌م و برینێ نینن.
رۆژێن 3 و 4ی تیرمه‌ها 1987ێ، خه‌لك و مێهڤانێن ئێكجار مه‌زن بۆ سه‌ره‌خۆشی و هه‌ڤخه‌میێ هات بوون و ئه‌م مژوولی پێشوازیێ و ب خێرهاتنا وان بووین. هه‌موو بیرهاتن سه‌ر ژ نوو زیندی بوونه‌ڤه و خه‌م و كۆڤانان ئه‌م گرتین.
ل رۆژا 5ی چریا ئێكێ یا سالا 1987ێ، بۆ دیتن و سه‌ره‌دانا محه‌مه‌د خالد و پێشوازیێ ل زارۆكێن برایێن من سابری و لوقمانی، كو بڕیار بۆ ب رێكا نازدار داغێ بهێنه رۆژهه‌لاتێ كوردستانێ، مه سه‌ره‌دانا گوندێ بێمزوورته كر، ژ به‌ر كو چینۆسایدكرنا بارزانیان ل سالا 1983ێ، زارۆكێن برایێن من لوقمانی و سابری گه‌له‌ك دبچووك بوون و د ژیه‌كێ وه‌سا دا نه‌بوون بهێنه گرتن، له‌ورا به‌ر ب ئه‌نفالان نه‌كه‌فتبوون، لێ پشتی هینگی ده‌مێ مه‌زن بووین رژێمێ بزاڤكرن بگرن و شه‌هید بكه‌ن.
درندایه‌تیا رژێمێ ب شێوه‌كی بوو كو خوه هه‌تا خه‌لك ل سه‌ر ناڤی شه‌هید كرینه. بارزانێ كورێ لوقمانێ برایێ من ئێك ژ وان كه‌سان بوو، كو ل سه‌ر ناڤێ خوه بوویه ئارمانجا رژێمێ، دا ژناڤ ببه‌ن، رژێمێ ب رێكا كرێگرتیێن خوه وه‌كو له‌تۆ و ئه‌رشه‌دی بزاڤا تیرۆركرن و شه‌هیدكرنا (بارزان)ێ كورێ برایێ من له‌قمانی دكر، و ل رۆژا 23ی ته‌باخا 1987ێ د هێرشه‌كا تیرۆرستی ب دژواری بریندار بوو.
پێدڤیه ل ڤێرێ به‌حسی هه‌لویستێ جامێرانه یێ دكتۆر ده‌خلیل سه‌عید بهێته كرن، ژ به‌ر كو گیان و مالێ خوه ئێخسته د مه‌ترسیه‌كا ته‌مامدا و نشته‌رگه‌ریه‌ك بۆ (بارزان)ی كر. پشتی چاكبوونێ ب رێكا چه‌ند كه‌سه‌كێن دلۆز ئه‌م شیاین زارۆكێن لوقمانی و سابری رزگار بكه‌ین و گه‌هشتنه نك مه.
ده‌مژمێر ده‌ه و بیست خۆله‌كێن شه‌ڤا 28 ل سه‌ر 29ی خزیرانا 1988ێ ده‌نگوباسێ وه‌غه‌ركرنا پسمامێ من جه‌مالی گه‌هشته مه، د ناڤا مالباتا مه دا جه‌مال ژ هه‌موویان جوداتر بوو. ب چ شێوه‌یه‌كی ب ڤێ دونایایا مادی و فانی ڤه یێ گرێدای نه‌بوو. هه‌ر ب جه‌سته‌یێ خوه د ڤێ دونایێ دا دژیا و دوور ژ قه‌ره‌بالغا ڤێ ژیانێ كه‌سه‌كێ مه‌عنه‌وی و رۆحانی بوو، هێمایێ به‌هایێن مرۆڤدۆستیێ و ره‌وشتی و ئاینی و جڤاكی بوو، جه‌مال كه‌سه‌ك بوو هه‌رده‌م ئارامیی و دلرحه‌تی ددا مرۆڤی، و نموونێت پاقژیێ و خودێ نیاسینێ بوو.
