بارزانی و بزاڤا رزگاریخوازا كوردی 1975 – 1990
مه‌سعود بارزانی
پشكا پێنجێ
كۆنگره‌یێ هاریكاریا گه‌لێ ئیراقێ ل ته‌هران
41
پشتی چه‌ندین روودانێن دلته‌زین و كاره‌ساتێن خراب، پێخه‌مه‌ت به‌رژه‌وه‌دیا گشتی و ئێكه‌تیا رێزێن ملله‌تێ مه د كۆنگره‌یێ هاریكاریا ملله‌تێ ئیراقێ (مۆتمر نصره الشعب العراقی) دا و ب ناڤبژیڤانیا ئیرانێ و هه‌ژماره‌كا كه‌سایه‌تیێن ئۆپۆزسیۆنا ئیراقێ، كاك ئدریس و جه‌لال تاله‌بانی رێككه‌فتنه‌كا دیرۆكی ئیمزا كر پێخه‌مه‌ت دوماهی ئینان ب شه‌ر و ناكۆكیێن د ناڤبه‌را پارتی و ئێكه‌تی دا.
رۆژا 8ی چریا دویێ 1986ێ ژ ئالیێ مه‌كته‌با سیاسی ڤه هاتینه ئاگه‌هدار كرن، كو رۆژا 5ی چریا دویێ 1986ێ كاك ئدریس ب سه‌رۆكاتیا شانده‌كێ پارتی سه‌ره‌دانا ته‌هارنێ كریه، كو پێكهات بوون ژ هه‌ڤالان: ئدریس بارزانی، فازل میرانی، دكتۆر شه‌وكه‌ت بامه‌رنی، و ب هاریكاریا دۆستان، ل رۆژا 7ی چریا دویێ 1986ێ ل گه‌ل ئێكه‌تیێ كۆمبووینه و ل سه‌ر ڤان خالان رێككه‌فتینه:
ئێك: قه‌ده‌غه‌كرنا شه‌رێ براكوژیێ.
دو: راگرتنا شه‌رێ راگه‌هاندنێ ل دژی هه‌ڤدو، راسته‌وخوه، یان نه‌راسته‌وخوه د هه‌موو ده‌زگه‌هێن راگه‌هاندنێ دا.
سێ: ته‌رخانكرن و ئاراسته‌كرنا هێزێن هه‌موو ئالیه‌كی دژی رژێما فاشی یا به‌غدا.
چار: ئازادیا سیاسی و له‌شكری ل كوردستانێ بۆ هه‌موو ئالیه‌كی و چ ئالیه‌ك رێكێ ل هێزێن ئالیێ دی نه‌گریت و ب ته‌مامی هه‌ڤكاریا ئێكودو بكه‌ن.
ل گۆره‌ی بروسكا مه‌كته‌با سیاسی یا هه‌ژمار (2214) ل شه‌ڤا 7 ل سه‌ر 8ی چریا دویێ 1986ێ، بڕیار بوو ده‌مژمێر 9ی سپێده‌هیا 8ی چریا دویێ 1986ێ جاره‌كا دی كۆم ببن ب مه‌ره‌ما دانانا رێكار و میكانیزما ب جهئینانا رێككه‌فتنامێ. هه‌روه‌سا بڕیار بوو كۆمبوونه‌كا دوقۆلی ژی بهێته كرن. ئێزگێ ته‌هارنێ د نووچه‌یێن ده‌مژمێر هه‌شتی ئێڤاری دا راگه‌هاند، كو پارتێن سه‌ره‌كی یێن كوردستانا ئیراقێ ب ناڤبژیڤانیا كۆمارا ئیسلامیا ئیرانێ ل ته‌هرانێ كۆمبووینه، و رێككه‌فتینه. ئه‌و دو ئالی پێكهاتی بوون ژ پارتیا دیمۆكراتا كوردستانێ و ئێكه‌تیا نشتیمانیا كوردستانێ، شاندێ پارتی ب سه‌رۆكاتیا كاك ئدریس بارزانی و شاندێ ئێكه‌تیێ ژی ب سه‌رۆكاتیا جه‌لال تاله‌بانی پشكداری د كۆمبوونێ دا كریه. رۆژا 15ی چریا دویێ 1986ێ به‌یاننامه‌كا هه‌ڤپشك ل ئێزگێن هه‌ردو ئالیان هاته خواندن.
ده‌قێ به‌یانناما هه‌ڤپشك یا ئێكه‌تیا نشتیمانیا كوردستانێ و پارتیا دیمۆكراتا كوردستانێ:
ب مه‌ره‌ما چاره‌كرنا ئاریشان د ناڤبه‌را هه‌ردو ئالیان دا و دانانا به‌رێ بنیاتێ هه‌ڤكاری و په‌یوه‌ندیێن د ناڤبه‌را هه‌ردو ئالیان دا، پێخه‌مه‌ت كۆمكرن و رێكخستنا هێز و شیانێن ملله‌تی و وه‌لاتێ مه، و پێخه‌مه‌ت ژ ناڤبرنا رژێما به‌عس یا عه‌فله‌قی ل ئیراقێ و ب ده‌ستخستنا مافێن ڕه‌وایێن ملله‌تێ مه، رۆژا 7ی چریا دویێ 1986ێ شاندێ ئێكه‌تیا نشتیمانیا كوردستانێ ب سه‌رۆكاتیا هه‌ڤال جه‌لال تاله‌بانی و شاندێ پارتیا دیمۆكراتا كوردستانێ ب سه‌رۆكاتیا هه‌ڤال ئدریس بارزانی كۆمبوونه‌كا هه‌ڤپشك كر، رۆلێ مێهڤانداریا كۆمارا ئیسلامیا ئیرانێ ژی بلند هاته نرخاندن، د كۆمكرن و ئێكخستن و رێككه‌فتنا د ناڤبه‌را ئێكه‌تیا نشتیمانیا كوردستانێ و پارتیا دیمۆكراتا كوردستانێ و هێزێن ملله‌تێ مه و رۆلێ وان جهێ رێزگرتنێ یه.
د كۆمبوونێ دا هه‌ردو ئالیان ب شێوه‌كێ ڤه‌كری و ب هه‌ستكرن ب به‌رپرساتیێ، ره‌وشا كوردستانێ هه‌لسه‌نگاند و ئێخسته به‌ر به‌حس و لێكۆلینان، هه‌ردو ئالیان گرنگیا پێدڤیا رێكخستنا هه‌موو هێزێن شۆره‌شگێر ل كوردستانێ و ئیراقێ و پێكئینانا به‌ره‌یه‌كێ به‌رفره‌ه یێ ئیراقێ دوپاتكر. دوماهی ئینان ب شه‌رێ نه‌ره‌وا ل دژی كۆمارا ئیسلامیا ئیرانێ و هه‌رفاندنا رژێما فاشیا به‌غدا و ب جهئینانا ئه‌ركێن شۆڕه‌شگێری د ڤێ قۆناغێ دا، و دابینكرنا مافێن ڕه‌وایێن ملله‌تێ كورد بابه‌ته‌كێ دی یێ كۆمبوونان بوون. ب شێوه‌كێ گشتی كۆمبوون برایانه بوون و د سه‌قایه‌كێ باش و دۆستانه دا هاتنه كرن.
ئێكه‌تیا نشتیمانیا كوردستانێ و پارتیا دیمۆكراتا كوردستانێ ل سه‌ر ڤان خالێن ل خارێ رێككه‌فتن:
1- هه‌ردو ئالی ب هه‌موو شیانان بزاڤێن ته‌مام و به‌رده‌وام پێخه‌مه‌ت ژناڤبرنا رژێما به‌عس یا عه‌فله‌قی ل ئیراقێ بكه‌ن.
2- دابینكرنا ئازادیا سیاسی و له‌شكری و رێكخستنێ بۆ هه‌ردو ئالیان ل سه‌رانسه‌ری كوردستانا ئیراقێ ب مه‌ره‌ما شه‌رخستنا خه‌باتێ ل دژی به‌عسییان.
3- ڕاگرتنا هێرشێن راگه‌هاندنێ ژ ئالیێ هه‌ردو حزبان ڤه ل دژی ئێكودو ب راسته‌وخوه یان نه‌راسته‌وخوه.
4- ب دوماهیئینان و حه‌رامكرنا شه‌رێ براكوژیێ.
5- پاشی دێ رێككه‌فتنا گشتی یا سیاسی، له‌شكری و ڕاگه‌هاندنێ د ناڤبه‌را هه‌ردو ئالیان دا هێته ئیمزاكرن، و لژنه‌كا بلند دێ ژ هه‌ردو ئالیان پێكهێت، بۆ رێخوه‌شكرنێ بۆ ب جهئینانا رێككه‌فتنامێ و پێشڤه‌برنا په‌یوه‌ندییان (6).
ئه‌ی جه‌ماوه‌رێ ملله‌تێ كوردستانێ
ئه‌ی خه‌باتكار و پێشمه‌رگه‌یێن قه‌هره‌مان
دیاره ئاریشه و ئالۆزیێن د ناڤا ته‌ڤگه‌را ملله‌تێ مه ب گشتی و د ناڤبه‌را ئێكه‌تیا نشتیمانیا كوردستانێ و پارتیا دیمۆكراتا كوردستانێ ب تایبه‌تی، ئه‌گه‌ره‌كێ گرنگ و ئاسته‌نگه‌كا مه‌زنه هه‌مبه‌ری پێشڤه‌چوونا دۆزا ملله‌تێ مه و ئێكخستنا جه‌ماوه‌رێ ملله‌تێ كوردستانێ. رێككه‌فتن و هه‌ڤكاریا مه گرنگیه‌كا مه‌زن هه‌یه، و فاكته‌ره‌كێ كارا و كارتێكه‌ره بۆ ڤێ مه‌ره‌مێ. دۆست و دوژمنێن مه چاڤێ وان لێ یه، له‌ورا ب ئێك ده‌نگ داخوازێ ژ ملله‌تێ كورد و جه‌ماوه‌ر و ئالیێن سیاسی و خه‌باتكار و پێشمه‌رگه‌یێن قه‌هره‌مان دكه‌ین، ب دلسۆزی هاریكاریا ڤێ رێككه‌فتنێ بكه‌ن، و بزاڤان بۆ سه‌رخستنا وێ بكه‌ن، و رێكێ ل پیلان و ده‌ستوه‌ردانا دوژمنان بگرن.
ئیمزا ئیمزا
ئێكه‌تییا نشتیمانییا كوردستانێ پارتییا دیمۆكراتا كوردستانێ
جه‌لال تاله‌بانی ئدریس بارزانی
8ی چریا دویێ 1986ێ
پرۆژێ هه‌ڤكاریێ د ناڤبه‌را ئێكه‌تیا نشتیمانیا كوردستانێ و
پارتیا دیمۆكراتا كوردستانێ
رۆژا 8ی چریا دویێ 1986ێ، شاندێ ئێكه‌تیا نشتیمانیا كوردستانێ ب سه‌رۆكاتیا مام جه‌لال تاله‌بانی و پارتیا دیمۆكراتا كوردستانێ ب سه‌رۆكاتیا كاك ئدریس بارزانی كۆمبوون، و به‌حسی رێكارێن گونجای و پێدڤی كرن، پێخه‌مه‌ت ب هێزكرن و موكمكرنا په‌یوه‌ندیێن دۆستایه‌تی و ب جهئینانا رێككه‌فتننامێ سه‌خمه‌راتی ئێكخستنا هێزێن پێشمه‌رگه‌ی و سازیێن شۆره‌شێ ژ روویێ:
د وارێ سیاسی دا:
1- چ ئالیه‌ك ناچیته د ناڤا چ جۆره به‌ره‌یه‌كێ سیاسی دا، یان رێككه‌فتنه‌كا سیاسی دژی ئالیێ دی.
2- هه‌ردو ئالی دێ هه‌موو بزاڤ و شیانێن خوه رێكئێخن پێخه‌مه‌ت ژناڤبرنا رژێما به‌عسا عه‌فله‌قی ل ئیراقێ و ب ده‌ستخستنا مافێن ڕه‌وایێن ملله‌تێ كورد.
3- كاركرن پێخه‌مه‌ت هه‌ماهه‌نگی و هه‌ڤكاریا هه‌ڤپشك د هه‌موو وارێن شۆڕه‌شا ملله‌تێ مه دا، ب تایبه‌تی ل گه‌ل هێزێن ئیراقی و هه‌ڤپه‌یمانێن مه.
4- كۆمبوونا ده‌وری یا لژنا هه‌ڤپشك ب شێوه‌كێ ناڤه‌ندی سالانه دو جاران بهێته كرن، ب مه‌ره‌ما ب هێزكرنا په‌یوه‌ندیێن دوقۆلی و چاره‌كرنا ئاریشه و وان بابه‌تێن دبنه ئاریشه ل سه‌ر رێكا خه‌باتێ.
5- گشتاندن و به‌لاڤكرنا ناڤه‌رۆكا رێككه‌فتننامێ ل هه‌موو ئاستان و رێزگرتنا رێكخستن و ئه‌ندامێن هه‌ردو ئالیان د رێككه‌فتنێ دا.
6- بزاڤ بهێنه كرن بۆ ئێكگرتنا رێكخراوێن خویندكارێن كورد ل ئه‌ورۆپا.
7- بزاڤ بهێنه كرن بۆ ئێكخستنا هێزێن پێشمه‌رگه‌یێن كوردستانێ و پێكئینانا به‌ره‌یه‌كێ نشتیمانی یێ ئیراقی یێ به‌رفره‌ه.
د وارێ سه‌ربازی دا:
1- ده‌ڤه‌رێن ژێر ده‌ستهه‌لاتا هه‌ردو ئالیان بۆ چالاكیێن سیاسی و له‌شكری و رێكخستنێ و راگه‌هاندنێ بۆ هه‌ردو ئالیان ئازاد و ڤه‌كری بن، و ل سه‌ر هه‌ردو ئالیان پێدڤیه هاریكاریا رێكخراو و هێزێن ئێكودو بكه‌ن، بێ ئاریشه و دروستكرنا ئاسته‌نگان هه‌مبه‌ری وان.
2- ل سه‌ر هێز و رێكخراوێن هه‌ردو ئالیان پێدڤیه ل ده‌مێ چوونا ناڤا ده‌ڤه‌رێن ژێر ده‌ستهه‌لاتا ئالیێ دی، ئالیێ دی ئاگه‌هدار بكه‌ت، و هه‌ماهه‌نگیه‌كا ته‌مام د ڤی واری دا بهێته كرن.
3- ل سه‌ر هه‌ردو ئالیان پێدڤیه بزاڤێن ته‌مام بكه‌ن، كو چالاكیێن هه‌ڤپشك بكه‌ن ب مه‌ره‌ما خۆشكرنا رێكه‌كا گونجای یا هه‌ڤپشك و برایه‌تی و پێشكه‌فتی بۆ كارتێكرنه‌كا ئه‌رێنی ل سه‌ر جه‌ماوه‌رێ ملله‌تێ مه، و هێزێن پێشمه‌رگه‌ی و ئه‌ڤ رێكا نوو ب بیته ئه‌گه‌رێ ئێكگرتنا هێزێن پێشمه‌رگه‌ی د پاشه‌رۆژێ دا.
4- پێشمه‌رگه‌ی مافێ چوونا ناڤا ئالیێ دی هه‌یه بیێ چه‌ك، ژ بلی هه‌كه پشتراست كر كو چه‌ك مولكێ وی یێ تایبه‌ته، پێدڤیه ئه‌ڤ خاله وێ ئێكێ ڤه‌نه‌گریت كو كاره‌ك ل دژی ئالیه‌كی كربیت ژ ڤان هه‌ردو ئالیان.
5-د بابه‌تێ ئیداره‌كرنا ده‌ڤه‌ران و گۆمركان هه‌تا دروستبوونا ره‌وشه‌كا خوه‌ش، پێدڤیه رێز ل كه‌توارێ نوو بهێته گرتن، كو ل ژێر ده‌ستهه‌لاتا هه‌ردو ئالیان دایه.
د وارێ راگه‌هاندنێ دا:
1- ڕاگرتنا هه‌موو جۆره شه‌ڕ و كارێ ڕاگه‌هاندنێ و پرۆپاكنده‌یان ل دژی ئێكودو راسته‌وخوه، یان نه راسته‌وخوه.
2- ده‌ستپێكرنا كاری َمیدیایی یێ هه‌ڤپشك ب هه‌موو شێوه‌كی و د هه‌موو ئاستان دا ب مه‌ره‌ما ب جهئینانا ناڤه‌رۆكا رێككه‌فتننامێ، و پێشڤه‌برنێ بۆ ناساندنا دۆزا كوردی و ته‌ڤگه‌را وی یا رزگاریخوازی و مافێن وی یێن ڕه‌وا ل ناڤ و ده‌رڤه‌یا وه‌لاتی.
3- ل به‌رچاڤوه‌رگرتنا ره‌خنێ و ره‌خنه ل خوه گرتنێ د هنده‌ك كۆمبوونێن هه‌ڤپشك دا، لێ نه د داموده‌زگه‌هێن ڕاگه‌هاندنێ دا.
4- هاریكاریا ڕاگه‌هاندنێ ژ روویێ ته‌كنیكی ڤه.
ئێكه‌تییا نشتیمانیا كوردستانێ پارتیا دیمۆكراتا كوردستانێ
8ی چریا دویێ 1986
مه‌كته‌با سیاسی یا پارتی رێككه‌فتننامه (7) ب بروسكێ (8) بۆ من هنارت، من ژی هه‌ر ب رووسكه به‌رسڤ دا كو ب ته‌مامی ل گه‌ل وێ رێككه‌فتنێ مه، و ب هه‌موو شیانان پشته‌ڤانیێ ل رێككه‌فتننامێ دكه‌م.
ب مه‌ره‌ما هه‌لسه‌نگاندن و گه‌نگه‌شه‌كرنێ ل سه‌ر په‌یوه‌ندیێن مه ل گه‌ل ئێكه‌تیێ و پشكداریكرنا وان د ناڤ به‌ره‌یێ كوردستانی دا ، و پشتی پێشهاتان ئێڤارا رۆژا 13ی تیرمه‌ها 1987ێ مه سه‌ره‌دانا مه‌كته‌با سیاسی ل راژان كر، ب مه‌رما كۆمبوونێ و لێكگوهراتنا ڕا و بۆچوونان ل گه‌ل هه‌ڤالێن مه، كۆمبوون ل رۆژێن 13 و 14ی تیرمه‌هێ ل سه‌ر به‌ره‌یێ كوردستانی، و هه‌روه‌سا ل سه‌ر ناكۆكیێن د ناڤبه‌را ئێكه‌تیێ و حزبا شیوعی یا ئیراقی به‌رده‌وام بوون، لێ هه‌لویستێ وان گه‌له‌ك باش و ئه‌رێنی بوو. هه‌ر د به‌رده‌وامیا بزاڤان دا پێخه‌مه‌ت ب هێزكرن و موكمكرنا په‌یوه‌ندیان د ناڤبه‌را هه‌ردو ئالیان دا، رۆژا 31 تیرمه‌ها 1987ێ فوئاد مه‌عسووم هاته نك مه و سه‌ره‌رای به‌حسكرنا بابه‌تێن گرێدای په‌یوه‌ندیێن هه‌ردو ئالیان ڤه، ئاماژه ب وان ئاریشه و گرفتان هاته كرن، یێن ل ده‌ڤه‌را به‌هدینان هه‌ین، مه‌ره‌مه‌كا دی یا سه‌ره‌دانێ، ناڤبژیڤانی بوو د ناڤبه‌را پارتی و حزبا دیمۆكراتا كوردستانا ئیرانێ دا.
