بارزانی و بزاڤا رزگاریخوازا كوردی 1975 – 1990
مه‌سعود بارزانی
پشكا پێنجێ
92
ل رۆژا 29ی چریا ئێكێ 1988ێ، مه سه‌ره‌دانا باقر حه‌كیم كر و پشتی ڤه‌گه‌ریانێ ژ سووریێ و د كۆمبوونه‌كێ دا ب هووركاتی به‌حسی ره‌وشا ده‌ڤه‌رێ و ئیراقێ و پاشه‌رۆژا ده‌ڤه‌رێ و ئیراقێ و په‌یوه‌ندییان هاته كرن، هه‌ست پێ هاته كرن كو گوهۆرینه‌كا بنه‌ره‌تی ب سه‌ر دا هاتیه و بۆ خوارنا فراڤینێ ل نك وان ماین.
د سالێن هه‌شتێیان دا مه بزاڤه‌كا مه‌زن پێخه‌مه‌ت ب هێزكرن و پێشڤه‌برنا په‌یوه‌ندیێن مه د گه‌ل وه‌لاتێن عه‌ره‌بی و ناڤه‌ندێن بریارێ و رایا گشتی و جادا عه‌ره‌بی دا كر، له‌ورا، بۆ ڤێ مه‌ره‌مێ ل سالێن (1981، 1984، 1989، 1993، 1996) من چاڤ ب حافز ئه‌سه‌د، سه‌رۆكێ سووریێ كه‌فت، د دیداران دا به‌حسی چاوانی و گرنگییا ب هێزكرن و پێشڤه‌برنا په‌یوه‌ندییان د ناڤبه‌را هه‌ردو ئالییان دا هاته كرن و سه‌ره‌دانان كارتێكرنه‌كا به‌رچاڤ د هێزكرنا په‌یوه‌ندییان دا هه‌بوو.
ل رۆژا 16ی گولانا 1990ێ، مه كاك فه‌له‌كه‌دین هنارته ته‌هرانێ ب مه‌ره‌ما دیتنا بالیۆزێن فه‌له‌ستین و سووریێ و لیبیا و جه‌زائیر و راده‌ستكرنا وان نامه‌یان یێن بۆ وان هاتینه نڤیسین.
د هه‌مان رۆژا دا حافز ئه‌سه‌د، سه‌رۆككۆمارێ سووریێ د گۆتاره‌كێ دا ب توندی هێرش كره سه‌ر عه‌ره‌بان و بریار دا پشكداریێ د كۆمبوونا گۆبیتكا عه‌ره‌بی دا نه‌كه‌ت كو بریاره ل به‌غدا بهێته كرن.
رۆژا 2ی ئیلۆنا 1990ێ، ئه‌بوو فه‌لاح ب عزه‌ددینی راگه‌هاند كو ئه‌ره‌بستانا سعوودیێ داخوازنامه بۆ ئه‌بوو فه‌لاح و ئه‌بوو مه‌سرووری هنارتیه، ب تنێ ئه‌سه‌د ئاگه‌هداری وێ داخوازنامێ یه و من ژی به‌رسڤ دا كو سوپاس، لێ نه‌شێم وێ سه‌ره‌دانێ بكه‌م.
رۆژا 12ی ئیلۆنا 1990ێ، ده‌نگێ ئه‌مریكا راگه‌هاند، ژێده‌ره‌كی ژ حزبا ده‌عوه راگه‌هاندیه، ئۆپۆزسیۆنا ئیراقی دێ ل سووریێ كۆم بیت، ب مه‌ره‌ما پێكئینانا حكومه‌ته‌كا ئینتیقالی و داخوازا پشته‌ڤانییا ناڤده‌وله‌تی دكه‌ن و دێ مافێن كوردان ژی دابین و گره‌نتی كه‌ن.
رۆژا 4ی چریا ئێكێ 1990ێ، نامه‌یه‌كا كاك غازی گه‌هشته مه كو ل رۆژا 2ی چریا ئێكێ نڤیسیبوو، د نامه‌یێ دا ئاماژه ب وێ یه‌كێ كربوو كو عه‌لی دۆبا ژ كارێ وی هاتیه دوورخستن، ئه‌ڤه گاڤه‌كا باش و ئه‌رێنی بوو، ژبه‌ركو ناڤبری كه‌سه‌كێ خرابه و دگه‌ل سیاسه‌تا پارتی دا گونجای نینه. كه‌سه‌كێ به‌تران و دفنبلند بوو و ب توندی ل دژی ب هێزبوونا په‌یوه‌ندییان بوو د گه‌ل پارتی دا، دۆسته‌كێ نێزیكی مام جه‌لالی بوو و به‌رتیلخۆره‌كێ مه‌زن و فێلباز بوو.
پارتی و لیبیا
هه‌لوه‌ستێن لیبیا ل دۆر پرسا كوردی خراب نه‌بوون و په‌یوه‌ندیێن مه دۆستانه بوون و مه بزاڤ كرن په‌یوه‌ندی ل سه‌ر بنه‌مایێ به‌رژوه‌ندیێن هه‌ڤپشك به‌رده‌وام بن، بۆ ڤێ مه‌ره‌مێ ژی چه‌ندین جاران مه سه‌ره‌دانا وی وه‌لاتی كر. بۆ جارا ئێكێ ل سالا 1982ێ كاك ئدریسی سه‌ره‌دانا لیبیا كر.
رۆژا 16ی خزیرانا 1984ێ، داخوازنامه‌یه‌كا بالیۆزخانه‌یا لیبیا بۆ مه هات، بۆ وێ یه‌كێ سه‌ره‌دانا وی وه‌لاتی بكه‌ین. له‌ورا ل سالا 1984ێ بۆ جارا ئێكێ من سه‌ره‌دانا لیبیا كر و د كۆمبوونه‌كێ دا د گه‌ل به‌رپرسێن وی وه‌لاتی ره‌وشا گشتی یا ده‌ڤه‌رێ و ئیراقێ و بزاڤا گه‌لێ كورد هاته به‌حسكرن. ژ ئه‌نجامێ دیداران بریار هاته دان نوونه‌رایه‌تییا پارتی ل لیبیا بهێته ڤه‌كرن و ده‌مه‌كی ئازاد به‌رواری وه‌كو نوونه‌رێ پارتی ل وی وه‌لاتی هاته ده‌ستنیشانكرن.
رۆژا 10ی چریا ئێكێ 1985ێ، شانده‌كێ وه‌لاتێ لیبیا سه‌ره‌دانا مه كر و د كۆمبوونه‌كێ دا به‌حسی ره‌وشا ده‌ڤه‌رێ و په‌یوه‌ندیێن دوقۆلی و ئۆپۆزسیۆنا ئیراقی هاته كرن و گرنگییا به‌رده‌وامییا په‌یوه‌ندییان هاته دوپات كرن. پاشی ب مه‌ره‌ما سه‌ره‌دانا سنۆرێ لقا ئێك ئه‌م ب رێكه‌فتین.
پشتی هینگێ د دیداره‌كێ دا، د. جه‌رجیس حه‌سه‌ن ئه‌نجامێن سه‌ره‌دانا خوه بۆ لیبیا دیار كرن، لێ سه‌ره‌دان ژ روویێ ماددی و دارایی ڤه چ ده‌ستكه‌فته‌كێ وه‌سا نه‌بوو كو ژ هه‌ژی به‌حسكرنێ بیت. پشتی مانا وان ده‌هـ رۆژان ل رۆژا 22ی چریا ئێكێ 1985ێ، شاندێ لیبیا ژ لقا ئێك، ڤه‌گه‌ریانه باره‌گه‌هێ مه‌كته‌با سیاسی یا پارتی و مه پێشوازی لێ كر و پاشی به‌ر ب ته‌هرانێ ب رێ كه‌فتن، گه‌له‌ك ژ سه‌ره‌دانێ رازی بوون و من ژی گه‌له‌ك ب هووركاتی سیاسه‌تا پارتی بۆ رۆهنكر.
د چارچووڤێ بزاڤێن مه‌دا پێخه‌مه‌ت موكمكرن و پێشڤه‌برنا په‌یوه‌ندیێن دوقۆلی، ل رۆژا 2ی كانوونا ئێكێ 1985ێ، كاك ئدریس ب سه‌رۆكایه‌تییا شانده‌كی كو پێكهاتی بوون ژ هه‌ڤالان فه‌له‌كه‌دین كاكه‌یی و ئازاد به‌رواری و عوسمان قازی ژ دیمه‌شقێ سه‌ره‌دانا لیبیا كر. یا راستی بیت ژ روویێ ماددی و دارایی ڤه چ ده‌ستكه‌فته‌كێ وه‌سا نه‌بوو.
سه‌عه‌ت 12ی نیڤرۆیا رۆژا 26ی كانوونا ئێكێ 1985ێ، كاك ئدریس گه‌هشته لیبیا، ل گۆره‌ی زانیارییان سه‌ره‌دان یا سه‌ركه‌فتی بوو، ده‌ستكه‌فته‌كێ باش هه‌بوو. دیاره كاك ئدریس ژ سه‌ره‌دانێ یێ رازی بوو و بریار بوو جاره‌كا دی ب مه‌ره‌ما پشكداریكرنێ د كۆمبوونا سه‌ره‌كردایه‌تییا نه‌ته‌وه‌یی دا سه‌ره‌دانا لیبیا بكه‌ت و هه‌روه‌سا بریار بوو كۆنفرانسێ لقا شه‌ش ل نه‌مسا بهێته كرن.
ل رۆژا 29ی كانوونا ئێكێ 1985ێ، دلشاد بارزانی ب تێله‌فۆنێ په‌یوه‌ندی ب كاك ئدریسی كر و سوپاس بۆ خودێ ب سلامه‌تی گه‌هشتبوو ڤیه‌ننا و دیاره هاریكاریا وی یا كری و ئه‌ڤ خاله د گه‌ل دلشاد بارزانی دا به‌حس كربوون:
1- هه‌تا 15ی كانوونا دویێ 1986ێ، دێ میننه ل نه‌مسا و ئه‌گه‌ر ژی هه‌نه سه‌ره‌دانا چیكۆسلۆڤاكیا بكه‌ت و پاشی ڤه‌گه‌ریته لیبیا ب مه‌ره‌ما پشكداریكرنێ د كۆمبوونا سه‌ركردایه‌تییا نه‌ته‌وه‌یی دا.
2- ب شێوه‌یه‌كێ ده‌مكی بۆ كاروبارێن مه ل هه‌موو ده‌مان زێده‌تر هاریكاری كرییه.
3- سۆز داینه چه‌كێ گران بده‌نه مه.
4- ل لیبیا كاك ئدریسی چاڤ ب موحسن ره‌فیقدۆست (67) كه‌فت بوو، سۆزا ڤه‌گوهاستنا چه‌كان دابوو.
5- ل ئادارا 1986ێ، كۆمبوونه‌كا گرنگ یا بزاڤێن رزگاریخواز دێ هێته به‌ستن و داخوازنامه‌یه‌ك دێ بۆ من هێت ب مه‌ره‌ما پشكداریكرنێ د كۆمبوونێ دا.
6- ل رۆژا 3ی كانوونا ئێكێ 1985ێ، كاك فه‌له‌كه‌دین كاكه‌یی دێ ڤه‌گه‌ریته سووریێ و ئیرانێ.
پشتی په‌یوه‌ندیكرنێ ب كاك ئدریس بارزانی، ل رۆژا 31ی كانوونا ئێكێ 1985ێ، دكتۆر رۆژ نووری شاوه‌یس ڤه‌گه‌ریا. دیاره كاك ئدریس گه‌له‌ك یێ ژ سه‌ره‌دانێ رازی بوو و سه‌ره‌دان و كۆمبوون گه‌له‌ك ئه‌رێنی و باش بوون و رێككه‌فتنێن نها رۆهن و ئاشكراترن ژ ده‌مێن رابووری. بریار بوو هاریكاری بۆ ئۆردیگایێ زێوه بهێنه هنارتن و ب هه‌ڤپشكی د گه‌ل لیبیا و ئیرانێ و پارتییا مه بهێنه به‌لاڤكرن.
د ده‌مێ د ناڤبه‌را رۆژێن 5 هه‌تا 9ی شواتا 1986ێ، كاك ئدریس هه‌ر ل لیبیا ما و ل رۆژا 13ی شواتا 1986ێ، ئازاد به‌رواری گه‌هشته نك مه و نامه‌یه‌كا كاك ئدریسی و عه‌لی عه‌بدوللای ئینابوو، داخوازنامه‌یه‌ك هاتبوو كو ئه‌ز سه‌ره‌دانا ته‌رابلوسێ بكه‌م، ب مه‌ره‌ما پشكداریكرنێ د كۆمبوونا بزاڤێن رزگاریخوازێن جیهانێ دا، كو بریار بوو ل رۆژا 5ی ئادارا 1986ێ بهێته كرن. ده‌لیڤه‌یه‌كا گه‌له‌ك باش هه‌لكه‌فت بوو. وه‌سا بریار هاته دان هه‌كه ده‌لیڤه هه‌بوو دێ پشكدار بم و هه‌كه ده‌لیڤه نه‌بوو ژی دێ كاك ئدریس پشكداریێ كه‌ت و دێ مینیته ل سووریێ هه‌تا دهێته ئاگه‌هداركرن.
هه‌رچه‌نده ده‌مه‌كێ درێژ ل وێرێ ما و پێ خۆش نه‌بوو جاره‌كا دی سه‌ره‌دانا لیبیا بكه‌ت، د كۆمبوونا مه‌كته‌با سیاسی دا بریار هاته دان كو ئه‌ز پشكداریێ د كۆبموونا ته‌رابلوس دا بكه‌م، ب مه‌رجه‌كی ئیران ئاسانكارییان بۆ مه بكه‌ت و ل فرۆكخانێ ئاریشان بۆ مه دروست نه‌كه‌ت.
ل رۆژا 19ی شواتا 1986ێ، كاك ئازاد به‌رواری ڤه‌گه‌ریا سووریێ بۆ ئاگه‌هداركرنا كاك ئدریسی كو ڤه‌گه‌ریته ڤه، ژبه‌ركو ئه‌ز دا پشكداریێ د كۆمبوونا ته‌رابلوس دا كه‌م. ل رۆژا 23ی شواتا 1986ێ، په‌یامێ گه‌هشتنا كاك ئدریسی بۆ ته‌هرانێ گه‌هشته مه و دكتۆر سه‌عید چوو پێشوازیێ.
ب مه‌ره‌ما سه‌ره‌دانا سووریێ و پشكداریكرنێ د كۆنگره‌یێ ناڤده‌وله‌تی یێ مه‌سابه (المپابه العالمیه)، ل لیبیا، رۆژا 3ی ئادارا 1986ێ، به‌ر ب كه‌ره‌ج ب رێ كه‌فتین و ل رۆژا 6ی ئادارا 1986ێ، ئه‌م گه‌هشتینه سووریێ، پاشی ل سه‌ر داخوازنامه‌یا وان بۆ پشكداریكرنێ د كۆنكره‌یێ (المپابه العالمیه) دا، ل رۆژا 14ی ئادارا 1986ێ ئه‌م گه‌هشتینه لیبیا.
