بارزانی و بزاڤا رزگاریخوازا كوردی 1975-1990
مه‌سعود بارزانی
پشكا هه‌فتێ
شه‌رێ حاجی ئۆمه‌ران
10- داستانا شاره‌زوور:
داستانا شاره‌زوور ئێكا دی بوو ژ وان داستانان ل رۆژا 31ی گولانا 1982ێ، پێشمه‌رگه‌یێن مه‌یێن قه‌هره‌مان ب هه‌ڤپشكی د گه‌ل هێزێن سۆشیالیست و شیوعییان د ناڤبه‌را سه‌ید سادق ــ هه‌له‌بجه، زه‌رایان و ده‌ربه‌ندیخان دا تۆماركری. وی شه‌ری بۆ ده‌مێ سێ شه‌ڤان ڤه‌كێشا، د وێ هێرشێ دا ب ده‌هان سه‌ربازێن دوژمنی هاتنه كوشتن، چار پێشمه‌رگه ژی شه‌هید بوون: محه‌مه‌د قوته و بارزان سالح و محه‌مه‌د سه‌راوی، سیروان سه‌عدوون كه‌ركووكی.
11- داستانا سیانا گاره:
ب مه‌ره‌ما به‌رفره‌هكرنا ده‌ڤه‌رێن رزگاركری و وه‌شاندنا گورزه‌كێ مه‌زنتر ل بنگه‌هێن دوژمنی، سه‌ركردایه‌تییێ بریار دا، هێزه‌كا پێشمه‌رگه‌ی ره‌وانه‌ی كووراتییا ده‌ڤه‌رێ بكه‌ت. رۆژا 10ی كانوونا ئێكێ 1982ێ، پێشمه‌رگه‌ی ل سیانا گاره و ب كووراتییا 70كم، هێرش كره سه‌ر بنگه‌هـ و باره‌گه‌هێن به‌عسییان كو پێكهاتی بوون ژ هێزێن مغاویر و جاشێن له‌تۆی و ئه‌رشه‌دی، د شه‌ره‌كێ قه‌هره‌مانانه دا كو بۆ ده‌مێ سێ رۆژ و سێ شه‌ڤان ڤه‌كێشا، زیانه‌كا مه‌زن ب دوژمنی گه‌هشت، وی َهێرشێ ده‌نگڤه‌دانه‌كا مه‌زن ل ده‌ڤه‌رێ هه‌بوو.
12- شه‌رێ شه‌رمنێ:
ئێكا دی ژ وان داستانان كو گورزه‌كێ مه‌زن ل چه‌كدارێن به‌عسییان و جاشان دای، شه‌رێ شه‌رمنێ بوو. سه‌عه‌ت چارێ ئێڤارییا رۆژا 29ی ئادارا 1983ێ یه، پێشمه‌رگه‌یێن قه‌هره‌مانێن لژنێن ئامێدیێ، ئاكرێ، شێخان و هێزه‌كا سه‌ر ب سه‌ركردایه‌تییێ ڤه، هێرشێ دبه‌نه سه‌ر جاشێن له‌تۆی و ئه‌رشه‌دی ل ده‌ڤه‌را شه‌رمن و باكورمانێ. هێرشێ هه‌تا سه‌عه‌ت شه‌شی ئێڤاری هه‌موو ئارمانجێن خوه بجهئینان و زیانه‌كا مه‌زن ب دوژمن و جاشان گه‌هشت، لێ گه‌له‌ك ب مخابنی ڤی برایێ دلسۆز و قه‌هره‌مان، شه‌عبان غه‌ففار بێدوهی، د وی شه‌ری دا شه‌هید بوو و چار پێشمه‌رگه ژی بریندار بوون.
13- شه‌رێ سه‌ید سادق ــ شانه‌ده‌رێ:
د بیروه‌رییا دامه‌زراندنا پارتییا مه‌دا ل رۆژا 16ی ته‌باخا 1983ێ، هێزێن مه هێرشه‌كا قه‌هره‌مانانه كره سه‌ر بنگه‌هێن رژێمێ ل سه‌ر رێكا سه‌ید سادق ــ شانه‌ده‌رێ، د وێ هێرشێ دا زیانه‌كا مه‌زن ب داموده‌زگه‌هێن به‌عسییان كه‌فت و پێشمه‌رگه بێ زیان بوون، لێ ب مخابنی ڤه پشتی ڤێ سه‌ركه‌فتنێ، پێشمه‌رگه‌یێن مه كه‌فتنه بووسه‌یه‌كا دوژمنی و د به‌رگرییه‌كا قه‌هره‌مانانه دا هه‌ر ئێك ژ فه‌رماندارێ ژێهاتی، ئه‌بووبه‌كر حاجی عوسمان و عه‌لی ره‌سوول، جێگرێ ناوچێ و جه‌لال محه‌مه‌د دۆله‌سووری و شه‌هاب سان ئه‌حمه‌د شه‌هید بوون و گه‌هشتنه كاروانێ نه‌مرێن گه‌لێ مه.
14- شه‌رێ كانیه‌لنجا:
رۆژا 21ی چریا دویێ 1983ێ، پێشمه‌رگه‌یێن هێزا بارزانی هێرشه‌كا قه‌هره‌مانانه كره سه‌ر بنگه‌هـ و باره‌گه‌هێن دوژمنی ل كانیه‌لنجا و ده‌ست ب سه‌ر دا گرت. ئه‌ڤ داستانه ب خوینا گه‌شا هه‌ر ئێك ژ شه‌هیدان سالح عومه‌ر و ئه‌نوه‌ر خه‌ردنه‌یی و زوبێر حارس مامیسكی هاته تۆماركرن.
15- داستانا ئاكرێ:
ئێك ژ وان چالاكیێن گاریگه‌رییه‌كا مه‌زن هه‌ی، هێرشكرن بوو ل سه‌ر بنگه‌هـ و باره‌گه‌هێن به‌عسییان ل ناڤا سه‌نته‌رێ باژارێ ئاكرێ ل سالا 1983ێ، ئه‌ڤ چالاكییه هه‌ڤالان عه‌بدوللا قادۆ، سلێمان هه‌رنی، بیلال سوورچی، عه‌بدولعه‌زیز ئامێدی، سادق گیزی، ئه‌حمه‌د شاهین، ره‌زا و شیمال زێباری و مام شێخ سوورچی كر كو ب مخابنی پشتی هینگێ پترییا وان شه‌هید بوون.
ئه‌وان رۆله‌كێ به‌رچاڤ و كاریگه‌ر د لێدنا بنگه‌هێن رژێمێ دا دیت، چه‌ند پێشمه‌رگه‌یێن حزبا شیوعی ژی د هێرشێ دا پشكدار بوون. پێشتر جهـ ب سه‌ر پێشمه‌رگه‌یان دا هاتنه بارڤه‌كرن.
د وێ چالاكییێ دا زیانه‌كا مه‌زن ب دوژمنی گه‌هاند و ده‌نگڤه‌دانه‌كا مه‌زن هه‌بوو، لێ ب مخابنی ڤه د وی شه‌ری دا مام شێخ ئه‌حمه‌د ئیبراهیم سوورچی شه‌هید بوو و جاسم زێباری و ئه‌حمه‌د بهاركی بریندار بوون. ته‌رمێ پیرۆزێ شه‌هید مام شێخ ئه‌حمه‌د ئیبراهیم سوورچی هه‌ر ل وێرێ هاته ڤه‌شارتن، هه‌ر ئێك ژ ملازم بابه‌كر و هشیار زێباری ژی به‌رپرسێن وێ پلانێ بوون.
16- دهۆك:
هه‌یڤا هه‌شت یا سالا 1984ێ، رژێمێ هێرشه‌كا به‌ربه‌لاڤ و به‌رفره‌هـ ل سنۆرێ لژنا ناوچا دهۆكێ ل ده‌ڤه‌را مانگێشكێ ده‌ستپێكر، به‌رانبه‌ر وێ پێشمه‌رگه‌ی به‌رگرییه‌كا قه‌هره‌مانانه كر و رێك ل پێشره‌ویێن به‌عسییان گرت. د وی شه‌ری دا هه‌ژماره‌كا مه‌زن یا چه‌كدارێن سه‌ر ب رژێمێ ڤه هاتنه كوشتن و گه‌له‌ك ژی بریندار بوون. ئه‌و شه‌ر كو د ناڤبه‌را هه‌ردو گوندێن گه‌لناسكێ و ئه‌لندكێ دا هاتیه كرن، عه‌بدوللا زێباری، برایێ له‌تۆ زێباری د ناڤ كوشتییان دا بوو.
17- سه‌رسنگ:
بهارا سالا 1985ێ، بڕیار بوو عه‌دنان خه‌یرۆللا تولفاح سه‌ره‌دانا سه‌رسنگی بكه‌ت. پێشمه‌رگه‌ی بووسه‌یه‌ك دانا و ئارمانجا وان لێدانا وی بوو، لێ به‌ری هاتنا وی، ترۆمبێلێن زێره‌ڤانێن وی یێن تایبه‌ت كه‌فتنه بووسه‌یا پێشمه‌رگه‌ی و چه‌ند كه‌س ژێ هاتنه كوشتن و سێ چاره‌ك ژی ب ئێخسیری هاتنه گرتن. چانتێ سكرتێرێ تایبه‌تێ عه‌دنانی ژی كه‌فته ده‌ستێ پێشمه‌رگه‌ی كو چه‌ندین به‌لگانه‌مه و دیكیۆمێنتێن گرنگ تێدا بوون.
18- داستانا قه‌ره‌داغ:
قه‌ره‌داغ، ئێكا دی بوو ژ وان داستانێن بناڤوده‌نگ یێن ل ده‌ڤه‌رێ هاتینه تۆماركرن. ل گۆره‌ی پلانه‌كا موكم و دارێشتی، ل هه‌یڤا خزیرانا سالا 1986ێ، پێشمه‌رگه‌ی سه‌نته‌رێ ناحیا قه‌ره‌داغ گرت و ژ ده‌زگه‌هێن سه‌ركوتكرنێ یێن به‌عسیان پاقژ كرن. ئه‌ڤ داستانه گورزه‌كێ مه‌زن بوو بۆ ده‌زگه‌هێن سه‌رتكوتكرنێ یێن به‌عسیان ل وی سنۆری هاتیه وه‌شاندن. ئه‌ڤ داستانه ب خوینا هه‌شت شه‌هید و چه‌ندین برینداران هاته تۆماركرن.
19- ئامێدیێ:
ل گۆره‌ی برووسه‌كه‌یه‌كا ل.ن ئامێدیێ، رۆژا 8ی چریا ئێكێ 1985ێ، د هێرشه‌كا قه‌هره‌مانانه یا پێشمه‌رگه‌ی دا سێ پێگه‌هـ و بنگه‌هێن رژێمێ كه‌فتنه ده‌ستێ پێشمه‌رگه‌یێن قه‌هره‌مان. ئێخسیر و ده‌ستكه‌فتێن مه‌زن هه‌بوون. پاشی برووسكه‌یه‌كا دی یا ناوچا ئامێدیێ هات كو وان ده‌ست ب سه‌ر سێ سه‌نگه‌رێن دی ژی دا گرتییه كو جاشێن چیایی دێوالی دۆسكی د ناڤ دا بوون. ته‌رمێن سێ جاشان د جهـ دا ماینه، سێ كه‌س ژی ب ئێخسیری هاتینه گرتن، پێنج كلاشینكۆف و دو ئامیرێن بێته‌لێ (لاسلكی) و ئێك (دیكتاریۆف) كه‌فتینه ده‌ستێ پێشمه‌رگه‌یێن مه‌یێن قه‌هره‌مان.
د وێ هێرشێ دا ب مخابنی ڤه پێشمه‌رگه‌یێ قه‌هره‌مان موسلح نه‌عمه‌ت غازی ژ رێكخراوا شه‌هید شه‌عبان غه‌ففار شه‌هید بوو و پێشمه‌رگه‌یه‌ك ژی بریندار بوو. هه‌ژی گۆتنێ یه كو رۆژنامه‌ڤان گوێن رۆبێرت كو مل ب ملێ پێشمه‌رگه‌یان یێ پشكدار بوو، هه‌موو شه‌ر ب كامیرا سینه‌مایی و ب ڤیدیۆ تۆمار كرییه. من ب برووسكه‌كێ پیرۆزباهییا سه‌ركه‌فتنێ ل پێشمه‌رگه‌یێن مه‌یێن قه‌هره‌مان كر.
20- زاخۆ:
شه‌ڤا 11 ل سه‌ر 12ی چریا ئێكێ 1986ێ، هێرش و پێشره‌ویێن دوژمنی به‌ر ب باره‌گه‌هێ ناوچا زاخۆ ده‌ستپێكر و بلنداهیێن (دلایێ) گرتن و ژ وێ ئه‌گه‌رێ په‌یوه‌ندیێن ناوچا زاخۆ قوت ببوون. ناوچا دهۆك په‌یام هنارت كو شه‌ره‌كێ دژوار ل سنۆرێ هه‌ردو ناوچێن دهۆك ــ زاخۆ هه‌یه. فرۆكه‌یێن شه‌ركه‌ر ب دوژاری ده‌ردۆرا مه بۆمبه‌باران دكه‌ن. هه‌ر ل گۆره‌ی په‌یامێ ناوچا دهۆك، گوندێ كانی پوونگ هاتیه بۆمبه‌باران كرن و بوویه ئه‌گه‌رێ شه‌هیدكرنا دانعه‌مره‌كی ب ناڤێ حاجی نه‌بی و چار ژن و زارۆك ژی بریندار بووینه كو برینا ژنه‌كێ یا گران بوو. د وێ ناڤبه‌رێ دا گوندێ زێوه ل نێزیك باره‌گه‌هێ لقا ئێك ژی هاته بۆمبه‌باران كرن و ژ وێ ئه‌گه‌رێ زه‌لامه‌كێ دانعه‌مر شه‌هید بوو. رۆژا 13ی چریا ئێكێ 1986ێ، شه‌ر ل سنۆرێ هه‌ردو ناوچێن دهۆك و زاخۆ به‌رده‌وام بوو و ناوچا دهۆك په‌یام بۆ مه هنارت كو دوژمنی ده‌ست ب سه‌ر باره‌گه‌هێ ناوچا زاخۆ دا گرتییه، فرۆكه ژی ل سه‌ر بۆمبه‌بارانكرنا ده‌ڤه‌رێ به‌رده‌وامن. سه‌عه‌ت چاری ئێڤارییا رۆژا 14ی چریا ئێكێ 1986ێ بوو، كو هێزا جاشان ل به‌ره‌یێ زاخۆ و دهۆك هاتینه شكاندن.
21- داستانا گوندێ ترپه‌سپیان:
پشتی ده‌ستپێكرنا شۆره‌شا گولانێ، پێشمه‌رگه‌ی هه‌بوونه‌كا ب هێز ل ده‌شتا هه‌ولێرێ هه‌بوو و دوژمن ته‌نگاڤ كربوو و ب هه‌ژماره‌كا كێم به‌رگریه‌كا مه‌زن ژ هه‌بوونا پارتی دكر ل وێ ده‌ڤه‌رێ ب تایبه‌ت ژی ل ده‌شتا هه‌ولێرێ و چه‌ندین داستانێن مه‌زن و به‌رچاڤ تۆمار كرن، ئێك ژ وان داستانێن مه‌زن و به‌رچاڤ داستانا مه‌زن یا گوندێ ترپه‌سپیان بوو ل سنۆرێ ناحیا قۆشته‌په.
پشتی هه‌ستكرنێ ب هه‌بوونا پێشمه‌رگه‌ی ل وێ ده‌ڤه‌رێ، رژێمێ ده‌ست ب كۆمكرن و ڤه‌گوهاستن و لڤینا هێزێن خوه كر بۆ ده‌ڤه‌رێ ب مه‌ره‌ما دۆرپێچكرن و ژناڤبرنا هێزێن پێشمه‌رگه‌ی و د ده‌مه‌كێ كێم دا هێزه‌كا مه‌زن گه‌هانده ده‌ڤه‌رێ، كو هه‌ژمارا وان نێزیكی چار هزار جاش و له‌شكر بوون. ئه‌و ژی ب پشته‌ڤانیا تانك و زریپۆش و هێلیكۆپته‌ر و فرۆكه‌یێن جۆرێ پیلاتۆز و ب سه‌دان ترۆمبێلێن سه‌ربازی ب مه‌ره‌ما دۆرپێچكرنا هێزا پێشمه‌رگه‌ی كو د ناڤ گوندێ ترپه‌سپیان بوون.
ده‌مژمێر دوازده و پازده خوله‌ك ل رۆژا 27/10/1986ێ شه‌ر ب دژواری د ناڤبه‌را هێزا رژێمێ و پێشمه‌رگه‌یێن پارتی ده‌ستپێكر كو پێكهاتی بوون ژ رێكخراوا قه‌ره‌چووخ و شه‌مامك و به‌رانه‌تی و دیده‌وان ژ لژنا ناوچا ده‌شتا هه‌ولێرێ ب سه‌رپه‌رشتییا شه‌هید خدر سواره و جه‌مال مورتكه و هێزه‌كا ئیتجاهی شۆره‌شگێر كو ژ (حسك) جودا ببوون. فرۆكه و هێلیكۆپته‌رێن رژێمێ گه‌له‌ك ب دژواری ده‌ست ب بۆمبه‌بارانكرنا ده‌ڤه‌رێ كر. رژێمێ هێزه‌كا زێده‌تر ژ هه‌ولێرێ و مووسل و كه‌ركووكێ ڤه‌گوهاسته ده‌ڤه‌رێ ب مه‌ره‌ما رێگرتنێ ل ده‌ربازبوونا پێشمه‌رگه‌یان. ئه‌و شه‌ر ب دژواری هه‌تا دره‌نگی شه‌ڤێ به‌رده‌وام بوو و پشتی شه‌ره‌كێ گران یێن چه‌ند ده‌مژمێران، ده‌مژمێر نه‌هی شه‌ڤێ هێزێن پێشمه‌رگه شیان دۆرپێچا دوژمنی بشكێنن و گوندی ب جه بهێلن و ده‌رباز ببن. دو هێلیكۆپته‌ر ئێخستنه خارێ و چه‌ندین ترۆمبێل و كه‌لوپه‌لێن له‌شكری ژی هاتنه تێكشكاندن و ژناڤبرن.
ب مخابنی ڤه د ڤی شه‌رێ قه‌هره‌مانانه دا دو پێشمه‌رگه‌یێن وه‌فادار ب ناڤێن (قه‌هار عه‌زیز ژ ره‌وتا “ئیتجاهی شۆره‌شگێر) و (فه‌رهاد ئه‌حمه‌د عه‌زیز كادرێ ل.ن ده‌شتا هه‌ولێرێ) شه‌هید بوون و گیانێن خوه گۆری ئاخا كوردستانێ كرن و هه‌ر ل وی گوندی ته‌رمێن وان هاتنه ڤه‌شارتن. هه‌روه‌سا چار پێشمه‌رگه‌یێن لژنا ناوچا ده‌شتا هه‌ولێرێ بریندار بوون كو پێكهاتی بوون ژ: تاكو قورشاغلوویی كو پشتی هینگێ شه‌هید بوو، زیره‌ك سابر بێته‌ل، زیره‌ك زماره، عه‌مه‌ر مه‌جید یێ ناسیار ب شاخه‌وان).
