د نـاڤبەرا دەمبۆراندن و ئالۆدەبوونێ دا.. كەنگی دێ سنوورەكـی بۆ ئـەنترنێتێ دانین؟
نـورهـان عـەلـی
د سەردەمێ تەكنەلۆژیایێ دا ئەنترنێت بوویە پشكەكا سەرەكی د ژیانا مە دا، و بوویە سەنتەرێ گرنگیێ. د هەر مالەكێ دا ئەڤ هێلێن ئەنترنێتێ هەنە لێ بكارئینانا زێدە و ب بۆرینا دەمی و نەبوونا كۆنترۆلێ لسەر بكارئینانا وێ ئالۆدەبوون بۆ مرۆڤی دروست دبیت. ئالۆدەبوونا ئەنترنێتێ دهێتە هژمارتن ئێك ژ نەخۆشیێن سەردەم ، ئەڤ دیاردە د ناڤ هەمی جڤاكێن جیهانێ دا یا بەربەلاڤە.
ل ڤێ دوماهیێ بكارئینانا ئەنترنێتێ یا بوویە دیاردەیەك د ناڤ خەلكێ دا و ب تایبەت بكارئینانا ئاپلیكێشنێن وەك یاریێن ئۆنلاین و ئنستگرام و سناپ چات و ئاخفتن دگەل هەڤالان و ئاخفتنێن دگەل رەگەزێ بەرانبەر ب ڤان تۆران. ڤەكۆلینێن ڤێ دوماهیێ دیاركریە بكارئینانا ئەنترنێتێ ب شێوەیەكێ زێدە ل دەمێ مرۆڤ د ناڤا جڤاكێ دا، ئانكو وی كەسی دڤێت ژ كەتواری برەڤیت چونكی نەشێت خۆ دگەل دا بگونجینیت.
گەلەك نیشانێن ئالۆدەبوونێ ب ئەنترنێتێ هەنە و ژ وان ژی وەكی دەمژمێرێن زێدە یێن بكارئینانێ و شیانێن خۆ كۆنترۆلكرنێ نامینن، هەروەسا كەسێ ئالۆدە نەشێت سەرەدەریێ دگەل پەستانێن ژیانێ بكەت و رویبروی ئاریشەیێن ژیانێ ببیت، ئەڤە و دگەل گەلەك نیشانێن دی. بێگومان ئەڤ دیاردە ل دەمێ ل دەف مرۆڤی پەیدا دبیت نە ژ نشكەكێ ڤەیە و ب بۆرینا دەمی ژ ئەگەرێ هندەك كاران كو ئەو پێ رادبیت یان ل دەوروبەرێن وی رووددەن و كار لسەر دكەن تا بگەهیتە ئەڤێ رەوشێ. وەكی هەستكرن ب تنێبوونێ و گڤاشتنێن دەروونی و خەمۆكی و ئاریشەیێن مادی هەروەسا رەڤین ژ كەتواری و گەلەك ئەگەرێن دی.
گەلەك جۆرێن ئالۆدەبوون ب ئەنترنێتێ هەنە وەكی ئالۆدەبوون ب هندەك گرۆپێن جڤاكی ل بەرنامەیێن ئەنترنێتێ وئالۆدەبوون ب ناڤەرۆكا ئەنترنێتێ بخۆ و ئالۆدەبوونا پێزانینان، هەروەسا ئالۆدەبوون ب سایتێن سێكسی و یاریێن ئەلكترۆنی و كۆمپیۆتەری. ئەڤ جۆرە ژی هەر ئێك و ب رێكەكێ مرۆڤ تووش دبیت. ئالۆەبوون ب ئەنترنێتێ ژیانا مرۆڤی نەخۆش دكەت و ئاریشەیێن خێزانی دروست دكەت، هەروەسا دوور نینە كارتێكرنێ ل كارێ مرۆڤی بكەت هەروەسا مرۆڤ ب سەرەكیترین ئەركێن خۆ رانابیت و هەڤالان و پەیوەندیێن كەتواری دهێلیت، هەروەسا كارتێكرنێ ل مێشكێ مرۆڤی دكەت و خەوا مرۆڤی تێكددەت ئەڤە و دگەل گەلەك كارتێكرنێن دیێن نەرێنی كو كار ل كەسێ ئالۆدە دكەن.
دەمێ دبێژن ئالۆدەبوون ئەڤە كێشەیە و چارەسەریا وێ نەیا ب ساناهیە و پێدڤی ب دەمیە لێ مرۆڤ دشێت چارەسەر بكەت ب دەستپێكرن ب هاڤێتنا چەند پێنگاڤێن گرنگ كو دڤێت ل دەستپێكێ كەسێ ئالۆدە دانپێدانێ ب ئالۆدەبوونا خۆ بكەت تا بشێت خۆ چارەسەر بكەت و پرۆگرامەكی دابرێژیت بۆ سەرەدەریكرن دگەل ڤێ ئالۆدەبوونێ ب رێكا رێكخستنا دەمێ خۆ و گەلەك گرنگە بۆ چەند هەیڤان خۆ ژ ئەنترنێتێ دوور بێخیت تا هێدی هێدی دوركەفتن بۆ ببیتە تشتەكێ نۆرمال. و ل دوماهیێ گومان دهندێ دا نینە كو ئەنترنێت یا بوی بەشەكێ نەڤەبر د ژیانا مە یا رۆژانە دا بەلێ ئەگەر ب بێئاگاهی بكاربینن دی بیتە زیندانەكا دیجیتالی و كلیلا وێ ژی پێكدهێت ژ دورستكرنا هەڤسەنگیێ د ناڤبەرا مفاوەرگرتن ژ مفادارێین وێ و دووركەفتن ژ ئالۆدەبوونا وێ ژبەر كو تەكنەلۆژیا یا هاتی دا خزمەتا مە بكەت نەكو ببین ئێخسیرێن وێ.
