جوان عزه‌ت/ پشكا ئێكێ
مرۆڤ ئه‌و بونه‌وه‌ره‌ یه‌ یێ كو دهێته‌ سنۆرداركرن ب كۆمه‌كا تایبه‌مه‌ندیان، ئه‌ڤجا ئه‌و تایبه‌تمه‌ندى چ یێن كه‌سى بن، یان یێن گشتى بن یان ژى یێن كه‌لتوورى بن. به‌لێ به‌ریا به‌ره‌ڤ قۆناغا داگیركاریا هزرى بچین، گرنگه‌ بزانین نه‌ هه‌ر تشته‌كێ د جڤاكا دا یێ خرابه‌، به‌لكو یێ مه‌ترسیداره‌، واته‌ خراببوون و مه‌ترسیدارى دو تشتێن ژێ جودا نه‌، به‌لێ ئه‌گه‌ر هه‌مى تشت خراب نه‌بن و مه‌ترسیداربن ل سه‌ر مه‌ وه‌ك (مرۆڤ) پێدڤییه‌ ب رێیه‌كا هشیاربووى ئه‌ركێن خوه‌ ئه‌نجام بده‌ین.
د ڤێ تێكستێ دا دو خالێن سه‌ره‌كى و گرنگ هه‌نه‌ ئێك: كاركرنا تیورى، دوو: كاركرنا پراكتیكى ئه‌گه‌ر كاركرنا تیۆرى كریاره‌كا باش نه‌بیت و نه‌كه‌ڤیته‌ ژێر بنگه‌هێ زانستێ ئه‌خلاقى دا وى ده‌مى پراكتیكا وێ ژى به‌رامبه‌ر هزرا مرۆڤى دێ كریاره‌كا داگیركرى بیت. ئه‌گه‌ر بێژین چاوان؟ بۆ نموونه‌ ده‌مێ تۆ ب تیۆرى هوسا تێگه‌هشت بى كو ده‌سته‌واژه‌یا گه‌نده‌لى ب واته‌یا ره‌وشت ب تنێ دزیكرنه‌، ب پراكتیك ژى دێ هوسا تێگه‌هى، كو دبێژنه‌ كه‌سێ دزیكه‌ر بتنێ گه‌نده‌ل، به‌لێ چێدبیت تۆ د هزرا خوه‌ دا گه‌له‌ك جورێن گه‌نده‌لیێ ب كریار بكاربینى وه‌كو، دره‌و، نه‌دروست بكارئینا ره‌فتاركرنێ، یان شێواندنا پیڤه‌رێ خوه‌ یێ توندره‌وى و ده‌مارگیریێ به‌رامبه‌ر كه‌سێ دى و…، كۆمه‌له‌كا به‌زاندنا سنور و ره‌فتارێن ده‌رڤه‌ى قانونونێ ئه‌نجام بده‌ى بێ كو خوه‌ ب كه‌سه‌كێ هوشیار بزانى. دیسا نموونه‌ك دى ئه‌رێ ما گونه‌ها هه‌ڤوه‌لاتیه‌كێ چیه‌ ئه‌گه‌ر كلیۆیه‌كا ته‌ماتا بكریت و هه‌مى د خراب بووى بن؟ یان نه‌خوه‌شه‌ك بچیته‌ لایێ نۆشداره‌كێ ل جهێ ده‌رمانێن سوكه‌ریێ ده‌رمانیێن ئێشا دلى بده‌تێ؟ ئه‌رێ ما ئه‌ڤه‌ نا چیته‌ خانه‌ و چارچۆڤێ داگیركرن و گه‌نده‌لكرنا هزر و ئه‌خلاقێ مرۆڤى دا؟!
واته‌ ئه‌گه‌ر مه‌ وه‌كو مرۆڤ تێگه‌هشت، كو داگیركاریا هزرى ب پیڤه‌رێ ئه‌خلاقى ده‌رئه‌نجامێ گه‌نده‌لیا هزرى یه‌، هینگێ دێ وه‌كو مه‌عریفه‌ و هزر ژى تێگه‌هین، كو كارێ هزرێ ئه‌وه‌ ره‌هه‌ندێن مه‌ترسیدار د ناڤ جڤاكێ دا ده‌ست نیشان بكه‌ت ب تایبه‌تى وان ره‌هه‌ندێن هنده‌ك جاران ب شێوه‌كێ فه‌شارتى، هنده‌ك جاران ب شێوه‌یه‌كێ راسته‌وخو، یان ئاشكه‌را یان ژى نه‌ته‌ندروست هێرشى ژیانا مرۆڤ و كومه‌لاتى دبن. زێده‌بارى تاكى ژ سنۆرێن ئازادى و دروستبوونا كه‌سایه‌تیا خوه‌ ده‌ربازى سنورێ ساده‌، ته‌نگ و بچوویك كه‌ت. پتریا جاران ئه‌ڤ سنوورێ ته‌نگ و بچوویك و ساده‌ وه‌دكه‌ت، كو هزرا مرۆڤى پتر لدیڤ بیروباوه‌را ساده‌ و كه‌لتوورێ بازنه‌كرى بچیت. نه‌مازه‌ جه‌مسه‌ره‌كه‌ پتر د ناڤ رۆلێ ئایدۆلوژیان دا دهێته‌ به‌رجه‌سته‌كرن و ڤه‌گوهاستن بۆ ناڤ نه‌خشه‌یێ دیرۆكا مرۆڤى. ب تایبه‌تى گرێدان ب تێكه‌لبوونا ئه‌ده‌ب و مه‌عریفا كه‌لتوورى نه‌كو مه‌عریفا فه‌لسه‌فى. داكو مرۆڤ تووشى بێ ئومیدیێ ببیت و به‌رده‌وام د ناڤ كێشه‌ و ئاسته‌نگیێن ژیانێ دا بژیت.
ئه‌نجام: به‌لێ ئه‌گه‌ر دیتنێ بۆ چاره‌سه‌ركرنا ڤێ نه‌ساقامگیریێ بكه‌ین، ئێك ژ نموونێن هشیاریا مرۆڤى ئه‌وه‌ دڤێت مرۆڤ ژ قۆناغا كولۆنیال/ داگیركرنێ، به‌ره‌ڤ قۆناغا رزگاركرنێ بچیت، ئه‌و ژى ب رێكا كاركرنا (هزرێ) چونكو هزر رێك خۆشكه‌ره‌ بۆ وێ چه‌ندێ ده‌مێ مرۆڤى ئارمانجه‌كا ده‌ست نیشان كرى بۆ ژیانێ هه‌بیت یان شیانێن رۆله‌كێ كاراكرى بۆ ئاینده‌یى هه‌بیت، هینگێ ئه‌و هزره‌ پالده‌را سه‌ره‌كى یه‌ كو هه‌ر چ پێكهاته‌یه‌كا د ژیانا مرۆڤى دا به‌رپاببیت به‌رهه‌مه‌كێ ژ به‌رهه‌مێن وێ دروست بكه‌ت. ئه‌ڤجا هه‌ر تاكه‌ك به‌رپرسیاره‌ ب رۆلێ خوه‌. نموونه‌/ كا چاوا رۆژانه‌ مرۆڤێن د دونیا پێشكه‌فتى دا ب هاریكاریا ئه‌قل و هزرا خوه‌ دشێن داهێنان و گوهۆرینێ د ژیانا خوه‌ دا خولقینن، ئها وه‌سا د جڤاكێ ژى دا، پێدڤیه‌ مرۆڤى وه‌كو تاكه‌كه‌س ئه‌و زانینه‌ هه‌بیت بزانیت دێ چاوا هشیاریێ د ناڤ خوه‌ دا ئافرینیت، دێ چاوا بیته‌ تاكه‌كێ ئازاد و نه‌هێلیت ب هیچ شێوه‌كێ هزرا وى بكه‌ڤیته‌ ژێر باندۆرا خراپ كارى و داگیركاریێ دا.

جوان عزه‌ت/ پشكا دویێ
ل ژێر تێگه‌هشتنا (ماركس) داگیركارى قۆناغه‌كه‌ ژ قۆناغێن نه‌به‌رهه‌مهێنانێ، ئه‌و هزرا مرۆڤى ب چالاكیێن ئه‌رك و خزمه‌ت و زانستێن جڤاكى ڤه‌ گرێده‌ت، ئه‌وێ هزرێ پێدڤى ب دیتن و كویراهیێ هه‌یه‌. ماركس دشیا سه‌رمایه‌یێ نه‌نڤسیت، به‌لێ بنگه‌هێ ڤێ كشه‌یێ د هه‌ژاریا چینا كرێكار و جڤاكێن جۆتیارى دا دیت، ژبه‌ر هندێ خه‌تا خوه‌ یا جڤاكى لسه‌ر ئیدیۆلۆژیا تیۆرى یا شارستانى و خزمه‌تكرنا سه‌رمایه‌داریێ به‌رهه‌م ئینا و داهێنان د زێده‌بوونا بهایێن زانستێ مرۆڤى و جڤاكى دا كر.
ل سه‌ر ڤێ ئالوزیێ كێشه‌ و ئاسته‌نگێن ژیان و دونیایێ په‌یوه‌ندى به‌رده‌وام ب هزركرنا مرۆڤى ڤه‌ هه‌یه‌ و وێنه‌ك د دیزاینا جیهانێ دا دهێته‌ ئاراسته‌كرن، مرۆڤ نه‌شێت و نزانیت دێ چاوا كێشه‌یان نیاسیت یان ژێ ده‌ربازبیت، ئه‌گه‌ر هزر و ئه‌قل و زانستێن خوه‌ یێن مرۆڤى نه‌ نیاسیت. ئه‌ڤه‌ دبیته‌ به‌ربه‌ست و رێگریكرن ل به‌رامبه‌ر دیتنا چاره‌سه‌رى و میكانیزما به‌رگریكرنێ و دیسپلینه‌كه‌ زالیه‌تیا میكانیزما مرۆڤناسیێ دكه‌ت. داگیركرن نه‌ سنۆره‌كێ تاك ره‌هه‌نده‌ مه‌به‌ست بتنێ هزرا تاكه‌كێ ڤه‌ یا گرێداى بیت، به‌لكو سنۆره‌كه‌ ژ فه‌رهه‌نگا سیاسى، كومه‌لایه‌تى و كه‌لتوورى ده‌ست پێ دكه‌ت و هۆسا دهێته‌ ئاراسته‌كرن، كو ئه‌و دونیایا مرۆڤ تێدا دژیت، دونیایه‌كا ئه‌هلى یه‌ نه‌ ماددى یه‌ و ب ڤى ره‌نگى شێوه‌یه‌ك ژ شێوه‌یێن وێ زه‌حمه‌ت دئێخیت، داكو رێكێ ل هزرا كه‌سى و به‌رهه‌مئینان ئاستێ وى یێ مه‌عریفى بگریت و نه‌هێلیت ب ببیته‌ مرۆڤه‌كێ هزرا ئازاد. هه‌لبه‌ت ئه‌ڤ چه‌نده‌ ژى ب بتنێ به‌رژوه‌ندیا ئیدیۆلۆژى و كارێكته‌رێن ده‌ست نیشان كرى و جڤاكێ كومى دایه‌، نه‌ كو جڤاكێ مرۆڤى.
ل ڤێرێ نیاسینا مه‌ترسیێن دونیایێ نیاسینه‌كه‌ مرۆڤى به‌ره‌ڤ دید و كاراكرنا هزره‌كا ڤه‌كرى دبه‌ت، دیده‌كه‌ ده‌رگه‌هه‌كێ نوى بۆ ئه‌گه‌رێ رزگاربوونا كه‌سى ڤه‌دكه‌ت و نیشانه‌كا راسته‌رێ كرى یه‌ بۆ چارچۆڤه‌كرنا كاركرنێ لسه‌ر خوه‌ و وێ دونیایا تێدا دژیت، چونكو هزرا كولۆنالیزم (داگیركه‌ر)، ئازادبوون ل سه‌ر ره‌هابوونا تاكه‌كه‌سى و هزرا وى نینه‌، به‌لكو هزره‌كا حه‌ق بالاده‌ستكریه‌ وه‌دكه‌ت، كو مرۆڤ په‌نایێ بۆ په‌یره‌وا ریفۆرمكرنا فه‌رهه‌نگه‌كا نوى و زمانه‌كێ نوى و كه‌سایه‌تیه‌كا نوى ببه‌ت.
هه‌لبه‌ت ئه‌گه‌ر دیتنێ بۆ جڤاكه‌كێ وه‌كو یێ مه‌ بكه‌ین دێ گه‌له‌ك جۆرێن داگیركه‌ریێ تێدا بینین، وه‌كو ژ ناڤبرنا گوتاره‌كا پراكتیكى، چه‌وساندنا ژنێ، نه‌بوونا مافێن مرۆڤى، تێكدانا بنه‌مایێن ئه‌تیكى، ژناڤبرنا رێسا و یاسایێن جڤاكى و..هتد بێ كو ئه‌و تاكه‌ یان ئه‌و كه‌سه‌ بزانیت ئه‌ركى وى بۆ جڤاكێ وى چیه‌! هزرا وى ئێكسه‌ر ب ڤان جۆره‌ هیراركیێن (نه‌ریت) سه‌پاندى دهێته‌ داگیركرن. بێگومان ئه‌ڤه‌ هه‌م ئاستێ كه‌سى یێ سایكولۆژى/ ده‌روونناسى هه‌م ئاستێ وى یێ مه‌عریفى تێكدده‌ت. دڤێت بزانینن چ جڤاك ژ خوه‌ نه‌هاتینه‌ دروست كرن ئه‌گه‌ر تاك وه‌لاتى د به‌رهه‌مئینانا وى دا ژ هه‌مى لایان ڤه‌ یێ به‌شدار نه‌بیت.
ئه‌نجام: یا گرنگه‌ هه‌ر ئێك ژ مه‌ بزانیت، كو هه‌لگرێ نامه‌یه‌كا گوهه‌رین و تازه‌بوونا جه‌وهه‌رێ ژێنگه‌ها خوه‌ یه‌. د ڤى روویى دا گه‌له‌ك جۆرێن به‌رگان هه‌نه‌ بۆ قۆناغه‌كا وه‌كى ئه‌ڤرۆ ئه‌م تێدا دژین ب مه‌ترسینه‌، ئه‌و ژى نه‌بوونا ناسیۆنالیزمه‌كا دروست، ترساندن ژ هه‌ر بیمه‌كا گرێداى مرۆڤێ سیاسى یان سیاسه‌ت زان، هه‌روه‌سا به‌رخوریكرن د هه‌ر كارو كریاره‌كێ دا، كارڤه‌دانێن هه‌بوونا هزرا سیكۆلاریێ و نه‌ سیكولاریێ، دیسا گرتنا شێوازێ په‌روه‌رده‌یا خێزان و بنگه‌هێ كومه‌لایه‌تى، سه‌ره‌راى وێ چاوانیا برێڤه‌برنا په‌یوه‌ندیێن یه‌كسانیا جێنده‌رى، ژلایه‌كێ دى ڤه‌، ئه‌و پیڤه‌رێ نه‌هێته‌ ئازادكرن و نه‌هێته‌ رێكخستن، ب چه‌نده‌ها جور و فاكته‌رێن كو د ناڤ جڤاكى دا دبنه‌ ئه‌گه‌رێ ترساندنێ ل سه‌ر ته‌ندروستیا جڤاكى، ئه‌ڤه‌ هه‌مى پێدڤى ب دویڤچوون و هزركرن و سه‌ر راوه‌ستیان ده‌ستنیشانكرنا ئه‌گه‌ر و داناندنا رێكێن نویخواز یێن كێشه‌سازى یێ نه‌، كول سه‌ر ئاستێ زانینا جڤاكى ببنه‌ به‌شه‌ك ژ ئه‌نجام دانا كار و كریارێن به‌رهه‌مئینانێ.

جوان عزه‌ت/ پشكا سیێ
ژبلى په‌یدابوونا ته‌كنیكا میدیایێ، پرسا نه‌ته‌وه‌ى پرسا فه‌لسه‌فى یه‌. ره‌هوریشالێن نه‌ته‌وێ زڤرینه‌ تێزا كانتى، كو ره‌وشنگه‌رى تاكه‌كه‌سى دروست دكه‌ت و تاك بخوه‌ هه‌ولا ده‌ستنیشانكرنا چاره‌نڤیسێ خوه‌ دده‌ت و دببیته‌ ئۆرگانه‌كێ خودان ئه‌قل، ئه‌خلاق، ئابوور و خوه‌نیاسینا خوه‌. ل ڤێرێ رۆلێ میدیایێ د ڤى چه‌مكى دا رۆلێ تێگه‌هشتن و گه‌هاندنا بزاڤا نه‌ته‌وه‌یى بتنێ نینه‌، به‌لكو سازكرنا هه‌را پێدڤى ئه‌وه‌ كاریگه‌ریه‌كا راست ل سه‌ر هزر و بیریێن تاكه‌كه‌سى هه‌بیت و بشێت كارێكته‌ره‌كێ نه‌ته‌وه‌ى یێ دیاركرى به‌رهه‌م بینیت. چونكو، مرۆڤ شێت بێژیت، نه‌ته‌وه‌ بازارێ دروستبوونا سیسته‌مه‌كێ مه‌ده‌نى یه‌. چاوا؟ ژ به‌ركو ده‌رئه‌نجامێ جڤاكێ پێشه‌سازى یه‌. ئه‌رك و پره‌نسیپێ سه‌ره‌كى ئه‌وه‌ پرۆسه‌یا سیاسى به‌خشینا ئاست و ره‌وایه‌تیا پرسێن نه‌ته‌وه‌ى هه‌بیت. ئه‌و ژى ئه‌گه‌ر نه‌ته‌وه‌ شیا ب خوه‌ سیسته‌مه‌كێ ل گۆر تێگه‌هێن خوه‌ دروست بكه‌ت و حوكمرانى و خوه‌رێڤه‌برن و خوه‌ رێكسخستنا خوه‌ هه‌بیت، وى ده‌مى ئه‌وێ نه‌ته‌وه‌یێ مافێ هه‌ى ده‌وله‌ته‌كێ ژى ب هه‌مان ناڤ و ناسناما خوه‌ دروست بكه‌ت. ئانكو، یه‌كه‌یا نه‌ته‌وه‌ى و یه‌كه‌یا سیاسى پێدڤییه‌ په‌یوه‌ندیه‌كا پێكڤه‌ گرێداى ب فاكتێن خوه‌ یێن دامه‌زراندنێ ڤه‌ هه‌بیت. نابیت نه‌ته‌وه‌ ل ژێرره‌ڤه‌ندا ڤالا یا سیاسى بیت و سیاسه‌ت ل ژێر ره‌ڤه‌ندا ڤالایا نه‌ته‌وه‌ى بیت، به‌لكو گرنگه‌ هه‌ردوو ل ژێر پره‌نسیپێن زانستێن هه‌ڤپه‌یمانى و خالێن ره‌وشنگه‌ریێ بن.
ژلایه‌كێ دى ڤه‌، یا تازه‌ نینه‌ خێزان ب چارچۆڤه‌كێ هاریكاریێ بۆ دروستبوونا سیاسه‌ته‌كا خێزانى بهێته‌ بچووكرن، ژبه‌ركو پرۆسه‌یا سیاسى پێدڤیه‌ فورمێ ناسیۆنالیزمێ هه‌بیت و ده‌وله‌ت بناڤێ نه‌ته‌وه‌، زمان و ناسنامه‌ به‌رگریێ ب دروستبوونا كه‌لتوورى بكه‌ت، نه‌كو ده‌وله‌ت خزمه‌تا خێزان، ره‌گه‌ز و جێنده‌ر و بنه‌مالیێ بكه‌ت. نموونه‌/ د هه‌مى میدیایێن جیهانى دا سێ پێكهاته‌یێن سه‌ره‌كى هه‌نه‌، دبنه‌ ئه‌و ده‌رگه‌ه یێ كو نه‌ته‌وه‌ پێ دگه‌هیته‌ چاڤ، گوه و خواندن و وه‌رگرتنێ. ئه‌و ژى پێكهات و تێگه‌هشتنا (ناسیۆنالیزما كه‌لتوورى ـ بایۆلۆژى ـ سیاسى) ئه‌ڤ هه‌ر سێ خاله‌ دبنه‌ ده‌رئه‌نجامێ ئاراسته‌كرنا فورمێن جودا جودا دبیاڤێ خێزان و رێكخستنا كومه‌لایه‌تى و ئایدیا جڤاكى دا. ل ڤێرێ میدیا دشێت رۆلێ خوه‌ د ناسیۆنالیزمێ دا بینیت، به‌لێ ئه‌گه‌ر بنه‌مایێ وێ دویرى په‌یمانا كومه‌لایه‌تى بیت، نه‌شێت رۆلێ نه‌ته‌وه‌ى د ناڤه‌رۆكا خوه‌ دا ببینیت. نه‌ته‌وه‌ وه‌كو پێكهاته‌كا ئه‌كادیمى یه‌. دڤێت جڤاكى ئه‌و رۆل و ئاماده‌كارى یه‌ هه‌بیت، بزانیت هزرا نه‌ته‌وه‌گه‌رایى دێ چاوا به‌رهه‌م ئینیت؟!
ئه‌نجام: دبیت مه‌ گۆتارا ناسیۆنالیزمێ هه‌بیت، به‌لێ مه‌ شۆنگرێ وێ نینه‌. ژ به‌ركو، هه‌تا نها مه‌ ئه‌و هزرا راسته‌قینه‌ نینه‌، كو گوهۆرینا نه‌ته‌وه‌یێ ب گوهۆرینا ئابوور و ده‌وله‌ت و ناسنامه‌یه‌كا سه‌ربه‌خوه‌ى هه‌بیت. ئه‌و هێرشێن سه‌ر بزاڤا نه‌ته‌وه‌ى دهێنه‌كرن، ده‌ستنیشانكرن و دیاركرنا كێشه‌یا نه‌، به‌لێ ده‌رئه‌نجام و بزاڤێن چاكبوونێ نه‌ د ئاسته‌كێ زور دانه‌. له‌ورا هه‌ر بارودۆخه‌كێ به‌ره‌ڤ بێ ئومێدیا گۆتارا نه‌ته‌وه‌ى و ئیتیمائا گوتارا نه‌ته‌وه‌ى بچیت، گرنگه‌ مرۆڤ ڤێ پرسیارێ ل خوه‌ بكه‌ت ئه‌رێ كا بۆچى ئه‌و باردۆخه‌ د ڤالاهیه‌كا هزرى دا دچیته‌ پێش و دبیته‌ ئه‌گه‌رێ دابرانا فورمێ ئه‌كادیمیێ سیاسى، میدیایى و ئابوورى؟

پشكا چوارێ و دۆماهى
ئه‌خلاق ئێك ژ وان بنه‌مایێن سه‌ره‌كى یه‌، كو پره‌نسیپێ میدیایێ نیشا جڤاك و بوونا جڤاكى بده‌ت، نه‌مرۆڤ و نه‌ نه‌ میدیا و نه‌ نه‌ته‌وه‌ بێ زانستێ ئه‌خلاقى نابیت و برێڤه‌ناچیت، ژبه‌ركو په‌یوه‌ندیا ئه‌خلاقى په‌یوه‌ندیه‌كا ژیانێ یه‌ و گرێدایى بوونا جڤاكى یه‌. ئه‌گه‌ر پرسیار بكه‌ین و بێژین گه‌لۆ دڤێت میدیا ئه‌نجامێ چ جۆره‌ ئه‌خلاقه‌كى بیت؟ ب هزرا من گرنگه‌ خوه‌دان ئه‌خلاقه‌كێ نیشتمانى بیت، چونكو ئه‌گه‌ر تۆ بوویه‌ ئۆرگانێ جڤاكى، ئه‌و هینگێ تۆ ئۆرگانیبوونا نیشتمانى د ناڤ خوه‌ و جڤاكى دا زیندى دكه‌ى. كا چاوا گرنگه‌ رۆژنامه‌ڤان رۆژنامه‌ڤانێ گه‌ل و وه‌لاتى بیت نه‌ رۆژنامه‌ڤانێ تایبه‌ت و تاكه‌كه‌سیا خوه‌ بیت، ئها وه‌سا د بیاڤێ میدیایێ ژى دا گرنگه‌ میدیا میدیا گه‌ل و وه‌لاتى بیت، نه‌كو میدیا ئارسته‌یێ خوه‌ یان لایه‌نه‌كێ بیت. د ئه‌خلاقێ میدیایى دا ره‌وشه‌نبیریا مرۆڤى و راستگۆیا مرۆڤى گرنگه‌ و یا ژ وێ گرنگتر ئه‌وه‌ به‌رپرسیاریا ئه‌رك و مافان و به‌رپرسیاریا ئه‌خلاقى و پره‌نسیپێن د ناڤ مرۆڤى و جڤاكى دا رۆلێ خوه‌ یێ مه‌عریفى هه‌بیت.
مه‌ د پشكا چووى دا گۆت، نه‌ته‌وه‌ پره‌نسیپه‌كێ سیاسى یه‌، هه‌مى نه‌ته‌وه‌یان پێدڤى ب چه‌تره‌كا سیاسى هه‌یه‌. د زانستێ ناسیۆنالیزمێ دا تشته‌كێ دیتر هه‌یه‌، كو ئه‌و ژى نه‌ته‌وه‌یێ پێدڤى ب دروستبوونا ئیدلۆیۆلوژیێ ب تنێ نینه‌، به‌لكو پێدڤى ب دروستكرنا سیسته‌مه‌كێ سیاسى هه‌یه‌.
خالا دیتر، هه‌تا جڤاك هزر د پرسێن مرۆڤى دا نه‌كه‌ت نه‌شێت ده‌ربازى ئه‌زموونا نه‌ته‌وه‌ى ببیت. راسته‌ میدیا یا هه‌ر نه‌ته‌وه‌یه‌كێ هزر و سیسسته‌م و تایبه‌تمه‌ندیا خوه‌ هه‌یه‌، به‌لێ كا چاوا ئه‌و وه‌سا یه‌، ئها نه‌ته‌وێ ژى هه‌مان رێك و پێڤه‌رێن خوه‌ هه‌نه‌، بۆ نموونه‌/ نه‌ته‌وه‌یا تورك وه‌كو یا فارس یان عه‌ره‌ب نینه‌ و ب هه‌مان شێوه‌ نه‌ته‌وه‌یا كورد ژى وه‌كو یا تورك یان عه‌ره‌ب یان فارس نینه‌.
ماده‌م هۆسایه‌ ئه‌رێ پا بۆچى مه‌ نه‌شیا پرۆژێ خوه‌ یێ نه‌ته‌وه‌یى ببه‌ینه‌ پێش؟ یان بۆچى ل سالا 1990 وه‌ره‌ هه‌تا نها نه‌ته‌وه‌یا كورد كه‌ڤیته‌ ژێر خواندنێن نه‌دیتى دا؟ ب هزركرنا من، چونكو نه‌ته‌وا كورد وه‌كو هه‌لگرا فورمێ نه‌ته‌وه‌ى دژایه‌تیا پرۆسه‌یا سیاسى دكه‌ت. دیسا د روویێ سیاسى دا كێشه‌یا كورد كێشه‌یه‌كه‌ په‌یوه‌ندى ب نه‌ته‌وه‌یێن دى یێن ده‌روبه‌ر ڤه‌ هه‌یه‌ و ئه‌ڤ كێشه‌ بوویه‌ سه‌رده‌مێ نیاسینا نه‌ته‌وا كورد ل سه‌رانسه‌رى جیهانێ ب تایبه‌تى ده‌وله‌تێن خوه‌ ب مافێن نه‌ته‌وه‌یان دده‌ن دیاركرن. ئها ژ به‌ر ڤێ چه‌ندێ گرنگترین خالێن كو نه‌ته‌وه‌ جهێ خوه‌ د ناڤ په‌یوه‌ندیێن سیاسى و جڤاكى و ئابووریا ده‌وله‌تێ دا بگریت، ئه‌وه‌ چالاكیێن سیاسى ده‌ست پێ بكه‌ن، داكو ئه‌قلێ سه‌ربه‌خوه‌ په‌یداببیت و گه‌ل هندێ هه‌ولبده‌ن په‌یمانه‌كا جڤاكى دروست ببیت، كو ئه‌و فورمێ بناڤێ به‌رفره‌هیا ئاینى و به‌رفره‌هیا كومه‌لایه‌تى فورمێ به‌رفره‌هیا نه‌ته‌وه‌یى بهێته‌ پێش.
ل ڤێرێ زولما هه‌ره‌ مه‌زن د ناڤ نه‌ته‌وا كورد دا دهێته‌ دیتن ئه‌وه‌ ژ په‌یمانا سیڤه‌ر هه‌تا نها كورد كه‌ڤتینه‌ ژێر زالده‌ستیا نه‌ته‌وه‌یێن دى یێن رۆژهه‌لاتێ دا، مینا نه‌ته‌وا تورك و عه‌ره‌ب و فارس، ئه‌ڤێ چه‌ندێ جۆره‌كێ دى یێ دابرنێ د ناڤبه‌را میدیا و نه‌ته‌وه‌یا كورد دا دروست كریه‌، چونكو گوهۆرینا جڤاكى ژى بوویه‌ ژیبوونه‌كا سه‌ره‌كى بۆ ژناڤبرا نه‌ته‌وه‌یا كورد و به‌رامبه‌ر وێ ده‌وله‌مه‌ندبوونا كه‌لتوور و نه‌ته‌وه‌یا سه‌رده‌ستیێ په‌یدا بوویه‌.
ئه‌نجام: ئه‌گه‌ر نه‌ته‌وه‌ ب شێوه‌ و پره‌نسیپه‌كێ سیاسى بیت، گرنگه‌ نه‌ته‌وه‌یه‌كا پلۆرال بگه‌هینیت، ئانكو ب بنگه‌هه‌كێ به‌رفره‌هه‌ چه‌مكێ نه‌ته‌وه‌ى ب زمان و كه‌لتوور و ده‌زگه‌هێن خوه‌ یێن گه‌هاندنێ بهێنه‌ راگه‌هاندن. ناسیۆنالیزم ژ جڤاكێ مه‌ده‌نى دروست دبیت، نابیت نه‌ته‌وه‌ ببیته‌ چه‌مكه‌كێ بكارئینانا گرۆپه‌كێ سه‌پاندى بۆ سته‌مكاریا یێن دى یان یێ دى. دبیت كێشه‌نه‌ د نه‌ته‌وه‌ێ دا یه‌، به‌لكو كێشه‌ د هزركرنا مرۆڤى بۆ چه‌مكێ وێ دا یه‌، ماده‌م كێشه‌ د هزكرن و ئه‌قلى دا یه‌، گرنگه‌ تێگه‌هێ كوردى لۆژیكێ خوه‌ یێ كوردى بكه‌ته‌ خوه‌ نیاسینه‌كا نه‌ته‌وه‌ پارێزى و دوورى هزرا فاشیزم و راسیزمێ بمینیت و رۆلێ خوه‌ یێ نویخوازى و راسته‌قینه‌ هه‌بیت.

جوان عزه‌ت: پشكا ئێكێ
جیهان په‌یوه‌ندیه‌كا گرێدایى بوونا ئالاڤێن جودایه‌، ده‌مێ قووناغێن كه‌لتوورى به‌ر ب قووناغێن لیبرالیزم و مودێرنیزمێ/ نویخوازى و ئازادى و پێشكه‌فتنێ دچیت، وى ده‌مى گوهۆرین ب سه‌ر ئالاڤێن ژیانێ ژى دا دهێت و هه‌ر تشت خوه‌ د جیهانا سه‌رده‌م دا دبینیت. ئها ژ به‌ر ڤێ گرنگه‌ بزانین، كو میدیا ژى ب سۆسیال ڤه‌ ئه‌و ئالاڤه‌ یه‌ یێ كو په‌یاما تاك، جڤاك و ده‌وله‌تێ زویكا دگه‌هینیت و دبیته‌ ئه‌و ئاراسته‌یێ یێ په‌روه‌رده‌یا جڤاكى دگوهۆریت.
د ئه‌ڤرۆ دا دبیت ئه‌م میدیایێ ب ئالاڤه‌كێ هه‌رێ باش نه‌بینین، چونكو هه‌لسه‌نگاندنا بارودۆخ و بكارئینان و ئه‌قلێ مه‌ هه‌ر چاوا بیت بۆ به‌رهه‌مئینانا ڤى ئالاڤى یێ ئاماده‌ و به‌رهه‌ڤ نینه‌. ئه‌ڤ بخوه‌ بخوه‌ دبیته‌ ئێك ژ وان كێشه‌یان یێن مه‌ به‌ر ب رویێ دى یێ تارى دبه‌ت، ژبه‌ركو ئه‌گه‌ر هزر بكه‌ین مه‌ د ده‌مه‌كێ دا ره‌وشه‌نبیرێ كلاسیك هه‌بوویه‌ و د ئه‌ڤرۆ دا ره‌وشه‌نبیرێ سۆسیال میدیایێ چیبوویه‌، ژ به‌رهندێ دڤێت ئه‌ڤرۆ سه‌رده‌متر ژ جاران هزربكه‌ین. كو ئه‌و تشتێ ب ناڤێ ناسیۆنالیزم/ نه‌ته‌وه‌ په‌یدابووى پشتى قووناغا ئیمپراتووریا، نه‌ته‌وێ فورمێ خوه‌ یێ سه‌ره‌كى ب ناڤێ ده‌وله‌ت نه‌ته‌وه‌ به‌رهه‌مئینا. دونیایا ئه‌ڤرۆ و سه‌رجه‌م پشكێن گرنگێن وێ په‌یوه‌ندى ب بنگه‌هێ نه‌ته‌وه‌ى و گه‌هاندنا میدیایى ڤه‌ هه‌یه‌، وه‌كى ئابووریا سیاسى، حوكمه‌ت و په‌رله‌مان و ئێكه‌تیا نیشتمانى و…هتد ئه‌ڤه‌ هه‌مى شیانه‌ سۆپایه‌كێ نه‌ته‌وه‌ى دروست بكه‌ن.
وه‌لاتێن كو نویخوازى و پێشكه‌فتن تێدا هه‌ى، سروودا خوه‌ ژى هه‌یه‌ و به‌رده‌وام سروودا وان گه‌هاندنا دونیایا نه‌ته‌وه‌ى و ده‌وله‌تا نه‌ته‌وه‌ى یه‌. ل سه‌ر ڤێ پاشخانێ نها میدیایێن ملله‌تان ب هه‌مى داموده‌زگه‌هێن خوه‌ یێن ئه‌لكترۆنى ڤه‌ به‌رهه‌ڤن شۆناسا نه‌ته‌وه‌ى بده‌نه‌ تاكه‌كه‌سى و دیسا ببنه‌ په‌یامه‌كا راسته‌قینه‌ بۆ ده‌ستنیشانكرنا په‌روه‌رده‌یا گشتى. به‌لێ پرسیار ئه‌وه‌ گه‌لۆ بۆچى تاكێ مه‌ ئه‌و ژیبوونا جاران یا نه‌ته‌وه‌ى نه‌مایه‌ و نینه‌؟ نموونه‌/ گه‌لۆ چاوا نه‌ته‌وێ ل ئه‌ورۆپا سه‌رگرت؟ پشتى كه‌فتنا بلۆكێ كۆمۆنیزمێ پرۆسه‌یا ده‌وله‌ت نه‌ته‌وێ جهێ خوه‌ د ناڤ بوونا جیهانێ دا زێده‌تر لێ كر، سه‌ره‌راى وێ چه‌ندێ پتریا هه‌ره‌ زۆرا ئه‌و ده‌زگه‌هێن گرێدایى جڤاكێ مه‌ده‌نى، ئێكه‌تیا خوێندكارا و سازیێن گرێدایى به‌رگریا مافێ مرۆڤى و…هتد شیان پتر خزمه‌تا پرۆسه‌یا نه‌ته‌وه‌ى بكه‌ن و سیسته‌مه‌كێ دروست بكه‌ن، كو نه‌ته‌وه‌ د فۆرمێ خوه‌ یێ خومالى دا پێناسا خوه‌ تیۆریزه‌ بكه‌ت. ل ڤێرێ پرسیار ئه‌وه‌ ئه‌رێ مه‌ ژى وه‌كو ئێكه‌تیا خوێندكارا و سازى و ب میدیا كوردى ڤه‌ شیایه‌ كراسێ شۆناسا نه‌ته‌وه‌ى ل به‌ر خوه‌ بكه‌ین؟
ئه‌نجام: جینۆسایدكرنا نه‌ته‌وه‌یان زێهنیه‌تا دابه‌شكرنا نه‌ته‌وه‌یێ دروست دكه‌ت. ژ بلى وێ كاره‌ساتێ تشتێ گرنگتر ل به‌ر هاریكارى و ئیراده‌ و هوشیاریا سیاسى دروستكرنا گرۆپێ ئه‌تیكى یه‌. ئه‌ڤ ئه‌تیكه‌ د ته‌كنیكا میدیایێ دا فۆرمه‌كێ دى یێ ده‌ركه‌ڤتن و پاراستنا شۆناسا نه‌ته‌وێ یه‌، به‌لێ گرنگه‌ ئه‌م وه‌كو تاك و جڤاك و ده‌وله‌ت بزانین پێناسا نه‌ته‌وه‌ چیه‌؟ ل گور ڤێ راسته‌هێلێ نه‌ته‌وه‌ بخوه‌ ئه‌و كۆمه‌لا بابه‌تا یه‌ یا كو بشێت نیشتمانه‌كێ هه‌ڤپشك، زمانه‌كێ هه‌ڤپشك و ئابووره‌كێ هه‌ڤپشك و ده‌ستوره‌كێ هه‌ڤپشك پێشكێشى مه‌ یێن مرۆڤ بكه‌ت، ژ به‌ركو نه‌ته‌وه‌ هه‌لگرا كۆمه‌ك ژ بابه‌تێن جودایه‌ و د هه‌مان ده‌م دا نه‌ته‌وه‌ ئه‌و ناسنامه‌یه‌ یا كو كه‌لتوور و فه‌رهه‌نگه‌كا ده‌وله‌مه‌ند بده‌ته‌ ئاست و ئاڤاهیێ ملله‌ت و جڤاك و ده‌وله‌تێ.

میدیا و نه‌ته‌وه‌
جوان عزه‌ت/ پشكا دوویێ
میدیا ئه‌و ئالاڤه‌ یێ كو جیهانێ دئێخیته‌ د چالاكیێن جڤاكى دا، میدیا د جڤاكێن پێشكه‌فتى دا به‌ر ب زه‌مینه‌یا ته‌كنۆلۆژیا و میدیایى ڤه‌ چوو، داكو ل به‌رامبه‌ر رۆلێ پیشه‌سازى و گه‌شه‌كرنا ئابوورى و ئاراسته‌كرنا ئاستێ هزرى یێ جڤاكى بلند بمینیت و بشێت رۆلێ خوه‌ ته‌ندروست بگرێت. ژبه‌ركو، د راسته‌هێلا میدیایێ دا چه‌ند جڤاك بچیته‌ پێش هند وێ پیشكه‌فتنێ ژى پێدڤى ب زانین و زانیارێن راسته‌قینه‌ هه‌یه‌. د ڤى ملى دا ئه‌گه‌ر ئه‌م دناڤبه‌را میدیا و نه‌ته‌وه‌ێ دا پره‌كێ چێبكه‌ین، یا دیاره‌ كو میدیا ئه‌و ده‌رگه‌هه‌ یێ كو په‌یاما نه‌ته‌وه‌ى ژى دگه‌هنیته‌ ملله‌ته‌كێ، راسته‌ ده‌ستپێكێ نه‌ته‌وه‌ ل ئه‌ورۆپا ل سه‌ر كه‌شێ ریفۆرما ده‌ربه‌گ و فیودالیزمێ چێبوو، به‌لێ میدیا بوو پشكه‌كا هه‌ڤپشك د ناڤبه‌را رێنساسێن وێ یێن هزرى، ئولى و جڤاكى دا.
ب ڤێ ئاراسته‌كرنێ ئایدیۆلۆژیا نه‌ته‌وه‌ى قووناغه‌كا دى چوو پێش. ماكس ڤیبه‌ر دبێژیت: “نه‌ته‌وه‌ كۆمه‌له‌كا ب په‌یام و فه‌زیله‌ت به‌خشه‌. ئانكو ئه‌وا نه‌ته‌وێ دروست دكه‌ت نیشتمانه‌كێ هه‌ڤپشكه‌”. راسته‌ گروپ و بزوتنه‌وه‌ و پارتێن سیاسى و هێزا قه‌بیلى به‌رى نه‌ته‌وه‌ێ هه‌بوونه‌، به‌لێ هه‌ر كومه‌له‌ك ژ ڤان پێكهاته‌یێ باژێره‌كێ بووینه‌، بۆ نموونه‌ ل باژێرێ ئه‌سینایێ، سیاسه‌ت و هزر و فه‌لسه‌فه‌ هه‌بوو، به‌لێ نه‌ته‌وه‌ نه‌بوو. ژبه‌ركو، ئاكنجیێن ئه‌سینایێ ئاكنجیێن نه‌ته‌وه‌ى نه‌بوون. ئها د ڤى ملى دا گرنگه‌ بزانین نه‌ته‌وه‌ بیاڤێ پێشه‌سازیكرن و ئۆرگانیبوونا ده‌وله‌ت و ملله‌تى دا پرۆسه‌یه‌كا به‌رده‌وامه‌. ئه‌گه‌ر پرسیار بكه‌ین و بێژین ئه‌رێ ملله‌تێ كورد د چ قووناغا نه‌ته‌وه‌ى دا دژیت؟ هه‌روه‌سا ملله‌تێ كورد چاوا ئالاڤێن نه‌ته‌وه‌ى بكاردئینیت؟ چێدبیت گه‌له‌ك به‌رسڤ و گه‌له‌ك هزرێن دى بۆ مه‌ وه‌كو تاكه‌كه‌س په‌یدا ببن. ملله‌تێ كورد هێشتا خوه‌ ب سه‌ركێشێ قووناغێن به‌رى و پشتى دروستبوونا گشتۆكالیێ دبینیت. ژ به‌ركو ئه‌ڤ قووناغا نها ئه‌م تێدا هه‌لۆیست و دیرۆكا خوه‌ دبینین هێشتا ل سه‌ر دینه‌مۆیا ئه‌قلێ دۆهى و نه‌ سازبوونا نه‌ته‌وه‌یا شارستانى رێڤه‌به‌ریا خوه‌ دكه‌ت. چێدبیت به‌ر ب قووناغا دروستبوونا ره‌وشه‌نبیرێ سۆسیالێ دچیت. به‌لێ هێشتا ده‌ربازى قووناغا دروستبوونا تاك و جڤاك و ده‌وله‌ت نه‌بوویه‌.
ب كورتى، ل سه‌ر ڤێ كارێكته‌را ئالۆز میدیا و نه‌ته‌وه‌ نه‌بووینه‌ ئه‌و فۆرم، كو بشێن جۆره‌كێ تاكێ تازه‌ و مۆدێرن ب سیسته‌مێ په‌روه‌رده‌ و خوه‌نیاسینا كه‌لتوورى و فره‌هزرى به‌رهه‌م بینن. هه‌روه‌سا نه‌ته‌وه‌ د رۆلێ سایكولۆژى دا ژى تشته‌كێ دیتره‌ ئه‌و ژى پێكهاته‌یه‌كا ژێرده‌ست و سته‌مكار نینه‌، به‌لكو پێكهاته‌یه‌كه‌ هه‌ولا دروستبوونا ژیبوونا جه‌ماوه‌رى یه‌. ب تایبه‌تى رۆلێ وێ به‌رامبه‌ر نه‌مانا سینۆرێن پارچه‌ى و كارێكته‌رێن دودل و ئالۆز ئاراسته‌كرن و دروستكرنا هه‌ڤوه‌لاتیه‌كێ یه‌كسانه‌.
ئه‌نجام: ماده‌م میدیا پرۆسه‌یا چێكرنا كه‌لتوورێ هوشیارى و برێڤه‌برنا جڤاكى یه‌. نابیت په‌یوه‌ندیا میدیایێ ژى ب نه‌بوونا نه‌ته‌وه‌ێ ڤه‌ ببیته‌ هێز و ده‌ستهه‌لاته‌كا خوه‌ سه‌پاندى، به‌لكو میدیا ئالاڤێ گه‌هاندنا هشمه‌ند و هوشیاربوونا مرۆڤه‌كێ پرسیارى یه‌ و د ڤێ یه‌كه‌یا سیاسى دا نه‌ته‌وه‌ پاراستنا ئاستێ مرۆڤناسى و مرۆڤ دۆستیێ دا به‌شه‌كێ سه‌ره‌كى یه‌. گرنگه‌ فۆرمه‌كێ دى بگریته‌ به‌ر ئه‌و ژى د ملێ میدیایه‌كا نیشتمانى دا رۆلێ رۆژنامه‌ و سازى و مودێربوونا فه‌رهه‌نگا كوردى بگێریت و ل گۆر دیزانه‌كێ كوردى یێ نوى ژیبوونا نه‌ته‌وه‌ى به‌رهه‌م بینیت.

جوان عرەت/ پشكا سیێ
هەر جڤاكەك و هەر مللەتەك خودان رێك و تایبەتمەندیا خوە یە. ئەو تایبەتمەندى دبیتە پشكەك ژ ئاڤاكرنا گەلەك رێ و رەهەندیێن دى یێن كەلتوورى و گالەرى و نەتەوەى، ئەم نابێژین هەر نەریتەكێ هەبیت خودان خالێن ئەرێنى یە، بەلكو هەردو خالان بخوە ڤە دگریت، باشى و خرابى، ئاڤاكرن و خراپكرن، سوود و زیانێن خوە ژى هەنە. بەلێ گەر ئەم ب شێوەیەكێ مەعریفى بنێڕین پڕانیا وان جڤاكێن كو د وارێن زانستێن مرۆڤى دا خەمسار زیان زوورترە ژ سوودى، چونكو ئەو تایبەتمەندیا دبیتە نەریت و رەفتار زەمینێ ترسێ د هزرا مرۆڤى دا بەرفرهترە لێ دكەت و بەرامبەر ڤێ چەندێ مەرج نینە ل هەمى جڤاكان دا ئەڤ جۆرە سالوَخەت و رەفتار و سەرەدەریكرنە هەبیت، هەر جڤاكەك ل ژێر چاوانیا پیڤەرێن خوە سیستەمێ خوە ژى هەیە.
هەروەسا ژ لایەكێ دى ڤە، گرنگیا كو ژ ڤان خالان دهێتە جوداكرن ئەوە مرۆڤ نزانیت كا ئەوێ مەترسیێ چەند هەبوونا خوە هەیە، یان چەند دگەل هەستێن مرۆڤى دهێتە نیاسین؟ ئەڤە ژى باندۆرێ ل ئەقلیەتا مرۆڤ و هزرا مرۆڤایەتیێ دكەت، چونكو هەردەما وەهم د گەل هزرا ژینگەه و مرۆڤى مەزن دبیت، هینگێ مرۆڤ دبیتە ئیشەكا كوژەك ژ بوَ ئاڤاكرنا جڤاكێ خوە و ل هەلویست و مافێن خوە ژى بێ بەهر دمینیت. هزربكە مرۆڤێ كورد هوَسا هاتیە ئاڤاكرن، كو ئەو بەردەوام د رێخستا خوە دا یێ دوو دلە هەتا مرۆڤەك كارەكێ ئەنجام بدەت، ئەو هینگێ ب وى كارى پەشیمان دبیت و نزانیت دێ بزاڤێ كەت یان راوەستیت! ئەڤە ژى وێ چەندێ هەلسەنگینیت كو مرۆڤ ژ ئەگەرێ ئەفسانەیا ترس و ئاشۆپان تووشى ڤێ شكەستنێ دهێت، ژبەر ڤێ ژى دەمێ ئەم ل سەر مەدەنیەتێ د ئاخڤین یان شروَڤە دكەین ناهێتە وێ رامانێ، كو ئەم مرۆڤێن مەدەنى نە یان جڤاكەكێ مەدەنى نە، تەنها ئەم دشێن هندەك ژ وێ كویراتیا نەپاكیێ ب هزرەكا دى نوژەن بكەین.
نموونە، هەكە هزر بكەین، تاكەكەس د جڤاكێ مە دا نە ب هزركرن و نە ب ئەقلێ خوە ئەو شیان هەنە بریارێ د پروَسەیا كار و بنەمایان دا بدەت، بەلێ ل سەر ئەقلێ جڤاكێ خوە دشێت پشكدارى پرۆسەكرنا كار، چالاكى و هەلویستان ببیت. واتە ئەو چ بوویە ئەگەر كو پشتبەستنێ ب هزرا كۆمى بكەت؟ چێدبیت گەهشتیە قووناغەكێ كو ئەو رەفتار و دیاردەیا بەردەوام د مەژیێ وى دا جهێ خوە گرتیە و ب بەندەواریێ ڤە نەشیا یە خوە ژ هندەك خالێن كۆمى یێن ناكۆك رزگار بكەت. لەورا هەتا نها مایە ل بن هەستێن ڤى چارچووڤەى دا و ل دووڤ هەولا رێخستن و دووڤچوونا رێیێن هزرى، پرسیارى، باوەرى و گوهۆرینێ دا نەچوویە هەتا بشێت حوكمەكێ راستگۆیانە د ژیانا خوە دا بەرجەستە بكەت و ب حوكمێ هزرا ئازاد ئەوێ دیاردەیێ و ترسێ د ناڤ ژینگەها خوە لادەت. ب ئەنجام ئەڤ دیاردە یە خوە د ئەفسانەیێن دیرۆكێن كەڤن ژى دا هەمان هەلۆیست و ئەقلێ زالكرى هەبوو و هەتا نها ژى بەردەوامن، بەلێ ل گۆر زانستێ هزرى مرۆڤ ل گەل وەرارا قووناغێن زەمەنى شیا ل سەر ئەقل و هش و بیرێن خوە دا ببیتە حاكمەكێ زال و دامەزێنەر و ئینكارا وان تشتێن بێ واتە ب دیرَاندنێ بكەت، لەورا ل سەر ڤێ پرۆژەكرنێ پاشى دەست ب فەرهەنگێن لپێرسین و چارەنڤیسى و ئەقلانى هاتنە كرن.

دوئالیزما ترس و هزرا ئازاد
جوان عزه‌ت/پشكا چارێ
ترس كێشه‌یه‌كا ده‌روونى یه‌ رووبه‌روى جه‌سته‌یێ مرۆڤى دبیت، ترس وه‌ك سروشت ژى پشكه‌كه‌ ل گه‌ل مرۆڤى هه‌یه‌، به‌لێ ده‌ما ترس دبیته‌ ترساندن، ئها هینگێ پێنگاڤێن مرۆڤى بۆ هزركرنێ دبنه‌ پێنگاڤێن راوه‌ستیانێ، چونكو ئاراسته‌یێ گوهۆرینا پرسێن گاله‌رى ل گه‌ل هزرێن مرۆڤى هه‌ڤواته‌ دبن.
ئه‌گه‌ر باشتر هزر ل سه‌ر ڤى جۆرێ ترسێ بكه‌ین، دبیت هه‌مى جڤاك هه‌تا ئاسته‌كێ بلند نه‌ خودان جۆر و ره‌هه‌ندیێن ئاڤاكرنێ بن، به‌لێ هزرا وان خودان سالۆخه‌تێن پێشكه‌فتن و پێشداچوونێ نه‌، چونكو بنه‌مایێن ئه‌ستاتیكا مرۆڤان ژ ته‌كنیكا وان ره‌هه‌ندان ده‌ردكه‌ڤن، ژ بۆ كو پتر هزرا مرۆڤى جوانى یێ بده‌ت ده‌روبه‌رو نیاسینا جڤاكى. سپنۆتزا دبێژیت:”مرۆڤێ ئازاد هزرا مرنێ ناكه‌ت، چونكو فه‌لسه‌فا وى د هزرا ژیانێ دایه‌”. كه‌واته‌، جودایه‌ ئه‌م ترسێ وه‌كو بونیات/ ژێرخانه‌ دروست بكه‌ین و ب غه‌ریزا مرنێ ڤه‌ گرێده‌ین، چونكو ئه‌گه‌ر ئه‌م ئازادیا تاكه‌كه‌سى ب هزرا سه‌پێنه‌ر ڤه‌ بازنه‌ بكه‌ین وى ده‌مى هزرا تاكه‌كه‌سى خزمه‌تا فه‌لسه‌فا ژیانێ ناكه‌ت.
د هزرا ره‌ها دا چێدبیت هه‌ر كه‌س ژ مه‌ خوه‌ سه‌ربه‌خوه‌ دبینیت و باوه‌رى ب ئیدیه‌مێن ئازادیێ هه‌یه‌، ئه‌ڤه‌ وه‌كو تیۆر، به‌لێ وه‌كو پراكتیك مه‌ چو جاران ئه‌و باوه‌ریه‌ نینه‌ پێنگاڤێن ئازاد ده‌ست پێ كه‌ین، ژ به‌ركو د هزر و تێگه‌هشتنا مه‌ دا ئازادیا تیورى تشته‌كه‌ و ئازادیا پراكتیكى تشته‌كێ دى یه‌. پرسیارا جه‌وهه‌رى ئه‌وه‌ گه‌لۆ ئه‌گه‌رێ وێ چه‌ندێ چ بوویه‌، كو مه‌ نه‌شیایه‌ هزرا ئازاد بێ ترس و دو دلى بكه‌ین د ته‌وه‌رێ هه‌بوون ژیانا خوه‌ دا؟
مه‌ ژیان وه‌ك بنگه‌هێ شكه‌فتێ وه‌رگرتیه‌ و د مه‌عریفه‌ و واقعى دا ژیان بخوه‌ تیرامان و ته‌كنیكا هه‌مى نیاسینا یه‌. ئازادیا ته‌كه‌كه‌سى ژى د بزاڤا زاتێن پێشكه‌فتن و مودێرنیتێ ده‌ركه‌ڤتیه‌، د ناڤبه‌را خه‌یال و واقعى دا ترس ل نیك مه‌ بوویه‌ ده‌رگه‌هێ دوورئێخستنا ژیانه‌كا ئازاد، كو هۆسا تێبگه‌هین بزاڤا ژیانێ ترسه‌ و بزاڤا مرنێ شه‌ره‌.
ژیان د ناڤبه‌را مرنێ دا غه‌ریزا په‌یداكه‌ت، پێدڤیه‌ غه‌ریزا ده‌ستپێكێ بۆ ژیانێ بیت. بێنره‌ چاوا ل وه‌لاتێن پێشكه‌فتى زمانێ دانوستاندن و تیكستێن ئازاد په‌یدابوو؟ ده‌مێ هزرا تاكه‌كه‌سى ده‌ست ب لڤین و گومان و پرسیاران كرى، تاكه‌كه‌س دگه‌ل ستراتیژیا ژیانێ راهات و به‌رده‌وام فێرى نوژه‌نكرنا هزر و دیتن و گوهلێبوونێن نوى بوو. واته‌، ئازادى نه‌ پرۆسه‌یه‌كا سه‌ر زمانه‌، ئازادى پرۆسه‌یه‌كا ژێر زه‌مینه‌ و بۆ ناخێ مرۆڤان ب رێكا ستراتیژیا سیسته‌مێن گوهۆرین و گوهۆراندنێ كارتێكه‌ره‌. ب ئه‌نجام: ل ڤێرێ ده‌مێ پێناسه‌یێن مرۆڤى چنه‌بوون و پێناسه‌یێن كه‌سێن رزگاكه‌ر چێبوون وى ده‌مى چه‌مكیێن پیرۆز مینا (شاه، ئاغا، به‌گ و ئه‌شیر) په‌یدابن، ده‌مێ ئه‌ڤه‌ رۆلێ خوه‌ دبینین، هینگێ كارێكته‌ریێن ئازاد دروست نابن و ترس دبیته‌ پاشخانه‌كا به‌رده‌وام د گه‌ل مرۆڤى ناهێلین هزرێن ئازاد ده‌ربكه‌ڤن، ئه‌ڤ نه‌هێلانا هزرێن ئازاد زیندیبوونا تاك، جڤاك، ده‌وله‌ت و نه‌ته‌وه‌، دكوژیت، هه‌لبه‌ت وى ده‌مى ئه‌قلێ باژێرى ژى تێكستا ئه‌ز و ئه‌ز ل جهێ ئه‌ز و تۆ و یێدى دروست دكه‌ت.

دۆئالیزما ترس و هزرا ئازاد
جوان عزه‌ت/ پشكا ئێكێ
مرۆڤ گوهه‌رینه‌ره‌، به‌لێ گوهه‌رینه‌ره‌ ب چ؟ گوهه‌رینه‌ره‌ ب ئه‌و تشتێ دبیته‌ هه‌لگرێ فه‌لسه‌فا به‌رپرسیاریێ، د ڤى مللى دا ئازادى ژى نه‌ ب تنێ كارتێكه‌ره‌، به‌لكو كارلێكه‌ره‌ ژ بۆ ده‌ستڤه‌ئینانا بها و ئێدیه‌مێن هێز و هه‌بوونا مرۆڤى، ده‌مێ هزرا ئازاد دهێته‌ هه‌لبژارتن، پرسیاره‌ك خوه‌ زه‌ق دكه‌ت، كو پێشتر ل جهێ هزرا ئازاد مینا به‌دیله‌كێ بوو، ئه‌و ژى ترس/وه‌هم. ترس هزره‌كه‌ ژ دوو دلیێ په‌یدا دبیت، ئانكو مرۆڤ دبیته‌ دوو مرۆڤ. گومانبوونا مرۆڤى به‌رامبه‌ر سنته‌رال بوونا ئارامى و سه‌قامگیریا جڤاكى رێك گرتنه‌ ل به‌رده‌م دروستبوونا ترسێ ب تایبه‌تى ئه‌و ترسا ل سه‌ر هزرا ده‌ستهه‌لات و ژینگه‌ها كومه‌لایه‌تى دهێته‌ دروست كرن.
گه‌له‌ك جاران مرۆڤ بۆ خوه‌ جۆره‌ وه‌همه‌كێ دروست دكه‌ت بێ كو بزانیت ئه‌و وه‌هم دێ باندۆرێ ل هه‌ست و هزر و ده‌روونێ مرۆڤى كه‌ت، ترس كوشتنا هه‌مى كایه‌یێن ژیانێ نه‌ نه‌مازه‌ مه‌عریفه‌ و ئاستێ خودگه‌رایێ/ جه‌وهه‌رێ تێگه‌هشتن و ره‌نگێ جیاواز. كوشتنا هزرێ ئه‌نجامێ مه‌زنبوونا ترسێ یه‌، كو رۆژ بۆ رۆژێ مرۆڤ به‌ر ب مرنه‌كا نه‌ زیندى بچیت.
ده‌مێ ئه‌م دبێژین، جڤاك هینگێ دهێته‌ وێ رامانێ، كو جڤاكێ مرۆڤى به‌رامبه‌ر وێ گوهه‌رین و لڤینا هزرێن نوى مرۆڤێ كورد هزردكه‌ت، ترس بۆنیه‌كا سرۆشتى یه‌، به‌لێ د ئه‌سل دا ترس د بنگه‌ها ژینگه‌هێ دا چێكریا وێنه‌یه‌كێ ده‌زگایى یه‌. كا چاوا مرۆڤ وه‌كو بوونه‌وه‌ر ژ دایك بوویه‌كێ ئازاده‌، ئها وه‌سا په‌یوه‌ندیا مرۆڤى ل گه‌ل هاڤێتنا پێنگاڤا هوشیاریێ ب ئازادیا فیزیكى ڤه‌ په‌یوه‌ندیه‌كا پاراستیى یه‌. ئه‌ڤه‌ ناهێته‌ وێ واته‌یێ كو مرۆڤێ هزر ئازاد به‌شه‌كه‌ ژ كوشتنێ، به‌لكو پشكه‌كه‌ ژ وێ ئه‌جنده‌یا هشیاریێ یا كو به‌رێ مرۆڤى دده‌ت رێكا بوون و دیاركرنا ره‌هێن ئاسته‌نگان د خالێن چاره‌سه‌كرنێ دا و مرۆڤى ده‌ربازى قووناغێن ریفۆرمان دكه‌ت.
كلتوورێ كوردى كلتوورێ چێكرنا ترسێ یه‌، ماده‌م مرۆڤ خۆلقنه‌رێ به‌هریێن جودا یه‌، ئه‌رێ بۆچى نابیته‌ خۆلقێنه‌رێ قه‌بوولكرنێ ژى؟ ئه‌وا كو شرۆڤه‌كرنا هه‌رتشتى ب شێوازێ وه‌هم و ترسێ پێشكێشى هزرا مرۆڤى و مروڤایه‌تیێ كریى و هه‌تا تاك گه‌هاندیه‌ ئاستێ لیبرالیزمێ، هه‌ست و ئیداراكن مرۆڤه‌كێ ئازا بوویه‌، چونكو جڤاكى به‌رده‌وام پێدڤى ب گوهه‌رین و بوونا په‌یوه‌ندیێن ئازاد یێن مرۆڤان هه‌یه‌، هه‌تا كو بشێت سه‌ركێشیێ د هزرا ئازاد دا بكه‌ت و ژینگه‌ها سه‌قامگیر ئاڤا بكه‌ت.
چێدبیت بۆ مه‌ وه‌كو جڤاك نه‌ یا نۆرمال بیت ئه‌م هزرا ئازاد هه‌لبژێرین، به‌لێ د هه‌مان ده‌م دا یا نورماله‌ ئه‌گه‌ر مه‌ ره‌وشه‌كا نه‌ئارام و ئالووز و تژى ژ هزریێن نێگه‌تیڤ هه‌بیت. ئه‌ڤ بارودوخه‌ هزرێن ئازاد ره‌ت دكه‌ت و ئه‌قلێ هێزێ بكاردئینیت، چونكو حه‌قیقه‌تێ د سایكۆلۆژیا مرۆڤى دا بوون نامینیت و د واقع دا ئه‌قل نابیته‌ ده‌رئه‌نجامێ چێكرنا سیسته‌مه‌كێ نوى. له‌ورا پێدڤیه‌ بزانین ژینگه‌هێن ئازاد دهێن دروست كرن دا كو فه‌رهه‌نگێن بهادار و واقعى خوه‌ دناڤ ژیانا مرۆڤان دا بببینن. به‌روڤاژى ژینگه‌ها كوردى یا هاتیه‌ دروستكرن، دا كو مرۆڤان دوورى ژیان و لێكدانا به‌رهه‌مێن دیاركرى بۆ دابینكرنا هزر و ئالاڤێن سه‌رده‌م بكه‌ت. ئه‌ڤجا ب هزرا من، ئه‌گه‌ر وه‌هم هه‌بیت هینگى راستیا ئازاد ژى نابیت، ئه‌گه‌ر راستى هه‌بیت، هینگێ وه‌هم نابیت. ب ڤى ره‌نگى مرۆڤ دبنه‌ به‌رهه‌مه‌ك ژ به‌رهه‌مێن مه‌عریفێ بۆ چێكرنا یاسا و رێسایێن ژیانێ.

دوئالیزما ترس و هزرا ئازاد
جوان عزه‌ت/ پشكا: دوویێ
گه‌لۆ تاك ژ ئاشۆپێ چ فێر بوو؟ ئه‌رێ جڤاك د دروستبوونا كه‌لتووركرنا ترسێ دا گه‌هشته‌ چ ئه‌نجام؟ هه‌روه‌سا ئه‌رێ ترس دشێت مرۆڤه‌كێ ژ نه‌زانینێ خلاس بكه‌ت و لۆبیه‌كێ چاره‌سه‌ریێ په‌یدابكه‌ت؟ د ڤێ پشكێ دا ئه‌وا من دڤێت بگه‌هینم لاپه‌رێ رۆژنامێ و خوانده‌ڤانان ئه‌وه‌ ئه‌م هنده‌ك هزركرنێن كویرتر و خواندنێن به‌رفره‌هتر بده‌ین په‌روه‌رده‌یا كه‌لتۆر و و ژینگه‌ها خوه‌، داكو بزانین كا ئاشۆپ ژ چ په‌یدادبیت و چاوا دبیته‌ وێنه‌یه‌كێ خه‌یالى د ناخێ مرۆڤى دا!.
ئه‌و جڤاكێ دهێته‌ دروستكرن هه‌ر تشتێ وى نه‌وه‌كو جڤاكێ به‌رى وى یه‌، ده‌مێ دو جۆرێن لێكگوهه‌رینان هه‌بن، گرنگه‌ مرۆڤ قه‌بیل بكه‌ت، یا ئێكێ ئه‌و گوهۆرینا ژ مرۆڤى ده‌ست پێ كه‌ت یا دوویێ ئه‌و گوهۆرینا ژ جڤاكى په‌یدا دبیت. ئه‌م ترسێ دكه‌ینه‌ خزمه‌تا بازنه‌كرنا خوه‌ دا. له‌ورا ئه‌م نه‌چار دبین هه‌ر تشته‌كێ په‌یوه‌ندى ب په‌روه‌رده‌یا مه‌ یا ئازاد ڤه‌ هه‌ى بكوژین و هزر تێدا نه‌كه‌ین. به‌رامبه‌رى ڤێ چه‌ندێ نه‌سازكرنا زه‌مینه‌كاریێ جهێ خوه‌ دناڤ ژینگه‌ها مه‌دا دگریت. ئه‌رێ كا مه‌ ژینگه‌ها خوه‌ چاوان ئاڤاكریه‌؟
گرنگه‌ باش بزانین ژینگه‌ها مه‌ به‌رهه‌مێ كه‌د و هزرا مه‌ نه‌بوویه‌، به‌لكو ژینگه‌ها مه‌ ئاراسته‌یێ هزر و په‌روه‌رده‌یاكه‌سانێن به‌ریا مه‌ بوویه‌، چێدبیت د هزرا خوانده‌ڤانى دا شێوازه‌كێ دیتر یێ پرسێ هه‌بیت، ئه‌رێ كا ئه‌و چیه‌ وه‌دكه‌ت ئه‌م پتر د بریارێن خوه‌ دا ببینه‌ كه‌سێن ترسۆنه‌ك دول؟ سێ خالێن سه‌ره‌كى د ڤێ پرسێ دا رۆلێ خوه‌ د بزڤزن ئه‌و ژى بنگه‌هێ په‌روه‌رده‌كرنا خێزانى، دروستبوونا ره‌فتارا ژینگه‌هى و نه‌سیسته‌مكرنا تاكى وه‌كو فه‌رد و جڤاكى وه‌كو مه‌عریفه‌. وه‌ختێ ئه‌ڤ هه‌ر سێ خالێن گرنگ ئاستێ خوه‌ یێ مه‌عریفى ژ ده‌ست دده‌ن، هینگێ تاكه‌كه‌س دویرى په‌یوه‌ندیێن بێ ترسى و بریاردان و هه‌لویستگه‌رایێ دبیت و ل جهێ وێ باوه‌رى و لێكتێگه‌هشتن و پێشكه‌فتنا وى خوه‌ د ئاستێ دره‌نگمانێ دا دبینن.
بێنڕه‌ هه‌ر سیسته‌مه‌كێ دیمۆكراسى و مه‌ده‌نى بیت، ئه‌وى سیسته‌مى قانوونا به‌رهنگاریێ هه‌یه‌ و دشێت ل سه‌ر بنه‌مایێن بێ پره‌نسیپى زال بیت و به‌رامبه‌رى وێ ئه‌و یاسا یا بوویه‌ ئه‌نجام، كو مرۆڤ تێدا فێرى جۆره‌ په‌روه‌رده‌كا زانستى و سیسته‌ماتیك ببیت. سه‌ره‌راى وێ چه‌ندێ تاكه‌ك هوشیار و خودان پله‌یه‌كا به‌رز د قوناغا گوهه‌رینێ دا په‌یداكریه‌، كو گوه و چاڤێن وى هه‌رتشتى ب یاسا و بها ببینت. به‌لێ مخابن دناڤ سیسته‌مێ نه‌ دیموًكراسى دا هه‌ر تشت به‌روڤاژیه‌ و د یاسا یا وى هه‌ر تشتێ دى نه‌ پێدڤى ب گوهه‌رین و لڤین و خوه‌راسته‌ڤه‌كرنێ یه‌. ب ئه‌نجام مرۆڤه‌كێ پۆست سیسته‌م دروستبوویه‌. كو ژیانێ وه‌كو داهێنان و ئاڤاكرن و ڤیان و بها و پره‌نسیپ نه‌بینیت و هه‌ولنه‌ده‌ د ئه‌ركێ ناسناما نه‌ته‌وه‌ى و په‌روه‌رده‌یا مه‌ده‌نى و به‌رهه‌مهێنانا مرۆڤى بگه‌هیت.

ئایدیالیزما تاكگه‌رایى

جوان عزه‌ت/ پشكا شه‌ش
تاك و فه‌لسه‌فه‌:
فه‌لسه‌فه‌ ب چه‌مك و تیۆر و راستیێن خوه‌ڤه‌ یا په‌یوه‌ندیناسه‌، پێشكه‌فتنا فه‌لسه‌فێ ل سه‌ر بنگه‌هێ ئه‌قلى پێشكه‌فتنه‌ د بیاڤێ قانوونا دامه‌زراندنا ره‌فتار و ئه‌تیكێ باژێران دا، چێدبیت ئه‌م هزر بكه‌ین فه‌لسه‌فه‌ خوه‌ كوشتنه‌، به‌لێ ما مه‌ كه‌نگى خواستیه‌ فه‌لسه‌فه‌ خوه‌كوشتنه‌ ب ژیانه‌كا ژیاندار را؟ فه‌لسه‌فه‌ هه‌لگرێ چێكرنا ئه‌قلى یه‌، كارێكته‌را سه‌ره‌كى یا فه‌لسه‌فێ، فه‌یلۆسۆفه‌، چونكو فه‌لسه‌فه‌ دژى چێكرنا بازنێ یه‌ و لێگه‌ریانه‌ ل راستیێ. دیسا دوو ئاراسته‌یێن هه‌یین ئه‌و ژى ئێك یێ تیۆرى یه‌ و پراكتیكى یه‌. ئاراسته‌یێ ئێكێ ل سه‌ر سیفاتێن ده‌رڤه‌ و ناڤخوه‌یا میتافیزیكى و دان و چاوانیا په‌روه‌ردیه‌كا میتۆدى. ئاراسته‌یێ دوویێ كار ل سه‌ر چاوانیا سه‌ره‌ده‌ریكرنا بابه‌تێن جه‌وهه‌رى ئه‌وێن نه‌دیار، ئانكو ڤه‌شارتى دكه‌ت.
كارێ زانستى پتر دروستبوونا بازنه‌كرنێ یه‌ و قه‌بوول ناكه‌ت تشته‌كێ دى یێ نه‌حازر هه‌بیت، ژ به‌ر ڤێ ژى پرسا فه‌لسه‌فه‌ هه‌تا نها وه‌كى پێدڤى د ناڤ ژینگه‌ها مه‌ دا نه‌بوویه‌ شوونگرێ پشتراستیێ و خزمه‌ت بۆ ده‌رفه‌ت دانا خواندن و قه‌بوولكرنا دیالۆگێ، له‌ورا ئه‌و جوداهى د ناڤبه‌را تاكێ خوه‌یانى و بیانى كه‌ڤتیه‌ د هێلا ململانێ دا. ئه‌ڤه‌ شه‌ش سه‌د ساله‌ فه‌لسه‌فا مه‌عریفى د جیهانا یۆنانى دا په‌یدا بوویه‌ و ده‌ربازى جیهانا روژئاڤا بوویه‌، به‌لێ هێشتا مه‌ وه‌كى پێدڤى تێنه‌گه‌هشتیه‌ و سه‌ره‌ده‌ر نه‌كریه‌. خالا ئێكێ ئه‌م بتنێ ب مه‌زهه‌رێ وێ ڤه‌ گرێداینه‌ و ده‌ربازى رۆل و جه‌وهه‌رێ وێ نه‌بووینه‌. خالا دویێ مه‌ ل ژێر چاڤێ ترس و نه‌ گرنگیێ دایه‌ خواندن.
له‌ورا د ڤى وارى دا ئه‌قلێ مه‌ یێ ژینگه‌هى دسه‌لمینیت، كو ئه‌و تاكێ ل سه‌ر ئه‌قلێ قه‌بوول و مادده‌ى و هزرا توندیێ بهێته‌ ئاڤاكرن ب زه‌حمه‌ت بشێت د فه‌لسه‌فا مه‌عریفى بگه‌هیت و خوه‌ ب بزاڤ و دینامیكیا جڤاكى را بگه‌هینیت، چونكو ژبلى چاڤلێكرنێ ئه‌و تشته‌كێ دى ناگه‌هینیته‌ كه‌سایه‌تیا خوه‌. سه‌ره‌راى وێ نزانیت قووناغا هزرى و فه‌لسه‌فى هه‌ولدانه‌كه‌ بۆ رزگاركرنا وى ژ هه‌ر قه‌ید و به‌نده‌كا ده‌روونى و باوه‌رى و پاشكه‌فتى. هه‌مى جڤاك بێ جوداهى بزاڤێ دكه‌ن بۆ خوه‌ مفایى ژ مه‌عریفا فه‌لسه‌فى وه‌ربگرن، به‌لێ مخابن ئه‌م جڤاكێ كوردى هێشتا دخوازن تاك ب تاكى د رێیا نه‌خواندنا وێ دا بنالینین و ب باج و بهایان رازى بكه‌ین، داكو ده‌ست ژ تایبه‌تمه‌ندى و پیروزیێن خوه‌ یێن كه‌لتوورى به‌رنه‌ده‌ین و ژ بلى وێ مه‌ تاكه‌كه‌س وه‌سا تێگه‌هانده‌ ئه‌گه‌ر وى باوه‌رى ب هزره‌كا دى ئینا، هینگێ ئه‌و دێ ده‌ست ژ كه‌لتوور، ناسنامه‌ و هه‌ر تشتێ خوه‌ به‌رده‌ت، نابیت ئه‌م تاكى ب په‌روه‌رده‌یه‌كا له‌نگ ڤه‌ په‌روه‌ده‌ بكه‌ین و وه‌سا رێكخستنێ نیشا وى بده‌ین، كو ئه‌و ب ئه‌قلێ ئه‌ڤرۆ سه‌ره‌ده‌ریێ دگه‌ل هه‌ماهه‌نگیا ئه‌قل و كه‌لتوورێ به‌رێ بكه‌ت، به‌لكو گرنگه‌ ژ نها و پێدا ئه‌م خوه‌ باش ئاماده‌بكه‌ن و ل جهێ بكارئینانا هێزا هشك هه‌ولبده‌ین هێزا نه‌رم بكاربینین ب دیالۆگێ كێشه‌ و گرفت و ئالۆزیێن خوه‌ چاره‌بكه‌ین و جاره‌كا دى وه‌ك سه‌ره‌تاییه‌ك بزڤرینه‌ كه‌لتوورێ خوه‌ ڤه‌ وێ وێره‌كیێ بده‌ینه‌ خوه‌ شۆره‌شه‌كا سپى ل سه‌ر ئاستێ هزرى و فه‌لسه‌فى د خواندنگه‌ه، زانكۆ، په‌یمانگه‌ه و مزكه‌فت و خێزان و ده‌رڤه‌ى خێزانان دا دوباره‌ دروست بكه‌ین، داكو تاكه‌كێ خوه‌دان مه‌عریفه‌، ده‌ستهه‌لات، بریار و هه‌لبژارده‌ بهێته‌ به‌رهه‌م، تاكگه‌راییا خوه‌ وه‌كو هه‌ر تاكه‌كێ رۆژئاڤایى بنیته‌ زمان و نه‌بیته‌ مه‌حكومێ ئه‌قلێ دووهى یێ كلاسیك.

جوان عزه‌ت/ پشكا ئێك
(ئه‌م ب تنێ د ناڤ دونیایێ دا نینین، به‌لكو ئه‌م به‌رهه‌مه‌كین ژ به‌رهه‌مێن دۆنیایێ) هانا ئارێنت ..
گه‌لێ كورد ب درێژاهیا دیرۆكى رووبه‌رى تراژیدى و ئێش و ئازار و ده‌رده‌سه‌ریان هاتیه‌ و هه‌رده‌م د ناڤ پرۆسیسَین شه‌ڕان دا به‌رهنگارى ژ مانا گیانێ خوه‌ كریه‌، به‌لێ گه‌لێ كورد دیرۆكا خوه‌ ده‌ربازى پرۆسێسا چاند و هونه‌را مرۆڤى نه‌كریه‌، ئێدى پڕانیا جاران هاڤیبوون و كۆچه‌ریا كه‌ڤن خوه‌ د ناڤ ئه‌قلێ مه‌دا دبینیت و زالى چاره‌نڤیس و پرۆسا سیاسى، ئابوورى و جڤاكى دبیت، چونكو ئه‌وا ل دیرۆكى دا هاتیه‌ ئاراسته‌كرن د ئه‌ڤرۆ دا هێته‌ جێبه‌جێكرن و ده‌ربازى گۆتار و ره‌فتارێن كارێكته‌رێن سیاسى و تاكى دبن، ئه‌ڤ كێشه‌یێن ئه‌ڤرۆ ئه‌م دبینین مه‌ نه‌چارى هنده‌ك رێیێن شاش دكه‌ت، كو ئێدى ته‌ڤ ملله‌ت نه‌شێت ل سه‌ر ڤان به‌گراوه‌ندێن هه‌ین كارێكته‌ران ئاڤا بكه‌ت، ژ به‌ركو ملله‌تێ كورد هه‌رده‌م ل به‌رامبه‌ر شكه‌ستنان هزرناكه‌ت ئه‌رێ كا ئه‌و چاوان تووشى وێ شكه‌ستنێ بوو؟ یان چاوا شكه‌ستن شیا وى تووش كه‌ت!
ده‌مێ ئه‌م به‌حسێ دابرنا دیرۆكێ ژ ئه‌ڤرۆ دكه‌ین، دڤێت به‌رى هه‌ر تشته‌كێ ئه‌م رابردوویێ خوه‌ بنیاسین، چونكو پرانیا جاران مه‌ ئه‌و هه‌ولدانه‌ كریه‌، كو هه‌ر تشته‌كێ روودده‌ت پێدڤیه‌ ئه‌م پشتا خوه‌ ب وى رابردووى گه‌رم بكه‌ین، ئه‌و بخوه‌ د بنیاتێ ڤێ باوه‌ریێ دا ئه‌م نه‌ مرۆڤێن راستگۆنه‌ دگه‌ل خوه‌، به‌لكو ژ ئه‌نجامێ وێ باوه‌ریێ هه‌رتشتێ خوه‌ كریه‌ دخزمه‌تا وێ نه‌راستگویێ دا، رابردوو د گه‌لێن ئاشتیخواز دا نه‌ پشتگه‌رم كرنه‌، به‌لكو چێكرنا دیرۆكا مرۆڤ و مرۆڤاهیێ بۆ به‌رهه‌مداریا ئه‌ڤرۆ. به‌لێ مخابن ئه‌م ژ هه‌ر تشته‌كێ كه‌ڤتنه‌ دبن بارێ خه‌له‌ت تێگه‌هاندنێ دا، نموونه‌ ئه‌ڤ داكه‌ڤتن و بێ ئومیدیا نها ئه‌م دناڤ ڤى جڤاكى دا دبینین، مرۆڤ نه‌چارى دوو فورمان كرینه‌، ئه‌و ژى فۆرمێ (كه‌ڤن و نوى)، چونكو ئیدى مه‌ نیڤا تاكى د كه‌ڤناتیێ دا هێلایه‌ و نیڤا دى د نویاتیێ دا مایه‌، له‌ورا نه‌ ئه‌م وه‌ك تاك شیان ب ره‌نگێ كه‌ڤنارێ جاران بریارا كه‌لتوورێ ژیانێ بده‌ین و نه‌ شیاین ب ره‌نگێ سه‌رده‌م بریارا مودێركرنا ژیانێ بده‌ین، به‌لكو ئه‌م ماینه‌ د ناڤبه‌را بوونه‌وه‌ریه‌كا نه‌گونجاى دا و تێكه‌لى ڤان هه‌ردوو فورمان بووینه‌، له‌ورا مه‌ هنده‌ك كارێكته‌ر چێكرن د دۆرهێلێ نها دا نه‌شێن ببنه‌ خودانێن بریاران به‌رامبه‌ر ئه‌نجامدانا ئه‌رك و ده‌ستڤه‌ئینانا مافان دا، به‌لكو بووینه‌ كه‌سایه‌تێن دوول، بهێز، هاڤى، ترسنونه‌ك و حه‌ژ خوه‌ نه‌كرى.
ئه‌نجام/ ئه‌ڤ شكه‌ستنه‌ بوویه‌ تۆڤانه‌كا ترسناك ل سه‌ر شین بوونا به‌رهه‌مداریا ملله‌تى، ئێدى ل جهێن ئه‌قلێن ته‌ندرۆست بهێنه‌ ئاڤاكرن، ئه‌قلێن پاتریاك ب ئه‌خلاقێن نه‌جڤاكى دهێنه‌ ئاڤاكرن، له‌ورا هه‌ر بزاڤه‌كا ل سه‌ر ڤان بنگه‌هان دهێته‌ كرن ره‌هێن خوه‌ پتر دكێشیته‌ ناڤ بێ مفابوون و بیانیكرنێ، سه‌ره‌راى وێ په‌روه‌رده‌یه‌كا كین و تولڤه‌كرنێ یا دگه‌ل خوه‌ دا ئینیت، كو رۆژ بۆ رۆژێ هه‌ولوه‌شیان و نالین یا خوه‌ دووباره‌ دكه‌ت، ئه‌گه‌ر هوین بێژن بۆچى؟ ژبه‌ركو ئه‌و هه‌ژموونا دۆهى سه‌ركێشى دكر ئه‌ڤرۆ ئه‌نجامى دیاركر، كو خه‌لكێ ڤان ده‌ڤه‌ران راسته‌رێ دوزبه‌ردان و بێ باوه‌ریا وه‌لات و نه‌ته‌وه‌ و تاكبوونێ د هه‌مى بیاڤان دا كریه‌. ئه‌ڤجار یان دڤێت ده‌ستان ژ كه‌ڤناریا خوه‌ به‌رده‌ین، یان ژى به‌ره‌ڤانیێ ژ گوهه‌رینێ نوى بكه‌ین.

ترس ژ پرۆسێسا ئه‌ڤرۆ به‌رامبه‌ر داكه‌ڤتن و شكه‌ستنا دوهى
جوان عزه‌ت/ پشكا دوویێ
هه‌رده‌م پرۆسێسا زانینێ ئه‌نجامه‌كه‌ ژ ئه‌نجامێن خۆلقاندنا دیتن و ڤه‌گه‌راندنا بها و كه‌رامه‌تێن تاكى ژ بلى وێ چه‌ندێ ئه‌و خواندن و هزركرنه‌یه‌، یاكو تاك دگه‌ل كه‌ڤیته‌ دانوستاندنێ و دهزریت، كو ئه‌ڤه‌ خواندنه‌كه‌ دشێت هه‌مى ئالووزى و ئاسته‌نگێن تاكى شوركه‌ته‌ ناڤ قوناغێن چێكرنا كارێكته‌رێن ئازاد دا. ئه‌گه‌ر ئه‌م ب هویرى ل سه‌ر ڤێ پرۆسیسێ راوه‌ستین دبیت بۆ ڤێ ده‌ڤه‌رێ ره‌وشه‌ك بیت هێشتا یا ب زه‌حمه‌ت بیت، چونكو هه‌تا نها ئه‌و كه‌سایه‌تى نه‌چێبوونه‌ ئه‌ویێن وێنه‌ێن یێن دى دناخێ خوه‌ دبینن، به‌لكو ئه‌و كه‌سایه‌تینه‌ ئه‌ویێن یێن دى وێنه‌یێن وان دناخێ خوه‌ دبینن.
ئه‌ڤ دابرانا كارێكته‌ران وه‌دكه‌ت ئێدى ترسا پرۆسه‌كرنێ دناڤبه‌را بۆیه‌رێن ئه‌ڤرۆ دگه‌ل دۆهى به‌رده‌وام بن و چ گوهۆرین وه‌رارێن نوى ل گور چه‌مكێن سیاسى، ئابوورى، جڤاكى و كومه‌لایه‌تى چێنه‌بن. ئه‌گه‌ر ئه‌م ل سه‌ر ڤێ رێكێ هه‌ر به‌رده‌وام بین ئه‌ز د وێ باوه‌رێ دامه‌، كو بنگه‌هێ ژیان و زانین و نیاسین و تاكبوونا مه‌ هه‌ر دێ ل سه‌ر به‌گراوه‌ندێ جاران گاڤێن خوه‌ هاڤێژیت، ئه‌گه‌ر ژى مه‌ بڤێت ئه‌م ڤى چارچۆڤى داكه‌ڤتنێ ژ خالێن لاواز و ناخێن شكه‌ستى پاك بكه‌ین، گرنگه‌ ڤه‌گه‌رینه‌ خواندنێن خوه‌ یێن دیرۆكى، ئه‌و ژى كا دیرۆكا دورهێلێ مه‌ چ ژ مه‌ دخوازیت و كا زانستێ مه‌ یێ جڤاكى چاوا خوه‌ ب به‌رگریكاره‌كێ راسته‌قینه‌ دبینیت، ئاڤا بكه‌ین. هه‌تا مافێ مه‌ هه‌بیت جاره‌كا دى ئه‌م پێداچوونێن ئه‌قلانى ل سه‌ر پرۆسێسا ره‌خنه‌یى د هزرێن كه‌لتوورى و نه‌كه‌لتوورى دا دگه‌ل خوه‌ بكه‌ین و جیهانه‌كا دى ب نه‌خشیه‌كێ دى ڤه‌ ل سه‌ر كار و هێزا جڤاكى بینینه‌ هه‌بوونێ.
ئها ژ به‌رهندێ ئه‌گه‌ر ئه‌م ب جورئه‌ت و ب ئه‌قلانى دیتنێ بۆ داكه‌ڤتن و شكه‌ستنێن خوه‌ یێن دوهى بكه‌ین، چێدبیت ئه‌م كومه‌له‌كا گرفت و تاوانباریا ژ گیانێ خوه‌ وه‌ربگرین، كو مه‌ ل وى وه‌ختى هه‌رتشتێ خوه‌ د هێلا بۆ پاش یان ب هیڤیا په‌یڤا دێ چێبیت، قه‌دیت، من گرتى، ما چیه‌ و… هتد ڤه‌، به‌لێ ئه‌گه‌ر ب واقع به‌رسڤا ڤێ بده‌ین مخابن ئه‌و خه‌بات ئه‌ڤرۆ بوو دیواره‌كێ ل سه‌ر به‌فرێ و ئه‌رك و مافێن هه‌ر تاكه‌كێ دگه‌ل ئاڤاكرنا جڤاكى مانه‌ ب هیڤیا چینین جودا جودا دبوارێن نه‌ریتى ڤه‌، له‌ورا پرانیا كاروبارێن بوارێن مه‌ كه‌ڤتنه‌ د هێلا خێزان، عه‌شیر و بنه‌مالیێ دا، هه‌ر دیسا ئه‌قلێ مه‌ ژى ما ب هیڤیا بریارێن عاتفى و ئاره‌زوومه‌ندیێ ڤه‌، ژ به‌ر ڤێ چه‌ندێ ئه‌وا نها روودده‌ت شه‌ره‌ ل سه‌ر نه‌بوونا بوونه‌وه‌ریا مرۆڤه‌كێ جڤاكى و نه‌بوونا سه‌رمایه‌داریه‌كا ستراتیژى د بهارا تاكه‌كێ سه‌ربه‌خوه‌ دا.
ئه‌نجام/ به‌لێ ماده‌م د زانستێ جڤاكى دا مرۆڤ هه‌یه‌ و بوونه‌وه‌ره‌كێ ئازاده‌، گرنگه‌ وه‌سا جڤاك ژى هه‌بیت و بنگه‌هه‌كێ زه‌مینه‌سازى بیت بۆ چێكرن و بجهئینانا به‌رهه‌مێن مرۆڤى، هه‌روه‌سا سیاسه‌ت ژى ل گۆر رێكخستنا وى جڤاكى زانسته‌كێ سازشكار و باژێرڤانى بیت، داكو ئه‌و خه‌باتێن دۆهى ل سه‌ر ملێ بزاڤ و ته‌ڤگه‌ران هاتینه‌ ئه‌نجامدان و بووینه‌ جهێ ناكۆكیا گونه‌هباریێ، ئه‌ڤرۆ ب هه‌مان شێواز و به‌رنامه‌ ل سه‌ر باج و شكه‌ستنێن جڤاكى جاره‌كا دى دووباره‌ نه‌بنه‌ ڤه‌.

جوان عزه‌ت/ پشكا چارێ
هندى جڤاك كار ل سه‌ر پره‌نسیپێن نوو بكه‌ت، ئه‌و پتر دكه‌ڤیته‌ د خانه‌یا هزر و بیریێن شارستانى دا، لێ بنیاتێ په‌روه‌رده‌كرنا جڤاكى ل سه‌ر بنگه‌هێ لڤین و نه‌لڤینێ شاره‌زایه‌كا دى ل قووناغێن هه‌ڤدژیێ په‌یداكه‌ت، ئه‌و ژى ئه‌تیك و ره‌فتارێن كه‌ڤن د گه‌ل ئه‌تیك و ره‌فتاریێن نوو ناگونجن، ئه‌ڤ به‌رێك كه‌ڤتنه‌ ل سه‌ر تاكێ دێرین و تاكێ ناڤین و یێ سه‌رده‌م سێ هزران په‌یداكه‌ت، كو جڤاك د ناڤ پرۆسێسا لڤینێ دا پتر بارگران ببیت.
پڕانیا جاران تاكه‌كه‌س ل سه‌ر ره‌فتارا گۆتاربێژیا جاران دا دكه‌ڤیته‌ بن مه‌رجێن سه‌ره‌ده‌ریا نه‌ ره‌سمى دا، دبیت ئه‌ڤه‌ رێكێ ل نووكرنا ئه‌قلێ وى دگه‌ل واقعێ كو تێدا ژیت دگریت، چونكو قووناغا گۆتاربێژیێ د هه‌رده‌مه‌كێ دا دخوازیته‌ فورمه‌كێ جودا، به‌لێ كێشا تاكه‌كه‌سان د جڤاكى دا ئه‌وه‌ گه‌له‌ك جاران په‌نایێ دبه‌نه‌ به‌ر گله‌و گازندان ب تایبه‌تى ئه‌و چارچووڤێ حوكمه‌ت یان ده‌سته‌واژا سیاسى ل سه‌ر دچیت ئه‌ڤ تاكه‌ هه‌ولدده‌ت گازندێ بگه‌هینتێ و دده‌مه‌كێ دا ژبیردكه‌ت، كو ئه‌و بخۆ به‌شه‌كه‌ ژ چێكرنا وى باردۆخێ كه‌تى تێدا.
نموونه‌/ ئه‌ڤ بارگرانیا ئه‌ڤرۆ ل سه‌ر جڤاكێ كوردى دهێنه‌ ئاراسته‌كرن نه‌بتنێ په‌یوه‌ندى ب نوخبه‌كێ ڤه‌ هه‌یه‌، به‌لكو گشت جڤاك تێدا پشكداره‌، چونكو ئه‌و كێشه‌یا دروست دبیت ژ ئه‌گه‌رێ ئه‌قلێ من، ته‌ و یێ دى یه‌، دڤێن ئه‌م فێر ببین دێ چاوان شێن وێ كێشه‌یێ وه‌ك ئه‌رك چاره‌سه‌ركه‌ین، ئانكو چاره‌سه‌ركرنا كێشه‌یا من، چاره‌سه‌كرنا ئه‌ركێ ته‌ و یێدى یه‌ و ل به‌رامبه‌رى وێ كاراكرنا ئه‌ركێ ته‌ كاراكرنا ئه‌ركێ من و ێیدى یه‌. ئها ڤى ره‌نگى ده‌مێ ئه‌م به‌حس ل سه‌ر چاوانیا بكارئینانا لۆژیكێ لڤینێ دكه‌ین، رامان ژێ ئه‌و نینه‌ كو ئه‌م گه‌له‌ك تشتان یێن ره‌ت دكه‌ین، به‌لكو رامان ژێ ئه‌و تشتێ دبیته‌ ئه‌گه‌رێ لۆژیكێ نه‌لڤینێ ره‌تكرنه‌ ل سه‌ر قه‌بیلكرنا گوهه‌رینێ ب شێوازه‌ك و ڤاكته‌ره‌كێ دى، كو ئه‌و ژى ڤه‌ژینا ستراتیژى و ره‌نگبوونیا زمانێ هزركرن و ئه‌خلاقى یه‌ به‌رامبه‌ر ده‌ست نیشانكرنا وان هه‌مى بنه‌مایێن دبنه‌ ئه‌گه‌رێ لاوازى و بێ ئومیدیا تاكى ب زانسته‌كێ دى مینا زانستێ ئه‌نتۆلوژى.
ئه‌نجام/ هه‌ر چه‌نده‌ ئه‌ز وێ باوه‌رێ دا نینم، كو پرانیا تاكان هه‌بن ل سه‌ر ئێك زمان دكوك بن، به‌لێ هه‌رچاوان بیت ئه‌ڤرو پێشكه‌ڤتنا مه‌جه‌رێن ده‌ماغێ مرۆڤى دخوازنه‌ زمانه‌كێ هه‌ڤبه‌ندێ گرێداى به‌رپاكرنا كه‌سایه‌تى، كو سه‌رۆشنى هنده‌ك رێك و خواندنیێن دى بهێنه‌ ل باركرن، نه‌مازه‌ ئه‌قلێ جڤاكى ئێدى ل سه‌ر هنده‌ك هزر و بێریێن دى بهێنه‌ ئاده‌كرن ب تایبه‌تى ئه‌و ره‌وشا جاران تاك هه‌ولبده‌ت ڤه‌گوهێزیته‌ ئاكاره‌كێ راسته‌خۆ، كو دگه‌ل دیوارێ دورهێلێ نها بگونجیت. له‌ورا یا سه‌ر مه‌ دبیته‌ ئه‌رك ئه‌وه‌، كو دڤێ ئیستگه‌ها دیرۆكى دا و د ڤى ده‌مى دا پترى هه‌ر ده‌مه‌كێ دى مه‌ وه‌ك تاكه‌كه‌س پێدڤى ب زانستێ هزركرن و پرسیار و به‌رسڤدانێ هه‌یه‌. دیسان ده‌مه‌ ئه‌م خوه‌ ژ وان چیرۆكێن كه‌ڤن بده‌ینه‌ باش ئه‌ویێن ئه‌ڤرۆ ل سه‌ر ئه‌قلێ مه‌ بووینه‌ غوبارا سه‌پاندن و داگیركرنێ.

جوان عزه‌ت/ پشكا دوو
د پشكا چووى دا مه‌ به‌حس ل وێ پێنگاڤێ كر، كا جڤاك چاوا دشێن به‌ر ب لڤینێ بچن و چاوا نه‌لڤینێ دكه‌نه‌ پالده‌رێ راوه‌ستیانا خوه‌؟ یا دیاره‌ ئه‌ڤى سه‌قایى جڤاكێ مه‌ ژى ڤه‌گرتیه‌ و دناخێن مه‌ دا بوویه‌ جوره‌كێ خوه‌كوژیا جه‌وهه‌رى. نه‌مازه‌ ئه‌و پیڤه‌رێن په‌یره‌وێ بۆ تێكدانا بارودوخێ ژینگه‌هێ و تێكدانا ئه‌خلاقێ ژینگه‌هێ دكه‌ن تاك ئێخستیه‌ ناڤ دو پارچه‌یا هشى و نه‌هشى یێ دا.
ل لایه‌كێ هشێ/ هزرا تاكى د ناڤ پرۆسا گه‌نده‌لى، ده‌مارگیرى، بێئومێدى و ناله‌باریێ دایه‌ و ل لایێ دى هشا وى د ناڤ پێنگاڤا گوهه‌رین، وه‌رار و رزگاربوونا ئه‌قلێ دۆهى یه‌، دبیت هه‌تا راده‌یه‌كێ هێشتا نه‌كه‌ڤتبیته‌ به‌ر كێشا سه‌رراوه‌ستیانێ، به‌لێ ل گور ئاستێ رێژه‌یى چێدبیت لڤین و پێداچوون بۆ ریفورمكرنا پرانیا پره‌نسیپان هه‌بیت، چونكو ئه‌و سالۆخه‌تیێن دكه‌ڤن دا هاتنه‌ پێشكیش كرن یا ئاشكه‌رایه‌ ئه‌ڤرۆ ئه‌و سالۆخه‌ت نه‌شێن دگه‌ل جیهانا سه‌رده‌مى بگونجن و نه‌شێن خزمه‌ته‌كا پێویست ژى بۆ تاكه‌كه‌سى بكه‌ن. ئه‌گه‌ر بهێنه‌ گونجاندن و خزمه‌تێ بكه‌ن ژى دبیت زیان ژ چاكیێ پتر بیت. دیاره‌ هێشتا تاكه‌كه‌س نه‌شیایه‌ خوه‌ ژ دوو دلیا دۆهى رزگار بكه‌ت، له‌ورا ئه‌ڤرۆ ژى ب هه‌مان رێكێ سه‌ره‌ده‌ریێ دگه‌ل ره‌فتار و ئه‌تیكان دكه‌ت.
جڤاك، ده‌م بۆ ده‌مى فورمه‌كێ نوى دده‌ته‌ خوه‌، ئه‌گه‌ر جڤاك ل سه‌ر هه‌مان فورمێ جاران بیت، هینگێ به‌رپرسیارى بۆ تاكى زوى ب زوى ناكه‌ڤیته‌ د بوارێ لێپرسینێ دا، به‌لكو ل وى وه‌ختى جڤاك پێدڤى ب ره‌خنه‌كرنێ هه‌یه‌، ره‌خنه‌كرنه‌ك بیت ب شێوه‌كێ جدى كار ل سه‌ر لێپرسینا وى بكه‌ت. ده‌مێ تاكه‌كێ هشیار، زانا و ده‌وله‌مه‌ند په‌یدابوو، هینگێ جڤاك ژى دێ بیته‌ به‌رجه‌سته‌كارێ قوناغێن پێشكه‌فتنێ، به‌لێ ده‌مى به‌رۆڤاژى بوو، نه‌ تاكه‌كه‌س و نه‌ جڤاك نابن خودان بنگه‌هێن سه‌ره‌كى و پره‌نسیپێن باژێرڤانى.
ئه‌ڤه‌ دوو نموونانا دده‌ته‌ به‌رچاڤیێن خوانده‌ڤانى، یا ئێكێ په‌یوه‌ندى ب تێگه‌هێ كه‌لتوورى ڤه‌ هه‌یه‌، یا دوویێ په‌یوه‌ندى ب تێگه‌هێ په‌روه‌رده‌ى ڤه‌ هه‌یه‌. ئه‌ز دخوازم وان هه‌ردوو تێگه‌هان ب نموونه‌ ڤه‌ روون بكه‌م.
نموونا ئێكێ: جاره‌كێ مه‌ كومه‌ك هه‌ڤالان دانوستاندن ل سه‌ر پرسێن كه‌لتوورى دكر، هه‌ڤاله‌كێ گوت، بۆچى جڤاكێ مه‌ حه‌ژ تشتن بچووك دكه‌ت؟ هه‌ڤالا دى لێ زفراند گوتێ، چونكو جڤاكێ مه‌ جڤاكه‌ك نه‌زانه‌. ل ڤێرێ مه‌ زانى نه‌زانه‌، به‌لێ پرسیارا سه‌ره‌كى ئه‌وه‌ ئه‌رێ ئه‌و نه‌زانینه‌ چاوان سه‌رهلدایه‌؟ ئه‌ز دخوازم بێژم، مه‌سه‌له‌ نه‌ بتنێ نه‌زانینه‌ و ب نه‌زانینێ ڤه‌ گرێدایه‌، به‌لكو مه‌سه‌له‌ بنگه‌هێن كه‌لتوورى نه‌، كه‌لتوورى ل سه‌ر تێگه‌هێ ( باب، ده‌ستهه‌لات، هزرا ئاینى، بنه‌مال و عه‌شیران) هاتیه‌ په‌یره‌وكرن، ئه‌ڤه‌ وه‌ك خودان ل ژێر هه‌ژموونا سته‌مكار و سه‌پاندنێ سه‌ره‌ده‌ریێ كه‌ن، ل روژئاڤا ئه‌ڤێ په‌یوه‌ندیێن خوه‌ دگه‌ل زه‌مینه‌یى دروستكرینه‌ خودان، خزمه‌تكار و به‌رپرسیاره‌، به‌لێ ل روژهه‌لات په‌یوه‌ندى ل سه‌ر زه‌مینه‌ى نه‌بووینه‌ ل سه‌ر هه‌لبژارتنێن كه‌سى بوویه‌.
نموونا دوویێ: ئه‌گه‌ر تۆ چوویه‌ جهه‌كێ و ته‌ ئنیه‌ت بیت هه‌ڤالێ خوه‌ ژى دگه‌ل خوه‌ ببه‌ى، ل وى ده‌مى زروڤه‌ك چێبوو ئه‌و نه‌هات و ره‌فتارا ته‌ تێكچووى، وى وه‌ختى دڤێت بزانى په‌روه‌رده‌ خه‌له‌ت یا گه‌هشتیه‌ ته‌، چونكو ئه‌ساسێ ڤێ په‌یوه‌ندیێ ل سه‌ر سه‌ره‌ده‌ریا ترسێ ئاڤابوویه‌ ، به‌لێ ئه‌گه‌ر ره‌فتارا ته‌ یا ب زانستێ ئه‌خلاقى بوو، وى ده‌مى سه‌ره‌ده‌رى و په‌روه‌رده‌یا ته‌ یا به‌رپرسیاره‌ ب مه‌سه‌له‌یا ڤیان و رێزگرتنێ ڤه‌. ئه‌نجام: مخابن ئه‌ڤ هه‌ردو تێگه‌هه‌ نه‌شیاینه‌ هه‌تا نها وه‌ك پرسه‌كا جه‌وهه‌رى خوه‌ دناڤ ده‌روونێ تاكێ مه‌ دا نوژه‌ن بكه‌ن، به‌لكو ل ئێك جه ماینه‌ راوه‌ستیاى، ئه‌و ژى زمان و ره‌فتارا توندى و سه‌رده‌ستیێ یه‌.

لۆژیكێ لڤین و نه‌لڤینێ
جوان عزه‌ت/ پشكا سێ
لۆژیكێ لڤینێ به‌رده‌وام به‌رێ مه‌ دده‌ته‌ وێ رێكێ كا ئه‌م چاوان سه‌ره‌ده‌ریێ ل گه‌ل پرس و بزاڤێن ژیانه‌كا باشتر بكه‌ین، چاوا دشێن وژدانێ ل سه‌ر ئه‌قله‌كێ وه‌راركرى بده‌ینه‌ كارى، هه‌رده‌مێ مه‌ هه‌ولدا خوه‌ ژ ئاسته‌نگێن غرۆرگرتى و سته‌مكار رزگار بكه‌ین، هینگێ ئه‌م دگه‌هینه‌ راستیه‌كێ، كو ئێدى خه‌سله‌تێن مرۆڤایه‌تیێ هێدى هێدى جهێ خوه‌ د ناڤ كه‌لتووركرنا ژینگه‌هێ بگرن.
به‌لێ به‌رۆڤاژیا وێ ده‌مێ ئه‌م ب لۆژیكێ نه‌لڤینێ ڤه‌ كه‌هى دبین، وى وه‌ختى ئه‌قلێ باتنى دكه‌ڤتیه‌ كارى و رێكێ ناده‌ته‌ ئه‌قلێ لۆژیكى كار ل سه‌ر ئیدراكا خوه‌ یا هێزێ بكه‌ت، نه‌مازه‌ وه‌ك مه‌زهه‌ر دبیت ئه‌ڤ نه‌لڤینه‌ د فۆرمێ خۆشى و بێ كشه‌یێ دا ده‌رباز دبیت، به‌لێ وه‌ك جه‌وهه‌ر فورمێ هه‌ڤدژى و كاره‌ساتان ده‌ست پێ كه‌ت. نموونه‌/ گاڤا جڤاك ل سه‌ر تێۆر و فورمێ سۆزاوى برێڤه‌ چوو، ئه‌و دكه‌ڤتیه‌ حاله‌ته‌كێ نه‌سه‌قامگیردا وه‌كى ئه‌ڤا نها د ناڤ جڤاكێ كوردى دا چێبووى، ئه‌گه‌ر پرسیار بكه‌ین بێژین ئه‌رێ ئه‌ڤ یاخیبوون و بیانى و زرباریا شۆر بوویه‌ د ناڤ ناخێن تاكه‌كه‌سى دا به‌رهه‌مێ چ جۆره‌ ئه‌قله‌كێ یه‌؟ دبیت هه‌تا راده‌یه‌كێ هنده‌ك ژ مه‌ فام بكه‌ن، كو به‌رهه‌مێ ئه‌قله‌كێ نه‌كاراكریه‌، به‌لێ نه‌ هه‌مى. ماده‌م ئه‌م دزانین ره‌وشه‌كه‌ به‌رده‌وام بایێ نه‌دادپه‌روه‌رى ، یه‌كسانى و ره‌شبینیێ ل دووڤ خوه‌ دا ئینیت، ئه‌رێ بۆچى ئه‌م ل وێ رێكێ ناگه‌رین ئه‌وا مه‌ دگه‌هنیت بایێ دادپه‌روه‌ر و سه‌قامگیرى و گه‌شبینیێ؟ دیاره‌ جڤاكێ كوردى، هێشتا نه‌گه‌هشتیه‌ قووناغێن دانپێدانێ ب بهایێن خوه‌ یێن مرۆڤى، چونكو جڤاكه‌كه‌ تاكێ وى نه‌ بتنێ كێشه‌ د گریێن خوه‌ یێن ده‌روونى دا هه‌یه‌، به‌لكو گرێ ژ ده‌رڤه‌ى ژینگه‌ها وى ژى دهێن بۆ سزادانا وى، دیسان خالا دى، گه‌هشتیه‌ وێ راده‌ى كو ل سه‌ر بنگه‌هێ تاكى تێگه‌هێن خوه‌ یێن لۆژیكى ئاراسته‌نه‌كه‌ت، پتر ب تێگه‌هێن كۆم و گرۆپان به‌رگریێ ژ به‌رجه‌سته‌كرنا تێگه‌هێن خوه‌ دكه‌ت، له‌ورا ژى سیمایێ هه‌ژاریێ پتر پێڤه‌ دیاردبیت.
پێدڤییه‌ بزانین، هزرا نوى وه‌ك وى تۆڤى یه‌ ئه‌وێ مرۆڤ شنى د هاڤێته‌ سه‌ر ئاخێ، هه‌رده‌مێ مرۆڤى دره‌نگ ئه‌و توڤ هاڤێت و ئالاڤێن شین بوونێ ل به‌رده‌ست نه‌بوون ئاخه‌كا ب به‌ره‌كه‌ت و ده‌وله‌مه‌ند نه‌بوو، وى وه‌ختى ئه‌و تۆڤ دگه‌ل كاودانێن باردووخى دێ زویكا مریت و دبن ئه‌ردى ڤه‌ رزیت. ئها ژ به‌رهندێ هندى لڤین زویتر هه‌بیت گوهه‌رین و گورانكارى بله‌زتر لێ دهێن و راستى و دورستیا واقعێ ژیانێ دگه‌ل پیڤه‌ر و پراكتیكێن نوى به‌لاڤ دبیت، ئیدى تاك د ناخ، روح و گیانێ خوه‌ دا دگه‌هیته‌ وى ئه‌نجامى كو یێ ئاماده‌یه‌ بۆ سازكرنا به‌رهه‌مهێنان و داهێنه‌ریا خوه‌.
ئه‌نجام/ ل هه‌مى جڤاكان دا مرۆڤێن بسپۆر، رێبه‌ر، ده‌ستهه‌لاتدار و چالاكڤان هه‌نه‌، ئه‌و رادبن بكارێ هشیاركرن و ده‌وله‌مه‌ندبوونا تاكه‌كه‌سى ل سه‌ر ئاستێ خێزان و ژینگه‌هێ، به‌لێ ئاریشه‌ ئه‌وه‌ دكێم جڤاكان دا ئه‌ڤ جۆره‌ كه‌سایه‌تى یه‌ خه‌مێ ژ ئه‌ركێ خوه‌ دخون و د پرانیا جڤاكان دا به‌روڤاژى ئه‌ڤ جوره‌ كه‌سه‌ دبنه‌ ئه‌گه‌رێ هه‌ژارى و بێزارى و ره‌ڤینا تاكى ژ واقعبوونا وى، به‌لێ پاشى ده‌مێ دبینن ئێدى پیڤه‌رێ نه‌زانینێ قیاسێ شكه‌ستنێ ئینا، ئه‌و بخۆ رادبن ب ئه‌نجامدانا هه‌ڤدژى و كاركرنێ ل سه‌ر بارێ نه‌زانینێ، د زانستێ ده‌روونى دا ئه‌ڤه‌ ئێك ژ وان گرێیانه‌ كو جڤاك دهێلا رزگاركرنێ دا به‌رزه‌ببیت.له‌ورا هوین دشێن ب ڤێ پرسیارێ دگه‌ل زاتێن خوه‌ بهزرن و به‌رسڤێ وه‌ربگرن، ئه‌رێ چاوا مرۆڤ یێ به‌رهه‌ڤه‌ خوه‌ ژ وان گرێیان رزگاربكه‌ت؟

جوان عزه‌ت/ پشكا شه‌شێ و دووماهیێ
هه‌رده‌م هێزه‌كا سزاده‌ر د ناڤ جڤاكى دا به‌رجه‌سته‌ دبیت، ئه‌و ژى ب ناڤێ (هێزا پاراستنا بنگه‌هێ كۆمه‌لایه‌تى) ئه‌ڤ هێزه‌ به‌رامبه‌ر ئیراده‌یا تاكى ب شێوه‌كێ گه‌له‌ك حه‌زه‌ر/ ترسناك راده‌وه‌ستیت و هه‌ولدده‌ت ده‌ست ل وێ شیان و وێ به‌هره‌یا تاكى بگریت ب رێیا تیرۆرا هزرى گه‌له‌ك ژ جوزئیات/ به‌شێن تاكى بده‌ته‌ كاركرنێ و یێن باش لاواز بهیلیت. حه‌زا تاكى بۆ كۆمه‌له‌كا بنه‌مایێن بچووك وه‌كى زۆربوونا پاره‌ى، كرینا خانى/ئاڤاهیه‌ك باشتر، ئه‌رده‌كێ به‌رفره‌هتر، پله‌یه‌كا بلندتر و… بكێشیت، به‌لێ به‌رامبه‌رى وێ ئۆمێد و هیڤیى و به‌هره‌یا ژیانه‌كا جوانتر، ئارامتر و به‌خته‌وه‌ر و مرۆڤانه‌تر لێ وه‌ربگریت.
د تیرۆرا هزرى دا ئه‌ڤه‌ خراپترین نیشانه‌ یه‌ و بۆ هه‌لوه‌شاندنا هێزا مرۆڤگه‌لیێ دزڤریت. فه‌لسه‌فه‌ د ئێك ده‌م دا تاكى وه‌لێ دكه‌ت د ناڤ سیسته‌مێن ژیانێ هه‌لسه‌نگاندنێ بكه‌ت و هه‌م ژى به‌ر ب وێ خالێ و وان شیانان دبه‌ت، ئه‌رێ ئه‌و تشتێن ئه‌م نه‌شێن بكه‌ین دێ چاوا شێن كه‌ین؟ ئالۆزیێ د ناڤبه‌را بیر و هزركرنا مرۆڤى دا په‌یداكه‌ت و وێ فێركرنێ دده‌ته‌ تاكى، كا چاوا مرۆڤ د ناڤ خوه‌ بۆهژیت و كۆمه‌لگه‌ه یان جڤاكى چاوا برێڤه‌ببه‌ت؟ دیسا چاوا ژیانا خوه‌ بده‌ته‌ نیاسین؟1
ئه‌گه‌ر ئه‌ڤ تیرۆرا هزرى بگه‌هیته‌ وى راده‌یى كو مرۆڤ چاك نه‌بیت، ئێدى هه‌ر تشت ل جهێ خوه‌ نامینیت و جڤاك ل سه‌ر تاقیكرنا ژیانه‌كا دره‌وكرنێ دێ به‌رده‌وام بیت. وه‌كى كا چاوا مامۆستایه‌كێ زانكۆیێ ئارمانجا وى داهاتێ هه‌یڤانه‌ بیت، نه‌كو فێركرنا خوێندكاره‌كێ ل سه‌ر بنگه‌هێ هزرى و تیۆرى و پراكتیكى و زانستى، یان كارێكته‌ره‌ك ئارمانجا وى نه‌ دامه‌زراندنا جیهانا سیاسى بیت، به‌لكو دامه‌زراندنا كارێكته‌ره‌كێ كه‌یسبازى بیت، یان خوێندكاره‌كێ هیڤیا وى مه‌زنترین باوه‌رنامه‌یا زانستى بیت، بێ كو خوێنده‌كاره‌كێ هزرمه‌ند بیت و… هتد ئه‌ڤه‌ هه‌مى هینگێ دبنه‌ به‌ربه‌ست ل به‌رده‌م تاقیكرنه‌كا دره‌و دۆستى و ژیانه‌كا نه‌ئاگه‌هدار و نه‌چاك و راستگۆ. فه‌لسه‌فه‌، د قووناغا بیركرنا چاك و رۆناهى و ئاگه‌همه‌ندى و هشیاریێ دا بسه‌لمینیت دكه‌ت و دبێژیته‌ مه‌، ئه‌ى مرۆڤ تۆ دشێ مرۆڤه‌كێ چاك بى و ته‌ شیانیێن وێ چه‌ندێ هه‌نه‌ گوزراشتى د ئاخفتنه‌ك و زمانه‌كێ راست و راستیه‌كا به‌رهه‌مدار دا بكه‌ى و یاریان ب چ بنه‌مایێن خوه‌ یێن ئه‌خلاقى نه‌كه‌ى. دیسا فه‌لسه‌فه‌، نیشا تاكى دده‌ت هێز نه‌ چاره‌سه‌ریه‌، به‌لكو (هزرا چاك،په‌روه‌ردا چاك و كریارا چاك/ زاراده‌شت) گرنگه‌، كو ب رێیا وێ پێداچوونا خوه‌ وه‌ك مرۆڤ و نهینێن خوه‌ یێن فه‌شارتى بكه‌ى بێ كو وێ كۆمه‌لا چالاكیان د ناڤخوه‌ دا هاڤى بكه‌ى.
ئه‌نجام/ تیرۆرا هزرى وه‌دكه‌ت مرۆڤ وه‌ك كاهینه‌كێ ئاژه‌لدارى بژیت و ببیته‌ بوونه‌وه‌ره‌كێ جودا ل خوه‌ و د عاله‌ما فه‌شارتى دا وه‌لێ بهێت نه‌هێته‌ تیكڤه‌دان و هشیاركرن. سه‌ره‌راى تاك ب گشتى به‌رده‌وام هزر ل ده‌رڤه‌ى خوه‌ بكه‌ت به‌ر ب دیارده‌یه‌كا تێكه‌ل دوورى بیركرنه‌كا ئه‌قل و ئه‌قلانیه‌ت و هزر و ئه‌خلاقیاتان بچیت، بێگومان د داڤه‌كرنا زانستێ هزرى دا یا ئاشكه‌را یه‌، ئه‌ڤه‌ جه‌ختێ ل سه‌ر بارگرانى و مه‌ترسیداریا كه‌سى وه‌ك هه‌بوونگه‌رایا تاكه‌كه‌سى دكه‌ت، كو ئێدى تاكه‌كه‌س ب ئێكجارى ل گه‌ل زیندیبوونا خوه‌ ب دووماهیى بهێت و ژ بلى جه‌سه‌دێ خوه‌ چ تشتى دى ل پشت خوه‌ نه‌هێلیت.