نیهاد سه‌عدولا
ئه‌ڤ نه‌خۆشیه جهێ حێبه‌تیا زانستى و خه‌لكى بوویه ل سه‌رانسه‌رى جیهانێ، چونكو هه‌روه‌كو یا خۆیا كو ئۆتیزم هاتیه دیاركرن كو گیرۆبوونه د زمانى و ئاخفتنێ دا ل ده‌ف زارۆكى، لاوازییه د په‌یوه‌ندیێن جڤاكی دا، دگه‌ل ده‌وروبه‌رێن خوه، هه‌روه‌سا لڤێن دوباره‌كرى دكه‌ت به‌رده‌وام. كه‌سێ ئۆتیزم هه‌ى گرنگیێ ب هنده‌ك تشتان دده‌ت به‌رده‌وام چ یاریه‌ك بیت یان لڤینه‌ك یان ده‌نگه‌ك و… هتد. ئه‌ڤ نیشانه ده‌ردكه‌ڤن یان دیارن و مرۆڤ زویكا دبینت، یان ژى ژ نشكه‌كێ ڤه دیاردكه‌ن، ب تایبه‌تى ده‌مێ تو دبینى ژ مرۆڤان دویر دكه‌ڤن یان نه‌ئاخڤیت هه‌ر ژ سالا ئێكێ دا ل ژیێ زارۆكێ ئۆتیزمێ.
جاران ژى پشتى كو زارۆك ژ قۆناغێن پێشكه‌فتى دبۆریت یێن سروشتى زارۆكى دگریت، به‌لێ پاشڤه زڤرین ل ده‌ف و دیاردكه‌ت، شاره‌زایێن زمانى و ئاخفتنێ و جڤاكى پشتى ژ ژیێ سال و نیڤا هه‌تا دو سالان. رێژه‌یا ئۆتیزمێ هه‌ر (10.000) ده‌ه هزار كه‌سان (75) كه‌س تووشى دبوون، ب رێژه‌یا (4 – 1) كۆر پتر ژ كچان تووش دبن. هه‌روه‌سا ئێك ژ جۆرێن په‌ككه‌فتنێ یه دبنه ئاسته‌نگ بۆ مه‌ژى كو پێزانینا ب ب دروستى وه‌ربگریت، دێ چاوا چاره‌سه‌ریا وان كه‌ت، یان چه‌وا دێ ب كارئینیت، دبنه ئاریشه بۆ زارۆكان كانێ چه‌وا دێ شیێن په‌یوه‌ندیا گرێده‌ن ل ده‌ف كه‌سێن ل ده‌وروبه‌رێن وان. هه‌روه‌سا تێكچوون دوه‌رگرتنا شاره‌زایێن فێركرنێ و ره‌فتارێن جڤاكی دا. ژ پترترین نه‌خۆشیێن به‌ربه‌لاڤه ئه‌وێن ئامیرێ پێشكه‌فتنێ یێ زارۆكى دگرن، ئانكو ناهێلیت ژلایێ باشیێ وچاكیان ڤه پێش بكه‌ڤیت. به‌رده‌وام دمینته گه‌ل زارۆكى هه‌مى ژیانا وى .
رێژه‌یا زارۆكان هه‌ر (500) زارۆكان ئێكى دگریت و نوكه رێژه‌یا گرتنا زارۆكان به‌رب زێده‌بوونێ ڤه چوویه ب تایبه‌تى ل ئه‌مریكا. دیسا چو سه‌رژمێرێن دروست نینن ل ده‌فمه ول چ جهان ل جیهانێ، به‌لكو هه‌مى چینا دگریت دخێزانێدا، وهه‌مى ره‌گه‌ز وژیێن مرۆڤان.
ل سالا (1944) هاتیه ئاشكه‌راكرن و ل سالا(1978) هه‌ر (10000) ده‌ه هزار زارۆكان (300) زارۆك تووش دبوونێ ب تایبه‌تى ل ئه‌مریكا. ل سالا (2000) رێژه‌یا ئۆتیزمێ پتر لێ هات و ل ویلایه‌تا (نیۆجیرسى) ل ئه‌مریكا هه‌ر (1000) هزار زارۆكان (6) زارۆك دگرتن. له‌ورا نوكه بوویه جهێ پرسیارێ بۆچى هنده ئه‌ڤ رێژه‌یه د زێده‌بوونێ دا دایه، ئه‌ڤه ژلایێ بنگه‌هێ زێره‌ڤانیا نه‌خۆشیا هاتیه به‌لاڤكرن ل ئه‌مریكا.
ئۆتیزم كارتیكرنێ ل وه‌رارا سروشتى یا مه‌ژى دكه‌ت، د وارێ ژیانا جڤاكى و شاره‌زایێن نێزیكبوونێ.
تنگژین ل ده‌ڤ ئۆتیزمێ په‌یدادبیت ده‌مێ یێ به‌رامبه‌ر تێنه‌گه‌هیت، كانێ وى چ دڤێت یان چ داخوازیا دكه‌ت.
– هه‌روه‌سا زه‌حمه‌تێ دبینت د بزاڤ وچالاكیێن خوه مژوولكرنێ یان خرشى ژێ وه‌رناگریت. نه‌شیێت تێكه‌لیێ گه‌ل جیهانا ده‌رڤه‌ى بكه‌ت، ئه‌گه‌ر ب هنده‌ك تشتان رابیت به‌رده‌وام دوباره دكه‌ت و دروست پێ نارابیت كو مفاى ژێ وه‌رگریت، ب تایبه‌تى ئه‌گه‌ر چاڤدێرى ل سه‌ر نه‌بیت. نه‌خۆش ده‌ستێن خوه گه‌له‌ك بله‌ز دلڤینیت. و له‌شێ خوه گه‌له‌ك و بله‌ز دهه‌ژینیت. هنده‌ك جاران هۆسا سه‌ره‌ده‌ریێ گه‌ل خه‌لكى دكه‌ت، هه‌روه‌كى وان داخوازیه‌ك یا ژوى كرى، دچیته ده‌ف وان، یان تشته‌كى ده‌ته ڤێ. هنده‌ك كاران دكه‌ت بۆ كه‌سێ ل ده‌ف وى بێ كو ژێ داخواز بكه‌ت. دهێته گرێدان ب هنده‌ك تشتان ڤه، ب شێوه‌یه‌كێ نه‌یێ به‌ر عاقل، ئانكو نه‌یێ سروشتى، وه‌كى دێ ب یاریه‌كا ترومبێله‌كێ ڤه هێته گرێدان و پێ مژویل بیت، ب شێوه‌یه‌كێ نه‌یێ سروشتى، بێ وى ترۆمبێلێ بگوهۆریت، یان بچیته یاریه‌كا دى، دگه‌ل وێ چه‌ندێ هه‌ولدانا به‌رگریێ دكه‌ت بۆ گوهۆرینێ. هنده‌ك جاران دێ بینى ره‌فتاره‌كا دوژمنكارى گه‌ل ده‌وروبه‌رێن خوه دكه‌ت، یان دێ گه‌ل خوه كه‌ت. ئه‌م نه‌شیێن بێژین بتنێ ئه‌و نه‌خۆشیه‌كا دوینده‌هى یه، چنكو یا گرێدایه ب هۆكارێن ژینگه‌هێ ڤه، دبیت زارۆكى (چینه‌كا) ئۆتیزمێ هه‌لگردبیت، ئه‌وێن دبنه ئه‌گه‌ر بۆ ئۆتیزمێ، چنكو ئه‌و ل ده‌ستپێكێ دكه‌ڤیته به‌رامبه‌ر ژینگه‌هه‌كێ، كو نیشانێن ڤێ تێكچوونێ د ناڤدا هه‌نه، دبیته ئه‌گه‌ر نیشانێن ڤێ تێكچوونێ ل ده‌ف دیار بكه‌ن، ئه‌ڤ ئۆتیزمه یا ب گه‌له‌ك چینان ڤه گرێدایه، نه كو ب ئێك چین ڤه بتنێ، گه‌له‌ك تیۆر تا نوكه هاتینه به‌رهه‌ڤكرن هه‌ولدان یێن كرین بزانن ئه‌گه‌رێن ئۆتیزمێ و په‌یدابوونا وێ چنه.
نووترين نووچه
- پەرلەمانتارەكێ رۆسی: سەرۆك بارزانی ئەشقا كوردستانێ د دلێ هەموویان دا چاند
- بەغدا ل گەل هندێ یە هەلبژارتن ب پشكداریا هەموو ئالی و پێكهاتێن كوردستانێ بهێنە كرن
- ئەو دەولەتا میلیشیا ل ئیراقێ دروستكرین دژ كوردستانێ بكار دئینیت
- بڕیارا هەلبژارتنێن كوردستانێ د دەستێن نێچیرڤان بارزانی دایە و ئامادەبوونا وی بۆ بەغدا گەلەك یا گرنگە
- هەردو بانكێن ئیراقێ رەشید و رافیدەین د لیستا رەش دانە و دۆلار بۆ ناهێتە هنارتن
- ب پشكداریا نێچیرڤان بارزانی كۆمبوونا هەڤپەیمانیا بڕێڤەبرنا دەولەتێ هاتە كرن
- سەرۆكێ هەرێما كوردستانێ ل گەل سەرۆككۆمارێ ئیراقێ كۆمبوو
- سەرۆكێ هەرێما كوردستانێ سوپاسیا فایق زێدانی ژ بەر رۆلێ وی یێ كاریگەر كر
- فەرەنسا هەڤسۆزی و پشتەڤانیا خوە بۆ هەرێما كوردستانێ دوپاتكر
- نەوال مووسەوی: مەرەم ژ ئارمانجگرتنا كۆرمۆر تێكدانا رێككەفتنا د ناڤبەرا حوكمەتا هەرێما كوردستانێ و حوکمەتا ئیراقێ دا یە
نیهاد سەعدواللە
رۆژا جیهانى یا خودان پێدڤیێن تایبه‌ت
نیهادسه‌عدوالله/ دهوك
رۆژا جیهانى یا خودان پێدڤیێن تایبه‌ت ئه‌وا كو دكه‌ڤیته سیێ مه‌ها دوازه ل هه‌ر ساله‌كى، كو ئه‌ڤ رۆژه ل سالا (1992) ژلایێ نه‌ته‌وه‌یێن ئێكگرتى ڤه هاتبوو ده‌ستنیشانكرن، ئه‌ڤه ژ وێ رۆژێ وه‌ره خه‌لكێ هه‌مى جیهانێ هه‌ر ئێك ل وه‌لاتێن خوه ڤێ هه‌لكه‌فتێ ب ئاهه‌نگێن جۆرا وجۆر دگێرن و پشته‌ڤانیا خودان پێدڤیێن تایبه‌ت یێن وه‌لاتێن خوه دكه‌ن، هه‌مى هه‌ولدانان دكه‌ن ژبۆ وێ چه‌ندێ بشیێن هه‌ڤالینا وان بهێزتر لێ بكه‌ن ل گه‌ل كه‌س وكار و هه‌مى یێن ل ده‌وروبه‌رێن وان جڤاكێن وان داكو ل گه‌ل ببنه هه‌ڤال و رێخوشكه‌ر و پشته‌ڤانیا وان بكه‌ن ژ هه‌مى لایه‌نه‌كێ ڤه (ئابۆرى، ره‌وشه‌نبیرى، جڤاكى، هونه‌رى، سیاسى، و……هتد) دا پتر پشكدارى ژیانێ ببن.
ژبۆ هندێ شیانێن خوه بده‌نه كارى و پتر خوه دگه‌ل ژیانێ بگونجینن و بێ هیڤى و ئۆمێد نه‌مینن به‌رامبه‌ر ژیانا خوه. هه‌ر دێ مینین ل سه‌ر سۆز وپه‌یمانێن خوه داكو ناڤ و ده‌نگێن خودان پێدڤیێن تایبه‌ت یێن دهۆكا مه؛ ب تایبه‌تى قوتابیێن خوه كو ببنه ستیرێن گه‌ش ل ئه‌سمانێ كوردستانێ، ناڤێن وان ل گه‌ل خودان پێدڤیێن تایبه‌ت یێن جیهانى بهێنه گۆتن ئه‌وێن شیایین ب داهێنانێن خوه ب ناڤێ وه‌لاتێ خو ل هه‌مى جیهانێ به‌لاڤ بكه‌ن و ببنه ستێرێن گه‌ش ل ئه‌سمانان. مینا:
- (نیك ڤیۆتش) ئه‌وێ بێ ده‌ست وپێ ژدایكبووى، و قه‌ب خواستین لبه‌ر بهێن ته‌نگیێ.
- (ستیڤن هوكینج) زانایێ فیزیایێ ئه‌وێ قه‌بێن په‌ككه‌فتنێ خواستین وشیایى به‌رێكانێ دگه‌ل ژیانێ بكه‌ت.
- (كریس بۆرك) ئه‌وێ پشكدارى د چه‌ندین فلمێن سینه‌مایى داكرى و شیایى چه‌ندین خه‌لاتان ب ده‌ستخوه‌ڤه بینت ل سه‌ر ئاستێ نافخوى و جییخانى.
- (ستیڤن وندر) ئه‌و نابینێ بوویه بناڤ و ده‌نگترین سترانبێژێن نه‌ته‌وێن ئێكگرتى، كو ژماره‌كا زورا حه‌ز ژێكه‌ران ل دۆر خوه خرڤه كرینه، و نه‌ب تنێ سترانبێژ بوویه به‌لكو باشترین هۆزانڤان و باشترین ئاوازدانه‌ر و باشترین سترانبێژان هاتیه نیاسین.
- (ریدا كاهلۆ) ئه‌و ئافره‌تا مه‌كسیكێ ئه‌وا بوویه بناڤ ده‌نكترین وێنه‌كێشێن وه‌لاتێ خوه (مه‌كسیك) و شیایى د ئه‌و ره‌وشا به‌رته‌نگ و نه‌خۆش ئه‌وا ژ زارۆكینیا خوه تێدا ژیایى خوه رزگار كه‌ت، و ب رێكا تابلۆ و ره‌نگێن خوه باشترین تابلۆیان به‌رهه‌ڤ بكه‌ت و وان نه‌خۆشیا بۆ بینه‌ران به‌رچاڤ بكه‌ت، و ل بازارێن جیهانێ بفرۆشیت و بهایه‌كێ گه‌له‌كێ مه‌زن.
ل دوماهیێ دوباره پیرۆزبیت رۆژا جیهانى یا خودان پێدڤیێن تایبه‌ت.
چاوانیا هه‌لبژارتنا مۆزیكا گونجاى بۆ گوهلێبوونا زارۆان
نیهاد سه‌عدوالله
مۆزیك یاكو ئه‌م دهه‌لبژێرین بۆ گوهلێبوونێ د قۆناغا ئێكێ دا، پێدڤى یه بۆ هندێ نه‌هێته هه‌لبژارتن داكو كه‌رستێن پێكاهتیێن وێ بهێنه خواندن كو دگرنگن بۆ خۆشى ژێ وه‌رگرتنێ و شلۆڤه‌كرنا مۆزیكێ وه‌كى بنیاتێن دانانێ و گوهۆرینێ و ئۆركسترایێ وده‌ربرین و..هتد و نه‌بۆ بابه‌تێ وێ یان مێژوویا وى، به‌لێ پێدڤى یه ل سه‌ر وێ چه‌ندێ بهێته هه‌لبژارتن دێ چه‌ند شێت گوهێن زارۆیان ڤه‌كێن، جوانیا جیهانا ده‌نگان نیشا وان بده‌ین، و ئه‌م بشێن وێ كارتیكرنێ لێ بكه‌ین كو ئه‌و بخوه گوهدانا مۆزیكێ بكه‌ن، ئه‌و مۆزیكا زارۆك گوهدانا وێ دكه‌ن ئه‌م دشێن جوین بكه‌ین بۆ دو جۆرێن سه‌ره‌كى وه‌كى ل خوارێ دیاركرى:ـ
1ـ مۆزیك یاگرێدایى به‌رنامێن قوتابخانێ ڤه:ـ وه‌كى سروود و ستران و مۆزیكا زارۆ گوهلێ دبن د وانه‌یا مۆزیكێ دا، ب شێوه‌یه‌كێ گشتى چ ب رێه‌كا ئێكسه‌ر یان نه‌یا ئێكسه‌ر.
1ـ مۆزیك یا فولكلۆرى چ یا رۆژهه‌لاتى بیت یان یا جیهانى:ـ وه‌ك ده‌سپێكه‌كا گشتى ئه‌م دشێین پێكهاتى وگرێداى ب شاره‌زایێن زارۆى ل قوتابخانێ بۆ فولكلۆرێ موزیكێ و فولكلۆرى دڤێت وى تشتى پێشكێش بكه‌ین یێ به‌ر به‌لاڤ ژ فولكلۆرێ رۆژهه‌لاتى و پشتى ژێ ب دوماهی دهێن بچینه فولكلۆرێ جیهانى و رۆژئاڤاى؟ چنكو نیشادان و پێشكێشكرنا فولكلۆرێ جیهانێ پێدڤى پتر ب ل سه‌ر راوه‌ستیان و تێگه‌هشتنێ یه، و راهێنانا زارۆیان ل سه‌ر گوهلێبوونا مۆزیكا جیهانى پێدڤى ب شاره‌زایه‌كا باشه ژبۆ هه‌لبژارتنا مۆزیكێن نموونه‌یێن جۆرا جۆر.
*******چاوانیا په‌روه‌رده‌كرنا هه‌ستا گوهلێبوونا مۆزیكێ ل ده‌ڤ زارۆى؟
وه‌كى یازانا كو گوهلێبوونا مۆزیكێ ئه‌و بنه‌ره‌ته یاكو شاره‌زایا مۆزیكێ ل سه‌ر دهێته دانان، ژبه‌ر ڤێ چه‌ندێ یا گرنگه كو ل سه‌ر ڤێ چه‌ندێ راوه‌ستیان و چاڤدان بێته كرن د قۆناغا زارۆكینی َدا.
گوهلێبوون بزاڤه‌كا ئاقلى یه، رامان ژ گوهلێبوونێ دل گه‌ل ئارمانجێ رامانا وێ د مۆزیكێ دا گوهلێبوون داكو لایه‌نێن جۆرا وجۆر یێن مۆزیكێ بێنه نیاسین.
ل ده‌مێ ده‌ستپێكرنا پێك هاتا هه‌ستا گوهلێبوونا مۆزیكێ، چ پێ نه‌ڤێت كو دێ ب رتمێ ده‌ست پێكه‌ت، شوینا وان سترانان بده‌نه قوتابیان ئه‌وێن كو د رامانا په‌یڤێن وان نه‌گه‌هن بتنێ ژبه‌ردكه‌ن، و رێكێن په‌روه‌ردا نوى نوكه كویر د رتمێ دا دچن داكو زارۆ هه‌ست ب رتمێ بكه‌ن ب رێكا هه‌ستا خوه یا كه‌سایه‌تى (لێدانێن دلێ خوه، لێدانێن ل سه‌ر ئه‌ردى) پاشى وان رتمێن به‌رهه‌ڤ گرێده‌ین ب لڤینێن له‌شى، ده‌مێ زارۆ ته‌ماشه‌ى رێڤه‌چوونا شه‌مه‌نده‌فرێ دكه‌ت ل سه‌ر ئاسنى رتمه‌كا رێخستى یاتێدا هه‌ى، پشتى هێنگێ پێنگاڤه‌كا گرنگتر دهێت ئه‌و ژى رابوونه ب لڤینێن رتمێ دگه‌ل ئاوازیێن هێدى دێ هشیاربوونا وى بهێز ئێخیت وهه‌ستا وى ب رتمێ دێ بهێز كه‌ڤیت ودێ ب دروستى هێته به‌رهه‌ڤركن بۆ قۆناغا ددویڤدا، ئه‌و ژى هه‌ستكرن ب ئاوازێ یه، بۆ زانین كو فێركرنا زارۆى بۆ رتم و ئاوازێ د ئێك ده‌م دا ژ شیانێن وى مه‌زنتر لێ دهێت و پاشى تێناگه‌هیت.
**** خۆشیوه‌رگرتنا ژ مۆزیكێ و گوهلێبوون د قۆناغیێن فێركرنێ دا
گرنگیا خوشیوه‌رگرتنا ژ مۆزیكێ وگوهلێبوونا وێ د قۆناغیێن فێركرنا گشتى دا یا جودایه گه‌له‌ك ژ قۆناغا ئێكێ، به‌لێ هنده‌ك لایه‌ن یێن هه‌ین پێدڤى وه‌رار و پێشكه‌فتنێ نه، د ڤێ قۆناغێ دا ئه‌ڤ خالێن ل خوارێ نه:ـ
1ـ گه‌شه‌پێدانا جوداهى و ڤێراگه‌هشتن و خۆشى ژێ وه‌رگرتنێ ژ مۆزیكێ.
2ـ تێگه‌هشتنا پێكهاتێن مۆزیكى (ئاواز، رتم، هارمۆنى).
3ـ پێدڤى یه بنیات یان جۆرێن سه‌ره‌كى یێن مۆزیكێ بهێنه نیاسین (جۆرێن دوقولى، سێ قولى، سۆناتا و…هتد.
1ـ جوداهیا د ناڤبه‌را ئامیرێن مۆزیكێ دا ئه‌وێن كارێن مۆزیكێ پێ دهێنه كرن، و سروشت و كارێ كارتێكرن و ب كارئینانا هه‌ر ئامیره‌كێ مۆزیكێ.
2ـ هه‌ستكرن ب جۆرێن تێكه‌لى پارچا مۆزیكێ دكه‌ن و كارتیكرن ل شێوه‌ى گشتى یێ پارچه مۆزیكێ نه‌هێنه‌كرن.
3ـ به‌رفره‌هكرنا شیانێن قوتابى ب دانا پارچێن مۆزیكێ یێن جۆرا وجۆر یێن ده‌ڤه‌رێن جودا جودا ل جیهانێ دا كو شیانێن وى به‌رفره‌ه ببن و بشێت خۆشیێ ژ پارچیێن مۆزیكێ یێن گوهۆر یان جۆرا جۆر وه‌ربگریت.
4ـ هه‌روه‌سا سه‌ركه‌فتنا خۆشیوه‌رگرتنا مۆزیكێ دمینته ل سه‌ر ژمارا قوتابیان، هندى ژمارا وان یا كێم بیت د پولێ ڤه دێ باشتر وه‌رگرن، چنكو ژمارا كێم دێ ده‌لیڤێ ده‌ته هه‌مى قوتابیان پشكدارى و پرسیارا بكه‌ن دانوستاندنێ و گه‌نگه‌شێ بكه‌ن.
ژێده‌رێن مفا ژێ وه‌رگرتین
التربیه الموسیقیه باستخدام الالعاب ، د. نجلا‌و عبدالغفار محمد ، دار العلم و الایمان للنشر و التوزیع، گ2 2009
المهارات الاساسیه فی التربیه الموسیقیه، د. نیللى محمد العگار، المكتب الجامعى الحدیپ، 2012 .
ژ بۆ په‌یداكرنا خۆشیا زارۆیێ ته
نیهاد سه‌عدوالله
هه‌مى زارۆ وه‌كو ئێك نینن ژبۆ خوه‌شوه‌رگرتنێ، ژ وان رێیان یێن خۆشیێ دگه‌هیننه زارۆیان، و دایكوباب ژى هه‌مى ده‌ما فێرى وى تشتى دبن یێن خۆشیێ دگه‌هیننه زارۆیێن وان، ئانكو وى تشتى بۆ به‌رهه‌ڤدكه‌ن یێن دزانن كو زارۆیێن وان خۆشیێ ژێ وه‌ردگرن، و به‌رى ئه‌م وان خالان یێن خۆشیێ دگه‌هیننه زارۆیان بدارێژین، ژبیر نه‌كه‌ن كو (تێركرن، و پاقژى وتێرنڤستن) ژ پێدڤیین گرنگن زارۆبێ ته به‌رهه‌ڤ دكه‌ن داكو د سه‌قایه‌كێ خۆش و ئارام دا بژیت، ئه‌ڤه ژى ئه‌ون:
1.وى سه‌قایى بۆ دوباره به‌رهه‌ڤبكه یێ خۆشیێ ژێ وه‌ردگریت، ل گه‌ل خوه ببه گه‌شته‌كێ ل به‌رده‌رگه‌هى مالا ته یان ل سه‌ر وێ جادا نێزیكێ مالا ته، یان سه‌رده‌دانا كه‌سوكاران.
2. پاقژیا وى بپارێزه، وفێركه سه‌رێ خوه بشۆت ده‌مێ پێدڤى بیت، بلا ماوه‌یێن كورت ژى بن، زێره‌ڤانیێ لێ بگره، ماوه‌یێن درێژ پشت گوهڤه نه‌هاڤێژه.
3. هه‌ڤنیاسینا زارۆیێن خوه ل گه‌ل كه‌سوكاروێن خوه بكه و بۆ بده نیاسین، ئه‌و دێ ب رێیا خوه یا تایبه‌ت په‌یوه‌ندیان ل گه‌ل وان گرێده‌ت.
4. جهه‌كێ ئارام و ئێمن وبه‌رفه‌ره بۆ به‌رهه‌ڤكه، وبۆ باش رابئێخه ب مۆكێت یان مه‌حفیرێ ب تایبه‌تى ل زڤستانا، پاشى بهێله بلا ب دلێ و بهێت و بچیت، و بكه‌ڤیت ل سه‌ر زكێ خوه ژى بهێت بچیت هه‌كه ڤیا.
5. هنده‌ك یاریێن جوان بۆ بهه‌لبژێره، وبهێله بلا یاریان پێ بكه‌ت، و ژ وان یاریان یێ هشیاربه یێن بشیێت بكه‌ته د ده‌ڤێ خوه‌دا، یان یێن تیژ كو خوه پێ بریندار بكه‌ت.
6. هنده‌ك جاران بدانه به‌رخودیكێ و بلا ل گه‌ل خوه باخڤیت كانێ وى دڤیێت چ بێژته خوه، یان چ پێدڤى هه‌نه دابێژیت.
7. ئه‌گه‌ر دبچویكن یان تو بشیێ راكه‌ى، ژنیڤا له‌شى بگره و راكه و بلندكه چه‌ند جاره‌كا رۆژانه، دێ بینى دێ خۆشیێ ژێ وه‌رگریت ودێ پێ كه‌یفخۆش بیت ب ڤان لڤینان.
8. پشكداریێ ل گه‌ل بكه دیاریكرنا ویدا یان ب یاریێن وى، دانوستاندنان ل گه‌ل بكه، ئه‌و دێ خۆشیێ ب دانوستاندنا ته وه‌رگریت، ودێ زمانێ وى پێش كه‌ڤیت، فه‌رهه‌نگا زمانێ وى دێ پێشكه‌ڤیت.
9. دانانا زارۆیان ل به‌ر سینگێ خوه، خۆشیه‌كا تایبه‌ت و مه‌زن ژێ وه‌ردگریت، ئه‌ڤجا وى ژڤێ خۆشیێ و ڤیانێ بێَبار نه‌كه‌ن، و ماچان دانه گه‌له‌ك ژ پارچێن له‌شێ وان.
10. هه‌مى خێزان و ئه‌ندامێن خێزانێ خۆشیێ ب ده‌ركه‌فتنا دبه‌ن، ب تایبه‌ت زارۆ، رۆژه‌كێ د حه‌فتێ دا ده‌ستنیشان بكه بۆ وه‌كى ڤان گه‌شتا.
10 ده‌ه كه‌رستێن په‌روه‌رده‌یى بۆ زارۆكان
نیهاد سه‌عدالله
• فێرى خواندنا قورئانا پیرۆز و كاروبارێن ئاینى و سه‌رهاتیێن پێغه‌مبه‌ران بكه، دا تشته‌كێ ژ ئاینێ خوه بزانن، ئه‌ڤ چه‌نده د ستویێ دایك و باباندایه ل ده‌ستپێكا ژیانا وان.
• بلا فێرى هندێ بیت رێزێ ل دایكوبابێن خوه بگریت و گوهداریا وان بكه‌ت، و رێزێ ل مامۆستایێن خوه و كه‌سێن ژ وان مه‌زنتر بگریت.
• ئاراسته بكه كو داخوازا زانست و زانین و فێركرنێ بكه‌ن به‌رده‌وام، و گوهداریا وانه‌یێن خوه بكه‌ن، دێ ده‌ست ب بنیات و ئامۆژگاریان كه‌ت و ل دویڤ سیسته‌مێ پێنگاڤ پێنگاڤ چییت و دهێته ڤه‌گوهاستن ژتشته‌كێ گرنگ بۆ تشته‌كێ گرنگتر.
• زارۆى بپارێزن ژ نیاسیارێن خراب، چونكو ره‌وشت و تیتال ب تێكه‌لیێ و ئاخفتنێ دهێنه ڤه‌گوهاستن.
• فێرى هندێ بیت كو هه‌دارێ ل سه‌ر ته‌نگاڤیا بكێشیت، یان ئه‌گه‌ر ماۆوستاى ئێشاند، نه‌چیته ده‌نگ بلندیێ و خوه‌هاڤیتنا ناڤ ئاریشێ و مه‌زنتر لێ بكه‌ت، دا یێ بێهنفره‌ه بیت.
• زارۆى هشیار بكه‌ت به‌حسێ كه‌سێ نه‌كه‌ت، و نه‌هاڤێژته كه‌سێ چ جاران، خوه ئه‌گه‌ر به‌حسكرنا وى دروست ژى بیت، تشتان ب دووڤ كه‌سێ ڤه نه‌نیت، هه‌روه‌سا تشتێ هۆسا نه‌ئاخڤیت كو ئاخفتنا وى بهایێ خوه نه‌بیت، ئانكو ئاخفتنا خوه ژ قه‌ستا زه‌عى نه‌كه‌ت.
• زارۆیان فێربكه‌ن ل دۆر جوانیا خوارنێ و دانانا خوارنێ و راكرنا سینیكا و پێدڤیێن بۆ خوارنێ هاتینه دانان و ئاماده‌كرن.
• زارۆیان هشیاربكه‌ن و بترسییت ژ رابوونا وان ب كارێن خراب وه‌كى دزیان، خیانه‌تێ، ئاخفتنێن كرێت و شاش و بده‌ستڤه‌ئینانا تشتێ حه‌رام، و بێژنێ هه‌ر پاریه‌كێ حه‌رام 40 رۆژان عیباده‌ت و دوعا قه‌بیل نابن.
• ده‌لیڤێ بده‌نه زارۆیان یاریان بكه‌ن پشتى ژخواندن و نڤیسینێ ب دووماهیك دهێن، و ڤیانا وى بۆ لڤینێن وه‌رزشى بلا دبه‌رده‌وام بن.
• یاپێدڤیه چاڤدێریا زارۆیان بهێته كرن هه‌ر ژ ده‌ستپێكا رۆژا ئێكێ ژ ژیانا وى چنكو ده‌روونێ وى یێ پاقژ و سپییه.
هونه‌رێ په‌روه‌رده‌كرنا زارۆیى!
نیهادسه‌عدوللا
پێناسا په‌روه‌ردێ، پێناسا زمانى:
زمانزان و خودانێن فه‌رهه‌نگا، په‌یڤا په‌روه‌رده پێناسه‌كریه و دبێژن: ئاڤاكرنا تشته‌كى ده‌م بۆ ده‌مى تاكو دگه‌هیته دووماهیێ، بۆ نموونه: په‌روه‌رده‌كرنا زارۆى به‌رده‌وام و خودانكرن و ئاڤاكرنا وى.
• پێناسا زاراڤى: ژماره‌كا پرۆسیسانه ئه‌وێ ب رێیا وان جڤاك دشێن پێزانین و ئارمانجێن خویی یێن وه‌رگرتى بڤه‌گوهێزن داكو مانا خوه بپارێزن، هه‌ر د وى ده‌مى دا نویخوازیا به‌رده‌وامه بۆ وى كلتوورى هه‌روه‌سا بۆ كه‌سان ئه‌وێن هه‌لدگرن، ئه‌و پرۆسیسا گه‌كرنێ یه وێ چ مه‌ره‌م نینن ژبلى زێده گه‌شه‌كرنێ، ئه‌و ژیان بخوه‌یه ب گه‌شه‌كرنا وێ نووكرنا وێ.
ـ هاربرت: زانستێ په‌روه‌ردێ پێناسه دكه‌ت و دبێژیت: زانسته‌كه ئارمانجا وى پێكئینانا تاكه كه‌سى یه، هه‌ر ژبه‌ر وى ب خوه، دا حه‌زێن وى یێن زۆر هشیار كه‌ت.
دوركایم: پێناسه‌دكه‌ت و دبێژیت: پێكئینانا تاكه كه‌سى و مرۆڤان پێكئینان و ئاڤاكرنه‌كا جڤاكی یه.
ــ فه‌یله‌سۆف (میل) دبێژیت و دبینت: كو په‌روه‌رده‌یه وه‌ل مرۆڤى دكه‌ت ببیته ئامیره‌كێ خۆشیێ بۆ وى ب خوه و بۆ یێن دى ل ده‌وروبه‌رێن وى.
ـ جۆن دیه‌وى: دبیت كو په‌روه‌رده ژماره‌كا كریارانه یان پرۆسیسا ئه‌وێن كو ب وان جڤاك یان ئۆله‌كا جڤاكى، كو ده‌سهه‌لاتدارى و ئارمانج و مه‌ره‌مێن وه‌رگرتین بڤه‌گوهێزن ژبه‌ر پشتراستكرنا مانا وان یاتایبه‌ت وگه‌شه‌كرنا وان به‌رده‌وام،ب كورتى په‌روه‌رده رێكخستنا به‌رده‌وامه بۆۆ شاره‌زایان.
• ئارمانجێن په‌روه‌ردێ:
• ئارمانجا پاراستنێ: ئه‌و ئارمانجه كو ل پێشیا هه‌مى تشتان دهات ل ناڤ جڤاكێن ده‌ستپێكێ، ئه‌و ژى خێزانێ زارۆیێن خوه په‌روه‌رده‌دكرن وه‌كى چاوا مه‌زن په‌روه‌رده‌دكرن و زارۆك فێردبوونه هه‌ر تشته‌كى دا سه‌حكه‌نه مه‌زنان كانێ ئه‌و چ دكه‌ن، وان چاڤ ل وان دكر.
• په‌روه‌رده وه‌ك به‌رهه‌ڤكه‌رێ هاولاتیێ چاك: ئارمانجا په‌روه‌ردێ ل وه‌لاتێن به‌رێ ئه‌وه تاكه كه‌سان به‌رهه‌ڤ بكه‌ن بۆ خوه ب خوه، و گه‌شه‌كرنا سالۆخه‌تێن داخوازكرى و یێن حه‌ز ل سه‌ر هه‌ى.
• په‌روه‌رده وه‌ك به‌رهه‌ڤكرن بۆ مه‌ره‌مێن ئاینى:دا زانستان نیشا زارۆیان دكه‌ن و بلندترین زانست ئه‌و بۆ كو داخوداى بنیاسن و سالۆخه‌تێن وى، به‌لێ زانست نه‌دهاته راوه‌ستاندن، یان گرێداى ل ڤێ چه‌ندێ، به‌لكو به‌رده‌وامه د ڤه‌كۆلینان دا.
• په‌روه‌ردا ئیسلامى: پارچه‌ك بوو ژ په‌روه‌ردا ئاینى: په‌روه‌ردا ئیسلامى ئه‌و هۆكاره یان پرۆسیسه یا ئاڤاكرنا مرۆڤان و ئاراسته‌كرنا وان ل دویڤ په‌یره‌و پرۆگرامێ ئیسلامى و ئارمانجێن وى د ژیانێ دا.
• هه‌ڤركیا مرۆڤایه‌تیێ د په‌روه‌ردا زارۆكى دا: په‌روه‌ردا بێ كێماسى ئه‌وه كو مرۆڤ رابیت ب كرنا هه‌مى تشتان، هه‌مى ئه‌ركان ب جه بینیت، یێن تایبه‌ت و یێن گشتى، ل ده‌مێ خۆشى و ئارامیێ و ل ده‌مێ شه‌ر و خۆلێگدانا ب شاره‌زاى و شانازیپێبرن.
• تێگه‌هشتن و زانین و رێیا ڤه‌كۆلینا وه‌ك ئارمانجه‌كا مه‌زن بۆ په‌روه‌ردێ و ده‌ستپێكر زانست پێشكه‌فتن ب شێوه‌یه‌كێ دیار ل ده‌ستپێكا چه‌رخێ (17)، و ژ ئه‌نجامێ وێ راوه‌ستیانا هزرا مرۆڤان به‌رامبه‌ر ڤێ به‌رفره‌هێ راوه‌ستیانه‌كا حێبه‌تگرتى، ئه‌وژى ژبۆ چاوانیا ب ده‌ستڤه‌ئینانا ڤان پێزانینا و تێگه‌هشتنا و ده‌رئێخستنا رێكه‌كێ وه‌ك رێكه‌ك بۆ قه‌یرانا گه‌هشتنا وان زانیاریان.
• ئارمانجێن ئورستقراتى و دیمۆكراسى د په‌روه‌ردێ دا: ئارمانج یا (كوندورسێ) ب رسته‌كا گشتى ده‌مێ دبێژن، (ئارمانجا په‌روه‌ردێ گه‌شه‌كرنا تشتێ خویى یێن له‌شى و هزرى و ئه‌خلاقى و ساخله‌ت ل هه‌مى به‌ره‌بابان، و دبیته ئه‌گه‌ر كو پشكدارى هه‌بیت یان بهێته كرن بۆ چاككرنا پیچ پیچه بۆ ره‌گه‌زێ مرۆڤان.
• په‌روه‌رده وه‌ك وه‌رارا تاكه كه‌سى یارێكخستى: ئارمانجێن (جان جاك رۆسۆ) پاشمایێن باش یێن هزراپه‌روه‌ردێ یاهه‌ڤچه‌رخ ل پشت خوه هێلان، ئه‌و ژى بهێزئێخستنا ل سه‌ر وه‌رارا خوه‌یى یا ناڤخوه‌ه‌ى یا زارۆى، گه‌شه‌كرنه‌ك كو كه‌سایه‌تیا وى ب هێز دئێخیت و دشدینیت و رێك دئێخیت و به‌ردده‌ته ناڤ جڤاكى، و هه‌كه جودا بوو ل گه‌ل وى د دویڤچوونا هوور دا.
• ئارمانجێن په‌روه‌ردێ یێن پێشكه‌فتى: چ پێ نه‌ڤێت دڤێت ژیانا زارۆكان ل قوتابخانێ زه‌نگین بكه‌ین، ئاڤا بكه‌ین ب نویخوازیێ و گوهۆرینێ به‌ر ب پێشو ب وان ئاریشان یێن وه‌كى ئاریشێن گشتى، و په‌روه‌ردا وى ئاڤا بكه‌ین ب رێكه‌كا چاره‌سه‌ركرنا ئاریشان.
• ئارمانجێن په‌روه‌ردا زارۆكى یێن نه‌ته‌وه‌ى: وه‌لات رێككه‌فتنا دكه‌ن كو ئارمانجا په‌روه‌رده و فێركرنێ ل ده‌ف وان ئاڤا بكه‌ن، چنكو ئاڤاكرنا ل ده‌ف وان ئاڤاكرنا به‌ره‌بابه‌كێ،ب هێز و ساخله‌م بیت، یێ تێگه‌هشتى بیت وباوه‌رى ب خوه هه‌بیت، ب وه‌لاتێ خوه، بخوه و گه‌لێ خوه هه‌بیت و ببیته نموونه یێن مه‌زن و دره‌فتارێن خوه‌دا چ یێن تاكى یان یێن كۆمى و بیروباوه‌رێن راستى و خێرێ بگێرینت، باوه‌ریا خه‌باتێ و به‌رخودانێ هه‌بیت و ئه‌گه‌ر هێزێ و كارى بیت، خودان زانست و زانین بیت، هه‌ست ب ئازادى و ئێكناهى و ژیانه‌كا خۆش به‌نه‌سه‌رى، دا مه‌ره‌ما په‌روه‌ردرێ ب دروستى بگه‌هیت.
مفایێ گه‌نگه‌شا زانستى ل گه‌ل زارۆیان
نیهادسه‌عدوللا
گه‌نگه‌شا زانستى ئێك ژ رێیێن مفاداره یێن وانه گۆتنێ، یێن كو مامۆستا دشێت د هۆلا وانه‌گۆتنێ دا بكاربینیت، ل گه‌ل زارۆیان، ب رێیا گه‌نگه‌شێ، ل دۆر بابه‌ته‌كێ ده‌ستنیشانكرى، ب ڤێ رێیێ زارۆ دشێن هزرێن خوه بۆ ئێكودو ده‌رببرن ب ئازادى ل ژێر سه‌رپه‌رشتیا مامۆستایى، هه‌روه‌سا مامۆستا و قوتابى دشێن مفایى ژ وان هزران وه‌ربگرن، لێ یا پێدڤى یه مامۆستا به‌رى ده‌مێ وانه ده‌ست پێ بكه‌ت خالێن سه‌ره‌كى یێن وانێ كو ببن خال بو گه‌نگه‌شه‌كرنێ به‌رهه‌ڤ بكه‌ت دگه‌ل ژماره‌كا پرسیارا:ـ
* گرنگیا گه‌نگه‌شێ د ناڤ پۆلێ دا:
1. ده‌رفه‌تێ دده‌ته زارۆیان باشتر هزرا خوه د بابه‌تێ وانێ دا بكه‌ن.
2. هه‌ڤركیا زانستى زانینه‌كا دروست په‌یدا دكه‌ت.
3. زارۆك ب رێیا گه‌نگه‌شێ ژ كراسێ شه‌رمێ ده‌ردكه‌ڤیت.
4. مامۆستا گه‌له‌ك زه‌حمه‌تێ ب وانه‌گۆتنێ ڤه نابینیت.
5. ب رێیا گه‌نگه‌شێ زارۆ پتر بزاڤێ دكه‌ت پشكدار بیت د وانه‌یا خواندن و فێركرنێ دا.
6. زارۆ راهێنانان دكه‌ن ل سه‌ر هزرا دروست و رۆهن و ره‌هوان.
7. زارۆك فێردكه‌ت ل سه‌ر ده‌ربرینا هه‌ستێ وى.
8. زارۆ پتر باوه‌ریێ ب خوه دبینیت ب رێیا گه‌نگه‌شه و دانوستاندنێ.
9. گه‌نگه‌شه زارۆى فێردكه‌ت پتر رێزێ ل هزرا قوتابیێ به‌رامبه‌ر خوه بگریت د پۆلێ دا.
* ئاسته‌نگێن د كه‌ڤنه د رێیا گه‌نگه‌شا زانستى دا
1. ده‌مێ وانێ یێ كورت گه‌له‌ك جارا هاریكاریا مامۆستاى ناكه‌ت رێیا گه‌نگه‌شێ بكاربینیت.
2. مامۆستا نه‌شیێت گه‌له‌ك جاران ڤێ رێیێ بكاربینیت ژبه‌ر كێمیا ده‌مێ وانه‌گۆتنێ.
3. گه‌نگه‌شا زانستى مامۆستایه‌كێ بهێنفره‌ه دڤێت.
* تو وه‌ك مامۆستا دێ چاوا زارۆیى فێرى گه‌نگه‌شێ كه‌ی؟
1. زارۆى فێربكه ره‌خنه‌گرتنا وى بۆ هزرا، زارۆ خودانێ هزرێ بیت نه‌ك بۆ كه‌سایه‌تیا وى.
2. پشته‌ڤانیا زارۆیان بكه ژ بۆ پشكداریكرنێ د گه‌نگه‌شێ دا.
3. زارۆى فێرى هندێ بكه گوهدانا ده‌ربرینا زارۆیێن دى ژى بكه‌ت.
4. زارۆى فێربكه گوهدانا بۆچوونێن هه‌مى زارۆیێن دى بكه‌ت خوه گه‌ر هزرێن وان ل گه‌ل بۆچوونێن زارۆى ژى نه‌بن.
5. گه‌ر هات و زارۆیه‌ك نه‌شیا بۆچوونێن خوه ب دروستى ده‌رببریت، زارۆیێن دى دشێن ب رێیه‌كا دى ده‌ربرینێ ژ وان بۆچوونان ژى بكه‌ن.
6. مامۆستا دشیێت هه‌مى بۆچوونێن زارۆیان وه‌ربگریت و جاره‌كا دى وان هزران ب شێوه‌یه‌كێ رێكوپێك راستڤه بكه‌ت و بگه‌هینته قوتابیان.
7. یاباشه هه‌كه مامۆستا باوه‌ریێ ل ده‌ف زارۆیان په‌یدا بكه‌ت كو ده‌ربرینا خوه ل دۆر بابه‌ته‌كى راستڤه‌كه‌ن ئه‌گه‌ر گه‌له‌ك رێكوپێك نه‌بیت.
8. هندى مامۆستا بشێت بلا ده‌رفه‌تێ بده‌ته هه‌مى زارۆیان كو ده‌ربرینێ ژ هزرا خوه بكه‌ن.
9. زارۆیێن شه‌رمین و بێده‌نگ د پۆلێ ڤه، دڤێت ژ لایێ مامۆستاى ڤه بهێنه پالدان كو هه‌ست و بۆچوونێن خوه ده‌رببرن.
كۆرۆنایێ رۆژا جیهانى یا مۆزیكێ ل هونه‌رمه‌ندان پیرۆز كر
نیهادسه‌عدوللا
ل ئه‌ڤ ساله نه‌وه‌كى سالێن بۆرى یه، چنكو كۆرۆنا یابوویه ئاریشه‌ك، نه ب تنێ سه‌روبه‌رێ خه‌لكى یێ ده‌روونى تێكده‌ت، به‌لكو گه‌هشتیه وێ چه‌ندێ ناهێلیت وه‌ك یا پێدڤى ئاهه‌نگ و شه‌هیان و بیره‌وه‌ریێن خوه ژى ب شێوه‌یه‌كێ رێكوپێك بگێریت، به‌لێ چنكو رۆژا (1/10) ل هه‌ر ساله‌كێ رۆژه‌كا جیهانییه، چ پێنه‌ڤێت دڤێت هنده‌ك بزاڤوچالاكیێن هونه‌رى هاتبانه ئه‌نجامدان، داكو ئه‌ڤ رۆژه بهێته ساخكرن و نه‌هێلین نه كۆرۆنا و نه چ ئاریشێن دى ببنه ئاسته‌نگ د رێیا ساخكرنا ڤان جۆره بیره‌وه‌ریان دا، لێ هه‌موو تشت راوه‌ستاینه.
هه‌ر وه‌كو ده‌ستنیشانكرنا رۆژه‌كێ بۆ هونه‌رێ مۆزیكێ ژلا د هه‌ر ساله‌كێ دا، كاره‌كێ زۆر پێدڤى بوو و ژبه‌ر گرنگیا كارێ مۆزیكێ و رۆلێ وێ د ناڤ هه‌ر جڤاكه‌كى دا، بوونا ناســینا هونه‌رێن هه‌مى ملله‌ته‌كى ل جیهانێ و هه‌ڤناسـینا وان، ل سالا (1949) بریار هاته‌دان ژ لایێ رێكخراوا (یۆنسكۆ) ڤه ل پاریس كو جڤاته‌ك بهێته دانان بناڤێ (جڤاتا جیهانى یا مۆزیكێ)، جڤاتێ كاردكر ژبۆ پشته‌ڤانیا هونه‌رێ مۆزیكێ و دووڤچــوون ل سه‌ر بزاڤێن دهاتنه ئه‌نجامدان, ڤێ جڤاتێ هه‌تاكو سالا (1973) كارێ خوه دكر ده‌مێ ئه‌ڤێ جڤاتێ كۆنگرێ خوه یێ (15) پانزدێ گێراى ل باژێرێ (لۆزان ) ل سۆیسرا، د ڤى كۆنگره‌ى دا بریاردان بۆ جارا ئێكێ ژ چریا ئێكێ ئانكو رۆژا (1/10) ژ هه‌مى ساله‌كێ ببیته رۆژه‌كا جیهانى بۆ مۆزیكێ ب ناڤێ (رۆژا مۆزیكێ یا جیهانى). بێگومان دانانا ڤێ رۆژێ ئانكو ده‌ستنیشانكرنا ڤێ رۆژێ ژ لایێ رێكخراوا یۆنسكۆ ڤه، چه‌ند ئارمانج ل دووڤ هه‌بوون ئه‌و ژى ئه‌ڤێن ل خوارێ بوون:
• به‌لاڤكرنا هونه‌رێ مۆزیكێ د ناڤبه‌را هه‌مى ملله‌تێن جیهانێ دا.
• بده‌ستڤه‌ئینانا مه‌ره‌مێن بلند یێن یۆنسكۆ ئه‌وێن داخوازا ئاشتیێ و هه‌ڤالینیێ د ناڤبه‌را ملله‌تێن جیهانێ دا دكه‌ن و گه‌شه‌پێدانێ ب ره‌وشه‌نبیریا وان بده‌ن و پویتـه‌دان ب شــیانێن وان.
• نیاسینا بزاڤێن (جڤاتا جیهانى یا مۆزیكێ) و رێكخراوێن وێ یێن جیهانى و لیژنێن وێ یێن نه‌ته‌وایێ وه‌راركرنا بنیات و پرۆگرامێن وێ.
ل ســه‌ر ڤى بنیاتى هه‌ر ملله‌ته‌ك دێ ب ڤێ هه‌لكه‌فتێ رابیت ب گێرانا ئاهه‌نگێن جۆراوجۆر وه‌ك گێرانا كۆڕ و سـمینارێن مۆزیكێ، سازدانا به‌ریكانێن ستران و مۆزیكێ داكو د ڤێ رۆژێ دا گه‌هشتنه‌ك د ناڤبه‌را هونه‌رمه‌ندا ن دا دروست ببیت، هه‌ر وه‌ســا پیشـانگه‌هێن ئامیرێن مرزیكێ دهێنه ڤه‌كرن و نڤێسین ل سه‌ر مۆزیكێ دهێنه به‌لاڤكرن د ناڤ رۆژنامه و گۆڤاران دا, داكو پتر پویته ب هونه‌رێ مۆزیكێ ژ هه‌مى لایه‌كى ڤه بهێته‌دان و چه‌ند لیژنه‌ك دهێنه دانان ژ ڤان لیژنان پێكدهێن:
• لیژنا په‌روه‌ردێ و ره‌وشه‌نبیریا مۆزیكێ.
• لیژنا فلكلۆرێ مۆزیكێ.
• لیژنا هونه‌رێ مللى.
• لیژنا به‌رهه‌مێن مۆزیكێ.
• لیژنا ڤه‌كۆلینێن مێژوویى.
ئه‌م ژى وه‌ك كورد وه‌كى هه‌مى ملله‌تێن جیهانێ پێدڤى یه گرنگیا ڤێ رۆژێ ژبیرنه‌كه‌ین و پشتگوه ڤه نه‌هاڤێن هه‌رچه‌نده ئه‌م ژى ل دووڤ شیانێن خوه ڤێ بیره‌وه‌ریێ دگێرین ب ئاهه‌نك و ستران و گێرانا كۆڕ و سمیناران و چ جاران مه نه‌ڤیایه خوه كێمتر ببینین ژ چ ملله‌ته‌كێ جیهانێ.
ل ئه‌ڤه ساله ژى من وه‌ك هونه‌رمه‌نده‌ك په‌رتووكه‌ك ل سه‌ر ژیانناما (120) هونه‌رمه‌ندان یا به‌رهه‌ڤكرى، كو مه ل به‌ربوو بۆ ڤێ رۆژێ بوویه مه به‌لاڤكربا ل سه‌ر وان هونه‌رمه‌ندان یێن ژیانناما وان د په‌رتووكێ دا تۆماركرى، هه‌ژی دیاركرنێ یه كو ئه‌ڤ پرتووكه ب پشته‌ڤانیا سه‌ندیكا هونه‌رمه‌ندێن كوردستانێ لقێ/ دهۆك هاتیه چاپكرن، لێ ژ به‌ر ره‌وشا نها و وه‌غه‌ركرنا هنده‌ك عه‌زیزان و تووشبوونا گه‌له‌كان، ئه‌ڤ بزاڤا مه هاته پاشخستن. هه‌ر حال ب ڤێ هه‌لكه‌فتى رۆژا جیهانى یا مۆزیكێ ل هه‌مى مۆزیكژه‌ن و سترانبێژ و ئاوازدانه‌ران پیرۆزدكه‌م، و یێن وه‌غه‌ركرین جهێ وان به‌حشتا به‌رین بیت و یێن ساخ ژى داخوازا سلامه‌تیێ بۆ دكه‌ین و سه‌ركه‌فتنێ بۆ هه‌میان دخوازم.
شه‌رمینیا زارۆیان دیارده‌یه یان نه‌خۆشى یه؟
نیهاد سه‌عدوللا
(2)
نابیت هه‌مى ده‌مان ره‌خنێ ل زارۆی بگرن، یان ره‌زیل بكه‌ن و ئاخفتنێن كرێت بێژنێ، ب تایبه‌تى ل به‌رامبه‌ر هه‌ڤالێن وان یان هنده‌ك كه‌سان، دا زارۆ هه‌ست ب وێ چه‌ندێ نه‌كه‌ن كو كه‌س حه‌ز ژ وان ناكه‌ت و نه ب ڤیانن د مالدا، دا شه‌رمینیا وان هێشتا زێده‌تر لێ نه‌هێت.
هه‌روه‌سا دڤێت دایك و باب ئازادیێ بده‌نه زارۆیێن خوه و ده‌لیڤێ بده‌نێ كو پشتگه‌رمێ خوه بیت و باوه‌رى بخو هه‌بیت، هه‌روه‌سا دا ل به‌ر هنده‌ك هه‌لویستان رابوه‌ستن ئه‌وێن زیانا دگه‌هینێ ده‌مێ دمینه بێده‌نگ یان شه‌رم دكه‌ن، چنكو هه‌مى كه‌س د ژیانێ دا ده‌مێ دهێنه سه‌ر دونیایێ (غه‌ریزه‌كا) سروشتى یاهه‌ى وى پالده‌تن كو خوه بپارێزیت و به‌رگریێ ژ خوه بكه‌ت و خوه ژ هه‌ر تشته‌كێ ب زیان پارێزیت، و ده‌مێ ده‌لیڤه بۆ دهێته دان، گومان تێدا نینه كو ئه‌و دێ شێت خوه ژ وان خرابیان پارێزێت ئه‌وێن كو دێ گه‌هنێ.
هه‌روه‌سا پێدڤى یه زارۆیان فێرى وێ چه‌ندێ بكه‌ن كو ژیانا خوه ب شێوه‌یه‌كێ سروشتى ببۆرینن، تێكه‌لیێ ل گه‌ل جڤاكێ خوه بكه‌ن، ل گه‌ل كه‌سێن د خێزانێ دا، پالده‌ر بن كو زارۆ پشكداریان د یاریێن كۆمى دا بكه‌ن، ده‌مێ دایكوباب ژ مال ده‌ردكه‌ڤن یان سه‌ره‌دانه‌كێ بۆ ماله‌كا مرۆڤێن خوه دكه‌ن جاران زارۆیێن خوه گه‌ل خوه ببه‌ن، داخوازێ ژێ بكه‌ن كو جاران به‌رامبه‌ر كه‌سێن ل به‌رامبه‌ر وان باخڤن و پشكداریێ د دانوستاندان دا بكه‌ن، ئه‌ڤ فێركرن و هۆیكرنه دێ بنیاتێن شه‌رمێ ل ده‌ف راكه‌ن و ناهێلن و دێ باوه‌ریێ ل ده‌ف په‌یداكه‌ن و دێ باوه‌رى ب خوه هه‌بیت.
هه‌روه‌سا پێدڤیه دایك و باب پشته‌ڤانیا كارێن زارۆیێن خوه یێن ئه‌رینى بكه‌ن و ده‌ستخۆشیێ لێ بكه‌ن وه‌كى ده‌مێ هاریكاریا خووشك و برایێن خوه دكه‌ن، یان ده‌مێ یاریان ل گه‌ل وان دكه‌ن، یانژى ده‌مێ ده‌ست ب ئاخفتنێ دكه‌ن ل گه‌ل ده‌وروبه‌رێن خوه.
پێدڤى یه دایك و باب هه‌ولبده‌ن راهێنانان ب زارۆیێن خوه بكه‌ن، كانێ دێ چاوا باوره‌ى ب خوه هه‌بیت، ئه‌و ژى ب رێیا به‌حسێ باشیێن وان بكه‌ن ل ده‌ف كه‌سێن ل به‌رامبه‌ر وان د ئاماده، و پاشى بهێله كانێ ئه‌و دێ چ كار كه‌ت و دێ ب چ رێ سه‌ره‌ده‌ریێ ل گه‌ل وى هه‌لویستى كه‌ت، تو بخوه چ كاران پێ نه‌ده‌كرن د وى هه‌لوستى دا.
هشیاربى خوه نه‌كه‌یه د ناڤ وێ گه‌نگه‌شێ را، یان دانوستاندنێ را ئه‌وا زارۆ دكه‌ن، بهێله بلا ئه‌و بخوه ره‌فتارێ ل گه‌ل ئێك بكه‌ن، خوه هه‌كه گه‌هشته هندێ كو دێ داننه ئێك، ب تنێ ده‌مێ كو دڤێت تو بچیه د ناڤ سوحبه‌تا وان دا هه‌كه ته دیت گه‌نگه‌شه و شه‌ڕێ وان درێژ و زێده‌بوو ژلایێ ئێك ژوانڤه.
پشته‌ڤانیا زارۆیێ خوه بكه بلا وه‌رزشێ بكه‌ت، چ جۆرێ وه‌رزشێ وى بڤێت بلا بكه‌ت، ئه‌ڤ چه‌نده دێ هێزا وى یاله‌شى بلند كه‌ت، دێ پتر باوه‌رى ب شیانێن خوه هه‌بیت.
پشته‌ڤانیا وى بكه بلا یاریا گه‌ل هه‌ڤالێن خوه بكه‌ت (چ ژ وى بچووكتر بن یان ژى هندى وى) داكو فێرێ رێبه‌رى و سه‌ركێشیێ بیت، نه‌هه‌ر فێرى هندێ بیت كو ئه‌و گوهدارێ خه‌لكى بیت، یان ل دووڤ ئاخفتنێن ده‌وروبه‌رێن خوه كاربكه‌ت.
هه‌ولبده ل گه‌ل زارۆیێن خوه یاریا هاتنا مێڤانان بكه، كانێ دێ چاوا پێشوازیا مێڤانان كه‌ت، دێ چاوا ل گه‌ل وان رابیت و روینیت، دێ چاوا دانوستاندنێ ل گه‌ل وان كه‌ت.
هه‌روه‌سا پێدڤى یه ده‌لیڤێ بده‌یه زارۆیێ خوه كو ئه‌و بخوه هه‌ڤالێن خوه هه‌لبژێریت، جلكێن دڤێت بكه‌ته به‌رخوه خوه هه‌كه ته نه‌ڤێت ژى ل سه‌ر ڤێ رێیێ بچیت یان بكاربینیت، به‌لێ هه‌كه هات و هه‌ر ته نه‌ڤیا ب كاره‌كێ رابیت یان جلوبه‌رگه‌كى بكه‌ته به‌رخوه زیانا وان بۆ دیاربكه هه‌تاكو باوه‌رى بۆ ژێ په‌یدابیت و باوه‌ریێ ب ئاخفتنێن ته بینت.
پتریا زارۆیێن تووشى ڤێ ئاریشێ دبن، ئه‌و زارۆكن یێن سه‌ربۆره‌ك یان (عیبره‌ته‌ك) ب سه‌رى هاتین چ ژ لایێ له‌شى یان ده‌روونى یان ژى ره‌گه‌زى، و سه‌روبه‌رێ پشتگوه هاڤێتنێ ژى ئه‌گه‌ره‌كێ سه‌ره‌كى یه، پتریا زارۆیان ژى ئه‌ون یێن كو توندیا ره‌گه‌زى ل گه‌ل وان هاتیه‌كرن.
زارۆیێن شه‌رمین دیاره‌نه یان نه‌خۆشى
نیهاد سه‌عدوللا
هه‌مى بیر و بۆچوونێن په‌روه‌رده‌ى گه‌هشتینه وێ رادێ كو ده‌ستپێكا ژیانا زارۆى، ئانكو قووناغا زارۆكینیێ گه‌له‌ك یا گرنگه بۆ ئاڤاكرنا كه‌سایه‌تى و پاشه‌رۆژا وى، هه‌ر كێماسیه‌كا بكه‌ڤیته د په‌روه‌ردا زارۆى دا، دێ ب شیوه‌یه‌كێ نه‌رینى كارتیكرنێ ل زارۆى و هه‌ر كه‌سى و جڤاكى ب گشتى كه‌ت، ئاریشا شه‌رمینیێ ئه‌وا كو هنده‌ك زارۆ گرتین پێدڤى یه ل سه‌ر دایك و بابان ل به‌رامبه‌ر ڤێ چه‌ندێ ب راوه‌ستن و ل ده‌ف زارۆیێن خوه و نه‌هێلن، گه‌له‌ك زارۆ هه‌نه د خوه‌یێ خوه دا دبه‌رزه‌نه، دشه‌مرینن، پشتگه‌رمێن دایك و بابێن خوه‌نه، ب وانڤه دگرێداینه، نه‌شێن بێ وان چ كاران بكه‌ن، بێ وان نزانن دێ چاوا سه‌ره‌ده‌ریێ گه‌ل ژیانا خوه‌كه‌ن، ئه‌ڤ چه‌نده ل ده‌ف وان زارۆیان دیاردبیت، ده‌مێ دكه‌ڤنه به‌رامبه‌ر زارۆیان ب تایبه‌تى ده‌مێ دچنه قوتابخانێ، یان هه‌ر یانه‌كێ یان ژى ده‌مێ ژ مال ده‌ردكه‌ڤن بۆ ناڤ زارۆیان. نۆشدار دبێژن زارۆیێ شه‌مرین ئه‌و زارۆیه یێ سه‌روبه‌ره‌كێ دولڤانى و تێكهه‌لچوونى یێ ئالۆز ل ده‌ف هه‌ى كو هه‌ست ب كێماسیێ دكه‌ت، یێ دو دله د بریاریێن خوه‌دا، ره‌فتارێن وى دشه‌رمینن و یێ راگرتى و بێده‌نگه، شاره‌زایێن وى د سنۆر كرینه نه‌شێت خوه بگونجینیت ل گه‌ل ده‌وروبه‌رێن خوه. گه‌له‌ك ژى دبێژن كو دوینده‌هى ئێك ژ ئه‌گه‌رێن سه‌ره‌كینه یێن بوونا زارۆیه‌یێ شه‌رمین. هه‌روه‌سا هاتیه دیاركرن كو زارۆێ شه‌رمین دكه‌توارى دا ئه‌و كه‌سێ ده‌ستكورت و هه‌ژار و بێ هێزه، نه‌شێت دانوستاندنێ گه‌ل كه‌سوكارێن خوه ل ده‌وروبه‌رێن خوه بكه‌ت، نه ل قوتابخانێ و نه‌ژى ل مال و نه د ناڤ جڤاكى دا، ژ به‌ر ڤێ چه‌ندێ هه‌ست ب كێماسیێ دكه‌ت د ده‌روونێ خوه‌دا به‌راوردى ل گه‌ل كه‌سێن دى ل به‌رامبه‌ر وى، نه‌خۆشترین نیشانێن تایبه‌تمه‌ندێن نه‌خۆشیێن ده‌روونى نیشانێن خوه‌ڤه‌ده‌ركرنێ و خه‌ونێن هشیارن، ژبه‌ركو ئه‌و كه‌سێ نه‌خۆش یێن خه‌ونێن هشیار دبینت د خوه‌یێ خوه‌دا د هزرێن خوه‌دا دژیت، دێ بینى كه‌سه‌كێ هه‌ستداره، یێ نیگه‌رانى یه، باوه‌رى ب خوه نینه، نه‌خۆشیا مانا ب تنێ دگریت، هه‌مى ده‌مان ل پێشبینیێن وی دایه كو دێ روودانه‌كا نه‌خۆش رووده‌ت، دترسیێت خه‌لك ره‌خنێ ل وى بگرن، هه‌روه‌سا ئه‌ڤ چه‌نده دبیته ئه‌گه‌ر كو د خواندنێ دا یێ داكه‌تى بیت، هه‌ست ب كێماسیێ دكه‌ت و دووماهیێ هه‌ست ب شه‌رمێ دكه‌ت، دوباره باوه‌رى ب خوه نابیت، ئه‌ڤ چه‌نده رامانێ ناده‌ت كو هه‌ر زارۆیێ چ بچووك و چ مه‌زن یێ شه‌رمین یێ داكه‌فتى یه د خواندنێ دا، گه‌له‌ك نموونه‌یێن قوتابیان هه‌نه سه‌ركه‌فتیێن ئێكێ نه د خواندنا خوه دا، د شه‌رمینن و هه‌ست ب كێماسیێ ژى دكه‌ن، لێ ئه‌گه‌ر هنده‌ك تشتێن دى نه، به‌لێ یا پێدڤى ل سه‌ر مه ئه‌م ڤه‌كۆلین و دووڤچوونا هه‌ر سه‌روبه‌ره‌كى بكه‌ین داكو راستیا هه‌ر ئه‌گه‌ره‌كى بزانین، پالده‌ران ژى بنیاسین یێن دبنه ئه‌گه‌رێ په‌یدابوونا شه‌رمێ ل ده‌ف زارۆى.
WP Facebook Auto Publish Powered By : XYZScripts.com